Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III PK 128/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 3 czerwca 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Bogusław Cudowski (przewodniczący)
SSN Maciej Pacuda
SSN Krzysztof Staryk (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa D. W.
przeciwko Zespołowi Szkół w G.
o przywrócenie do pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 3 czerwca 2014 r.,
skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w P.
z dnia 28 czerwca 2013 r.,
I. oddala skargę kasacyjną,
II. zasądza od powódki na rzecz pozwanego kwotę 120 (sto
dwadzieścia) zł tytułem zwrotu kosztów postępowania
kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 28 czerwca 2013 r. Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w P. oddalił skargę powódki D. W. o wznowienie
2
postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego – Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w P. z dnia 25 października 2012 r., wydanym w
sprawie z powództwa D. W. przeciwko Zespołowi Szkół w G. o przywrócenie do
pracy.
Sąd Okręgowy – rozpoznając skargę o wznowienie postępowania – ustalił,
że wyrokiem z dnia 19 lipca 2012 r., Sąd Rejonowy w P. – w sprawie z powództwa
D. W. przeciwko Zespołowi Szkół w G. o przywrócenie do pracy – oddalił
powództwo, natomiast wyrokiem z dnia 25 października 2012 r., Sąd Okręgowy –
Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił apelację powódki od wyroku Sądu
Rejonowego.
W sprawie tej ustalono, że powódka była zatrudniona jako nauczyciel na
podstawie mianowania od 1 grudnia 1986 r. w Szkole Podstawowej w G. – Szkole
Filialnej w W., a od 2001 r. w pozwanym Zespole Szkół w G. Powódka była
zatrudniona w pełnym wymiarze czasu pracy, jako nauczyciel edukacji
wczesnoszkolnej w wymiarze 18 godzin oraz jako bibliotekarz. W dniu 23 marca
2012 r. wójt gminy P. wydał zarządzenie nr 14/2012 w sprawie zasad organizacji
pracy na rok szkolny 2012/2013 dla przedszkoli i szkół, dla których Gmina P. jest
organem prowadzącym. W załącznikach do tego zarządzenia określono nowe
zasady organizacji pracy dla szkół, zasady ustalania liczby oddziałów, podziału na
grupy i łączenia klas, zasady zatrudniania pracowników szkół, a także zasady
współpracy ze związkami zawodowymi oraz składania arkuszy. Zgodnie z treścią
zarządzenia, łączenie miało odbywać się według następujących zasad: w klasach I
- III szkoły podstawowej, w których po połączeniu liczba uczniów nie przekracza
łącznie 16, łączenie obejmuje wszystkie zajęcia edukacyjne oraz wszystkie zajęcia
dodatkowe, z zastrzeżeniem, że łączenie takie nie spowoduje połączenia klas I i II,
do których uczęszczałyby dzieci sześcio-, siedmio- i ośmioletnie; w klasach IV - VI
szkoły podstawowej łączenie obejmuje przedmioty takie jak: wychowanie fizyczne,
muzyka, plastyka, technika, informatyka, język angielski, religia. Ponadto miała
obowiązywać zasada łączenia klas sąsiednich o najmniejszej liczbie uczniów. W
uzasadnieniu powyższego zarządzenia podkreślono, że jego zapisy mają na celu
zaoszczędzenie przez gminę znacznych środków finansowych. Jednocześnie
określono zasady dokonywania wyboru nauczycieli do ewentualnych zwolnień,
3
spowodowanych ograniczeniem ilości godzin oraz podstawowe kryteria tego
doboru. Zgodnie z powołanym zarządzeniem dyrektor Zespołu Szkół w G. został
zobowiązany do sporządzenia arkuszy organizacyjnych dla Szkoły Podstawowej i
Gimnazjum na rok 2012/2013, uwzględniających określone w zarządzeniu
wytyczne. W ramach zleconej reorganizacji dokonano połączenia oddziałów klas II
a i II b w gimnazjum w G. W szkole podstawowej z kolei połączono zajęcia w
klasach II i III, co w skali całego zespołu ograniczyło ilości lekcji w porównaniu do
roku poprzedniego o około 60 godzin.
