Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III SK 46/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 8 maja 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Bogusław Cudowski (przewodniczący)
SSN Roman Kuczyński
SSN Maciej Pacuda (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa P. S. E. S.A. w K. – J.
przeciwko Prezesowi Urzędu Regulacji Energetyki
z udziałem zainteresowanych: W. E. Sp. z o.o. z siedzibą w S., PEWL P. Sp. z o.o.
z siedzibą w K. – C.
o zawarcie umowy o przyłączenie do sieci elektroenergetycznej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 8 maja 2014 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 31 stycznia 2013 r.,
1. oddala skargę kasacyjną,
2. zasądza od powoda na rzecz pozwanego oraz obu
zainteresowanych kwoty po 180 (sto osiemdziesiąt) złotych
tytułem kosztów zastępstwa prawnego w postępowaniu
kasacyjnym.
UZASADNIENIE
2
Prezes Urzędu Regulacji Energetyki (Prezes Urzędu) decyzją z dnia 10 maja
2010 r., wydaną po rozpatrzeniu wniosków W. E. Sp. z o.o. z/s w S.
(zainteresowany 1) oraz PEWL P. sp. z o.o. z/s w K.-C. (zainteresowany 2) o
rozstrzygnięcie sporu dotyczącego odmowy zawarcia przez P. S. E. S.A. (powód)
umowy o przyłączenie do sieci elektroenergetycznej Farmy Wiatrowej W. o mocy
140 MW, orzekł zawarcie umowy o przyłączenie pomiędzy zainteresowanym 1 a
powodem według projektu umowy …3/2006 ze zmianami, jak w treści decyzji.
Powód zaskarżył decyzję Prezesa Urzędu odwołaniem, które Sąd Okręgowy
w W. wyrokiem z dnia 17 kwietnia 2012 r. oddalił, opierając się na następujących
ustaleniach faktycznych i ich ocenie prawnej.
W dniu 16 sierpnia 2006 r. powód wydał na wniosek zainteresowanego 1
warunki przyłączenia do sieci Farmy Wiatrowej W. Wraz z warunkami przyłączenia
zainteresowany 1 otrzymał projekt umowy o przyłączenie …3/2006/W. W dniu 20
stycznia 2007 r. zainteresowany 1 zawarł z zainteresowanym 2 umowę, na
podstawie której przeniósł na jego rzecz prawa do warunków przyłączenia do sieci
farmy wiatrowej o całkowitym poziomie mocy 240 MW z przyłączeniem do GPZ w
W. Pismem z dnia 12 sierpnia 2008 r. zainteresowany 2 złożył powodowi
oświadczenie o woli zawarcia umowy o przyłączenie Farmy Wiatrowej W.,
akceptując w całości warunki przyłączenia oraz tekst projektu umowy o
przyłączenie dołączony do warunków wydanych zainteresowanemu 1 w dniu 16
sierpnia 2006 r. W dniu 14 sierpnia 2008 r. analogiczne oświadczenie złożył
również zainteresowany 1. W dniu 16 sierpnia 2008 r. wygasła ważność warunków
przyłączenia dla Farmy Wiatrowej W. Powód poinformował zainteresowanego 2, że
brak podstaw do zawarcia umowy o przyłączenie z uwagi na spór między
udziałowcami zainteresowanego 1 co do reprezentacji spółki. Zainteresowany 2
złożył do Prezesa Urzędu w dniu 6 listopada 2008 r. wniosek o rozstrzygnięcie
sporu na podstawie art. 8 ust. 1 Prawa energetycznego. Na skutek wniosku
zainteresowanego 1, Prezes Urzędu uznał go za stronę postępowania w sprawie z
wniosku zainteresowanego 2.
Zdaniem Sądu Okręgowego, podstawowe znaczenie dla rozpoznania
odwołania miało rozstrzygnięcie kwestii, czy po stronie powoda istniał obowiązek
3
zawarcia umowy o przyłączenie do sieci Farmy Wiatrowej W. Zasadnicze
znaczenie ma w tym zakresie wydanie przez powoda w dniu 16 sierpnia 2006 r.
warunków przyłączenia do sieci elektroenergetycznej dla tej farmy wiatrowej.
Powód przed wydaniem warunków przyłączenia musiał dokonać racjonalnej oceny,
czy zainteresowany 1 udowodnił w wystarczającym stopniu posiadanie tytułu
prawnego do nieruchomości, na której ma być realizowana inwestycja oraz czy
dysponuje środkami na dopełnienie technicznych i ekonomicznych warunków
przyłączenia. Skoro warunki przyłączenia zostały wydane, na powodzie ciążył
obowiązek zawarcia stosownej umowy z uwzględnieniem tych warunków. Sąd
Okręgowy nie uwzględnił argumentacji powoda, zgodnie z którą obowiązek taki nie
ciążył na nim, ponieważ między zainteresowanym 1 a zainteresowanym 2 toczył się
spór co do skuteczności przeniesienia warunków przyłączenia, gdyż powód wydał
warunki przyłączenia zainteresowanemu 1, co oznacza, że przy akceptacji tych
warunków oraz projektu umowy przez zainteresowanego 1 istniały podstawy do
zawarcia umowy o przyłączenie do sieci między powodem a zainteresowanym 1.
Odnosząc się do zarzutu naruszenia art. 8 ust. 1 Prawa energetycznego Sąd
podzielił stanowisko Prezesa Urzędu. Spór między powodem a zainteresowanym
1dotyczy odmowy zawarcia umowy przyłączeniowej przez powoda. Co prawda
powód nie dokonał odmowy zawarcia umowy przyłączeniowej wprost, jednakże
biorąc pod uwagę fakt, że w kwestii warunków przyłączenia zaistniał między
powodem a zainteresowanym 1 spór, którego nie udało się rozwiązać w drodze
negocjacji, zaistniała sytuacja jest sporem o odmowę zawarcia umowy
przyłączeniowej.
