IV CSK 545/13
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Izby:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:16-07-2014
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:I PK 122/05 II CSK 325/12 II CSK 404/09 V CSK 488/07 I CK 19/03 I CKN 999/98 II CKN 139/98 II CKN 399/01 II CKN 822/00 II CR 155/74 II CR 331/74 III CKN 416/98 III RN 12/01
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt IV CSK 545/13
POSTANOWIENIE
Dnia 22 maja 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Barbara Myszka (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk
SSA Katarzyna Polańska-Farion (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku E. B.
przy uczestnictwie K. B.
o podział majątku,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 22 maja 2014 r.,
skargi kasacyjnej uczestnika postępowania
od postanowienia Sądu Okręgowego w E.
z dnia 5 grudnia 2012 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie, znosi postępowanie przed
Sądem Okręgowym w E. i przekazuje sprawę temu Sądowi do
ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Postanowieniem z dnia 7 marca 2012 r. Sąd Rejonowy w O. ustalił skład i
wartość majątku wspólnego E. B. i K. B., dokonał podziału tego majątku przez
przyznanie poszczególnych jego składników byłym małżonkom i tytułem
wyrównania udziałów zasądził od wnioskodawczyni na rzecz uczestnika 96 362,87
zł.
Na skutek apelacji uczestnika Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 5
grudnia 2012 r. zmienił postanowienie sądu pierwszej instancji w części
rozstrzygającej o środkach zgromadzonych przez byłych małżonków na funduszach
emerytalnych i podwyższył wysokość zasądzonej spłaty do kwoty 106 144,84 zł,
a w pozostałym zakresie apelację oddalił.
Skargę kasacyjną od powyższego postanowienia złożył uczestnik, który
zarzucił nieważność postępowania przed sądem drugiej instancji. W konkluzji
wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przyczyny nieważności postępowania, do których odwołano się w skardze
kasacyjnej, określa art. 379 k.p.c. W art. 379 pkt 5 k.p.c. tego przepisu
przewidziano, że nieważność postępowania zachodzi, jeżeli strona została
pozbawiona możliwości obrony swoich praw. Utrwalone jest stanowisko,
iż przesłanki te są spełnione wtedy, gdy strona wbrew swej woli, na skutek
wadliwości proceduralnych sądu lub strony przeciwnej, nie mogła brać i faktycznie
nie brała udziału w postępowaniu lub w jego istotnej części, jeżeli skutki tych
uchybień nie mogły być usunięte przed wydaniem w danej instancji wyroku (por.
wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 10 czerwca 1974 r., II CR 155/74, OSPiKA 1975,
z. 3, poz. 66; z dnia 10 maja 2000 r., III CKN 416/98, OSNC 2000, nr 12, poz. 220,
z dnia 10 stycznia 2001 r.; I CKN 999/98, Lex nr 52705, z dnia 10 lipca 2002 r.,
II CKN 822/00, Lex nr 55519; postanowienie z dnia 28 listopada 2002 r., II CKN
399/01, Lex nr 19607). Sytuacja taka m.in. zachodzi - jak wielokrotnie podkreślano
3
w judykaturze - wtedy, gdy nieprawidłowości w doręczeniu zawiadomienia
o terminie rozprawy, jedynej albo bezpośrednio poprzedzającej wydanie wyroku,
uzasadniały odroczenie rozprawy, a sąd rozpoznał sprawę i wydał orzeczenie
(por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 10 lipca 1974 r., II CR 331/74, OSNC 1975,
nr 5, poz. 84; z dnia 15 stycznia 1999 r., II CKN 139/98, Lex nr 1214381; z dnia
6 marca 2002 r., III RN 12/01, Lex nr 564475; z dnia 8 stycznia 2004 r., I CK 19/03,
Lex nr 567318; z dnia 15 grudnia 2006 r., I PK 122/05, OSNP 2006, nr 21-22,
poz. 325; z dnia 7 lutego 2013 r., II CSK 325/12, Lex nr 123950). Stwierdzenie, czy
nastąpił stan odpowiadający nieważności wymaga jednak każdorazowo rozważenia
konkretnych okoliczności sprawy. Niezbędne jest bowiem zbadanie, czy nastąpiło
naruszenie przepisów procesowych, czy uchybienie to miało wpływ na możność
działania strony oraz, czy pomimo tych warunków, strona mogła bronić swoich
praw (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 28 marca 2008 r., V CSK 488/07,
Lex nr 424315; z dnia 3 lutego 2010 r., II CSK 404/09, Lex nr 590206).
