II CSK 444/13
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Izby:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:21-08-2014
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt II CSK 444/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 15 maja 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Agnieszka Piotrowska (przewodniczący)
SSN Iwona Koper
SSN Krzysztof Pietrzykowski (sprawozdawca)
Protokolant Maryla Czajkowska
w sprawie z powództwa W. K. i M. S.
następców prawnych J. K. oraz H. K.
przeciwko Robotniczej Spółdzielni Mieszkaniowej "P." w K.
o ustalenie,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 15 maja 2014 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 27 lutego 2013 r.
1. oddala skargę kasacyjną;
2. zasądza od pozwanej na rzecz powodów 2 700 (dwa tysiące
siedemset) złotych tytułem kosztów postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy w Ł. wyrokiem z dnia 14 września 2012 r. ustalił, że J. K. i H.
K. przysługuje na zasadzie wspólności majątkowej małżeńskiej spółdzielcze
własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego nr 26 położonego w K. przy ul. W. 15
oraz orzekł o kosztach procesu. Wyrok został wydany w następujących
okolicznościach faktycznych sprawy. W dniu 20 stycznia 1978 r. Robotnicza
Spółdzielnia Mieszkaniowa "P." w K. przydzieliła J. K. lokal mieszkalny nr 26 na
warunkach lokatorskiego prawa do lokalu w budynku przy ul. W. 33 w K. oraz
wskazała jego żonę H. K. oraz dzieci jako osoby uprawnione do zamieszkania w
tym lokalu. W dniu 23 listopada 1989 r. lokatorskie prawo do lokalu zostało
przekształcone w prawo własnościowe. Uchwałą rady nadzorczej Robotniczej
Spółdzielni Mieszkaniowej "P." w K. z dnia 27 maja 1997 r. J. K. został wykluczony
ze Spółdzielni z powodu uporczywego nieuiszczania opłat za używanie lokalu
mieszkalnego. Zarząd Spółdzielni wskazał w piśmie z dnia 10 marca 2011 r.,
że zgodnie z art. 178
ust. 1 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach
mieszkaniowych (jedn. tekst: Dz.U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1116 ze zm.; obecny jedn.
tekst: Dz.U. z 2013 r., poz. 1222; dalej: "u.s.m.") przysługujące mu własnościowe
prawo do lokalu nr 26 wygasło. J. K. i H. K. nadal mieszkają w lokalu nr 26
położonym w budynku przy ul. W. 15 w K., nie są zadłużeni z tytułu opłat za
używanie lokalu. Pozwana nie wnosiła o orzeczenie eksmisji powodów z
zajmowanego przez nich lokalu.
W ocenie Sądu Okręgowego zgłoszone przez powodów żądanie zasługuje
na uwzględnienie. J. K. i H. K. wykazali, że mają interes prawny w wytoczeniu
powództwa o ustalenie. Artykuł 178
ust. 1 u.s.m. utracił moc obowiązującą na
skutek wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 30 marca 2004 r., K 32/03 (OTK-
A 2004, nr 3, poz. 22). Sąd Okręgowy podzielił stanowisko wyrażone przez Sąd
Najwyższy w uchwale z dnia 23 czerwca 2005 r., III CZP 35/05 (OSNC 2006, nr 5,
poz. 81), że wyrok Trybunału Konstytucyjnego wywarł skutek wsteczny od chwili
wejścia w życie ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, sprawiając, iż powodom
nadal przysługuje spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu.
3
Pozwana wniosła apelację od wyroku Sądu Okręgowego.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 27 lutego 2013 r. oddalił apelację oraz
zasądził od pozwanej na rzecz powodów 2.700 zł tytułem kosztów postępowania
apelacyjnego. Zgodził się z pozwaną, że art. 178
ust. 1 u.s.m. zaczął obowiązywać
dopiero od dnia 15 stycznia 2003 r. Jednak powoływany w apelacji art. 227 § 1
ustawy z dnia 16 września 1982 r. - Prawo spółdzielcze (jedn. tekst: Dz.U. z 1995 r.
