Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 18/14
UCHWAŁA
Dnia 14 maja 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jacek Gudowski (przewodniczący)
SSN Krzysztof Strzelczyk (sprawozdawca)
SSN Maria Szulc
Protokolant Katarzyna Bartczak
w sprawie w postępowaniu upadłościowym E. P. sp. z o.o.
w W.
w przedmiocie rozpoznania zażalenia wierzyciela W. I.
AG w M. na postanowienie sędziego-komisarza z dnia 27 września 2013 r.
w przedmiocie rozpoznania zarzutów do odrębnego planu podziału,
po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym
w dniu 14 maja 2014 r.
zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Rejonowy w W.
postanowieniem z dnia 30 stycznia 2014 r.
"Czy treść art. 345 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r.- Prawo
upadłościowe i naprawcze, w zakresie w jakim stanowi o zaspokojeniu
wierzytelności zabezpieczonej hipotecznie z sumy uzyskanej
z likwidacji obciążonego przedmiotu, obejmuje swą treścią czynsze
najmu i dzierżawy, o których mowa w art. 88 ust. 1 ustawy z dnia
6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece?"
podjął uchwałę:
Czynsz najmu i dzierżawy nieruchomości obciążonej hipoteką
pobrany po ogłoszeniu upadłości zalicza się do sumy uzyskanej
z likwidacji tej nieruchomości (art. 336 ust. 1 i 345 ust. 1 ustawy
z dnia 28 lutego 2003 r.- Prawo upadłościowe i naprawcze, jedn.
tekst: Dz. U. z 2012 r., poz. 1112 ze zm.), z której podlegają
zaspokojeniu wierzytelności zabezpieczone hipoteką.
2
UZASADNIENIE
Przedstawione przez Sąd Rejonowy zagadnienie prawne powstało w
postępowaniu upadłościowym obejmującym likwidację majątku upadłego w związku
ze złożeniem przez wierzyciela hipotecznego zażalenia na postanowienie
sędziego-komisarza wydane w przedmiocie rozpoznania zarzutów na odrębny plan
podziału. W skład majątku upadłego wchodziły między innymi dwie nieruchomości,
które przed ogłoszeniem upadłości zostały obciążone hipotekami
zabezpieczającymi należności przysługujące skarżącemu wierzycielowi.
W toku postępowania syndyk sporządził odrębny plan podziału sum uzyskanych
ze zbycia obu tych nieruchomości jako zorganizowanych części przedsiębiorstwa
upadłego. W planie tym do podziału zostały przeznaczone kwoty odpowiadające
cenie sprzedaży nieruchomości, które pomniejszono o koszty postępowania
upadłościowego. W zarzutach przeciwko planowi wierzyciel wniósł o podwyższenie
sum przeznaczonych do podziału między innymi o kwotę 6.076.794,95 zł, która
stanowiła sumę pobranych przez syndyka po ogłoszeniu upadłości czynszów najmu
i dzierżawy nieruchomości obciążonych hipoteką, powołując się na postanowienia
art. 336 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r.- Prawo upadłościowe i naprawcze
(jedn. tekst: Dz. U. z 2012 r., poz. 1112 ze zm. - dalej jako p.u.n.) w zw. z art. 88
ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (jedn. tekst: Dz. U.
z 2013 r., poz. 707 ze zm. - dalej jako u.k.w.h.). Zarzuty wierzyciela nie zostały
w tym zakresie uwzględnione przez sędziego-komisarza, który przyjął, że art. 345
ust. 1 p.u.n. pozwala wierzycielowi hipotecznemu korzystać z prawa odrębności
wyłącznie co do sum pochodzących z likwidacji obciążonego przedmiotu,
natomiast przychody z tytułu najmu lub dzierżawy powinny zasilać ogólne
fundusze masy upadłości jako dochód z prowadzenia przedsiębiorstwa upadłego,
gdyż art. 88 u.k.w.h. nie znajduje zastosowania w postępowaniu upadłościowym.