W niniejszej sprawie Sąd Okręgowy wydał zaskarżone postanowienie po
uprzednim wyznaczeniu dwóch terminów rozpraw, na których kontynuowano
postępowanie dowodowe pod nieobecność uczestnika. Zawiadomienia dla
uczestnika zostały uznane za skutecznie doręczone, choć skierowane zostały
na inny adres (E., ul S.), aniżeli podawany w dotychczasowej korespondencji (O., ul.
S.).
Wprawdzie udział w rozprawach i innych czynnościach podejmowanych
w toku postępowania jest co do zasady prawem strony (chyba że przepisy inaczej
stanowią), niemniej obowiązkiem sądu jest zapewnienie stronie możliwości
skorzystania z przysługujących jej uprawnień. Przepis art. 149 § 2 k.p.c., stosowany
odpowiednio w postępowaniu apelacyjnym (art. 391 § 1 k.p.c.), nakazuje
powiadomić stronę o posiedzeniu jawnym poprzez wezwanie lub ogłoszenie,
przy czym stronie nieobecnej na posiedzeniu jawnym należy zawsze doręczyć
zawiadomienie o kolejnym posiedzeniu. Regulacja zawarta w art. 376 k.p.c.,
która dopuszcza możliwość przeprowadzenia rozprawy apelacyjnej niezależnie
od stawiennictwa stron, nie może być rozpatrywana w oderwaniu od art. 214 § 1
k.p.c. Ten przepis wskazuje na konieczność odroczenia rozprawy w razie
4
stwierdzenia nieprawidłowości w doręczeniu zawiadomienia. Trzeba przy tym
zaznaczyć, że zasady doręczeń mają charakter obligatoryjny. Nie może więc być
ocenione jako prawidłowe doręczenie dokonane w sposób odbiegający od reguł
przewidzianych w art. 131 - 147 k.p.c. Pozostawienie zawiadomienia o miejscu
złożenia pisma w sposób przewidziany w art. 139 § 1 k.p.c. uzasadnia przyjęcie
domniemania faktycznego, że zawiadomienie dotarło do adresata, jednak tylko
wówczas, gdy adresat mieszkał pod danym adresem. Jeśli pismo sądowe
kierowane jest do strony na adres, który nie został wskazany jako jej miejsce
zamieszkania, warunki skuteczności doręczenia nie są spełnione.
W świetle powyższego przyjąć należy, że nieobecność uczestnika
na posiedzeniach wyznaczonych w sądzie drugiej instancji była
spowodowana uchybieniami sądu przy doręczeniu zawiadomień (błędny adres
korespondencyjny). Zważywszy na rozpoznawczy charakter postępowania
apelacyjnego, potrzeba zawiadomienia stron była istotna, szczególnie wobec
prowadzenia przez Sąd Okręgowy uzupełniającego postępowania dowodowego.
Pomimo niezawiadomienia skarżącego, także ostatnia rozprawa nie została
odroczona i ostatecznie ogłoszono zaskarżone postanowienie. W tych warunkach
zgodzić się można z wnioskiem skargi, iż uczestnik w postępowaniu odwoławczym
został pozbawiony możności obrony swych praw.
Stwierdzenie nieważności postępowania apelacyjnego uzasadniało na
podstawie art. 39815
§ 1 oraz art. 386 § 2 k.p.c. w zw. z art. 39821
k.p.c.
uchylenie zaskarżonego wyroku, zniesienie postępowania w zakresie dotkniętym
nieważnością oraz przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego
rozpoznania. O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono na podstawie
art. 108 § 2 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 i art. 39821
k.p.c.