Sąd pierwszej instancji nie podzielił zarzutu naruszenia § 8 ust. 7
rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 4 maja 2007 r., ponieważ warunki
przyłączenia są ważne dwa lata od ich wydania. Zainteresowani złożyli powodowi
oświadczenie woli zawarcia umowy o przyłączenie Farmy Wiatrowej W., akceptując
w całości warunki przyłączenia oraz tekst projektu umowy, jaki został dołączony do
warunków, przed upływem okresu ich obowiązywania. Zainteresowani
udokumentowali także swoje uprawnienia do nieruchomości. Zdaniem Sądu
Okręgowego, nieuprawnione jest formułowane przez powoda założenie, zgodnie z
którym Prezes Urzędu ma kompetencję do rozstrzygnięcia sporu, o którym mowa w
4
art. 8 ust. 1 Prawa energetycznego, tylko w przypadku wystąpienia ze stosownym
wnioskiem przez zainteresowany podmiot przed upływem terminu ważności
warunków przyłączenia. Z wyroku Sądu Okręgowego z dnia 21 sierpnia 2006 r.
wynika, że prawo strony do żądania zawarcia umowy przyłączeniowej uważa się za
zachowane, o ile w terminie obowiązywania warunków przyłączenia złoży ona
stosowne oświadczenia lub wystąpi do Prezesa Urzędu o orzeczenie zawarcia
umowy w trybie art. 8 ust. 1 Prawa energetycznego. Wystarczające jest zatem
podjęcie jednego z tych działań.
Powód zaskarżył wyrok Sądu Okręgowego w W. apelacją w całości.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z 31 stycznia 2013 r., oddalił apelację powoda.
Sąd drugiej instancji dodatkowo ustalił, że w dniu 11 stycznia 2007 r.
zainteresowani zawarli umowę, na mocy której zainteresowany 1 zobowiązał się do
przeniesienia na zainteresowanego 2, nie później niż do 20 stycznia 2007 r., praw i
obowiązków wynikających z posiadanego składnika majątku w postaci prawa do
warunków przyłączenia do sieci o całkowitym poziomie mocy 240 MW z
planowanym przyłączeniem głównego punktu dostawy energii w W. dla
projektowanej elektrowni wiatrowej usytuowanej w S., U., K., P. i D. (k. 2609-14 akt
adm.). W dniu 20 stycznia 2007 r. zainteresowani zawarli umową, na mocy której
zainteresowany 1 przeniósł na zainteresowanego 2 prawa i obowiązki wynikające z
wydanych na jego rzecz warunków przyłączenia z dnia 16 sierpnia 2006 r. Z treści
obu umów wynika, że intencją stron było wejście zainteresowanego 2 we wszystkie
prawa i obowiązki zainteresowanego 1 wynikające z wydanych warunków
przyłączenia. Obaj zainteresowani zrezygnowali z zamiaru wspólnego prowadzenia
przedsięwzięcia gospodarczego i każdy z nich zamierzał prowadzić
przedsiębiorstwo w postaci farmy wiatrowej o nazwie W., dla której każdy z
zainteresowanych posiada oddzielną lokalizację. Obaj zainteresowani chcieli
zawrzeć z powodem umowę o przyłączenie do sieci elektroenergetycznej i każdy z
nich uważał, że jest podmiotem uprawnionym do korzystania z warunków
przyłączenia do sieci z dnia 16 sierpnia 2006 r., wydanych zainteresowanemu 1.
Powód kwestionował zaś prawa każdego z zainteresowanych do przyłączenia do
sieci i odmówił zawarcia z nimi umowy. Sąd Okręgowy uznał, że to zainteresowany
5
1 otrzymał warunki przyłączenia oraz projekt umowy i uznał, że spełnił on warunki
określone w przepisach Prawa energetycznego.
Sąd Apelacyjny podzielił to stanowisko, uwzględniając, że prawa i obowiązki
wynikające z warunków przyłączenia do sieci nie mogą być przedmiotem umów
cywilnoprawnych i tą drogą przechodzić na inne podmioty. Prawu polskiemu nie
jest znana instytucja umownej zmiany strony umowy. Zmiany strony zobowiązania
wzajemnego można dokonać w drodze przelewu wierzytelności i przejęcia długu
(tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 8 kwietnia 2012 r., V CSK 133/11). Przelew
wierzytelności i przyjęcie długu to instytucje cywilnoprawne. Aby wierzytelność
mogła być przedmiotem przelewu musi wynikać ze stosunku zobowiązaniowego.
Dopuszczalne jest zawarcie umowy przekształcającej istniejący stosunek w ten
sposób, że w miejsce dotychczasowego podmiotu zajmującego pozycję strony
wstępuje inny podmiot, przyjmując prawa i obowiązki związane z tą pozycją,
jednakże może to dotyczyć wyłącznie stosunku umownego. Tymczasem prawa i
obowiązki będące przedmiotem umów z dnia 11 stycznia 2007 r. oraz z dnia 20
stycznia 2007 r. wynikają z warunków przyłączenia do sieci, wydawanych w
wykonaniu publicznoprawnego obowiązku przyłączenia do sieci. Ponadto, zgodnie
z art. 509 § 1 k.c., przedmiotem cesji nie może być wierzytelność, jeżeli sprzeciwia
się to właściwości zobowiązania. Skoro warunki przyłączenia powód wydał
zainteresowanemu 1 dla jego farmy mającej określoną lokalizację, to przeniesienie
ich na inny podmiot mający inną lokalizację farmy wiatrowej narusza art. 3531
k.c.
Konstrukcja umów z dnia 11 stycznia oraz z dnia 20 stycznia 2007 r. narusza
art. 509 § 1 k.c. i art. 3531
k.c., co w oparciu o art. 58 § 1 k.c. skutkuje bezwzględną
ich nieważnością, bez potrzeby badania innych aspektów sprawy. Skoro zaś
umowy należało uznać za nieważne, podmiotem uprawnionym z warunków
przyłączenia wydanych przez powoda pozostaje zainteresowany 1.
