Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 432/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 20 maja 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Katarzyna Gonera (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Bogusław Cudowski
SSN Zbigniew Hajn
w sprawie z odwołania M. D.
przeciwko Dyrektorowi Wojskowego Biura Emerytalnego w B.
o wysokość świadczenia,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 20 maja 2014 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 9 lipca 2013 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Dyrektor Wojskowego Biura Emerytalnego w B. decyzją z 28 grudnia 2011 r.,
wydaną na podstawie art. 31 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu
emerytalnym żołnierzy zawodowych i ich rodzin (tekst jednolity: Dz.U. z 2004 r. Nr
2
8, poz. 66 ze zm.), działając z urzędu, przyznał M. D. emeryturę wojskową od 1
stycznia 2012 r. w wysokości 3.802,18 zł. Do obliczenia podstawy wymiaru
świadczenia przyjął uposażenie zasadnicze należne M. D. według stawek
obowiązujących w dniu zwolnienia z zawodowej służby wojskowej, tj. 31 stycznia
2010 r. Nie uwzględnił zaś dodatku za długoletnią służbę wojskową w wymiarze 31
lat, dodatków o charakterze stałym oraz 1/12 dodatkowego uposażenia rocznego.
Odwołanie od powyższej decyzji wniósł M. D., żądając jej zmiany i ustalenia,
że przysługuje mu emerytura wojskowa w kwocie nie niższej niż 5.193,74 zł,
powiększona o kwoty wynikające z kolejnych waloryzacji tej emerytury i
uwzględniająca należne dodatki w podstawie jej wymiaru.
Sąd Okręgowy w B. wyrokiem z 28 listopada 2012 r., oddalił odwołanie.
Sąd pierwszej instancji ustalił, że odwołujący się M. D. złożył 9 lutego 2010 r.
w Wojskowym Biurze Emerytalnym w B. wniosek o ustalenie uprawnień do
emerytury wojskowej wraz z wymaganymi dokumentami, w tym z opisem przebiegu
służby wojskowej z 26 stycznia 2010 r., z którego wynikało, że legitymuje się
okresem służby wojskowej w wymiarze 31 lat, 4 miesięcy i 15 dni. W zaświadczeniu
z 1 lutego 2010 r. określono, że odwołującemu oprócz uposażenia zasadniczego w
kwocie 4.700 zł przysługuje dodatek stały do uposażenia zasadniczego za
długoletnią służbę wojskową w wysokości 30% w kwocie 1.410 zł oraz dodatkowe
uposażenie roczne w średniomiesięcznej kwocie 509,17 zł.
Decyzją z 17 marca 2010 r. Dyrektor Wojskowego Biura Emerytalnego w B.
przyznał odwołującemu się emeryturę wojskową od 1 lutego 2010 r. w wysokości
4.964,38 zł oraz kolejną decyzją z tego samego dnia dokonał waloryzacji emerytury
od 1 marca 2010 r., ustalając nową jej wysokość w kwocie 5.193,74 zł, oraz
zawiesił wypłatę świadczenia do 31 stycznia 2011 r. W dniu 12 lipca 2010 r.
Dyrektor Wojskowego Biura Emerytalnego w B. wydał decyzję o podjęciu wypłaty
emerytury.
Pismem z 20 sierpnia 2010 r. Szef Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego w
O. sporządził odpis przebiegu służby wojskowej, z którego wynikało, że okres od 1
sierpnia 2005 r. do 9 listopada 2007 r. został wyłączony ze służby wojskowej.
Korekty tej dokonano w związku z wyrokiem Naczelnego Sądu Administracyjnego
w W. z 2 marca 2010 r., … 1245/09, który oddalił skargę kasacyjną M. D. od
3
wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w B. z 20 maja 2009 r., … 104/09,
w sprawie skargi na decyzję Dowódcy Okręgu Wojskowego w B. w przedmiocie
odmowy przyznania prawa do uposażenia i innych należności za okres od 1
sierpnia 2005 r. do 9 listopada 2007 r., których wypłaty decyzją nr …/2008/Kadr z 9
sierpnia 2008 r. odmówił Szef Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego w O. Stąd też
na dzień zwolnienia ze służby 31 stycznia 2010 r. M. D. legitymował się okresem 29
lat, 1 miesiąca i 6 dni służby.
Decyzją z 4 lipca 2012 r. nr …/Pers Szef Sztabu Generalnego WP utrzymał
w mocy decyzję nr …/2012 Szefa Inspektoratu Wsparcia Sił Zbrojnych z 26
kwietnia 2012 r., którą stwierdzono nieważność decyzji Szefa Wojewódzkiego
Sztabu Wojskowego w O. nr …/2008/Kadr z 25 września 2008 r. o przyznaniu
dodatku za długoletnią służbę wojskową w wysokości 30% uposażenia
zasadniczego. M. D. wniósł skargę na decyzję z 4 lipca 2012 r. do Wojewódzkiego
Sądu Administracyjnego. Na datę wyrokowania przez Sąd Okręgowy postępowanie
to nie zostało prawomocnie zakończone.