POSTANOWIENIE
Dnia 22 maja 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Barbara Myszka (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk
SSA Katarzyna Polańska-Farion (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku E. B.
przy uczestnictwie K. B.
o podział majątku,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 22 maja 2014 r.,
skargi kasacyjnej uczestnika postępowania
od postanowienia Sądu Okręgowego w E.
z dnia 5 grudnia 2012 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie, znosi postępowanie przed
Sądem Okręgowym w E. i przekazuje sprawę temu Sądowi do
ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Postanowieniem z dnia 7 marca 2012 r. Sąd Rejonowy w O. ustalił skład i
wartość majątku wspólnego E. B. i K. B., dokonał podziału tego majątku przez
przyznanie poszczególnych jego składników byłym małżonkom i tytułem
wyrównania udziałów zasądził od wnioskodawczyni na rzecz uczestnika 96 362,87
zł.
Na skutek apelacji uczestnika Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 5
grudnia 2012 r. zmienił postanowienie sądu pierwszej instancji w części
rozstrzygającej o środkach zgromadzonych przez byłych małżonków na funduszach
emerytalnych i podwyższył wysokość zasądzonej spłaty do kwoty 106 144,84 zł,
a w pozostałym zakresie apelację oddalił.
Skargę kasacyjną od powyższego postanowienia złożył uczestnik, który
zarzucił nieważność postępowania przed sądem drugiej instancji. W konkluzji
wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przyczyny nieważności postępowania, do których odwołano się w skardze
kasacyjnej, określa art. 379 k.p.c. W art. 379 pkt 5 k.p.c. tego przepisu
przewidziano, że nieważność postępowania zachodzi, jeżeli strona została
pozbawiona możliwości obrony swoich praw. Utrwalone jest stanowisko,
iż przesłanki te są spełnione wtedy, gdy strona wbrew swej woli, na skutek
wadliwości proceduralnych sądu lub strony przeciwnej, nie mogła brać i faktycznie
nie brała udziału w postępowaniu lub w jego istotnej części, jeżeli skutki tych
uchybień nie mogły być usunięte przed wydaniem w danej instancji wyroku (por.
wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 10 czerwca 1974 r., II CR 155/74, OSPiKA 1975,
z. 3, poz. 66; z dnia 10 maja 2000 r., III CKN 416/98, OSNC 2000, nr 12, poz. 220,
z dnia 10 stycznia 2001 r.; I CKN 999/98, Lex nr 52705, z dnia 10 lipca 2002 r.,
II CKN 822/00, Lex nr 55519; postanowienie z dnia 28 listopada 2002 r., II CKN
399/01, Lex nr 19607). Sytuacja taka m.in. zachodzi - jak wielokrotnie podkreślano
3
w judykaturze - wtedy, gdy nieprawidłowości w doręczeniu zawiadomienia
o terminie rozprawy, jedynej albo bezpośrednio poprzedzającej wydanie wyroku,
uzasadniały odroczenie rozprawy, a sąd rozpoznał sprawę i wydał orzeczenie
(por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 10 lipca 1974 r., II CR 331/74, OSNC 1975,
nr 5, poz. 84; z dnia 15 stycznia 1999 r., II CKN 139/98, Lex nr 1214381; z dnia
6 marca 2002 r., III RN 12/01, Lex nr 564475; z dnia 8 stycznia 2004 r., I CK 19/03,
Lex nr 567318; z dnia 15 grudnia 2006 r., I PK 122/05, OSNP 2006, nr 21-22,
poz. 325; z dnia 7 lutego 2013 r., II CSK 325/12, Lex nr 123950). Stwierdzenie, czy
nastąpił stan odpowiadający nieważności wymaga jednak każdorazowo rozważenia
konkretnych okoliczności sprawy. Niezbędne jest bowiem zbadanie, czy nastąpiło
naruszenie przepisów procesowych, czy uchybienie to miało wpływ na możność
działania strony oraz, czy pomimo tych warunków, strona mogła bronić swoich
praw (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 28 marca 2008 r., V CSK 488/07,
Lex nr 424315; z dnia 3 lutego 2010 r., II CSK 404/09, Lex nr 590206).