Na postanowienie wydane w tym przedmiocie przez sędziego-komisarza wierzyciel
wniósł zażalenie do sądu upadłościowego jako sądu drugiej instancji (art. 350 ust. 3
w zw. z art. 222 ust. 1 zd. 2 p.u.n.).
3
Według Sądu rozpoznającego zażalenie w związku z zarzutami stawianymi
przez wierzyciela hipotecznego można zająć dwa stanowiska. Po pierwsze, jeżeli
przepisy prawa upadłościowego nie posługują się pojęciem „zajęcia”, ani same nie
regulują bliżej zagadnienia wpływu upadłości na zakres obciążenia hipotecznego,
to w przypadku ogłoszenia upadłości nie powstają skutki, o których mowa w art. 88
ust. 1 u.k.w.h. Natomiast drugie stanowisko, prezentowane także w doktrynie
wskazuje, że przepis art. 88 ust. 1 u.k.w.h. wymaga odpowiedniego stosowania na
gruncie prawa upadłościowego.
Przedstawione zagadnienie nie było dotychczas przedmiotem wypowiedzi
Sądu Najwyższego. Według nielicznie prezentowanych w piśmiennictwie
stanowisk usprawiedliwione jest odpowiednie stosowanie art. 88 ust. 1 u.k.w.h. do
postępowania upadłościowego. W ten sposób ma zostać zlikwidowana luka
polegająca na braku w prawie upadłościowym regulacji, do jakiej masy upadłości
powinny wchodzić czynsze z tytułu najmu lub dzierżawy nieruchomości obciążonej
hipoteką należącej do upadłego. Poza tym podnosi się również konieczność
zachowania jednolitych skutków hipoteki, bez względu na to, czy wierzyciel
hipoteczny ma uzyskać zaspokojenie w drodze egzekucji, czy w toku upadłości.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
I. Według ustawowej definicji zawartej w art. 65 ust. 1 u.k.w.h. hipoteka jest
ograniczonym prawem rzeczowym zabezpieczającym oznaczoną wierzytelność
wynikającą z określonego stosunku prawnego, na mocy którego wierzyciel może
dochodzić zaspokojenia z nieruchomości bez względu na to, czyją stała się
własnością, i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela
nieruchomości (art. 65 ust. 1 u.k.w.h.). Zakres obciążenia hipoteką obejmuje jednak
nie tylko nieruchomość, ale również inne określone przez ustawę mienie należące
do majątku dłużnika rzeczowego (por. art. 84 i n. u.k.w.h.), w tym rozciąga się na
roszczenia o czynsz najmu i dzierżawy nieruchomości (art. 88 ust. 1 u.k.w.h.).
Rozszerzenie zakresu obciążenia hipoteką na przedmioty majątkowe inne aniżeli
sama nieruchomość oznacza, że wierzyciel może poszukiwać z nich zaspokojenia
na tych samych zasadach, jak z głównego przedmiotu hipoteki, a więc bez względu
4
na to, czyją stały się one własnością, i - co należy wyraźnie podkreślić -
z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi dłużnika rzeczowego.
Poszerzenie zakresu obciążenia hipoteką o dodatkowe składniki majątku
dłużnika ma związek z tym, że mogą one w określony sposób wpływać na wartość
rynkową nieruchomości, co z kolei bezpośrednio oddziałuje na możliwość
uzyskania przez wierzyciela zaspokojenia w sytuacji, gdyby należność
zabezpieczona hipoteką nie została wykonana. O wartości nieruchomości decyduje
także to, czy i w jakim zakresie może ona przynosić właścicielowi dochód z tytułu
czynszu najmu lub dzierżawy (por. art. 152 ust. 2 i art. 153 ust. 2 ustawy z dnia
21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami, jedn. tekst: Dz. U. z 2014 r.,
poz. 518 ze zm., pozwalające szacować wartość nieruchomości między innymi przy
zastosowaniu podejścia dochodowego).
