Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 327/13
POSTANOWIENIE
Dnia 9 maja 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Kwaśniewski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Józef Frąckowiak
SSN Anna Kozłowska
Protokolant Ewa Krentzel
w sprawie z wniosku Banku […] S.A. w W.
przy uczestnictwie Gminy L. i Skarbu Państwa - Ministra Skarbu Państwa
o wpis,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 9 maja 2014 r.,
skargi kasacyjnej uczestnika Gminy L.
od postanowienia Sądu Okręgowego w W.
z dnia 11 stycznia 2013 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu w W. do ponownego rozpoznania
i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Sąd pierwszej instancji uwzględnił wniosek Banku i dokonał wpisu w księdze
wieczystej, polegającego na zmianie hipoteki umownej zwykłej wpisanej na rzecz
wnioskodawcy na hipotekę umowną łączną zwykłą, wobec odłączenia części
nieruchomości z macierzystej księgi wieczystej, dokonanego w następstwie
komunalizacji na rzecz uczestnika postępowania Gminy L. i założenia nowej księgi
wieczystej KW …20924/9.
Apelację Gminy, domagającej się zmiany powyższego wpisu hipoteki przez
jej wykreślenie z nowo założonej księgi wieczystej, oddalił Sąd odwoławczy
postanowieniem z dnia 11 stycznia 2013 r. Sąd drugiej instancji uznał, że przepis
§ 11 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 września 2001 r.
w sprawie prowadzenia ksiąg wieczystych i zbioru dokumentów (Dz. U. Nr 102,
poz. 1122 ze zm.) zwanego dalej „rozporządzeniem”, nakazuje sądowi, w razie
założenia nowej księgi wieczystej dla części obciążonej nieruchomości, z urzędu
przenieść do współobciążenia m.in. wszystkie prawa ciążące na nieruchomości.
Przepis ten Sąd odwoławczy uznał za normę wykonawczą zapewniającą
prawidłowe odzwierciedlenie stanu nieruchomości, a przez to realizację norm
materialnoprawnych. W ocenie Sądu drugiej instancji nakaz zawarty w powołanym
przepisie § 11 ust. 2 rozporządzenia miał zastosowanie w stanie faktycznym
rozpoznawanej sprawy i zasadnie został przyjęty za podstawę dokonanego wpisu,
a argumenty i zarzuty apelacji pozostają bez wpływu na ocenę zasadności
zaskarżonego nią rozstrzygnięcia.
Uczestnik postępowania Gmina L. zaskarżyła w całości postanowienie Sądu
drugiej instancji, opierając skargę kasacyjną na obu podstawach kasacyjnych.
W ramach pierwszej podstawy kasacyjnej skarżąca zarzuciła błędne
zastosowanie § 11 ust. 2 rozporządzenia w związku z art. 76 ust. 1ustawy z dnia
6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. 2001 r., Nr 124, poz. 1361
ze zm.) oraz w związku z art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 10 maja 1990 r. – Przepisy
wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym i ustawę o pracownikach
samorządowych (Dz. U. Nr 32, poz. 191 ze zm.) w następstwie uznania, że po
3
odłączeniu nieruchomości, stanowiącej własność skarżącej Gminy, z macierzystej
księgi wieczystej powstała z mocy prawa hipoteka łączna na rzecz Wnioskodawcy.
Z kolei zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 391 k.p.c. uzasadnia
skarżąca Gmina zaniechaniem przez Sąd II instancji wskazania motywów
i podstawy prawnej rozstrzygnięcia w sposób umożliwiający odtworzenie
rozumowania Sądu i tym samym kontroli zaskarżonego postanowienia. Skarżąca
wniosła o uchylenie zaskarżonego postanowienia i zmianę postanowienia Sądu
I instancji przez wykreślenie hipoteki umownej łącznej zwykłej wpisanej na rzecz
Wnioskodawcy, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego postanowienia
i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej Gmina L. akcentuje pogląd, że hipoteka
łączna nie powstaje, gdy obciążenie hipoteką nieruchomości macierzystej nastąpiło
już po podziale nieruchomości, która to sytuacja, w ocenie skarżącej, wystąpiła w
niniejszej sprawie, bo podział nieruchomości w następstwie komunalizacji nastąpił
27 maja 1990 r., a hipoteki obciążające nieruchomość zostały ustanowione na
rzecz Wnioskodawcy później, bo po 1993 r., co nie jest okolicznością sporną.
Skarżąca zarzuciła pominięcie przez Sąd art. 76 ust. 1 zd. 1 u.k.w.h., mającego
zastosowanie do każdego zdarzenia prawnego, oraz zaakcentowała, że decyzja
Wojewody o deklaratywnym charakterze potwierdziła skutek prawny powstały
wstecznie z mocy ustawy, tj. z dniem 27 maja 1990 r.