W niniejszej sprawie Sąd Okręgowy wydał zaskarżone postanowienie po
uprzednim wyznaczeniu dwóch terminów rozpraw, na których kontynuowano
postępowanie dowodowe pod nieobecność uczestnika. Zawiadomienia dla
uczestnika zostały uznane za skutecznie doręczone, choć skierowane zostały
na inny adres (E., ul S.), aniżeli podawany w dotychczasowej korespondencji (O., ul.
S.).
Wprawdzie udział w rozprawach i innych czynnościach podejmowanych
w toku postępowania jest co do zasady prawem strony (chyba że przepisy inaczej
stanowią), niemniej obowiązkiem sądu jest zapewnienie stronie możliwości
skorzystania z przysługujących jej uprawnień. Przepis art. 149 § 2 k.p.c., stosowany
odpowiednio w postępowaniu apelacyjnym (art. 391 § 1 k.p.c.), nakazuje
powiadomić stronę o posiedzeniu jawnym poprzez wezwanie lub ogłoszenie,
przy czym stronie nieobecnej na posiedzeniu jawnym należy zawsze doręczyć
zawiadomienie o kolejnym posiedzeniu. Regulacja zawarta w art. 376 k.p.c.,
która dopuszcza możliwość przeprowadzenia rozprawy apelacyjnej niezależnie
od stawiennictwa stron, nie może być rozpatrywana w oderwaniu od art. 214 § 1
k.p.c. Ten przepis wskazuje na konieczność odroczenia rozprawy w razie
4
stwierdzenia nieprawidłowości w doręczeniu zawiadomienia. Trzeba przy tym
zaznaczyć, że zasady doręczeń mają charakter obligatoryjny. Nie może więc być
ocenione jako prawidłowe doręczenie dokonane w sposób odbiegający od reguł
przewidzianych w art. 131 - 147 k.p.c. Pozostawienie zawiadomienia o miejscu
złożenia pisma w sposób przewidziany w art. 139 § 1 k.p.c. uzasadnia przyjęcie
domniemania faktycznego, że zawiadomienie dotarło do adresata, jednak tylko
wówczas, gdy adresat mieszkał pod danym adresem. Jeśli pismo sądowe
kierowane jest do strony na adres, który nie został wskazany jako jej miejsce
zamieszkania, warunki skuteczności doręczenia nie są spełnione.
W świetle powyższego przyjąć należy, że nieobecność uczestnika
na posiedzeniach wyznaczonych w sądzie drugiej instancji była
spowodowana uchybieniami sądu przy doręczeniu zawiadomień (błędny adres
korespondencyjny). Zważywszy na rozpoznawczy charakter postępowania
apelacyjnego, potrzeba zawiadomienia stron była istotna, szczególnie wobec
prowadzenia przez Sąd Okręgowy uzupełniającego postępowania dowodowego.
Pomimo niezawiadomienia skarżącego, także ostatnia rozprawa nie została
odroczona i ostatecznie ogłoszono zaskarżone postanowienie. W tych warunkach
zgodzić się można z wnioskiem skargi, iż uczestnik w postępowaniu odwoławczym
został pozbawiony możności obrony swych praw.
Stwierdzenie nieważności postępowania apelacyjnego uzasadniało na
podstawie art. 39815
§ 1 oraz art. 386 § 2 k.p.c. w zw. z art. 39821
k.p.c.
uchylenie zaskarżonego wyroku, zniesienie postępowania w zakresie dotkniętym
nieważnością oraz przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego
rozpoznania. O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono na podstawie
art. 108 § 2 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 i art. 39821
k.p.c.