W świetle art. 88 ust. 1 u.k.w.h. rozszerzenie zakresu obciążenia hipoteką na
roszczenia właściciela nieruchomości o czynsz najmu lub dzierżawy nie ma
charakteru bezwzględnego. Zgodnie bowiem z tym przepisem, pomimo objęcia
tego rodzaju roszczeń hipoteką właściciel zachowuje uprawnienie do pobierania
czynszu do momentu, gdy wierzyciel nie przystąpi do przymusowej realizacji
odpowiedzialności z hipoteki, co jest z reguły uzależnione od powstania stanu
wymagalności zabezpieczonej wierzytelności.
Przymusowe zaspokojenie wierzyciela hipotecznego z nieruchomości
następuje według przepisów o sądowym postępowaniu egzekucyjnym, chyba
że z nieruchomości dłużnika jest prowadzona egzekucja przez administracyjny
organ egzekucyjny (art. 75 u.k.w.h.). Przepisy regulujące zarówno egzekucję
sądową, jak i egzekucję administracyjną, są w pełni skoordynowane z regulacją
zawartą w art. 88 ust. 1 u.k.w.h. Przewidziano w nich mianowicie, że zajęcie
nieruchomości poza samą nieruchomością obejmuje to wszystko, co według
przepisów prawa rzeczowego stanowi przedmiot obciążenia hipoteką (art. 929 § 1
k.p.c. i art. 110 e § 1 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu
egzekucyjnym w administracji, jedn. tekst: Dz. U. z 2012 r., poz. 1015 ze zm. -
dalej jako u.p.e.a.), a więc także roszczenie właściciela o czynsz najmu lub
dzierżawy. Po zajęciu nieruchomości wszystkie zaległe, bieżące i przyszłe
5
świadczenia, które stanowią dochód z niej, powinny być uiszczane do rąk zarządcy
(por. art. 934 k.p.c. i art. 110 h § 2 u.p.e.a.). Nadwyżkę z tego tytułu po pokryciu
kosztów egzekucji i wydatków związanych z utrzymaniem nieruchomości za czas
do dnia przejścia własności na nabywcę, zarządca ma obowiązek składać na
rachunek depozytowy, przy czym nadwyżkę tę dołącza się do ceny, która będzie
uzyskana za nieruchomość (art. 941 k.p.c. i art. 110 l § 2 k.p.c.), a następnie
powinna zostać rozdysponowana w ramach podziału sumy uzyskanej z egzekucji
(art. 1023 i n. k.p.c. oraz art. 115 i n. u.p.e.a.).
II. Podobnie jednoznacznych rozwiązań nie zawierają przepisy regulujące
postępowanie upadłościowe w razie ogłoszenia upadłości obejmującej likwidację
majątku upadłego. Zgodnie z art. 62 p.u.n. majątek należący do upadłego
w dniu ogłoszenia upadłości oraz nabyty przez upadłego w toku postępowania
upadłościowego wchodzi w skład masy upadłości. Masa ta obejmuje zatem
zarówno nieruchomość upadłego obciążoną hipoteką, jak i pozyskane na rzecz
upadłego po ogłoszeniu upadłości czynsze z tytułu najmu lub dzierżawy tej
nieruchomości. Ustalona w ten sposób masa upadłości podlega likwidacji, która co
do zasady może polegać na sprzedaży przedsiębiorstwa upadłego w całości lub
jego zorganizowanych części, sprzedaży nieruchomości lub ruchomości,
ściągnięciu wierzytelności od dłużników upadłego lub wykonaniu innych jego praw
majątkowych wchodzących w skład masy upadłości albo ich zbyciu (art. 311 ust. 1
p.u.n.). Uzyskane w ten sposób środki ulegają następnie podziałowi w ramach
podziału funduszów masy upadłości (art. 335 p.u.n.), przy czym sumy uzyskane
z likwidacji rzeczy, wierzytelności i praw obciążonych hipoteką przeznacza się
w ramach oddzielnego planu podziału (art. 348 ust. 1 i art. 488 ust. 1 p.u.n.)
w pierwszej kolejności na zaspokojenie wierzycieli, których wierzytelności były
zabezpieczone na tych rzeczach lub prawach (art. 336 i art. 345 p.u.n.), ponieważ
należności te korzystają z tzw. prawa odrębności (do odrębnego zaspokojenia).
