Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 204/13
POSTANOWIENIE
Dnia 15 stycznia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Krzysztof Strzelczyk (przewodniczący)
SSN Iwona Koper
SSN Dariusz Zawistowski (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku W. M. i T. L.
przy uczestnictwie M. B. i M. M.
o założenie księgi wieczystej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 15 stycznia 2014 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy T. L.
od postanowienia Sądu Okręgowego w P.
z dnia 6 grudnia 2012 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu w P. do ponownego rozpoznania
i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
W. M. i T. L. domagali się założenia księgi wieczystej dla działki nr 721 o
powierzchni 0,0451 ha położonej w P., objętej zamkniętym […] i wpisanie w jej dziale
II prawa własności na rzecz T. L. syna J. i W. w udziale 15/1600 części, W. M. syna
M. i J. w udziale 15/1600 części, T. L. syna J. i W. oraz W. M. syna M. i J. na
prawach współwłasności łącznej wspólników spółki cywilnej L. — T. L., W. M. Spółka
Cywilna z siedzibą w G. w udziale 560/1600 części, M. B. syna C. i T. w udziale
30/1600 części, L. L. w udziale 280/1600 części, B. H. w udziale 360/1600 części, A.
H. w udziale 160/1600 części oraz M. L. w udziale 180/1600 części. Wpis udziałów
we współwłasności nieruchomości na rzecz L. L., B. H., A. H. i M. L. miał nastąpić po
przeniesieniu przysługujących im praw, wynikających z wpisów istniejących w
zamkniętym Lwh […].
Postanowieniem z dnia 24 sierpnia 2012 r., Sąd Rejonowy oddalił wniosek o
założenie księgi wieczystej. Wskazał, że niemożliwe jest dokonanie wpisu na rzecz
osób nieżyjących, a takimi są wskazani przez wnioskodawcę uczestnicy L. L., B.. H.,
A. H. i M. L.
Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 6 grudnia 2012 r. oddalił apelację
wniesioną przez wnioskodawcę T. L., uznając podniesione przez niego zarzuty za
bezzasadne. Za słuszne uznał stanowisko Sądu pierwszej instancji, że uczestnikami
postępowania wieczystoksięgowego nie mogą być osoby nieżyjące, oraz że wpis nie
może nastąpić na rzecz tych osób (art. 6261
§ 2 i 3 k.p.c.). Podniósł, że na
wnioskodawcach ciążył obowiązek ustalenia następców prawnych zmarłych
uczestników postępowania. Wskazał także, że niemożliwe jest, aby na rzecz
nieżyjących uczestników dokonać wpisu poprzez przepisanie wpisów istniejących
w zamkniętym Lwh […]. Przemyśl na podstawie rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 14 lipca 1986 r. w sprawie prowadzenia ksiąg wieczystych
założonych przed dniem 1 stycznia 1947 r. oraz utraty mocy prawnej niektórych
takich ksiąg (Dz. U. 1986, Nr 28, poz. 141).
Skarga kasacyjna wnioskodawcy T. L. została oparta na obu podstawach
określonych w art. 3983
§ 1 k.p.c. W ramach podstawy naruszenia przepisów
3
postępowania skarżący zarzucił obrazę 6261
§ 2 k.p.c., art. 6261
§ 3 k.p.c., art. 6269
k.p.c., art. 385 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., art. 6261
§ 2 k.p.c. oraz art. 62612
§ 2 i 3
k.p.c., a w ramach podstawy naruszenia prawa materialnego podniósł obrazę art.
125 ust. 2 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (dalej:
u.k.s.w.) w zw. z § 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 lipca 1986 r.
w sprawie prowadzenia ksiąg wieczystych założonych przed dniem 1 stycznia 1947 r.
oraz utraty mocy prawnej niektórych takich ksiąg (Dz. U. 1986, Nr 28, poz. 141) w zw.
z § 19 i 23 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 września 2001 r.
w sprawie prowadzenia ksiąg wieczystych i zbiorów dokumentów, art. 31 ust. 1 i art.
35 u.k.s.w. W oparciu o te zarzuty wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia
i orzeczenie co do istoty sprawy poprzez uwzględnienie żądania wniosku w całości,
ewentualnie o jego uchylenie oraz uchylenie poprzedzającego go orzeczenia
i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Sąd Okręgowy oddalając apelację przyjął, że istniała przeszkoda do
dokonania wpisu zgodnie z wnioskiem skarżącego, gdyż w części obejmował on
osoby nieżyjące, które nie mogły być równocześnie uczestnikami postępowania.
Stwierdził także, że brak odpowiednich dokumentów wskazujących na następstwo
prawne osoby wpisanej w księdze wieczystej jako właściciel stanowi także
przeszkodę do dokonania wpisu. Powyższe stanowisko wskazuje,
że w rozpoznawanej sprawie Sąd Okręgowy oceniał zasadność wniosku traktując
go na równi z wnioskiem o wpis prawa w księdze wieczystej, tymczasem wniosek
dotyczył założenia księgi wieczystej i wpisania praw do założonej księgi.