W dalszej kolejności Sąd Apelacyjny wyjaśnił, że warunki przyłączenia
zachowywały ważność przez okres 2 lat, w których uprawniony mógł wystąpić do
powoda o zawarcie umowy o przyłączenie do sieci. Zainteresowany 1 wystąpił do
powoda ze stosownym wnioskiem, co przyznał sam powód, w dniu 15 sierpnia
2008 r. Zgłoszenie powodowi woli zawarcia umowy w okresie ważności warunków
przyłączenia sprawia, że w przypadku odmowy zawarcia przez przedsiębiorstwo
6
sieciowe umowy, strona może wystąpić ze stosownym wnioskiem do Prezesa
Urzędu, mimo iż upłynął już termin ważności tych warunków. W ocenie Sądu
Apelacyjnego, powód wprost odmówił zawarcia umowy z zainteresowanym 1.
Zgodnie zaś z art. 23 ust. 2 Prawa energetycznego do kompetencji Prezesa Urzędu
należy rozstrzyganie sporów w zakresie określonym w art. 8 ust. 1 Prawa
energetycznego.
Sąd Apelacyjny nie dopatrzył się także nieważności postępowania ze
względu na pozbawienie możliwości obrony przez powoda i zainteresowanego ich
praw. Skoro oba podmioty brały udział w postępowaniu, zajmowały stanowisko, to
nie zostały pozbawione praw. Nie ma także tożsamości przedmiotu w sprawie z
wniosku zainteresowanego 1 oraz w sprawie z wniosku zainteresowanego 2 o
wydanie przez Prezesa Urzędu decyzji zastępującej umowę o przyłączenie do
sieci, ponieważ każdy z zainteresowanych chciałby uzyskać decyzję zastępująca
umowę miedzy nim a powodem o przyłączenie do sieci.
Powód zaskarżył wyrok Sądu Apelacyjnego skargą kasacyjną w całości.
Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił naruszenie: art. 509 § 1 k.p.c. w związku z
art. 3531
§ 1 i 2 k.c., art. 7 ust. 8i Prawa energetycznego oraz § 8 ust. 1 i 2
rozporządzenia systemowego i § 7 ust. 1 rozporządzenia przyłączeniowego;
art. 519 § 1 pkt 2 k.c.; art. 58 § 1 i 3 k.c.; § 6 ust. 4 pkt 1 rozporządzenia
przyłączeniowego w związku z art. 7 ust. 1 i 3 Prawa energetycznego; art. 7 ust. 8i
Prawa energetycznego i § 8 ust. 7 rozporządzenia systemowego, a także § 7 ust. 6
rozporządzenia systemowego; art. 7 ust. 1 Prawa energetycznego; art. 8 ust. 1 i
art. 23 ust. 2 pkt 12 Prawa energetycznego, a także art. 382 k.p.c. w związku z
art. 47953
pkt 1 k.p.c. i art. 386 § 1 i 4 k.p.c.; art. 391 § 1 k.p.c. w związku z art. 233
§ 1 k.p.c. i art. 386 § 1 i 4 k.p.c.; art. 47946
pkt 1 k.p.c. w związku z art. 2 § 3 k.p.c. i
art. 23 ust. 2 pkt 12 Prawa energetycznego w związku z art. 8 ust. 1 Prawa
energetycznego i art. 321 § 1 k.p.c. oraz art. 391 § 1 k.p.c. oraz naruszenie art. 100
§ 3 k.p.a. Powód powołał się także na nieważność postępowania z art. 379 pkt 5
k.p.c.
Prezes Urzędu w odpowiedzi na skargę kasacyjną wniósł o jej oddalenie i
zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego. Zainteresowany 2 w odpowiedzi na
skargę kasacyjną powoda wniósł o jej oddalenie i zasądzenie kosztów zastępstwa
7
procesowego. Również zainteresowany 1 w odpowiedzi na skargę kasacyjną
wniósł o jej oddalenie zasądzenie kosztów postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna powoda nie ma uzasadnionych podstaw.
W pierwszej kolejności należy rozpoznać zarzut nieważności postępowania
jako decydujący o przyjęciu jej do merytorycznego rozpoznania. Nieważności tej
powód upatruje w rozstrzygnięciu w dwóch odrębnych postępowaniach odwołania
powoda oraz odwołania zainteresowanego 2, co doprowadziło do sytuacji, w której
argumentacja zainteresowanego 2 nie jest rozważana i uwzględniana w stopniu
równym z argumentacją powoda i pozwanego, a dodatkowo w wyniku naruszenia
art. 72 § 1 pkt 1 k.p.c. oraz art. 47947
pkt 1 k.p.c. oraz art. 47950
§ 1 k.p.c.
W ocenie Sądu Najwyższego, zarzut nieważności postępowania okazał się
chybiony. Przedstawiona w jego uzasadnieniu argumentacja rozmija się z istotą i
przesłankami tej podstawy nieważności postępowania, o której mowa w art. 379 pkt
5 k.p.c. Z akt sprawy wynika jednoznacznie, że zainteresowany 2 uczestniczył w
postępowaniu sądowym z odwołania zainteresowanego 1, przedstawiał swoje
stanowisko i mógł bronić swoich interesów. Nieuprawniona jest w rezultacie teza
powoda, zgodnie z którą zainteresowany 2 był pozbawiony możliwości korzystania
z przysługujących mu praw, a tylko wówczas zarzut naruszenia art. 379 pkt 5 k.p.c.
mógłby zostać uznany za zasadny (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 kwietnia
2004 r., III SK 29/04, niepublikowany).