Wprowadzone zmiany spowodowały, że niektórzy nauczyciele stracili pracę;
dotyczyło to w pierwszej kolejności nauczycieli zatrudnionych w niepełnym
wymiarze godzin: K. S. 9/18 – język angielski, J. C. 6/18 - geografia, P. G. 7/18 -
język niemiecki. Część nauczycieli zatrudnionych dotychczas w pełnym wymiarze
godzin, miała zostać zatrudniona w roku szkolnym 2012/2013 w niepełnym
wymiarze: E. B. - 16/18, M. K. - 16/18, A. P. - 13/18, H. D. z 9/18 - wymiar 6/18.
Prawie wszyscy nauczyciele pozostający nadal w zatrudnieniu u strony pozwanej
będą uczyć w obu szkołach w celu uzupełnienia pensum (z wyjątkiem przedmiotów,
które są tylko w gimnazjum). Nauczyciele nauczania początkowego również
uzupełniają swoje pensum ucząc innych przedmiotów lub prowadząc inne zajęcia.
Przykładowo E. P. ma 15/18 edukacji wczesnoszkolnej oraz zajęcia komputerowe
w szkole podstawowej, a także wychowanie do życia w rodzinie w szkole
podstawowej i gimnazjum. A. W. 15/18 edukacji wczesnoszkolnej i zajęcia
rewalidacyjne 4/20. Ponadto nauczyciele nie będą już zatrudniani w godzinach
ponadwymiarowych.
Na posiedzeniu rady pedagogicznej w dniu 27 kwietnia 2012 r. dyrektor
szkoły przedstawił propozycję arkusza organizacyjnego szkoły podstawowej i
gimnazjum w G. na rok szkolny 2012/2013, zgodnie z którym dla powódki były
przewidziane 15/30 etatu z przeznaczeniem na bibliotekę szkolną. Zajęcia z
edukacji wczesnoszkolnej w wymiarze 15/18 etatu przeznaczone zostały dla A. W.,
która w ostatnich latach nie prowadziła tych lekcji, natomiast posiadała do tego
kwalifikacje. Rada pedagogiczna nie zaopiniowała pozytywnie przedstawionego
projektu (przeciwko projektowi głosowało 4 nauczycieli, a 13 wstrzymało się od
głosu). Pomimo braku pozytywnej opinii rady pedagogicznej powyższe arkusze
4
organizacyjne zostały zatwierdzone przez organ prowadzący - wójta gminy P. w
dniu 15 maja 2012 r.
Dyrektor pozwanej szkoły w dniu 18 maja 2012 r. poinformował powódkę o
zmianach organizacyjnych i zmianach planów nauczania, uniemożliwiających
dalsze jej zatrudnianie w pełnym wymiarze zajęć oraz zaproponował powódce w
nowym roku szkolnym zmniejszenie obowiązkowego wymiaru zajęć dydaktyczno -
wychowawczych do 15/30 (zajęcia biblioteczne) oraz do proporcjonalnego
zmniejszenia wysokości wynagrodzenia. Jednocześnie poinformował powódkę, że
w przypadku nie wyrażenia przez nią zgody na powyższe warunki, będzie
zmuszony do rozwiązania z nią stosunku pracy. Powódka odmówiła, proponując,
aby zostawiono jej 15/18 etatu w nauczaniu wczesnoszkolnym. Pismem z dnia 18
maja 2012 r. dyrektor pozwanej poinformowała prezesa zarządu oddziału ZNP
gminy P. o zamiarze wypowiedzenia stosunku pracy powódce z przyczyn
określonych w art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela. Związek zawodowy nie
wyraził na to zgody, uzasadniając to wysokimi kwalifikacjami powódki oraz brakiem
zmian, spowodowanych zmniejszeniem się liczby oddziałów klas edukacji
wczesnoszkolnej oraz zmianami planów nauczania w klasach I - III.