Wnioskodawca w swej odpowiedzi na skargę kasacyjną wniósł o jej
oddalenie i o zasądzenie na jego rzecz kosztów postępowania, twierdząc,
że nabycie nieruchomości w trybie komunalizacji ma charakter pochodny, a gmina
stała się następcą Skarbu Państwa, a więc hipoteka nie wygasła i wymagała jej
przeniesienia do nowo założonej księgi wieczystej.
Z kolei uczestnik postępowania – Skarb Państwa w odpowiedzi na skargę
kasacyjną poparł skargę kasacyjną Gminy L. i wniósł o jej uwzględnienie przez
uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu
do ponownego rozpoznania. W uzasadnieniu odpowiedzi wyraził pogląd, że podział
nieruchomości nastąpił z dniem przejścia własności na Gminę, tj. 27 maja 1990 r., a
Sąd nie zastosował art. 76 ust. 1 u.k.w.h., wobec braku zbadania, czy obciążenie
4
hipoteką nieruchomości macierzystej nastąpiło przed, czy po nabyciu własności
części tej nieruchomości przez Gminę.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna zasługiwała na uwzględnienie wobec oparcia jej na
uzasadnionych podstawach.
Trafnym okazał się zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 391
k.p.c. wobec niewyjaśnienia podstawy prawnej zaskarżonego postanowienia
z przytoczeniem tych przepisów prawa, które przesądzają o zasadności
uwzględnienia wniosku o wpis. Tymczasem skarga kasacyjna może być oparta
także na zarzutach naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c.,
jeżeli wskazane przez Sąd odwoławczy motywy zaaprobowania orzeczenia Sądu
I instancji nie są jasne, ani nawet w ogóle znane, co nie tylko osłabia zaskarżone
orzeczenie, ale przede wszystkim uniemożliwia dokonanie jego kontroli kasacyjnej.
Sąd Najwyższy nie może bowiem samodzielnie rekonstruować powodów, którymi
kierował się Sąd drugiej instancji (postanowienie SN z dnia 22 maja 2013 r., III CSK
293/12, OSNC 2013, nr 12, poz. 148).
Sąd odwoławczy ferując zaskarżone postanowienie nie wskazał jakimi
motywami kierował się uznając przepis § 11 ust. 2 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 17 września 2001 r. w sprawie prowadzenia ksiąg
wieczystych i zbiorów dokumentów (Dz.U. Nr 102, poz. 1122 ze zm.), który
zakwalifikował trafnie jako przepis zawierający normę wykonawczą, za będący
równocześnie podstawą dokonanego wpisu.
Brak ten uzasadnia zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c., ponieważ
uniemożliwia on dokonanie kontroli kasacyjnej zaskarżonego orzeczenia.
Tymczasem w judykaturze przyjmuje się stanowczo, że sąd
wieczystoksięgowy bada podstawę wnioskowanego wpisu nie tylko pod względem
formalnym, ale także pod kątem jego materialnoprawnej skuteczności.
Zasadnie wywodzi więc strona skarżąca, że przepis § 11 ust. 2 powołanego
wcześniej rozporządzenia stanowi jedynie normę wykonawczą, a jego celem jest
zapewnienie prawidłowego odzwierciedlenia w księdze wieczystej stanu
nieruchomości, uwzględniającego jednak realizację norm materialnoprawnych,
5
w tym także art. 76 ust. 1 u.k.w.h. przesądzającego o powstaniu hipoteki łącznej.
Innymi słowy, § 11 ust. 2 powołanego rozporządzenia jest jedynie podstawą
procesową dokonania z urzędu przeniesienia do wspólobciążenia przedmiotowych
hipotek, które powstają jednak na podstawie art. 76 ust. 1 u.k.w.h., co wymaga
uprzedniego dokonania oceny wystąpienia materialnoprawnych przesłanek
określonych w tym ostatnio wymaganym przepisie w celu stwierdzenia powstania
hipoteki łącznej (por. postanowienia SN: z dnia 10 listopada 2010 r., II CSK 199/10,
niepubl., z dnia 18 lutego 2010 r., II CSK 406/09, niepubl.; z dnia 8 marca 2007 r.,
III CSK 356/06, niepubl.).
Tymczasem uzasadnienie zaskarżonego postanowienia nie zawiera takiej
niezbędnej analizy przesłanek materialnoprawnych powstania hipoteki łącznej na
podstawie art. 76 ust. 1 u.k.w.h., błędnie traktując jako wystarczającą podstawę
dokonania wpisu takiej hipoteki łącznej jedynie § 11 ust. 2 cyt. rozporządzenia.
W tym stanie rzeczy, Sąd Najwyższy uwzględnił skargę kasacyjną
uczestniczki postępowania i orzekł jak w sentencji na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c.
w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.