Nr 54, poz. 288 ze zm.; obecny jedn. tekst: Dz.U. z 2013 r., poz. 1443; dalej: "Pr.
spółdz.") również został uznany za niezgodny z Konstytucją RP przez Trybunał
Konstytucyjny w wyroku z dnia 11 grudnia 2008 r., K 12/08 (Dz.U. Nr 225, poz.
1503). Pomimo tego, że wspomniany wyrok został wydany po wykluczeniu J. K. ze
Spółdzielni oraz po wygaśnięciu przysługującego mu spółdzielczego
własnościowego prawa do lokalu, odnosi się on do stan faktycznego istniejącego
przed dniem jego wejścia w życie. Wynika to z uchwały Sądu Najwyższego z dnia
23 czerwca 2005 r., III CZP 35/05, według której art. 190 Konstytucji RP stwarza
podstawy do uznania retroaktywnego skutku orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego
pomimo rozbieżności stanowisk judykatury oraz przedstawicieli doktryny w tym
zakresie. Sąd Apelacyjny podkreślił, że w prawie cywilnym zasada niedziałania
prawa wstecz nie jest bezwzględna, a odstąpienie od niej jest dopuszczalne, gdy
wymaga tego realizacja wartości konstytucyjnych, ocenianych jako ważniejsze od
wartości chronionej zakazem retroakcji (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 26
sierpnia 2004 r., I CK 125/04 oraz z dnia 26 listopada 2004 r., V CK 270/04,
niepubl.). Chociaż z art. 2 Konstytucji RP możliwe jest wywiedzenie zasady
niedziałania prawa wstecz oraz zasady pewności bezpieczeństwa obrotu prawnego,
ustępują one w niniejszej sprawie pierwszeństwa innym dobrom chronionym
konstytucyjnie, a w szczególności prawom majątkowym oraz dobru rodziny.
Pozwana wniosła skargę kasacyjną, w której zaskarżyła wyrok Sądu
Apelacyjnego w całości, zarzucając naruszenie przepisów prawa materialnego,
mianowicie art. 190 w związku z art. 2 Konstytucji RP oraz art. 227 § 1 pr. spółdz.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przepisy art. 190 Konstytucji RP nie określają czasowych skutków orzeczeń
Trybunału Konstytucyjnego. W orzecznictwie Sądu Najwyższego jednolicie się
4
przyjmuje, że orzeczenia stwierdzające niezgodność w szczególności przepisów
ustaw z Konstytucją RP co do zasady są skuteczne ex tunc. Stanowisko to
najpełniej zostało przedstawione w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 23 czerwca
2005 r., III CZP 35/05, na co trafnie zwróciły uwagę Sądy Okręgowy i Apelacyjny.
Znajduje ono pełne zastosowanie również w odniesieniu do skutków uznania
niezgodności z Konstytucją RP art. 178
ust. 1 u.s.m. i mającego zastosowanie
w niniejszej sprawie art. 227 § 1 Pr. spółdz. Dlatego zarzuty naruszenia art. 190
Konstytucji RP i art. 227 § 1 Pr. spółdz. są nietrafne.
Trafny jest natomiast zarzut naruszenia przez Sąd Apelacyjny art. 2
Konstytucji RP. Z tego przepisu rzeczywiście wywodzi się w orzecznictwie
Trybunału Konstytucyjnego zasadę niedziałania prawa wstecz (lex retro non agit).
Zasada ta jednak odnosi się do aktów normatywnych, a nie do orzeczeń sądowych,
w tym orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego. Skuteczność ex tunc orzeczeń
Trybunału Konstytucyjnego nie może być zatem postrzegana jako wyjątek od
zasady lex retro non agit. Trafność rozważanego zarzutu nie może jednak
prowadzić do uwzględnienia skargi kasacyjnej w niniejszej sprawie.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c.
orzekł, jak w sentencji.