W dniu 29 maja 2012 r. pracodawca wypowiedział powódce stosunek pracy
z zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia, jako przyczynę
wskazując zmiany organizacyjne, powodujące zmniejszenie liczby oddziałów w
Zespole Szkół w G., uniemożliwiające dalsze zatrudnianie powódki w
dotychczasowym wymiarze zajęć. Powódka została pouczona przez dyrektora o
możliwości złożenia wniosku o przejście w stan nieczynny.
W roku szkolnym 2011/2012 odbywało się łącznie 54 godziny edukacji
wczesnoszkolnej: powódka miała 18 godzin (18/18), M. G. i E. P. 15/18 oraz J. W.
6/18. W arkuszu organizacyjnym na rok 2012/1013 przewidziano natomiast 45
godzin edukacji wczesnoszkolnej podzielonej pomiędzy nauczycieli: M.G., E. P.
oraz A. W. – każda po 15/18.
Powódka jest nauczycielką dyplomowaną edukacji wczesnoszkolnej oraz
dodatkowo ukończyła studia podyplomowe na UMCS w zakresie
bibliotekoznawstwa i informacji naukowej – posiada tytuł nauczyciel bibliotekarz.
Powódka brała udział w wielu kursach i szkoleniach, a także w realizacji projektu
5
unijnego „Indywidualizacja procesów nauczania w szkołach podstawowych Gminy
P.” oraz pozyskała fundusze na wyposażenie klasy z projektu MEN „Radosna
Szkoła”. Pozwany nie miał żadnych zastrzeżeń do pracy powódki, ostatnia ocena
jej pracy w 2009 r. była wyróżniająca.
A. W. ma wykształcenie wyższe w zakresie nauczania zintegrowanego oraz
ukończyła studia podyplomowe w zakresie oligofrenopedagogiki oraz języka
polskiego. W roku szkolnym 2011/2012 prowadziła zajęcia z języka polskiego oraz
zajęcia rewalidacyjne. Z arkusza organizacyjnego na rok 2012/2013 wynika, że A.
W. będzie prowadzić zajęcia w ramach edukacji wczesnoszkolnej 15/18 oraz
zajęcia rewalidacyjne 4/20. Zajęcia z języka polskiego wynoszą w Szkole
Podstawowej 17 godzin oraz w Gimnazjum 15 godzin. Zajęcia te mają prowadzić:
D.S. 5+9/18 oraz B. S. 12+6/18.
Sąd drugiej instancji – podzielając stanowisko zaskarżonego wyroku Sądu
pierwszej instancji – stwierdził, że u strony pozwanej dokonano zmian
organizacyjnych w rozumieniu art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela, polegających na
łączeniu klas i połączeniu niektórych zajęć w szkole podstawowej oraz
zmniejszeniu ilości godzin lekcyjnych w porównaniu do roku poprzedniego o około
60 godzin.
Sąd Okręgowy uznał, że w razie zmian organizacyjnych w szkole w
rozumieniu art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela, powodujących konieczność zwolnienia
nauczyciela, kryteria wyboru nauczyciela do zwolnienia z pracy, przyjęte przez
pracodawcę, podlegają kontroli sądowej w toku badania w sprawie, czy rozwiązanie
stosunku pracy z nauczycielem było uzasadnione, a przyjęte kryteria wyboru osoby
są kryteriami obiektywnymi, nie dyskryminującymi, jasnymi i czytelnymi dla
zainteresowanych. W ocenie Sądu drugiej instancji dokonana przez pozwaną
szkołę ocena pracy powódki jako nauczyciela, z uwzględnieniem jej przymiotów
osobistych, znajduje oparcie w zebranym materiale dowodowym i brak jest podstaw
do jej podważenia w postępowaniu apelacyjnym. Przy podejmowaniu decyzji o
zwolnieniu nauczyciela (przeniesieniu w stan nieczynny) pracodawca może
kierować się własnymi uzasadnionymi potrzebami i uznał, że słuszne były
twierdzenia strony pozwanej, że pracownicy posiadający bardziej wszechstronne
wykształcenie będą bardziej przydatni w dalszej działalności pozwanej szkoły. A. W.