Przechodząc do oceny pozostałych zarzutów skargi kasacyjnej powoda Sąd
Najwyższy stwierdza z kolei, że wymierzone są one przede wszystkim w to
założenie zaskarżonego wyroku, zgodnie z którym warunki przyłączenia nie mogą
być przedmiotem przelewu z uwagi na publicznoprawny charakter obowiązku
zawarcia umowy przyłączeniowej, który to charakter wyłącza możliwość przelewu
wierzytelności wynikających z tego obowiązku.
Zdaniem Sądu Najwyższego, obowiązek zawarcia umowy przyłączeniowej
ma złożony, publiczno- i prywatnoprawny charakter. Publicznoprawne pierwiastki
tego obowiązku wynikają z nałożenia, w interesie publicznym, obowiązku
8
kontraktowania na przedsiębiorstwo sieciowe. Nakaz ten został nałożony z uwagi
na różne potrzeby społeczne w zakresie odbioru i wytwarzania energii elektrycznej,
monopolistyczną pozycję przedsiębiorstw sieciowych, a także konieczność
realizacji zobowiązań prawnomiędzynarodowych i unijnych. Publicznoprawny
charakter tego obowiązku ma podstawowe znaczenie dla rozstrzygania o istnieniu
technicznych i ekonomicznych warunków przyłączenia do sieci w przypadku
odmowy zawarcia umowy o przyłączenie dla sieci. Dlatego w wyroku Sądu
Najwyższego z dnia 11 kwietnia 2012 r., III SK 33/11 (OSNP 2013 nr 9-10, poz.
120) uznano za nieprawidłowe potraktowanie samego wydania warunkowo
sformułowanych w tej sprawie warunków przyłączenia do sieci jako
bezwarunkowego potwierdzenia przez przedsiębiorstwo sieciowe, że spełnione
zostały przesłanki obowiązku przyłączenia do sieci wytwórcy energii.
Okoliczność, że obowiązek zawarcia umowy przyłączeniowej przewidziany
został w ustawie oraz w interesie publicznym nie oznacza, że obowiązek ten nie
może mieć cywilnoprawnego charakteru. Ustawa może być źródłem zobowiązania
cywilnoprawnego, przy czym dotyczy to także ustawowego obowiązku
kontraktowania. Obowiązek ten może być źródłem cywilnoprawnej wierzytelności,
gdy na podstawie ustawy (rozporządzenia) można ustalić treść umowy, jaka
miałaby zostać zawarta w jego wykonaniu. Publicznoprawny obowiązek zawarcia
umowy przyłączeniowej realizowany jest, zasadniczo, na drodze cywilnoprawnej
przez zawarcie stosownej umowy między przedsiębiorstwem sieciowym a
podmiotem ubiegającym się o przyłączenie do sieci. Jeżeli ustawa przewiduje
obowiązek zawarcia umowy, konsekwencją tego obowiązku jest roszczenie o
zawarcie umowy w granicach obowiązku ustawowego. Cywilnoprawne aspekty
obowiązku przyłączenia do sieci mają zaś znaczenie dla rozstrzygnięcia problemu
prawnego niniejszej sprawy, to jest dopuszczalności przenoszenia dokumentu o
nazwie „warunki przyłączenia do sieci”. Nie można zatem podzielić poglądu Sądu
Apelacyjnego, zgodnie z którym publicznoprawny charakter obowiązku
przyłączenia do sieci wyklucza możliwość powstania zobowiązania, z którego
wierzytelności będą mogły być przedmiotem czynności prawnych dokonywanych na
podstawie przepisów Kodeksu cywilnego.
9
Rozstrzygnięcia wymaga jednak, czy warunki przyłączenia kreują po stronie
podmiotu wnioskującego roszczenie o zawarcie umowy o przyłączenie, a zatem czy
wynikają z nich dla podmiotu wnioskującego uprawnienia, które mogą być
przedmiotem przelewu wierzytelności.
Rozważając sposób rozstrzygnięcia tego kluczowego dla oceny zasadności
skargi kasacyjnej zagadnienia należy zwrócić uwagę, że warunki przyłączenia
zostały wydane w 2006 r., umowa o ich przeniesienie została zawarta w 2007 r.,
zaś oświadczenia woli zainteresowanego 2 i zainteresowanego 1 o akceptacji tych
warunków i projektu umowy przyłączeniowej zostały złożone w 2008 r. Charakter
prawny warunków przyłączenia pod kątem dopuszczalności ich przenoszenia w
drodze przelewu wierzytelności należy zatem ocenić według stanu prawnego na
dzień zawarcia umowy z 2007 r. Dlatego oceny tego charakteru nie znajduje wprost
zastosowania przepis art. 7 ust. 8i Prawa energetycznego, wprowadzony na
podstawie art. 1 pkt 5 lit. c) ustawy z dnia 8 stycznia 2010 r. (Dz. U. Nr 21, poz.
104) zmieniającej tę ustawę z dniem 11 marca 2010 r. Przepisy tej ustawy znajdują
bowiem zastosowanie do spraw wszczętych i niezakończonych do wejścia w życie
ustawy nowelizującej, co nie rozciąga się na umowy zawarte przed tą datą (art. 20
ustawy z dnia 8 stycznia 2010 r.).
Zarówno w dacie zawarcia umowy, jak i w dacie wydania warunków
przyłączenia, przepisy Prawa energetycznego oraz aktów wykonawczych nie
określały charakteru prawnego ani skutków wydania warunków przyłączenia.
Przepis art. 7 ust. 1 Prawa energetycznego, nakładający na przedsiębiorstwa
sieciowe obowiązek zawierania umów o przyłączenie do sieci miał takie samo
brzmienie jak obecnie. Jak przyjęto w orzecznictwie i piśmiennictwie przepis ten,
nakładając obowiązek zawarcia umowy na wymienione w nim kategorie
przedsiębiorstw energetycznych, przyznaje równocześnie roszczenie o zawarcie
umowy, którego realizacji – w przypadku uchylenia się od obowiązku zawarcia
umowy - żądający zawarcia umowy może dochodzić na drodze
administracyjnoprawnej przed Prezesem Urzędu. Obowiązek zawarcia umowy o
przyłączenie do sieci nie ma jednak charakteru bezwarunkowego. Aktualizuje się
wówczas, gdy istnieją techniczne i ekonomiczne warunki przyłączenia do sieci oraz
gdy podmiot żądający przyłączenia do sieci spełnia warunki przyłączenia do sieci.