Samo brzmienie przepisów regulujących podział środków uzyskanych w toku
upadłości nie przesądza, czy czynsz najmu lub dzierżawy nieruchomości
obciążonej hipoteką pobrany po ogłoszeniu upadłości zasila ogólne fundusze
masy upadłości, czy też powinien zostać przeznaczany na zaspokojenie
6
wierzytelności zabezpieczonych hipoteką w ramach oddzielnego planu podziału.
Prawodawca stosuje bowiem w tym zakresie różnorodną terminologię.
W art. 348 ust. 1 p.u.n. wyraźnie stwierdza się, że oddzielny plan podziału
obejmuje sumy uzyskane ze sprzedaży rzeczy lub praw obciążonych rzeczowo.
Podobnie w oznaczeniu tytułu VIII tej ustawy rozróżniono z jednej strony podział
funduszów masy upadłości oraz z drugiej strony podział sum uzyskanych ze zbycia
rzeczy lub prawa obciążonych w ten sposób. Sformułowań tych nie można jednak
rozumieć dosłownie, chociażby z tego powodu, że likwidacja tego rodzaju
składników masy upadłości odbywa się także w inny sposób aniżeli poprzez
sprzedaż , co wprost wynika z art. 311 p.u.n. Punktem odniesienia w tym zakresie
nie może również być art. 314 ust. 1 p.u.n., w którym przewidziano, że w razie
zbycia przedsiębiorstwa, w którego skład wchodzą przedmioty obciążone
ograniczonymi prawami rzeczowymi, wartość składników mienia obciążonych tymi
prawami podlega ujawnieniu w umowie sprzedaży, a uzyskana cena podlega
podziałowi z uwzględnieniem art. 336 i 340 p.u.n. Przepis ten ma bowiem jedynie
na celu umożliwienie wyodrębnienia z ceny uzyskanej ze sprzedaży
przedsiębiorstwa kwoty, która odpowiada wartości składników tego
przedsiębiorstwa obciążonych rzeczowo. Z przepisu tego nie wynika natomiast, by
suma podlegająca w takim wypadku podziałowi w ramach oddzielnie
sporządzanego planu nie mogła obejmować także innych środków należących do
masy upadłości.
Bardziej miarodajne w tym zakresie pozostaje brzmienie art. 336 ust. 1, art.
339 i art. 345 ust. 1 p.u.n., w których prawodawca posługuje się pojęciem „sumy
uzyskanej z likwidacji” rzeczy, wierzytelności i praw obciążonych hipoteką.
Przez likwidację należy natomiast rozumieć wszystkie czynność podejmowane
w toku postępowania upadłościowego w celu konwersji masy upadłości na
fundusze wyrażone w środkach pieniężnych (por. art. 306 i n. p.u.n.). W pojęciu tym
mieści się także pobranie czynszu najmu lub dzierżawy nieruchomości upadłego
obciążonej hipoteką, skoro jednym ze sposobów likwidacji jest ściągnięcie
wierzytelności upadłego (art. 331 ust. 1 p.u.n.).
7
Jeszcze inaczej został określony zakres mienia przeznaczonego na
zaspokojenie wierzycieli w razie ogłoszenia upadłości emitenta obligacji, jeżeli
dla zabezpieczenia praw z obligacji ustanowiono zabezpieczenie na jego majątku.
Osobną masę upadłości tworzy wówczas przedmiot zabezpieczenia praw
z obligacji (art. 488 ust. 1 p.u.n.). Również jednak z tego sformułowania nie wynika
wprost, czy w przypadku nieruchomości obciążonej hipoteką przedmiot ten
obejmuje także czynsz najmu i dzierżawy pobrany w postępowaniu upadłościowym .