6
przesunięta w roku szkolnym 2012/2013 na miejsce powódki, posiada kwalifikacje
w zakresie edukacji wczesnoszkolnej, do nauczania języka polskiego oraz
oligofrenopedagogiki. M. G. posiada kwalifikacje z nauczania wczesnoszkolnego,
plastyki oraz diagnozy i terapii pedagogicznej,E. P. natomiast posiada kwalifikacje
z nauczania wczesnoszkolnego, wychowania prorodzinnego i informatyki. Spośród
nauczycieli posiadających kwalifikacje z zakresu edukacji wczesnoszkolnej
najwęższy zakres specjalizacji posiada powódka, gdyż oprócz nauczania
wczesnoszkolnego posiada kwalifikacje uprawniające ją do pracy w bibliotece
szkolnej.
Sąd drugiej instancji podkreślił, że wybór nauczyciela do zwolnienia z
przyczyn określonych w art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela powinien być dokonany
przy zastosowaniu kryteriów obiektywnych, niedyskryminujących, jasnych,
czytelnych dla zainteresowanych. Kryteria te powinny w pierwszej kolejności
dotyczyć dorobku zawodowego (staż pracy, ocena pracy, kwalifikacje formalne i
faktyczne), ale mogą się one odnosić także do sytuacji osobistej nauczyciela (stan
rodzinny, posiadanie innych źródeł dochodu - np. emerytury). W ocenie Sądu
drugiej instancji strona pozwana sformułowała takie właśnie kryteria i według nich
oceniła przydatność powódki do dalszej pracy. Sąd drugiej instancji podkreślił, że
wszyscy pracownicy pozwanego posiadający kwalifikacje z zakresu edukacji
wczesnoszkolnej legitymują się porównywalnym stażem pracy 28, 26 lat. Nie są to
zasadnicze różnice pozwalające na uzasadnione twierdzenie, że pracodawca
dyskryminował pracowników z dłuższym stażem, a faworyzował tych z krótszym
stażem pracy.
Sąd Okręgowy w P. – rozpoznając skargę o wznowienie postępowania –
ustalił, że rozstrzygnięciem nadzorczym z dnia 17 października 2012 r., znak: P-
II.4131.2.95.2012, Wojewoda […] stwierdził nieważność zarządzenia Wójta Gminy
P. z dnia 23 marca 2012 r., nr 14/2012 w sprawie zasad organizacji pracy na rok
szkolny 2012/2013 dla przedszkoli i szkół, dla których Gmina P. jest organem
prowadzącym. Wyrokiem z dnia 20 grudnia 2012 r., Wojewódzki Sąd
Administracyjny oddalił skargę Wójta Gminy P. na rozstrzygnięcie nadzorcze
Wojewody z dnia 17 października 2012 r.
7
W dniu 19 grudnia 2012 r. do Sądu Okręgowego w P. wpłynęła skarga
powódki o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu
Okręgowego w P. z dnia 25 października 2012 r. Skarżąca – powołując się na art.
403 § 2 k.p.c. – wskazała, że podstawą wznowienia jest wykrycie środka
dowodowego, który ma wpływ na wynik sprawy. Podała, że rozstrzygnięciem
nadzorczym z dnia 17 października 2012 r. Wojewoda stwierdził nieważność
zarządzenia nr 14/2012 Wójta Gminy P. (wyrok WSA w R. z dnia 20 grudnia 2012
r.).
Skarżąca wniosła o dopuszczenie dowodu z rozstrzygnięcia nadzorczego
Wojewody z dnia 17 października 2012 r., stwierdzającego w całości nieważność
zarządzenia nr 14/2012 Wójta Gminy P. z dnia 23 marca 2012 r.
Sąd Okręgowy stwierdził, że w sprawie wystąpiła powołana przez skarżącą
podstawa wznowienia postępowania określona w art. 403 § 2 k.p.c. – zostało
wydane rozstrzygnięcie nadzorcze Wojewody z dnia 17 października 2012 r.,
którym stwierdzono nieważność zarządzenia nr 14/12 Wójta Gminy P. Powódka
dowiedziała się o tym rozstrzygnięciu 7 listopada 2012 r. już po wydaniu przez Sąd
Okręgowy w P. wyroku w sprawie III Pa …/12 (25 października 2012 r.); nie mogła
zatem skorzystać z przedstawionych okoliczności w poprzednim postępowaniu.