Sąd Okręgowy powołał się na art. 32 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r.
o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych i ich rodzin oraz § 9
rozporządzenia Ministra Obrony Narodowej z dnia 23 lutego 2004 r. w sprawie
trybu postępowania i właściwości organów w sprawach zaopatrzenia emerytalnego
żołnierzy zawodowych oraz uprawnionych członków ich rodzin (Dz.U. Nr 67,
poz. 618 ze zm.) i stwierdził, że w rozpoznawanej sprawie wystąpiły przesłanki
stanowiące podstawę do wydania decyzji ponownej, gdyż okres od 1 sierpnia
2005 r. do 9 listopada 2007 r. został wyłączony ze służby wojskowej. Wobec braku
prawidłowych dokumentów, tj. zaświadczenia o wysokości uposażenia i innych
należności pieniężnych żołnierzy zawodowych do celów ewidencyjno-finansowych
oraz zaopatrzenia emerytalnego wraz z decyzjami przyznającymi prawo do
poszczególnych składników wynagrodzenia, Dyrektor Wojskowego Biura
Emerytalnego w B. wydał decyzję z 28 grudnia 2011 r. przeliczającą podstawę
wymiaru emerytury, uwzględniając jedynie kwotę bezsporną uposażenia
zasadniczego, a wyłączając dodatek za długoletnią służbę wojskową i dodatkowe
uposażenie roczne w średniomiesięcznej kwocie.
4
Apelację od wyroku Sądu Okręgowego wniósł M. D., zaskarżając wyrok w
całości. Zarzucił naruszenie: (-) art. 316 § 1 k.p.c. przez jego zastosowanie i
pominięcie zasady tempus regit actum, przewidującej kontrolę przez sąd
ubezpieczeń społecznych stanu rzeczy wyłącznie na dzień wydania decyzji przez
organ rentowy (tj. na dzień 21 listopada 2011 r.), a nie na dzień wyrokowania w
sprawie, co miało istotny wpływ na jej rozstrzygnięcie; (-) art. 32 ust. 1 ustawy z
dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych i ich
rodzin, przez nie uwzględnienie tego, że w dacie wydania skarżonej decyzji z 28
listopada 2011 r. nie było podstaw do ponownego ustalenia wysokości emerytury
wojskowej, gdyż po uprawomocnieniu się decyzji z 17 marca 2010 r. nie zostały
ujawnione nowe okoliczności faktyczne, ani nowe dowody, istniejące w dacie
wydania decyzji z 17 marca 2010 r., nieznane organowi rentowemu, mające wpływ
na prawo do świadczeń albo ich wysokość oraz art. 32 ust. 2 tej ustawy w związku
z art. 145 k.p.a. lub w związku z art. 155 k.p.a. lub w związku z art. 156 k.p.a. z
uwagi na brak przesłanek ustawowych niezbędnych do zastosowania
wymienionych przepisów.
Zdaniem skarżącego wyłączenie okresu od 1 sierpnia 2005 r. do 9 listopada
2007 r. ze służby wojskowej w związku z wyrokiem Naczelnego Sądu
Administracyjnego z 2 marca 2010 r., … 1245/09, było pozbawione znaczenia dla
sprawy uprawnień emerytalnych. W sprawie znajdowała zastosowanie norma
prawna wynikająca z art. 64 ust. 2 w związku z art. 8 ust. 2 Konstytucji RP.
Odwołujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i ustalenie, że przysługuje mu
emerytura wojskowa w wymiarze przyjętym w decyzji Dyrektora Wojskowego Biura
Emerytalnego z 17 marca 2010 r., a więc w kwocie nie niższej niż 5.193,74 zł, z
uwzględnieniem w podstawie jej wymiaru dodatków do uposażenia i waloryzacji.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z 9 lipca 2013 r., oddalił apelację.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego Sąd pierwszej instancji prawidłowo uznał, że
istniała podstawa do ponownego ustalenia M. D. prawa do emerytury wojskowej w
ramach zaskarżonej decyzji Dyrektora Wojskowego Biura Emerytalnego w B. z 28
grudnia 2011 r. Sąd Apelacyjny podzielił i zaakceptował ustalenia Sądu pierwszej
instancji oraz argumentację prawną przedstawioną w uzasadnieniu zaskarżonego
wyroku.
5
Bezspornie wcześniejszą decyzją z 17 marca 2010 r. Dyrektor Wojskowego
Biura Emerytalnego w B. przyznał M. D. emeryturę wojskową od 1 lutego 2010 r. w
kwocie 4.964,38 zł. Do podstawy wymiaru świadczenia przyjął uposażenie należne
według stawek obowiązujących w dniu zwolnienia ze służby wojskowej 31 stycznia
2010 r., tj. uposażenie zasadnicze według grupy 14B w wysokości 4.700 zł,
dodatek za długoletnią służbę wojskową 31 lat w kwocie 1.410 zł oraz 1/12
dodatkowego uposażenia rocznego w wysokości 509,17 zł. Decyzja ta była
ostateczna, gdyż nie wniesiono od niej odwołania. Nie oznaczało to jednak jej
niewzruszalności i braku podstaw do ponownego ustalenia prawa do świadczenia,
w sytuacji zaistnienia szczególnych okoliczności, o których mowa w art. 32 ust. 1
ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy
zawodowych i ich rodzin. Zgodnie z tym przepisem prawo do świadczeń
pieniężnych z tytułu zaopatrzenia emerytalnego lub ich wysokość ulega
ponownemu ustaleniu na wniosek osoby zainteresowanej albo z urzędu, jeżeli po
uprawomocnieniu się decyzji w tej sprawie zostaną przedstawione istotne dla
sprawy nowe okoliczności faktyczne albo ujawnione nowe dowody, istniejące w
dniu wydania decyzji, nieznane organowi, a mające wpływ na prawo do świadczeń
albo ich wysokość. Według art. 32 ust. 2 tej ustawy decyzje ostateczne, od których
nie zostało wniesione odwołanie do właściwego sądu, mogą być z urzędu przez
wojskowy organ emerytalny zmienione, uchylone lub unieważnione, na zasadach
określonych w przepisach ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks
postępowania administracyjnego.