Bezpośredniej odpowiedzi na rozważane zagadnienie nie można również
odnaleźć w ustawie o księgach wieczystych i hipotece. Z art. 88 ust. 1 tej ustawy
można jedynie wysnuć wniosek a contrario, że właściciel nieruchomości obciążonej
hipoteką nie może pobierać czynszu najmu lub dzierżawy po zajęciu nieruchomości
przez wierzyciela hipotecznego, z czego w dalszej konsekwencji wynika, że czynsz
ten powinien zostać przeznaczony na zaspokojenie tego wierzyciela, ponieważ jest
objęty zakresem obciążenia hipoteki. Zajęcie nieruchomości jest natomiast
czynnością egzekucyjną podejmowaną wyłącznie w ramach egzekucji sądowej
(art. 925 k.p.c.) albo w egzekucji administracyjnej (art. 110 c § 1 u.p.e.a.). W świetle
tego przepisu nie wiadomo zatem, jak należy określić losy prawne czynszu najmu
lub dzierżawy nieruchomości, jeżeli ogłoszona została upadłość jej właściciela
obejmująca likwidację majątku.
Dotychczasowe rozważania prowadzą do konkluzji, że w przepisach
prawnych brak jest dostatecznie jednoznacznych unormowań, które pozwalałyby na
rozstrzygnięcie rozpatrywanego zagadnienia. W tej sytuacji powstaje konieczność
odwołania się w procesie wykładni do racji systemowych i racji o charakterze
funkcjonalnym. Utwierdzają one w przekonaniu, że czynsz najmu i dzierżawy
nieruchomości obciążonej hipoteką pobrany po ogłoszeniu upadłości właściciela
powinien zostać przeznaczony na zaspokojenie wierzyciela hipotecznego w ramach
tzw. prawa odrębności.
III. Przepisy wyznaczające zakres obciążenia hipoteką mają charakter
bezwzględnie wiążący i statuują prawo wierzyciela hipotecznego do zaspokojenia
z wszystkich przedmiotów majątkowych objętych hipoteką z pierwszeństwem przed
wierzycielami osobistymi. Przepisy te powinny być wobec tego stosowane
8
jednolicie bez względu na to, w jakim postępowaniu następuje przymusowe
zaspokojenie wierzytelności zabezpieczonej hipotecznie. Wyznaczają one bowiem
pewien ogólny standard zabezpieczenia wierzyciela (bezpieczeństwa hipoteki),
który nie może ulegać zmianie w zależności od tego, czy wierzyciel będzie
poszukiwał zaspokojenia swej wierzytelności w postępowaniu egzekucyjnym,
czy też w postępowaniu upadłościowym obejmującym likwidację majątku upadłego.
Ryzyka związane z odmiennym ukształtowaniem zakresu obciążenia hipoteką
byłyby przy tym bardzo trudne do skalkulowania na etapie ustanawiania tego
zabezpieczenia, ponieważ w zasadzie nie da się przewidzieć, w jakim trybie
wierzyciel hipoteczny będzie ostatecznie zmuszony dochodzić swych roszczeń.
Warto podkreślić, że tryb ten zależy niekiedy od różnorakich okoliczności, w tym
także podlegających szacunkowej ocenie sądu. W art. 13 ust. 2 p.u.n. przewidziano
bowiem, że sąd może oddalić wniosek o ogłoszenie upadłości w razie stwierdzenia,
że majątek dłużnika jest obciążony między innymi hipoteką w takim stopniu,
że pozostały jego majątek nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania,
a w wyniku takiego rozstrzygnięcia wierzyciel powinien udać się na drogę
postępowania egzekucyjnego. Również w przypadku ogłoszenia upadłości
z możliwością zawarcia układu postępowanie egzekucyjne z nieruchomości
obciążonej hipoteką może być kontynuowane albo odrębnie wszczęte (argument
z art. 140 i art. 141 ust. 1 p.u.n.), ponieważ układ co do zasady nie obejmuje
wierzytelności zabezpieczonej na mieniu upadłego hipoteką, w części znajdującej
pokrycie w wartości przedmiotu zabezpieczenia (art. 273 ust. 2 p.u.n.).