Sąd Okręgowy – rozpoznając skargę powódki – uznał, że powołane „nowe
okoliczności”, pomimo że faktycznie wystąpiły, nie mają wpływu na trafność
orzeczenia wydanego w sprawie zakończonej prawomocnym wyrokiem Sądu
Okręgowego w P. z dnia 25 października 2012 r. Przyczyną dokonanego
wypowiedzenia stosunku pracy były zmiany organizacyjne, powodujące
zmniejszenie liczby oddziałów w Zespole Szkół w G., co uniemożliwiało dalsze
zatrudnianie powódki w dotychczasowym wymiarze zajęć. Zmiany organizacyjne u
strony pozwanej zostały dokonane wprawdzie w oparciu o dyrektywy zawarte w
zarządzeniu nr 14/2012 wójta Gminy P., którego nieważność została następnie
stwierdzona przez Wojewodę; jednakże – zdaniem Sądu Okręgowego – zgodnie z
rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 maja 2001 r. w sprawie
ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół (Dz. U. Nr 61,
poz. 624 ze zm.) podstawą do dokonania zmian organizacyjnych w szkołach czy
przedszkolach jest arkusz organizacyjny. Zgodnie z § 10 ust. 1 załącznika nr 2 do
8
powołanego rozporządzenia arkusz organizacyjny szkoły określa szczegółową
organizację wychowania, nauczania i opieki w danym roku szkolnym i jest
opracowywany przez dyrektora szkoły, a zatwierdzany przez organ prowadzący.
Sąd Okręgowy stwierdził, że arkusz organizacyjny Zespołu Szkół w G. na rok
szkolny 2012/2013 został opracowany przez osobę do tego uprawnioną, tj.
dyrektora tego zespołu, a następnie arkusz ten został zatwierdzony przez wójta
Gminy P. – organ prowadzący. Procedura wydawania arkusza oraz jego
zatwierdzenia zakończyła się przed wręczeniem powódce wypowiedzenia stosunku
pracy. Według Sądu Okręgowego arkusz organizacyjny określający liczbę
oddziałów szkolnych w pozwanym zespole szkół stał się podstawą do
wypowiedzenia powódce stosunku pracy, a nie powołane w skardze zarządzenie
wójta nr 14/2012.
Sąd Okręgowy wskazał, że do kompetencji dyrektora szkoły należy
zatrudnianie i zwalnianie nauczycieli; trzeba mieć jednak na uwadze to, że na
podstawie art. 34 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty organ
prowadzący szkołę sprawuje nadzór nad jej działalnością w zakresie spraw
finansowych i administracyjnych. Podmiotem zobowiązanym do finansowania szkół
jest gmina, a zatem nadzór organu prowadzącego w zakresie spraw finansowych i
administracyjnych szkół powoduje, że to gmina ustala ile środków finansowych
gotowa jest przeznaczyć na funkcjonowanie szkół działających na jej terenie. Jeżeli
środki finansowe posiadane przez gminę pozwalają na sfinansowanie mniejszej
liczby oddziałów szkolnych to dyrektor placówki nie może tworzyć samodzielnie
większej ilości oddziałów, musi on bowiem trzymać się założeń finansowych,
ustalonych przez organ prowadzący, który dysponuje środkami budżetowymi.
Według Sądu Okręgowego w sytuacji, gdy rzeczywiście dokonano
połączenia oddziałów klas II a i II b w Gimnazjum oraz połączono zajęcia w klasach
II i III szkoły podstawowej i znalazło to odzwierciedlenie w arkuszu organizacyjnym,
który został prawidłowo sporządzony i zatwierdzony przez uprawnione do tego
podmioty, to ten arkusz organizacyjny (a nie przedmiotowe zarządzenie wójta
gminy) stał się podstawą do ustalenia, czy istniała rzeczywista przyczyna
wypowiedzenia powódce stosunku pracy.