Wbrew stanowisku apelującego Sąd Okręgowy nie naruszył art. 316 § 1
k.p.c. oraz art. 32 ust. 1 i 2 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy
zawodowych i ich rodzin uznając, że po uprawomocnieniu się decyzji Dyrektora
Wojskowego Biura Emerytalnego w B. z 17 marca 2010 r. w sprawie ujawnione
zostały nowe okoliczności faktyczne, istniejące w dniu jej wydania, nieznane
organowi, a mające wpływ na wysokość świadczenia. Dopiero bowiem po wydaniu
decyzji z 17 marca 2010 r. wojskowy organ rentowy powziął wiadomość, że z
okresu służby wojskowej M. D. od 16 września 1978 r. do 31 styczna 2010 r. został
wyłączony okres od 1 sierpnia 2005 r. do 9 listopada 2007 r. Stąd w dniu zwolnienia
ze służby wnioskodawca legitymował się okresem 29 lat, 1 miesiąca i 6 dni służby
6
wojskowej, a zatem krótszym niż uprzednio uwzględniony (31 lat, 4 miesiące i 15
dni), co rzutowało na wysokość podstawy wymiaru świadczenia i wiązało się ze
zmianą przyjętych do tej podstawy ruchomych składników uposażenia, takich jak
dodatek za długoletnią służbę wojskową i dodatkowe uposażenie roczne.
Powyższe ustalenia wynikały z ustalonego stanu faktycznego. M. D. został
zwolniony ze służby z dniem 31 lipca 2005 r. rozkazem Szefa Sztabu Generalnego
Wojska Polskiego nr …/Pers/P1 z 7 marca 2005 r., częściowo uchylonym (co do
daty zwolnienia ze służby) decyzją Ministra Obrony Narodowej nr …/Kadr z 17
czerwca 2005 r. Na skutek wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w W. z
7 września 2007 r., uchylającego powyższe akty administracyjne, Minister Obrony
Narodowej decyzją nr … z 31 października 2007 r. wyznaczył skarżącego
ponownie na stanowisko służbowe w Wojewódzkim Sztabie Wojskowym w O. od
10 listopada 2007 r. Decyzją nr …/2008r./Kadr z 25 września 2008 r. Szef
Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego w O. przyznał skarżącemu dodatek za
długoletnią służbę wojskową w wysokości 30% uposażenia zasadniczego,
argumentując, że w dniu 16 września 2008 r. posiadał on 30 lat służby wojskowej.
Decyzję tę unieważnił Szef Inspektoratu Wsparcia Sił Zbrojnych decyzją nr …/2012
z 20 kwietnia 2012 r. Z kolei tę decyzję utrzymał w mocy Szef Sztabu Generalnego
WP decyzją nr …/Pers z 4 lipca 2012 r., zaś odwołujący się zaskarżył ją do
Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego. Do chwili wydania wyroku przez Sąd
Apelacyjny postępowanie przed tym Sądem jeszcze się nie zakończyło.
Pismem z 20 sierpnia 2010 r. Szef Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego w
O. przedstawił Dyrektorowi Wojskowego Biura Emerytalnego w B. odpis przebiegu
służby wojskowej, z którego wynikało, że okres od 1 sierpnia 2005 r. do 9 listopada
2007 r. został wyłączony z tej służby. Wyrokiem Naczelnego Sądu
Administracyjnego z 2 marca 2010 r., … 1245/09, oddalona została skarga
kasacyjna M. D. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w B. z 20
maja 2009 r., oddalającego jego skargę na decyzję Dowódcy Okręgu Wojskowego
w B. o odmowie przyznania prawa do uposażenia i innych należności za okres od 1
sierpnia 2005 r. do 9 listopada 2007 r., których wypłaty decyzją nr …/2008/Kadr z 9
sierpnia 2008 r. odmówił Szef Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego w O.
7
Pismem z 14 grudnia 2011 r. Wojewódzki Sztab Wojskowy w O.
poinformował Dyrektora Wojskowego Biura Emerytalnego w B. o braku możliwości
wydania zaświadczenia o wysokości uposażenia i innych należności pieniężnych
żołnierzy zawodowych do celów ewidencyjno-finansowych oraz zaopatrzenia
emerytalnego, gdyż postępowanie w sprawie korekty przyznanych należności w
związku z wyrokiem Naczelnego Sądu Administracyjnego z 2 marca 2010 r. nadal
pozostaje w toku. Było to spowodowane uchyleniem przez Dowódcę Okręgu
Wojskowego w B. uprzedniej Decyzji Szefa Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego w
O. nr …/201 O/Kadr z 20 sierpnia 2010 r. zmieniającej wysokości należności
związanych z ponownym zwolnieniem z zawodowej służby wojskowej skarżącego z
dniem 31 stycznia 2010 r.
Sąd Apelacyjny stwierdził, że wbrew stanowisku apelującego wojskowy
organ emerytalny, a następnie Sąd Okręgowy prawidłowo uwzględniły powyższe
okoliczności jako podstawę wznowienia postępowania zakończonego decyzją z 17
marca 2010 r. i ponownego ustalenia emerytury wojskowej skarżącego. Sąd
pierwszej instancji nie naruszył przy tym art. 316 § 1 k.p.c. Sprawy z zakresu
ubezpieczeń społecznych (art. 476 § 2 k.p.c.) są sprawami cywilnymi w rozumieniu
art. 1 k.p.c., a zatem przy ich rozpoznawaniu musi mieć zastosowanie zasada
aktualności orzekania wyrażona w art. 316 § 1 k.p.c., oznaczająca konieczność
oparcia wyroku na stanie faktycznym i prawnym istniejącym w chwili zamknięcia
rozprawy. Zasada aktualności orzekania ma zatem pełne zastosowanie także w
sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych.