10
Roszczenie przysługuje w konsekwencji nie każdemu podmiotowi, który chce się
przyłączyć do sieci, a tylko takiemu podmiotowi, które spełnia warunki przyłączenia
do sieci (a przynajmniej po zadeklarowaniu przez dany podmiot, że akceptuje
wydane warunki przyłączenia, skoro warunki przyłączenia do sieci można ustalić
dopiero po podpisaniu umowy przyłączeniowej i wykonaniu inwestycji określonych
w warunkach przyłączenia) oraz tylko dla takiej instalacji, dla której istnieją
wspomniane w art. 7 ust. 1 Prawa energetycznego techniczne i ekonomiczne
warunki przyłączenia. W niniejszej sprawie treść warunków przyłączenia, jak
również przesłanki istnienia technicznych i ekonomicznych warunków przyłączenia,
nie były sporne.
Zainteresowany 2 wywodził w niniejszej sprawie swoje prawo do realizacji
przez powoda przysługującego mu roszczenia o zawarcie umowy o przyłączenie do
sieci z nabycia na podstawie umowy zawartej z zainteresowanym 1 praw do
warunków przyłączenia wydanych przez powoda zainteresowanemu 1.
Warunki przyłączenia do sieci, o które chodzi w niniejszej sprawie, zostały
wydane na podstawie przepisów rozporządzenia przyłączeniowego z 2004 r.
(rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 20 grudnia 2004 r. w sprawie
szczegółowych warunków przyłączenia podmiotów do sieci elektroenergetycznych,
ruchu i eksploatacji tych sieci, Dz. U. 2005 Nr 5, poz. 2). Warunki przyłączenia
wydawano na wniosek podmiotu ubiegającego się o przyłączenie do sieci (§ 5 ust.
1 rozporządzenia przyłączeniowego). Przepisy § 6 ust. 1, 2 i 4 rozporządzenia
przyłączeniowego wymieniały dane, jakie powinny zostać zawarte we wniosku,
bądź jakie powinny zostać do wniosku dołączone. Z kolei § 7 ust. 1 pkt 1-15 tego
rozporządzenia wymieniał niewyczerpująco treść warunków przyłączenia: 1)
miejsce przyłączenia (punkt w sieci); 2) miejsce dostarczania energii elektrycznej;
3) moc przyłączeniową; 4) rodzaj połączenia z siecią instalacji lub innych sieci
określonych we wniosku o określenie warunków przyłączenia; 5) zakres
niezbędnych zmian w sieci związanych z przyłączeniem; 6) wymagania wynikające
z instrukcji ruchu i eksploatacji sieci; 7) graniczne parametry techniczne
przyłączanych urządzeń, instalacji i sieci; 8) miejsce zainstalowania układu
pomiarowo-rozliczeniowego; 9) wymagania dotyczące układu pomiarowo-
rozliczeniowego; 10) rodzaj i usytuowanie zabezpieczenia głównego, dane
11
znamionowe oraz inne niezbędne wymagania w zakresie elektroenergetycznej
automatyki zabezpieczeniowej i systemowej; 11) określone wartości prądów
zwarcia; 12) wymagany stopień skompensowania mocy biernej; 13) wymagania w
zakresie dostosowania przyłączanych instalacji do systemów sterowania
dyspozytorskiego, zabezpieczenia sieci przed zakłóceniami, c) niezbędnego do
współpracy z siecią wyposażenia instalacji; 14) możliwości dostarczania energii
elektrycznej w warunkach odmiennych od standardowych; 15) dane i informacje
dotyczące sieci niezbędne w celu doboru systemu ochrony od porażeń w instalacji
lub sieci przyłączanego podmiotu. Zgodnie z § 7 ust. 5 rozporządzenia
przyłączeniowego warunki przyłączenia przekazywano podmiotowi ubiegającemu
się o przyłączenie wraz z projektem umowy o przyłączenia. Termin ważności
warunków przyłączenia ustalono w rozporządzeniu przyłączeniowym na 2 lata od
ich określenia. Przepis § 9 rozporządzenia przyłączeniowego precyzował treść
umowy o przyłączenie, odwołując się w odniesieniu do przedmiotu umowy do
warunków przyłączenia. Wskazuje to na integralną więź między warunkami
przyłączenia a umową o przyłączenie, która w praktyce polegała na tym, że warunki
przyłączenia stanowiły załącznik do zawieranej po zakończeniu negocjacji umowy o
przyłączenie do sieci. Umowa określała strony, termin realizacji przyłączenia,
wysokość opłaty, zasady wymiany danych i sposób koordynacji prac nad realizacją
warunków przyłączenia; miejsce rozgraniczenia własności sieci i instalacji, itp.
Dopiero umowa o przyłączenie stanowiła podstawę dla rozpoczęcia realizacji prac
projektowych i budowlano-montażowych (§ 10 ust. 1 rozporządzenia
przyłączeniowego).