Nie sposób założyć, że prawodawca tworząc różne mechanizmy dochodzenia
roszczeń z tytułu hipoteki jednocześnie nie brał pod uwagę, że zakres mienia
przeznaczanego na preferencyjne zaspokojenie wierzyciela hipotecznego jest taki
sam zarówno w postępowania egzekucyjnym (sądowym i administracyjnym), jak
i w postępowaniu upadłościowym obejmującym likwidację majątku upadłego.
Przeciwko proponowanemu kierunkowi wykładni nie może przemawiać to,
że w ustawie o księgach wieczystych i hipotece nie został osobno uregulowany
przypadek zaspokojenia wierzytelności zabezpieczonej hipoteką z czynszu najmu
lub dzierżawy pobranego w toku postępowania upadłościowego. Za rozstrzygające
w tej mierze nie może zostać uznane samo brzmienie art. 88 ust. 1 u.k.w.h.,
9
w którym prawodawca poprzestał wyłącznie na odwołaniu się do czynności „zajęcia”
nieruchomości. Taka redakcja tego przepisu jest bowiem konsekwencją tego,
że jego geneza sięga do obecnie nieobowiązującego stanu prawnego. Regulacja ta
nawiązuje do art. 214 dekretu z dnia 11 października 1946 r.- Prawo rzeczowe,
który zawierał takie samo unormowanie i został zaczerpnięty bezpośrednio z
projektu prawa rzeczowego opracowanego przez międzywojenną Komisję
Kodyfikacyjną . Tymczasem w chwili wejścia w życie prawa rzeczowego, jak i
uchwalania ustawy o księgach wieczystych i hipotece, postępowanie upadłościowe
było regulowane przez rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24
października 1934 r. Zgodnie z art. 118 § 1 tego rozporządzenia w toku
postępowania upadłościowego nieruchomości były co do zasady sprzedawane
przez licytację publiczną według przepisów kodeksu postępowania cywilnego o
egzekucji, a w jej trakcie należało zachować wszystkie stadia sprzedaży
egzekucyjnej, począwszy od zajęcia po przysądzenie. Znamienne w związku z tym
pozostaje, że zarówno art. 200 pr. rzecz., jak i art. 75 u.k.w.h. w żaden sposób nie
wskazują, aby zaspokojenie wierzyciela hipotecznego z nieruchomości mogło
nastąpić w ramach postępowania upadłościowego, odsyłając w tej mierze
wierzyciela wyłącznie na drogę egzekucji. Współcześnie nie ulega natomiast
kwestii, że wierzyciel hipoteczny może uzyskać zaspokojenie z nieruchomości
także w postępowaniu upadłościowym obejmującym likwidację majątku upadłego,
co oznacza, że unormowanie tego zagadnienia w art. 75 u.k.w.h. nie jest zupełne z
uwagi na zmiany legislacyjne, jakie nastąpiły w systemie prawnym. Pozwala to z
podobnych względów w takim sam sposób potraktować regulację zawartą w art. 88
ust. 1 u.k.w.h.
Do ustalenia pozostaje kwestia, w jaki sposób określić chwilę, od której
w razie ogłoszenia upadłości czynsz najmu i dzierżawy nieruchomości powinien
przypadać na zaspokojenie wierzyciela hipotecznego. Zarówno egzekucja (sądowa
i administracyjna), jak i postępowanie upadłościowe, mają na celu umożliwienie
wierzycielowi przymusowego dochodzenia roszczenia. Pierwszą czynnością,
z którą w postępowaniu egzekucyjnym łączą się skutki ograniczenia swobody
dłużnika w korzystaniu z nieruchomości obciążonej hipoteką, w tym również odjęcie
prawa pobierania czynszu najmu lub dzierżawy, jest zajęcie tej nieruchomości
10
(por. art. 929 i n. k.p.c. i art. 110f i n. u.p.e.a.). Podobne znaczenie prawne dla
majątku dłużnika ma ogłoszenie jego upadłości, ponieważ z tą chwilą majątek ten
staje się masą upadłości (art. 61 p.u.n.), a w razie ogłoszenia upadłość obejmującej
likwidację majątku upadłego, upadły traci prawo zarządu oraz możliwość
korzystania i rozporządzania mieniem wchodzącym do masy (art. 75 ust. 1 p.u.n.).