Decyzją z 17 marca 2010 r. Dyrektor Wojskowego Biura Emerytalnego w B.
przyznał M. D. emeryturę wojskową w nieprawidłowej wysokości. Wyliczył bowiem
podstawę jej wymiaru w oparciu o nieaktualne dokumenty i zawarte w nich
niepotwierdzone dane: o przebiegu służby wojskowej z 26 stycznia 2010 r., z
którego wynikało, że okres od 1 sierpnia 2005 r. do 9 listopada 2007 r. został
zaliczony skarżącemu do służby wojskowej, przez co uwzględniono 31 lat, 4
miesiące i 15 dni służby, oraz zaświadczenie z 1 lutego 2010 r., w którym określono
uposażenie zasadnicze w wysokości 4.700 zł wraz z dodatkiem za długoletnią
służbę wojskową w wysokości 30% uposażenia, tj. w kwocie 1.410 zł, i dodatkowe
uposażenie roczne w średniomiesięcznej kwocie 509,17 zł. Stwierdzenie błędu w
8
naliczeniu wskaźnika wysokości dodatków o charakterze stałym obliguje wojskowy
organ emerytalny zgodnie z art. 32 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy
zawodowych i ich rodzin do naprawienia tego błędu i przywrócenia stanu zgodnego
z prawem. Takie postępowanie nie narusza praw „sztucznie nabytych”, skoro prawo
do wyższego wskaźnika było oparte na błędzie organu emerytalnego.
Decyzja wojskowego organu emerytalnego z 17 marca 2010 r. zawierała
błędy, gdyż w podstawie wymiaru emerytury woskowej odwołującego się
uwzględniała niepotwierdzone składniki uposażenia, takie jak: dodatek za
długoletnią służbę wojskową i dodatkowe uposażenie roczne w średniomiesięcznej
kwocie. Do okresów służby zaliczono także okres od 1 sierpnia 2005 r. do 9
listopada 2007 r., chociaż odwołujący się nie pełnił wówczas służby wojskowej, lecz
pozostawał w rezerwie.
Naprawienie wymienionych błędów decyzji Dyrektora WBE w B. z 17 marca
2010 r. (po ich ujawnieniu) było obowiązkiem prawnym wojskowego organu
emerytalnego, do czego doszło w trybie art. 32 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o
zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych i ich rodzin. Takie postępowanie,
polegające na przywróceniu stanu bezspornego i ustaleniu emerytury wojskowej w
oparciu o niekwestionowaną kwotę uposażenia zasadniczego, nie naruszało praw
słusznie nabytych odwołującego się, a w tym art. 64 ust. 2 w związku z art. 8 ust. 2
Konstytucji RP.
Decyzją z 28 grudnia 2011 r. Dyrektor Wojskowego Biura Emerytalnego w B.
prawidłowo na mocy art. 31 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu
emerytalnym żołnierzy zawodowych i ich rodzin przyznał M. D. emeryturę
wojskową, uwzględniając do podstawy jej wymiaru jedynie kwoty bezsporne
uposażenia zasadniczego według stawek obowiązujących w dniu zwolnienia
odwołującego z zawodowej służby wojskowej, tj. z dnia 31 stycznia 2010 r. Wbrew
stanowisku apelującego przywrócenie go do służby wojskowej z dniem 10 listopada
2007 r. nie oznaczało zaliczenia do tej służby uprzedniego okresu rezerwy od 1
sierpnia 2005 r. do 9 listopada 2007 r. Nie można było bowiem stosować analogii
do sytuacji pracowników podejmujących pracę w wyniku przywrócenia do pracy,
którym na zasadzie art. 51 § 1 k.p. wlicza się do okresu zatrudnienia okres
pozostawania bez pracy, za który przyznano wynagrodzenie. Funkcjonariusz służb
9
mundurowych nie jest bowiem pracownikiem w rozumieniu art. 2 k.p., lecz
funkcjonariuszem państwowym wykonującym służbę na podstawie stosunku
administracyjnoprawnego. Nie jest więc pracownikiem w rozumieniu przepisów
Kodeksu pracy i nie ma wobec niego zastosowania zasada subsydiarnego
stosowania przepisów Kodeksu pracy zawarta w art. 5 k.p.
Poza tym Sądy obu instancji nie mogły dokonać kontroli zaskarżonej decyzji
przez pryzmat przepisów administracyjnych, tj. pod kątem ewentualnego
naruszenia art. 145 k.p.a., art. 155 k.p.a. lub art. 156 k.p.a. Postępowanie sądowe
w sprawach z zakresu prawa ubezpieczeń społecznych, skupia się na wadach
wynikających z naruszenia prawa materialnego, a kwestia wad decyzji
administracyjnych spowodowanych naruszeniem przepisów postępowania
administracyjnego pozostaje w zasadzie poza przedmiotem tego postępowania.
Sąd ubezpieczeń społecznych jako sąd powszechny może dostrzegać jedynie takie
wady formalne decyzji administracyjnej, które decyzję tę dyskwalifikują w stopniu
odbierającym jej cechy aktu administracyjnego jako przedmiotu odwołania.
Stwierdzenie takiej wady następuje jednak tylko dla celów postępowania cywilnego
i ze skutkami dla tego tylko postępowania. W wypadkach innych wad,
wymienionych w art. 156 § 1 k.p.a. i w przepisach, do których odsyła art. 156 § 1
pkt 7 k.p.a., konieczne jest wszczęcie odpowiedniego postępowania
administracyjnego w celu stwierdzenia nieważności decyzji i wyeliminowania jej z
obrotu prawnego.
Skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego wniósł w imieniu
ubezpieczonego jego pełnomocnik, zaskarżając wyrok ten w całości. Skarga
kasacyjna została oparta na podstawach: 1) naruszenia prawa materialnego
wskutek odmowy bezpośredniego zastosowania art. 64 ust. 2 w związku z art. 8
ust. 2 Konstytucji RP, wyrażających m.in. normę prawną, jako wzorzec
rozstrzygania spraw żołnierzy zawodowych powracających do zawodowej służby
wojskowej wskutek prawomocnego uchylenia naruszających prawo (bezprawie
administracyjne) decyzji administracyjnych o zwolnieniu ich ze służby, o takim
samym charakterze jak w odniesieniu do pracowników wzorzec ujęty w art. 51 k.p.
albo w art. 120 ust. 1 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym
obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. z 2012 r., poz. 461),
10
skutkującego uznaniem, że okresu między dniem zwolnienia żołnierza z zawodowej
służby wojskowej i dniem prawomocnego uchylenia decyzji o zwolnieniu nie uważa
się za przerwę w służbie wojskowej żołnierza zawodowego, pociągającą za sobą
utratę uprawnień uzależnionych od nieprzerwanego toku służby wojskowej (tj. w
przypadku M. D. – prawa do dodatku za długoletnią służbę wojskową w wymiarze
30% uposażenia zasadniczego za 31 lat tej służby); 2) naruszenia przepisów
postępowania, a mianowicie art. 316 § 1 k.p.c., nakazującego sądowi branie za
podstawę przy wydawaniu wyroku „stanu rzeczy istniejącego w chwili zamknięcia
rozprawy”, a skoro w dacie orzekania w aktach emerytalnych M. D. znajdowała się
nie tylko decyzja o przyznaniu mu dodatku specjalnego za długoletnią służbę w
wysokości 30% uposażenia zasadniczego za 30 lat służby (która według
orzekających Sądów obu instancji została słusznie zakwestionowana przez organ
rentowy), to niezależnie od tego w aktach emerytalnych znajdowała się również
decyzja o przyznaniu M. D. dodatku specjalnego za długoletnią służbę wojskową za
25 lat służby, która powinna być brana pod uwagę podczas oceny zasadności
wydanej nowej decyzji w przedmiocie wysokości należnej odwołującemu się
emerytury wojskowej, a której w ogóle nie wzięto pod uwagę, akceptując wysokość
ustalonej emerytury wojskowej wyłącznie na podstawie uposażenia zasadniczego
(bez dodatków), co oznaczało zaniżenie wysokości należnej odwołującemu się w
tych okolicznościach emerytury wojskowej.
Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu Apelacyjnego w
całości i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania oraz
rozstrzygnięcia o kosztach postępowania. Wniósł ponadto o rozpoznanie skargi
kasacyjnej na rozprawie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. Skarga kasacyjna jest uzasadniona, przy czym skuteczny okazał się
jedynie zarzut naruszenia art. 316 § 1 k.p.c. Przepis ten nakazuje sądowi (także
sądowi drugiej instancji), przy wydawaniu wyroku, branie za podstawę wyrokowania
stanu rzeczy istniejącego w chwili zamknięcia rozprawy. Dotyczy to zarówno stanu
prawnego, jak i stanu faktycznego (por. wyrok Sądu Najwyższego z 18 stycznia
11
2012 r., II UK 117/11, Lex Polonica nr 4006976). Sąd Apelacyjny oddalił apelację
odwołującego się od wyroku Sądu Okręgowego oddalającego odwołanie od decyzji
Dyrektora Wojskowego Biura Emerytalnego w B. z 28 grudnia 2011 r., w której –
jak wynika z ustaleń Sądów obu instancji – przy przeliczeniu podstawy emerytury
uwzględniono jedynie bezsporną kwotę uposażenia zasadniczego, wyłączając
sporny dodatek za długoletnią służbę wojskową (w wysokości 30% uposażenia
zasadniczego) oraz dodatkowe uposażenie roczne w średniomiesięcznej kwocie.
Przeliczając podstawę wymiaru emerytury, wojskowy organ emerytalny nie
uwzględnił decyzji o przyznaniu skarżącemu dodatku specjalnego za długoletnią
służbę w wysokości 30% uposażenia zasadniczego za 31 lat służby, po tym jak
Szef Sztabu Generalnego Wojska Polskiego decyzją z 4 lipca 2012 r. utrzymał w
mocy decyzję Szefa Inspektoratu Wsparcia Sił Zbrojnych z 26 kwietnia 2012 r.,
którą stwierdzono nieważność decyzji Szefa Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego
w O. z 25 września 2008 r. o przyznaniu odwołującemu się dodatku za długoletnią
służbę wojskową w wysokości 30% uposażenia zasadniczego, a Sądy obu instancji
uznały pominięcie przez wojskowy organ emerytalny nieważnej decyzji za
uzasadnione i zgodne z prawem. Tymczasem, w dacie orzekania przez Sąd
Apelacyjny w aktach sprawy znajdowała się nie tylko decyzja o przyznaniu
odwołującemu się dodatku specjalnego za długoletnią służbę w wysokości 30%
uposażenia zasadniczego za 31 lat służby (której nieważność stwierdziły
odpowiednie organy wojskowe i do chwili orzekania przez Sąd Apelacyjny nie
zostało prawomocnie zakończone postępowanie sądowo-administracyjne wszczęte
w wyniku zaskarżenia przez M. D. decyzji stwierdzającej jej nieważność do sądu
administracyjnego), lecz także informacja o wydaniu decyzji przyznającej
skarżącemu dodatku specjalnego za długoletnią służbę wojskową w wysokości
25% uposażenia zasadniczego za 25 lat służby (k. 40 akt sądowych). Decyzja o
przyznaniu dodatku specjalnego za długoletnią służbę wojskową w wysokości 25%
uposażenia powinna być wzięta pod uwagę przez Sąd Apelacyjny przy ocenie
zasadności (zgodności z prawem) wydanej przez wojskowy organ emerytalny
nowej decyzji w przedmiocie wysokości należnej skarżącemu emerytury wojskowej
(przeliczenia podstawy wymiaru emerytury). Należy przypomnieć, że akta rentowe
(akta emerytalne) nie są dowodem w sprawie wszczętej w wyniku wniesienia
12
odwołania do sądu ubezpieczeń społecznych. Sprawa sądowa stanowi kontynuację
sprawy emerytalno-rentowej prowadzonej przed organem rentowym (wojskowym
organem emerytalnym). Z tej przyczyny sąd nie dopuszcza dowodu z akt rentowych
(akt emerytalnych), a uwzględnia całość tych akt przy wyrokowaniu na podstawie
art. 316 § 1 k.p.c. Sąd Apelacyjny nie uwzględnił w swoich ustaleniach i ocenach
prawnych informacji o wydaniu decyzji przyznającej skarżącemu dodatek specjalny
za długoletnią służbę wojskową w wysokości 25% uposażenia zasadniczego za 25
lat służby, akceptując wysokość ustalonej skarżącemu emerytury wojskowej
wyłącznie na podstawie uposażenia zasadniczego (bez dodatków), co oznacza, że
prawdopodobnie doszło do zaniżenia wysokości należnej mu emerytury wojskowej.