Zastąpienie rozporządzenia przyłączeniowego z 2004 r. rozporządzeniem
systemowym z 2007 r. (rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 4 maja 2007 r.
w sprawie szczegółowych warunków funkcjonowania systemu
elektroenergetycznego, Dz. U Nr 93, poz. 623 ze zm.). nie zmieniło statusu
warunków przyłączenia. Pod rządami rozporządzenia systemowego z 2007 r.
podmiot ubiegający się o przyłączenie do sieci składa wniosek o określenie
warunków przyłączenia w przedsiębiorstwie energetycznym, do którego sieci
ubiega się o przyłączenie. Przepis § 7 ust. 1 i 2 rozporządzenia systemowego
określa treść wniosku o określenie warunków przyłączenia wytwórcy. Zgodnie z § 7
12
ust. 5 pkt 1 rozporządzenia systemowego do wniosku o określenie warunków
przyłączenia należy dołączyć dokument potwierdzający tytuł prawny wnioskodawcy
do korzystania z obiektu, w którym będą używane przyłączane urządzenia,
instalacje lub sieci, a także plany i szkice sytuacyjne oraz ekspertyzę wpływu
przyłączanych urządzeń na system elektroenergetyczny. Zgodnie z § 8 ust. 1 tego
rozporządzenia warunki przyłączenia określają w szczególności: 1) miejsce
przyłączenia; 2) miejsce dostarczania energii elektrycznej; 3) moc przyłączeniową;
4) rodzaj przyłącza; 5) zakres niezbędnych zmian w sieci związanych z
przyłączeniem. Warunki przyłączenia przekazuje się podmiotowi ubiegającemu się
o przyłączenie wraz z projektem umowy o przyłączenie do sieci. Warunki są ważne
dwa lata od dnia ich określenia.
Sąd Najwyższy ma również na względzie, że w sprawie charakteru
warunków przyłączenia w piśmiennictwie formułowano różne koncepcje (zarówno w
odniesieniu do stanu prawnego sprzed, jak i po nowelizacji z 2010 r.). Według
pierwszej z nich warunki przyłączenia i projekt umowy nie stanowią oferty, lecz co
najwyżej zaproszenie do rokowań. Warunki przyłączenia nie stanowią także
bezwarunkowego zobowiązania się przedsiębiorstwa energetycznego do złożenia
oświadczenia woli o zawarciu umowy o przyłączenie w okresie ich ważności.
Według innego autora warunki przyłączenia można było traktować jako: 1) jedną z
czynności w procesie zawierania umowy przyłączeniowej, przy czym warunki miały
charakter informacyjny; 2) ofertę w rozumieniu Kodeksu cywilnego, wiążącą
przedsiębiorstwo sieciowe; 3) bezwarunkowe zobowiązanie przedsiębiorstwa
sieciowego do złożenia oświadczenia woli o zawarciu umowy przyłączenia w
okresie ważności warunków przyłączenia; 4) warunkowe zobowiązanie się
przedsiębiorstwa energetycznego do złożenia oświadczenia woli o zawarciu umowy
o przyłączenia, o ile nadal istnieją warunki techniczne i ekonomiczne przyłączenia.
Według komentatorów do Prawa energetycznego wydanie warunków przyłączenia
oznacza, że w okresie 2 lat od wydania warunków podmiot ubiegających się o
przyłączenie może skutecznie żądać zawarcia umowy przyłączeniowej. Z kolei
według jeszcze innej koncepcji warunki przyłączenia należało traktować jako
dokument informacyjny, ale ze względu na potwierdzenie istnienia technicznych
warunków przyłączenia do sieci pociągają one za sobą obowiązek zawarcia umowy
13
o przyłączenie do sieci. Wskazywano także, że warunki przyłączenia służą
uzyskaniu informacji o możliwości i zasadach przyłączenia do sieci, zaś ich
określenie jest odpowiedzią na wniosek o udzielenie tych informacji oraz stanowi
wykonanie publicznoprawnego obowiązku ciążącego na przedsiębiorstwie
sieciowym w ramach obowiązku kontraktowania. Warunki przyłączenia
potwierdzają przy tym gotowość zawarcia takiej umowy przez przedsiębiorstwo
sieciowe, o ile spełnione zostaną przesłanki określone w warunkach.
Zdaniem Sądu Najwyższego, w stanie prawnym istotnym dla rozstrzygnięcia
niniejszej sprawy, warunki przyłączenia odnosiły się wyłącznie do technicznych
parametrów inwestycji w moce wytwórcze i specyfikowały zakres techniczny prac,
jakie musiałby wykonać podmiot ubiegający się o przyłączenie do sieci oraz
przedsiębiorstwo sieciowe. Warunki przyłączenia nie są źródłem cywilnoprawnym
obowiązku zawarcia umowy, a przez to nie kreują po stronie podmiotu, który takie
warunki otrzymał, wierzytelności względem przedsiębiorstwa sieciowego. Wskutek
ich wydania nie dochodzi do powstania węzła obligacyjnego między podmiotem
ubiegającym się o przyłączenie do sieci a przedsiębiorstwem sieciowym. Dlatego
nie można podzielić poglądu powoda, zgodnie z którym wydanie warunków
przyłączenia zawsze i samoistnie przesądza o istnieniu technicznych warunków
przyłączenia do sieci i przyznaje podmiotowi ubiegającemu się o przyłączenie do
sieci roszczenia o zawarcie umowy. Dopiero powołana wcześniej nowelizacja
Prawa energetycznego z 2010 r. wprowadziła przepis stanowiący, że „w okresie
ważności warunki przyłączenia stanowią warunkowe zobowiązanie
przedsiębiorstwa energetycznego do zawarcia umowy o przyłączenie do sieci
elektroenergetycznej”, co może z kolei stanowić ewentualną podstawę dla
wykreowania prawnie relewantnej ekspektatywy zawarcia umowy przyłączeniowej,
co z kolei mogłoby mieć znaczenie dla oceny dopuszczalności zawarcia umowy
przelewu wierzytelności przyszłej. W piśmiennictwie co prawda sporne jest, czy
możliwe jest zastosowanie instytucji przelewu wierzytelności w takich sprawach jak
niniejsza, jednakże rozstrzygnięcie tych wątpliwości nie ma znaczenia dla oceny
zasadności skargi kasacyjnej powoda, gdyż z wydania w niniejszej sprawie
warunków przyłączenia nie powstała po stronie zainteresowanego 1 wierzytelność,
którą mógłby przenieść na zainteresowanego 2.