W judykaturze prezentowane jest stanowisko, że w tym przypadku kognicja sądu
wieczystoksięgowego jest szersza niż w postępowaniu o dokonanie wpisu do
istniejącej księgi wieczystej (zob. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia
25 listopada 2011, V CSK 535/10 i z dnia 28 stycznia 2010, I CSK 222/09).
Nie budzi też wątpliwości, że nieruchomość której dotyczył wniosek miała
założoną księgę wieczystą, która utraciła moc na podstawie rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 14 lipca 1986 r. w sprawie prowadzenia ksiąg wieczystych
założonych przed dniem 1 stycznia 1947 r. oraz utraty mocy prawnej niektórych
4
takich ksiąg (Dz. U. Nr 28, poz. 141 - dalej rozporządzenie z 1986 r.). Podstawowym
założeniem tego rozporządzenia było przeniesienie do nowej księgi wieczystej
wpisów z księgi dawnej przy dokonywaniu pierwszego wpisu po dniu jego wejścia
w życie (§ 2). W tym przypadku dawne księgi zachowały znaczenie dokumentów
(§ 6 ust. 1), a zakładanie nowych ksiąg wieczystych następuje według przepisów
dotyczących zakładania ksiąg wieczystych dla nieruchomości, których księgi
zaginęły. W skardze kasacyjnej zasadnie zarzucono, że Sąd Okręgowy oceniając
zasadność wniosku w wyniku wadliwej wykładni przepisów rozporządzenia z 1986 r.
pominął ich zastosowanie i błędnie przyjął, że nie było możliwe przeniesienie części
wpisów z księgi dawnej do księgi nowej. Taką możliwość przewiduje wprost § 2 ust.
2 i § 4 rozporządzenia z 1986 r. Jego § 2 ust. 2 stanowi, że do nowej księgi
wieczystej przenosi się wpisy z księgi dawnej w sposób określony w § 4, a § 4 ust.
2 przewiduje, że przy przeniesieniu wpisów wpisy zmienia się i zestawia w taki
sposób, aby do nowej księgi została przeniesiona tylko ich aktualna treść, chyba że
szczególne względy nakazują powtórzenie wpisu lub jego części w formie
dotychczasowej. W przypadku wpisu praw na rzecz współwłaścicieli jest zatem
możliwe wpisanie zarówno nowych współwłaścicieli, którzy nabyli udziały
po dokonaniu wpisu do księgi dawnej, jak i przeniesienie części dotychczasowego
wpisu w odniesieniu do osób, które nadal są współwłaścicielami
nieruchomości. Szczególne względy mogą też przemawiać za przeniesieniem wpisu,
który nie odpowiada aktualnemu stanowi prawa własności. W przypadku
śmierci współwłaściciela powinien być uwzględniony zmieniony stan prawny
wynikający z nabycia spadku. Powinien on być co do zasady ujawniony
z inicjatywy spadkobierców. Natomiast w przypadku istotnych przeszkód
utrudniających możliwość stwierdzenia nabycia spadku dotychczasowy stan
prawny może być, w świetle § 4 ust 2 rozporządzenia z 1986r., wpisany do
nowej księgi wieczystej przez jego przeniesienie z księgi dawnej. W rozpoznawanej
sprawie taka sytuacja miała zaś miejsce w odniesieniu do tych współwłaścicieli,
których losy, z uwagi na działania wojenne w okresie drugiej wojny światowej, nie
zostały ustalone. Także interes publiczny związany z funkcją ksiąg wieczystych
przemawia w tego rodzaju sytuacji za założeniem księgi wieczystej dla
nieruchomości i dokonaniem w niej wpisów przynajmniej w części zgodnych
5
z aktualnym stanem prawnym, niezależnie od istnienia w tym zakresie interesu osób,
które nabyły część udziałów. Wbrew stanowisku Sądu Okręgowego możliwość
ujawnienia przez te osoby ich praw w księdze wieczystej nie powinna być
uzależniona od przeprowadzenia postępowania o stwierdzenie nabycia spadku po
innych współwłaścicielach, jeżeli dotyczące ich wpisy mogą być przeniesione
z księgi dawnej.
W przypadku wniosku obejmującego wpis prawa oraz przeniesienie części
dotychczasowych wpisów dotyczących niektórych współwłaścicieli, status
uczestników postępowania mają jedynie osoby, na rzecz których wpis ma nastąpić.
Wpis w tym zakresie nie ma bowiem takiego skutku, że w jego wyniku mogą być
naruszone prawa tych współwłaścicieli, których wpis w księdze wieczystej jest
przenoszony do nowej księgi. Zgodnie z brzmieniem art. 626.1 § 2 k.p.c.
uczestnikami postępowania wieczystoksięgowego są wyłącznie osoby, których
prawa zostały wykreślone lub obciążone bądź na rzecz których wpis ma nastąpić.
Skoro zaś osoby, których prawa podlegają przeniesieniu nie mają statusu
uczestników postępowania to nie ma znaczenia fakt, że nie mają one zdolności do
uczestniczenia w postępowaniu sądowym, z uwagi na ich śmierć przed wszczęciem
postępowania o założenie księgi wieczystej i wpis.
Z przyczyn wyżej wskazanych, podstawy skargi kasacyjnej były uzasadnione
i zaskarżone nim postanowienie podlegało uchyleniu na podstawie art. 39815
§ 1
k.p.c.
es