Skoro – jak wynika z ustaleń Sądu Okręgowego – na dzień zwolnienia ze służby w
dniu 31 stycznia 2010 r. M. D. legitymował się okresem 29 lat, 1 miesiąca i 6 dni
służby woskowej, to należy przyjąć (choćby na podstawie domniemań faktycznych
– art. 231 k.p.c.), że przysługiwał mu dodatek za długoletnią służbę wojskową w
wysokości 25% uposażenia zasadniczego. W każdym razie informacja o wydaniu w
2008 r. decyzji przyznającej odwołującemu się dodatek specjalny za długoletnią
służbę wojskową w wysokości 25% wymagała sprawdzenia – ustalenia i oceny
materialnoprawnej. Dość oczywiste jest, że jeżeli odpowiednie organy wojskowe
uznały, że odwołującemu się brakuje do wysługi (długoletniej służby wojskowej)
wynoszącej 30 lat około dwóch lat, to na pewno legitymuje się on wysługą 25 lat.
Zaskarżona decyzja Dyrektora Wojskowego Biura Emerytalnego w B.
została wydana 28 grudnia 2011 r., miały do niej zastosowanie przepisy ustawy z
dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych i ich
rodzin (tekst jednolity: Dz.U. z 2004 r. Nr 8, poz. 66 ze zm.) oraz rozporządzenia
Ministra Obrony Narodowej z dnia 23 lutego 2004 r. w sprawie trybu postępowania i
właściwości organów w sprawach zaopatrzenia emerytalnego żołnierzy
zawodowych oraz uprawnionych członków ich rodzin (Dz.U. Nr 67, poz. 618 ze
zm.). Zgodnie z art. 5 ust. 1 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy
zawodowych i ich rodzin, podstawę wymiaru emerytury lub renty inwalidzkiej
stanowi uposażenie należne żołnierzowi zawodowemu w ostatnim miesiącu
pełnienia zawodowej służby wojskowej, przy czym (według art. 3 ust. 1 pkt 8 tej
ustawy) uposażenie oznacza w tym przypadku uposażenie zasadnicze wraz z
13
dodatkami o charakterze stałym i miesięczną równowartością dodatkowego
uposażenia rocznego, należnych żołnierzowi zawodowemu stosownie do przepisów
ustawy z dnia 11 września 2003 r. o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych (tekst
jednolity: Dz.U. z 2010 r. Nr 90, poz. 593 ze zm.). Zgodnie z art. 80 ust. 1 tej
ostatniej ustawy (według stanu prawnego obowiązującego w dacie wydania
zaskarżonej decyzji woskowego organu emerytalnego), żołnierze zawodowi
otrzymują następujące dodatki do uposażenia zasadniczego: 1) dodatek specjalny
– za szczególne właściwości lub warunki pełnienia zawodowej służby wojskowej;
2) dodatek służbowy – za pełnienie zawodowej służby wojskowej na określonych
stanowiskach dowódczych i kierowniczych lub samodzielnych albo w określonych
jednostkach wojskowych; 3) dodatek za długoletnią służbę wojskową. Szczegółowe
warunki otrzymywania dodatków do uposażenia zasadniczego oraz ich wysokość
zostały określone w rozporządzeniu Ministra Obrony Narodowej z dnia 8 czerwca
2004 r. w sprawie dodatków do uposażenia zasadniczego żołnierzy zawodowych
(Dz.U. Nr 141, poz. 1497 ze zm.). Zgodnie z § 24 tego rozporządzenia, żołnierzowi
zawodowemu przyznaje się dodatek za długoletnią służbę wojskową w wysokości
300 zł, przy czym dodatek ten zwiększa się o kwotę odpowiednio: po dwudziestu
pięciu latach służby wojskowej – 25%, a po trzydziestu latach służby wojskowej –
30% kwoty należnego uposażenia zasadniczego. Jest to dodatek stały, który
stanowi część uposażenia żołnierza zawodowego w rozumieniu art. 3 ust. 1 pkt 8
oraz art. 5 ust. 1 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych i ich
rodzin. O tym, że skarżącemu przysługiwał dodatek za długoletnia służbę wojskową
w wysokości 25% uposażenia zasadniczego świadczą pośrednio dokumenty
zgromadzone w aktach sprawy (por. decyzję nr …/2012 Szefa Inspektoratu
Wsparcia Sił Zbrojnych z 21 marca 2012 r. - k. 40).