14
W świetle powyższego za bezpodstawne należy uznać zarzuty naruszenia
art. 509 § 1 k.p.c. w związku z art. 3531
§ 1 i 2 k.c. oraz art. 7 ust. 8i Prawa
energetycznego oraz § 8 ust. 1 i 2 rozporządzenia systemowego i § 7 ust. 1
rozporządzenia przyłączeniowego, a także art. 519 § 1 pkt 2 k.c. Powyższe
stanowisku rzutuje także na bezzasadność zarzutu naruszenia art. 58 § 1 i 3 k.c.,
który był konsekwencją stanowiska Sądu Apelacyjnego o sprzeczności umowy
przelewu wierzytelności wynikających z art. 7 ust. 1 Prawa energetycznego z
właściwościami zobowiązania.
Sąd Najwyższy nie podzielił także zarzutu naruszenia art. 7 ust. 8i Prawa
energetycznego w związku z § 7 ust. 6 rozporządzenia przyłączeniowego oraz § 8
ust. 7 rozporządzenia systemowego, przez uznanie, że dwuletni termin ważności
warunków przyłączenia jest terminem, po upływie którego, mimo iż warunki
przyłączenia utraciły ważność i przestały wiązać przedsiębiorstwo energetyczne,
zainteresowany 1 mógł skutecznie wystąpić do Prezesa Urzędu z wnioskiem o
rozstrzygnięcie sporu należy uznać za nieuprawniony. Z okoliczności faktycznych
niniejszej sprawy wynika, że powód, wydając warunki przyłączenia na rzecz
zainteresowanego 1, dołączył do nich projekt umowy o przyłączenie. Pismem z
dnia 14 sierpnia 2008 r. zainteresowany 1 złożył oświadczenie woli zawarcia
umowy o przyłączenie Farmy Wiatrowej W., akceptując w całości warunki
przyłączenia oraz tekst projektu umowy, jaki został dołączony do tych warunków.
Oświadczenie to zostało złożone przed upływem terminu ważności warunków
przyłączenia. Natomiast samo oświadczenie woli powoda o odmowie zawarcia
umowy zostało wydane już po upływie terminu ważności warunków przyłączenia.
Kwestia, czy po upływie terminu ważności warunków przyłączenia Prezes
Urzędu może rozpoznać wniosek o rozstrzygnięcie sporu w przypadku odmowy
zawarcia umowy przez przedsiębiorstwo energetyczne, gdy złożenie oświadczenia
woli zawarcia umowy przyłączeniowej przez podmiot ubiegających się o
przyłączenie do sieci miało miejsce przed upływem tego terminu, zaś oświadczenie
przedsiębiorstwa energetycznego sieciowego o odmowie zawarcia takiej umowy
złożono po upływie tego terminu, nie jest objęta zakresem normowania art. 7 ust. 8i
Prawa energetycznego oraz § 8 ust. 7 rozporządzenia systemowego (a wcześniej §
7 ust. 6 rozporządzenia przyłączeniowego). Przepisy te dotyczą tylko terminu
15
ważności warunków przyłączenia oraz określają skutki ich wydania (od 2010 r.). Nie
odnoszą się natomiast do samej kompetencji Prezesa Urzędu określonej w art. 8
ust. 1 Prawa energetycznego do orzekania w sprawach spornych dotyczących
odmowy zawarcia umowy o przyłączenie do sieci.
W ocenie Sądu Najwyższego, termin ważności warunków przyłączenia nie
ma znaczenia dla kompetencji Prezesa Urzędu z art. 8 ust. 1 Prawa
energetycznego. Kompetencja Prezesa Urzędu dotyczy rozstrzygania spraw o
odmowę zawarcia umowy przyłączeniowej. Dla jej aktualizacji istotne jest, czy
między przedsiębiorstwem sieciowym a podmiotem ubiegającym się o przyłączenie
do sieci zaistniał spór o przyłączenie do sieci. Wpływ na rozstrzygnięcie tego sporu
ma zaś okoliczność, czy podmiotowi ubiegającemu się o przyłączenie do sieci
służyło roszczenie o zawarcie umowy przyłączeniowej, którego powstanie – jak
wskazano powyżej – wymaga złożenia przez podmiot ubiegający się o przyłączenie
do sieci stosownych oświadczeń woli w okresie ważności warunków przyłączenia.
Sąd Najwyższy nie znajduje także podstaw dla uwzględnienia zarzutów
naruszenia art. 7 ust. 1, art. 8 ust. 1 i art. 23 ust. 2 pkt 12 Prawa energetycznego
oraz naruszenia art. 8 ust. 1, art. 23 ust. 2 pkt 12 Prawa energetycznego. Oba
zarzuty opierają się na, niepodzielonym w świetle przedstawionej powyżej
argumentacji, założeniu co do możliwości obrotu samymi warunkami przyłączenia
do sieci. Skoro same warunki przyłączenia do sieci wydane w niniejszej sprawie nie
mogły zostać skutecznie przeniesione na inny podmiot, należało zatem traktować
zainteresowanego 1 jako podmiot uprawniony o ubieganie się do przyłączenia do
sieci na użytek kompetencji Prezesa Urzędu, o której mowa w art. 8 ust. 1 Prawa
energetycznego, gdyż w okresie ważności warunków przyłączenia złożył
oświadczenie woli o ich akceptacji wraz z projektem umowy. Skutkowało to
konkretyzacją obowiązku zawarcia umowy przyłączeniowej po stronie powoda. Z
tych samych względów na uwzględnienie nie zasługuje zarzut naruszenia art. 8 ust.
1 i art. 23 ust. 2 pkt 12 Prawa energetycznego przez przyjęcie istnienia kompetencji
Prezesa Urzędu do rozstrzygnięcia wniosku zainteresowanego 1, gdy spór między
powodem a zainteresowanym nie dotyczył odmowy zawarcia umowy, lecz braku
legitymacji zainteresowanego 1 do żądania zawarcia takiej umowy.