Można w związku z tym przyjąć, że odpowiednikiem czynności zajęcia
nieruchomości w postępowaniu egzekucyjnym jest ogłoszenie upadłości dłużnika,
zwłaszcza że najpóźniej z tą chwilą wierzytelność hipoteczna staje się wymagalna
(por. art. 91 ust. 1 p.u.n.), co jest zasadniczym warunkiem dopuszczalności zajęcia
nieruchomości przez wierzyciela hipotecznego, do czego odwołuje się prawodawca
w treści art. 88 ust. 1 u.k.w.h.
W świetle tych uwag za uzasadnione można uznać stanowisko, że art. 88
u.k.w.h. stosowany w drodze analogii w postępowaniu upadłościowym począwszy
od chwili ogłoszenia upadłości - jako przepis ustawy stanowiący inaczej
w rozumieniu art. 335 ust. 1 p.u.n. - umożliwia wyłączenie z ogólnych funduszów
masy czynszu najmu i dzierżawy nieruchomości obciążonej hipoteką i dokonanie
podziału tego czynszu jako sumy uzyskanej z likwidacji nieruchomości obciążonej
w ten sposób (art. 336 p.u.n.).
Przyjęcie takiej konstrukcji nie prowadzi do pokrzywdzenia innych wierzycieli
biorących udział w postępowaniu upadłościowym oraz paraliżu tego postępowania
poprzez pozbawienie syndyka środków na jego prowadzenie. Postępowanie
upadłościowe określa zasady wspólnego dochodzenia roszczeń wierzycieli
od niewypłacalnych dłużników (art. 1 ust. 1 pkt 1 p.u.n.) i ma na celu zaspokojenie
tych roszczeń w jak najwyższym stopniu (art. 2 p.u.n.). Przepisy regulujące to
postępowanie nie wyznaczają jednak dopuszczalnego poziomu zaspokojenia
poszczególnych wierzycieli, ponieważ o tym decydują normy materialnoprawne,
w tym dotyczące zabezpieczeń rzeczowych, jakim jest między innymi hipoteka.
Jedyną przyczyną braku możliwości zaspokojenia w tej sytuacji niektórych
wierzycieli w postępowaniu upadłościowym jest więc to, że nie dysponują oni
zabezpieczeniem wierzytelności korzystającym z pierwszeństwa. Skutek w postaci
wyłączenia tych wierzycieli od zaspokojenia w zbliżonym stopniu występuje przy
tym zarówno w postępowaniu upadłościowym, jak i w postępowaniu egzekucyjnym
11
(por. art. 1025 k.p.c., art. 115 § 1 i 2 u.p.e.a., art. 345 i art. 346 p.u.n.). W związku
z tym należy stwierdzić, że gdyby prawodawca chciał w prawie upadłościowym
odstąpić od ukształtowanych przez siebie reguł zaspokojenia z mienia, które
jest objęte hipoteką, to uczyniłby to wprost, wobec czego istnienie ograniczeń praw
wierzycieli hipotecznych w tym zakresie nie powinno być przedmiotem żadnych
domniemań.
Proponowane rozwiązanie nie sparaliżuje przebiegu postępowania
upadłościowego. W ustawie zostało bowiem przewidziane wyraźnie, że sąd ma
obowiązek umorzyć postępowanie upadłościowe, jeżeli majątek pozostały po
wyłączeniu z niego przedmiotów majątkowych dłużnika obciążonych hipoteką,
zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym lub hipoteką morską nie
wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania lub gdy wierzyciele zobowiązani
uchwałą zgromadzenia wierzycieli albo postanowieniem sędziego-komisarza nie
złożyli w wyznaczonym terminie zaliczki na koszty postępowania, a brak jest
płynnych funduszów na te koszty (art. 361 pkt 1 i 2 p.u.n.).
Z tych wszystkich względów, Sąd Najwyższy orzekł jak w uchwale.