Ponieważ zarzut naruszenia art. 316 § 1 k.p.c. okazał się uzasadniony, Sąd
Najwyższy uwzględnił skargę kasacyjną.
2. Nie jest uzasadniony kasacyjny zarzut naruszenia prawa materialnego
wskutek odmowy bezpośredniego zastosowania art. 64 ust. 2 w związku z art. 8
ust. 2 Konstytucji RP jako wzorca rozstrzygania spraw żołnierzy zawodowych
powracających do zawodowej służby wojskowej wskutek prawomocnego uchylenia
naruszających prawo decyzji administracyjnych o zwolnieniu ich ze służby, przy
14
uwzględnieniu regulacji wynikającej z art. 51 k.p. stanowiącej wzorzec o takim
samym charakterze w odniesieniu do pracowników. Odwołanie się przez
skarżącego do art. 64 ust. 2 w związku z art. 8 ust. 2 Konstytucji RP jest chybione.
Pierwsza z powołanych norm konstytucyjnych stanowi, że własność, inne prawa
majątkowe oraz prawo dziedziczenia podlegają równej dla wszystkich ochronie
prawnej, druga natomiast, że przepisy Konstytucji stosuje się bezpośrednio, chyba
że Konstytucja stanowi inaczej. Z art. 64 ust. 2 Konstytucji RP nie wynika, że
żołnierza zawodowego powracającego do zawodowej służby wojskowej wskutek
prawomocnego uchylenia naruszającej prawo decyzji administracyjnej o zwolnieniu
go ze służby należy traktować tak samo jak pracownika, który podjął pracę w
wyniku przywrócenia go do pracy po wcześniejszym niezgodnym z prawem
rozwiązaniu z nim stosunku pracy przez pracodawcę. Skarżący twierdzi, że
odpowiednie zastosowanie wzorca z art. 51 k.p. do żołnierza zawodowego powinno
doprowadzić do uznania, że okresu między dniem zwolnienia żołnierza z
zawodowej służby wojskowej a dniem prawomocnego uchylenia decyzji o
zwolnieniu nie uważa się za przerwę w służbie wojskowej żołnierza zawodowego,
pociągającą za sobą utratę uprawnień uzależnionych od nieprzerwanego toku
służby wojskowej (tj. w przypadku M. D. – prawa do dodatku za długoletnią służbę
wojskową w wymiarze 30% uposażenia zasadniczego za 31 lat tej służby). Wbrew
stanowisku skarżącego, przywrócenie go do służby wojskowej z dniem 10 listopada
2007 r. nie oznaczało automatycznego zaliczenia do okresu tej służby
pozostawania w rezerwie od 1 sierpnia 2005 r. do 9 listopada 2007 r. Zaliczenie
okresu rezerwy do okresu służby, od którego zależą uprawnienia związane z
długoletnią służbą wojskową (takie jak np. dodatek, o jakim mowa w art. 80 ust. 1
pkt 3 ustawy o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych), musiałoby wynikać z
przepisów prawa dotyczących służby wojskowej żołnierzy zawodowych (skarżący
tymczasem takich przepisów nie wskazuje). Nie można stosować do żołnierza
zawodowego analogii do sytuacji pracownika podejmującego pracę w wyniku
przywrócenia do pracy, któremu – na zasadach określonych w art. 51 § 1 k.p. –
wlicza się do okresu zatrudnienia okres pozostawania bez pracy, za który
przyznano wynagrodzenie. Funkcjonariusze służb mundurowych (w tym żołnierze
zawodowi) nie są pracownikami w rozumieniu art. 2 k.p., lecz funkcjonariuszami
15
państwowymi wykonującymi służbę na podstawie stosunku
administracyjnoprawnego. Odwołujący się jako żołnierz zawodowy nie był
pracownikiem w rozumieniu art. 2 k.p., a zatem nie ma do niego zastosowania
zasada subsydiarnego stosowania przepisów Kodeksu pracy zawarta w art. 5 k.p.,
w tym możliwość stosowania przez analogię konstrukcji przewidzianej w art. 51 k.p.
Podsumowując, wbrew tezom skarżącego, z art. 64 ust. 2 Konstytucji RP nie
wynika wzorzec normatywny, który miałby obowiązywać dla rozstrzygnięć
dotyczących sytuacji prawnej żołnierzy zawodowych „przywracanych” do służby
wojskowej wskutek uchylenia ostatecznych decyzji o zwolnieniu ich z zawodowej
służby wojskowej ze względu na naruszenie prawa przez organ zwalniający,
przesądzający o tym, że okresu między dniem zwolnienia żołnierza z zawodowej
służby wojskowej i dniem następnie prawomocnego uchylenia decyzji o zwolnieniu,
nie należy uważać za przerwę w służbie wojskowej żołnierza zawodowego,
pociągającą za sobą utratę uprawnień uzależnionych od nieprzerwanego toku
służby wojskowej (w tym prawa do dodatku za długoletnią nieprzerwaną służbę
wojskową). Wzorca rozstrzygnięć przewidzianego w ustawach zwykłych dla
pracowników (art. 51 k.p.) nie można odnosić do pełnienia służby przez żołnierza
zawodowego, nie są to bowiem analogiczne przypadki. Pragmatyka służbowa
żołnierzy zawodowych nie uwzględnia w swoich rozwiązaniach „klauzul
ochronnych” dla uprawnień żołnierzy zawodowych z tytułu pełnionej służby
wojskowej, ponieważ ochronę gwarantuje prawo pracy regulujące stosunki
zatrudnienia typu pracowniczego, a nie prawo administracyjne regulujące stosunki
służby funkcjonariuszy państwowych.