16
Odmowa zawarcia umowy przyłączeniowej może przybrać różną postać oraz
mieć miejsce w różnych okolicznościach faktycznych. W sytuacji, gdy obowiązek
zawarcia umowy przyłączeniowej ma charakter warunkowy i uzależniony jest od
spełnienia przesłanek wymienionych w art. 7 ust. 1 Prawa energetycznego, Prezes
Urzędu jest uprawniony – przy rozstrzyganiu sporu w tym zakresie – do
weryfikowania, czy podmiot występujący z żądaniem rozstrzygnięcia sporu
przyłączeniowego i wydania decyzji kształtującej stosunek przyłączeniowy, ma
legitymację czynną. Można sobie wyobrazić różne sytuacje, w których
przedsiębiorstwo sieciowe odmówi zawarcia umowy przyłączeniowej, uznając
przykładowo, że w imieniu podmiotu ubiegającego się o przyłączenie wniosek
złożył niewłaściwie umocowany organ tego podmiotu. Akceptacja argumentacji
powoda mogłaby prowadzić do wysuwania przez przedsiębiorstwa sieciowe
różnego rodzaju powodów odmowy, które nie odnosząc się wprost do przesłanek z
art. 7 ust. 1 Prawa energetycznego, de facto będą stanowiły odmowę zawarcia
umowy przyłączeniowej, a rozstrzygnięcie których wymagałoby uprzedniego
skierowania sprawy na drogę sądową.
Dla oceny prawidłowości zaskarżonego wyroku nie ma także znaczenia
zarzut naruszenia § 6 ust. 4 pkt 1 rozporządzenia przyłączeniowego w związku z
art. 7 ust. 1 i 3 Prawa energetycznego, przez przyjęcie, że zmiana lokalizacji turbin
wiatrowych przy utrzymaniu tożsamości miejsca przyłączenia stanowi zmianę
natury tych warunków.
Odnosząc się do zarzutów dotyczących prawa procesowego Sąd Najwyższy
stwierdza natomiast, że zostały one sformułowane przez powoda w oparciu o
założenie leżące u podstaw zarzutów prawa materialnego skargi kasacyjnej.
Dlatego rozstrzygnięcie o ich zasadności zależy od rozstrzygnięcia tych zarzutów
prawa materialnego, które odnoszą się do kompetencji Prezesa Urzędu do
wydawania na podstawie art. 8 ust. 1 Prawa energetycznego takich decyzji, jak w
niniejszej sprawie. Jednakże kwestia ta była już przedmiotem wcześniejszych
wywodów. Jedynie wówczas, gdy przyjmie się, że Prezes Urzędu nie mógł wydać
decyzji, gdyż w niniejszej sprawie nie chodziło o odmowę zawarcia umowy
przyłączeniowej, lecz o spór między zainteresowanymi co do tego, komu
przysługują warunki przyłączenia, zarzuty prawa procesowego należy zatem uznać
17
za zasadne (choć z powodów konstrukcyjnych, tj. wymieszania przepisów prawa
procesowego i materialnego, nie jest możliwa ocena zarzutu naruszenia art. 47946
pkt 1 k.p.c. i pozostałych powołanych w nim przepisów, natomiast zarzut
naruszenia art. 233 § 1 k.p.c., nawet w przypadku sformułowania go w związku z
art. 391 § 1 k.p.c. i art. 386 § 1 i 4 k.p.c., w ogóle usuwa się spod kontroli w
postępowaniu kasacyjnym, skoro Sąd Najwyższy nie zajmuje się oceną materiału
dowodowego i nie ma też kompetencji do dokonywania kontroli prawidłowości
oceny dowodów dokonanej przez sąd drugiej instancji).
Ponadto, w sytuacji, gdy Sąd Apelacyjny orzekał w sprawie z apelacji od
wyroku Sądu Okręgowego wydanego w sprawie z odwołania od decyzji Prezesa
Urzędu, nie można skutecznie podnosić zarzutu naruszenia art. 47946
pkt 1 k.p.c.
Nie można oczywiście wykluczyć, że w sprawach o przyłączenie do sieci
ukształtują się takie stany faktyczne, do rozstrzygnięcia których Prezes Urzędu –
działający samodzielnie – nie będzie właściwy i konieczne będzie rozstrzygnięć
kwestii wstępnych dla postępowania administracyjnego w postępowaniu sądowym.
Jednakże w niniejszej sprawie Sąd Apelacyjny orzekał w sprawie z odwołania od
decyzji Prezesa Urzędu, w której orzeczono o zawarciu umowy o przyłączenie do
sieci elektroenergetycznej między powodem a zainteresowanym 1, co mieści się w
kompetencji Prezesa Urzędu oraz w wyznaczonym przez art. 47946
pkt 1 k.p.c.
zakresie kognicji Sądu Okręgowego w W. – Sądu Ochrony Konkurencji i
Konsumentów. Wbrew wywodom powoda, Sądy orzekające w niniejszej sprawie
nie rozstrzygały również sporu między zainteresowanym 1 a zainteresowanym 2,
lecz spór między powodem a Prezesem Urzędu w przedmiocie obowiązku
przyłączenia do sieci zainteresowanego 1.
Z kolei zarzut naruszenia art. 100 § 3 k.p.a. nie podlega kontroli kasacyjnej w
ramach procesowej podstawy skargi, gdyż nie jest to przepis normujący
postępowanie przed sądem drugiej instancji, w związku z czym nie może być przez
ten sąd naruszony.
Kierując się przedstawionymi motywami oraz opierając się na treści
art. 39814
k.p.c., a w odniesieniu do kosztów postępowania kasacyjnego na
podstawie art. 98 § 3 k.p.c. w związku z art. 99 k.p.c. i § 11 ust. 4 w związku z § 14
ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w
18
sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb
Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego
ustanowionego z urzędu, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji swego wyroku.