9
Powyższy wyrok Sądu Okręgowego z dnia 28 czerwca 2013 r. powódka
zaskarżyła skargą kasacyjną. Skargę oparto na obydwu podstawach kasacyjnych
określonych w art. 3983
§ 1 pkt 1 i 2 k.p.c. W ramach pierwszej podstawy
kasacyjnej (art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.) zarzucono naruszenie:
a) art. 60 ust. 1 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U.
z 2004 r. Nr 256 poz. 2572 ze zm.) przez jego wadliwe zastosowanie polegające na
przyjęciu, że łączenie oddziałów może nastąpić w arkuszu organizacyjnym, a nie
przez wprowadzanie zmian do statutu szkoły;
b) art. 20 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (Dz. U. z
2014 r., poz. 191) przez przyjęcie, że nastąpiły zmiany organizacyjne powodujące
wypowiedzenie stosunku pracy w sytuacji, gdy zmiany nastąpiły z rażącym
naruszeniem przepisów i nie było podstaw do zastosowania art. 20 Karty
Nauczyciela.
W ramach podstawy procesowej (art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.) zarzucono
naruszenie art. 386 § 2 k.p.c. przez jego niezastosowanie w sytuacji, gdy
zachodziła nieważność postępowania, polegająca na braku wykazania umocowania
otrzymanego od wójta gminy dla dyrektora pozwanej szkoły do udzielenia
pełnomocnictwa pełnomocnikowi w postępowaniu sądowym.
Skarżąca wniosła o: - uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania oraz zasądzenie kosztów
zastępstwa procesowego według norm przepisanych.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną strona pozwana wniosła o oddalenie
skargi kasacyjnej oraz o zasądzenie od powódki na rzecz strony pozwanej kosztów
postępowania według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie jest zasadna.
W pierwszej kolejności należy się odnieść do zarzutu nieważności
postępowania, jako najdalej idącego. Uzasadniając zarzut nieważności
postępowania skarżąca wskazała, że „zgodnie z art. 47 ust. 1 ustawy o
samorządzie gminnym kierownicy jednostek organizacyjnych gminy
10
nieposiadających osobowości prawnej działają jednoosobowo na podstawie
pełnomocnictwa udzielonego przez wójta. Szkoła jest jednostką organizacyjną
gminy nieposiadającą osobowości prawnej. Pełnomocnictwo udzielone przez wójta
określa zakres, w jakim dyrektor szkoły może upoważnić radcę prawnego do
działania za niego i czy w ogóle może za niego działać. W przypadku braku takiego
pełnomocnictwa lub braku upoważnienia do udzielenia dalszego pełnomocnictwa
przez dyrektora zachodzi nieważność postępowania. W aktach sprawy brak jest
upoważnienia dla dyrektora szkoły udzielonego przez wójta. Wobec braku
właściwego umocowania do występowania w sprawie przez dyrektora szkoły w
postaci udzielonego upoważnienia przez organ prowadzący zachodzi nieważność
postępowania”.
Sąd Najwyższy uznał, że końcowe konkluzje zarzutu skarżącej nie są
słuszne, gdyż art. 47 ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym odnosi się przede
wszystkim do gospodarowania mieniem samorządowym, a ponadto sugestie
skarżącego pomijają treść art. 460 § 1 k.p.c., zgodnie z którym zdolność sądową i
procesową ma także pracodawca, chociażby nie posiadał osobowości prawnej.
Dokonując subsumpcji tego przepisu do realiów niniejszej sprawy należy
zaaprobować pogląd zawarty w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 18 września
2013 r. w sprawie II PK 4/13 (LEX nr 1375183), iż jednostka organizacyjna i
budżetowa podmiotu samorządowego może być uznana za pracodawcę wówczas,
gdy jej samodzielność obejmuje uprawnienie do zatrudniania pracowników.