3. Skarga kasacyjna została rozpoznana na posiedzeniu niejawnym – mimo
wniosku skarżącego o rozpoznanie jej na rozprawie – ponieważ w sprawie nie
występowały istotne zagadnienia prawne, które wymagałyby rozstrzygnięcia przez
Sąd Najwyższy albo które mogły być przez ten Sąd rozstrzygnięte.
Przedstawiając do rozstrzygnięcia istotne zagadnienie prawne skarżący
zwrócił uwagę, że sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych (a także
zaopatrzenia emerytalnego i rentowego) stosuje się przepisy Kodeksu
postępowania administracyjnego, chyba że przepisy dotyczące ubezpieczeń
społecznych ustalają odmienne zasady postępowania w tych sprawach (art. 180 §
16
1 k.p.a.). Stosownie do art. 11 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu
emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin (tekst jednolity: Dz.U. z 2013 r.,
poz. 666) w sprawach nieuregulowanych w (tej) ustawie stosuje się przepisy
ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, Kodeksu
postępowania administracyjnego oraz przepisy o postępowaniu egzekucyjnym w
administracji. Art. 32 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych i
ich rodzin określa sytuacje zezwalające na wznowienie postępowania:
a) zakończonego decyzjami ostatecznymi organu rentowego, od których nie
wniesiono odwołania do sądu (art. 32 ust. 2 ustawy), jak i b) zakończonego
prawomocnymi wyrokami sądu (art. 32 ust. 3 ustawy). Wznowienie postępowania w
przypadkach zakończonych decyzjami ostatecznymi, od których nie wnoszono
odwołania do sądu (przypadek skarżącego M. D.), decyzje ostateczne mogą być z
urzędu przez wojskowy organ emerytalny zmieniane, uchylone lub unieważnione
na zasadach określonych Kodeksie postępowania administracyjnego. Przepisy
ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin nie
regulują podstaw (przesłanek) w szczególności uchylania decyzji ostatecznych w
razie ustalenia, że istnieją podstawy do wznowienia postępowania i z
uwzględnieniem dyspozycji art. 180 § 1 k.p.a. w związku z art. 11 ustawy o
zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin, a także art. 32
ust. 2 tej ustawy, a w dalszej konsekwencji, z uwzględnieniem trybu postępowania
po wznowieniu postępowania wymagającego w stadium końcowym tego
postępowania wydania decyzji z art. 151 § 1 lub 2 albo § 2 k.p.a., i to po
rozpatrzeniu, czy istnieją w ogóle podstawy do uchylenia decyzji dotychczasowej
(ustalającej prawo do emerytury wojskowej i jej wysokości). Zaniechanie przez sądy
powszechne artykułowania w wyrokach potrzeby respektowania ustawowego trybu
postępowania organu emerytalnego po wznowieniu postępowania w sprawach
ponownego ustalania prawa do świadczenia i jego wysokości, godząc zarazem w
zasadę legalizmu, pewności prawa i podważania przez to zasady zaufania
obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa, oraz ze względu na
potrzebę respektowania standardów wynikających z zasady demokratycznego
państwa prawnego, ujawniają obszar interesu publicznego, ze względu na który
skarga kasacyjna powinna zostać rozpoznana na rozprawie. W oparciu o art. 151
17
k.p.a. w wyniku wznowionego postępowania może zapaść pięć rodzajów
rozstrzygnięć, przy czym (w przypadku M. D.) decyzja w sprawie kwestionowana z
28 grudnia 2011 r. EWU …/1 mogła zapaść dopiero po uprzednim uchyleniu decyzji
z 17 marca 2010 r. na podstawie art. 151 § 1 pkt 2 k.p.a. Obserwowana praktyka
organów rentowych wskazuje, że nie jest respektowane stosowanie prawa
określającego tryb postępowania organów rentowych w związku ze wznowieniem
postępowania dotyczącego ostatecznych decyzji organów rentowych uprzednio
niezaskarżonych do sądu.
Przytoczone zagadnienie prawne (w wersji dosłownej, w jakiej zostało
sformułowane przez skarżącego) nie mogło być przedmiotem rozważań Sądu
Najwyższego, ponieważ wykraczało poza podstawy skargi. Sąd Najwyższy
rozpoznaje skargę kasacyjną w granicach podstaw; w granicach zaskarżenia bierze
z urzędu pod rozwagę wyłącznie nieważność postępowania (art. 39813
§ 1 k.p.c.).
Oznacza to związanie Sądu Najwyższego powołanymi w ramach podstaw skargi
kasacyjnej zarzutami naruszenia prawa materialnego i procesowego. Skarżący
zarzucił (w ramach podstaw kasacyjnych) naruszenie jedynie art. 64 ust. 2 w
związku z art. 8 ust. 2 Konstytucji RP oraz art. 316 § 1 k.p.c. Z żadnego z tych
przepisów prawa materialnego (art. 64 ust. 2 w związku z art. 8 ust. 2 Konstytucji
RP) lub procesowego (art. 316 § 1 k.p.c.) nie wynikają sformułowane w treści
zagadnienia prawnego wątpliwości interpretacyjne.
Skarga kasacyjna okazała się natomiast oczywiście uzasadniona ze względu
na nieuwzględnienie przez Sąd Apelacyjny decyzji o przyznaniu odwołującemu się
dodatku specjalnego za długoletnią służbę wojskową – za 25 lat służby, która
powinna być uwzględniona przy ustalaniu wysokości emerytury wojskowej.
Pozwalało to na rozpoznanie skargi kasacyjnej na posiedzeniu niejawnym ze
skutkiem korzystnym dla skarżącego (uchyleniem zaskarżonego wyroku zgodnie z
jego wnioskiem).
Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na
podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c.
18