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 15 maja 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Agnieszka Piotrowska (przewodniczący)
SSN Iwona Koper
SSN Krzysztof Pietrzykowski (sprawozdawca)
Protokolant Maryla Czajkowska
w sprawie z powództwa W. K. i M. S.
następców prawnych J. K. oraz H. K.
przeciwko Robotniczej Spółdzielni Mieszkaniowej "P." w K.
o ustalenie,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 15 maja 2014 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 27 lutego 2013 r.
1. oddala skargę kasacyjną;
2. zasądza od pozwanej na rzecz powodów 2 700 (dwa tysiące
siedemset) złotych tytułem kosztów postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy w Ł. wyrokiem z dnia 14 września 2012 r. ustalił, że J. K. i H.
K. przysługuje na zasadzie wspólności majątkowej małżeńskiej spółdzielcze
własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego nr 26 położonego w K. przy ul. W. 15
oraz orzekł o kosztach procesu. Wyrok został wydany w następujących
okolicznościach faktycznych sprawy. W dniu 20 stycznia 1978 r. Robotnicza
Spółdzielnia Mieszkaniowa "P." w K. przydzieliła J. K. lokal mieszkalny nr 26 na
warunkach lokatorskiego prawa do lokalu w budynku przy ul. W. 33 w K. oraz
wskazała jego żonę H. K. oraz dzieci jako osoby uprawnione do zamieszkania w
tym lokalu. W dniu 23 listopada 1989 r. lokatorskie prawo do lokalu zostało
przekształcone w prawo własnościowe. Uchwałą rady nadzorczej Robotniczej
Spółdzielni Mieszkaniowej "P." w K. z dnia 27 maja 1997 r. J. K. został wykluczony
ze Spółdzielni z powodu uporczywego nieuiszczania opłat za używanie lokalu
mieszkalnego. Zarząd Spółdzielni wskazał w piśmie z dnia 10 marca 2011 r.,
że zgodnie z art. 178
ust. 1 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach
mieszkaniowych (jedn. tekst: Dz.U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1116 ze zm.; obecny jedn.
tekst: Dz.U. z 2013 r., poz. 1222; dalej: "u.s.m.") przysługujące mu własnościowe
prawo do lokalu nr 26 wygasło. J. K. i H. K. nadal mieszkają w lokalu nr 26
położonym w budynku przy ul. W. 15 w K., nie są zadłużeni z tytułu opłat za
używanie lokalu. Pozwana nie wnosiła o orzeczenie eksmisji powodów z
zajmowanego przez nich lokalu.
W ocenie Sądu Okręgowego zgłoszone przez powodów żądanie zasługuje
na uwzględnienie. J. K. i H. K. wykazali, że mają interes prawny w wytoczeniu
powództwa o ustalenie. Artykuł 178
ust. 1 u.s.m. utracił moc obowiązującą na
skutek wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 30 marca 2004 r., K 32/03 (OTK-
A 2004, nr 3, poz. 22). Sąd Okręgowy podzielił stanowisko wyrażone przez Sąd
Najwyższy w uchwale z dnia 23 czerwca 2005 r., III CZP 35/05 (OSNC 2006, nr 5,
poz. 81), że wyrok Trybunału Konstytucyjnego wywarł skutek wsteczny od chwili
wejścia w życie ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, sprawiając, iż powodom
nadal przysługuje spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu.
3
Pozwana wniosła apelację od wyroku Sądu Okręgowego.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 27 lutego 2013 r. oddalił apelację oraz
zasądził od pozwanej na rzecz powodów 2.700 zł tytułem kosztów postępowania
apelacyjnego. Zgodził się z pozwaną, że art. 178
ust. 1 u.s.m. zaczął obowiązywać
dopiero od dnia 15 stycznia 2003 r. Jednak powoływany w apelacji art. 227 § 1
ustawy z dnia 16 września 1982 r. - Prawo spółdzielcze (jedn. tekst: Dz.U. z 1995 r.
Nr 54, poz. 288 ze zm.; obecny jedn. tekst: Dz.U. z 2013 r., poz. 1443; dalej: "Pr.
spółdz.") również został uznany za niezgodny z Konstytucją RP przez Trybunał
Konstytucyjny w wyroku z dnia 11 grudnia 2008 r., K 12/08 (Dz.U. Nr 225, poz.
1503). Pomimo tego, że wspomniany wyrok został wydany po wykluczeniu J. K. ze
Spółdzielni oraz po wygaśnięciu przysługującego mu spółdzielczego
własnościowego prawa do lokalu, odnosi się on do stan faktycznego istniejącego
przed dniem jego wejścia w życie. Wynika to z uchwały Sądu Najwyższego z dnia
23 czerwca 2005 r., III CZP 35/05, według której art. 190 Konstytucji RP stwarza
podstawy do uznania retroaktywnego skutku orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego
pomimo rozbieżności stanowisk judykatury oraz przedstawicieli doktryny w tym
zakresie. Sąd Apelacyjny podkreślił, że w prawie cywilnym zasada niedziałania
prawa wstecz nie jest bezwzględna, a odstąpienie od niej jest dopuszczalne, gdy
wymaga tego realizacja wartości konstytucyjnych, ocenianych jako ważniejsze od
wartości chronionej zakazem retroakcji (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 26
sierpnia 2004 r., I CK 125/04 oraz z dnia 26 listopada 2004 r., V CK 270/04,
niepubl.). Chociaż z art. 2 Konstytucji RP możliwe jest wywiedzenie zasady
niedziałania prawa wstecz oraz zasady pewności bezpieczeństwa obrotu prawnego,
ustępują one w niniejszej sprawie pierwszeństwa innym dobrom chronionym
konstytucyjnie, a w szczególności prawom majątkowym oraz dobru rodziny.
Pozwana wniosła skargę kasacyjną, w której zaskarżyła wyrok Sądu
Apelacyjnego w całości, zarzucając naruszenie przepisów prawa materialnego,
mianowicie art. 190 w związku z art. 2 Konstytucji RP oraz art. 227 § 1 pr. spółdz.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przepisy art. 190 Konstytucji RP nie określają czasowych skutków orzeczeń
Trybunału Konstytucyjnego. W orzecznictwie Sądu Najwyższego jednolicie się
4
przyjmuje, że orzeczenia stwierdzające niezgodność w szczególności przepisów
ustaw z Konstytucją RP co do zasady są skuteczne ex tunc. Stanowisko to
najpełniej zostało przedstawione w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 23 czerwca
2005 r., III CZP 35/05, na co trafnie zwróciły uwagę Sądy Okręgowy i Apelacyjny.
Znajduje ono pełne zastosowanie również w odniesieniu do skutków uznania
niezgodności z Konstytucją RP art. 178
ust. 1 u.s.m. i mającego zastosowanie
w niniejszej sprawie art. 227 § 1 Pr. spółdz. Dlatego zarzuty naruszenia art. 190
Konstytucji RP i art. 227 § 1 Pr. spółdz. są nietrafne.
Trafny jest natomiast zarzut naruszenia przez Sąd Apelacyjny art. 2
Konstytucji RP. Z tego przepisu rzeczywiście wywodzi się w orzecznictwie
Trybunału Konstytucyjnego zasadę niedziałania prawa wstecz (lex retro non agit).
Zasada ta jednak odnosi się do aktów normatywnych, a nie do orzeczeń sądowych,
w tym orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego. Skuteczność ex tunc orzeczeń
Trybunału Konstytucyjnego nie może być zatem postrzegana jako wyjątek od
zasady lex retro non agit. Trafność rozważanego zarzutu nie może jednak
prowadzić do uwzględnienia skargi kasacyjnej w niniejszej sprawie.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c.
orzekł, jak w sentencji.