W myśl art. 29 ust. 3 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty -
dyrektor jest kierownikiem zakładu pracy dla zatrudnionych w szkole lub placówce
nauczycieli i pracowników niebędących nauczycielami. Dyrektor w szczególności
decyduje w sprawach: 1) zatrudniania i zwalniania nauczycieli oraz innych
pracowników szkoły lub placówki; 2) przyznawania nagród oraz wymierzania kar
porządkowych nauczycielom i innym pracownikom szkoły lub placówki. W tym
kontekście dyrektor pozwanego zespołu szkół posiadał uprawnienie do zatrudniania
nauczycieli; zespół szkół pełnił więc funkcję pracodawcy w rozmienieniu Kodeksu
pracy, miał zdolność procesową, a dyrektor zespołu szkół był umocowany do
udzielenia pełnomocnictwa radcy prawnemu. Nie można więc uznać, że w sprawie
doszło do nieważności postępowania.
11
W uzasadnieniu podstawy materialnoprawnej skargi przedstawiono, że
zgodnie z art. 60 ust. 1 ustawy o systemie oświaty w związku z § 4 załącznika nr 2
do rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 maja 2001 r. w sprawie
ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół organizację
pracy szkoły określa się w statucie szkoły. Arkusz organizacyjny został
zatwierdzony przez ten sam organ, który wydał zarządzenie na podstawie, którego
dyrektor szkoły był zobowiązany do łączenia oddziałów, co nie powinno mieć
miejsca. Łączenie oddziałów jest dopuszczalne i można go dokonać, ale następuje
to przez dokonanie zmiany w statucie szkoły. Łączenie oddziałów nie nastąpiło
przez zmiany dokonane w statucie, który określa organizację pracy szkoły, a w
arkuszu organizacyjnym. Uprawnionym do zatwierdzenia arkusza organizacyjnego
jest organ prowadzący, czyli ten sam organ, który nakazał zastosowanie się do
zarządzenia, którego wydać nie mógł.
Zdaniem Sądu Najwyższego, istotne znaczenie ma § 10 załącznika nr 2 do
rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 maja 2001 r. w sprawie
ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół, z którego
wynika, że szczegółową organizację nauczania, wychowania i opieki w danym roku
szkolnym określa arkusz organizacji szkoły opracowany przez dyrektora szkoły, z
uwzględnieniem szkolnego planu nauczania, o którym mowa w przepisach w
sprawie ramowych planów nauczania - do dnia 30 kwietnia każdego roku. Arkusz
organizacji szkoły zatwierdza organ prowadzący szkołę do dnia 30 maja danego
roku (ust. 1). W arkuszu organizacji szkoły zamieszcza się w szczególności: liczbę
pracowników szkoły, w tym pracowników zajmujących stanowiska kierownicze,
ogólną liczbę godzin zajęć edukacyjnych finansowanych ze środków
przydzielonych przez organ prowadzący szkołę (ust. 2). Na podstawie
zatwierdzonego arkusza organizacji szkoły dyrektor szkoły, z uwzględnieniem
zasad ochrony zdrowia i higieny pracy, ustala tygodniowy rozkład zajęć określający
organizację zajęć edukacyjnych (ust. 3).
W ocenie Sądu Najwyższego podstawowe znaczenie dla organizacji zajęć w
szkole i liczby zatrudnionych nauczycieli ma więc arkusz organizacyjny szkoły.
Należy wskazać, że rozstrzygnięcie nadzorcze Wojewody, zaakceptowane przez
wyrok WSA z dnia 20 grudnia 2012 r., opierało się na założeniu, że organ
12
prowadzący (wójt) nie jest uprawniony do ingerencji w kompetencje dyrektora
szkoły jako pracodawcy. Nie kwestionowało ono celowości zmniejszenia
zatrudnienia w zespole szkół, ani konieczności łączenia oddziałów lub zajęć.
W tym aspekcie należy wskazać, że dyrektor szkoły po sporządzeniu
arkusza organizacyjnego – samodzielnie podjął decyzję o rozwiązaniu z powódką
stosunku pracy. W myśl art. 20 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. -
Karta Nauczyciela - dyrektor szkoły w razie częściowej likwidacji szkoły albo w razie
zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie liczby oddziałów w szkole lub
zmian planu nauczania uniemożliwiających dalsze zatrudnianie nauczyciela w
pełnym wymiarze zajęć rozwiązuje z nim stosunek pracy lub, na wniosek
nauczyciela, przenosi go w stan nieczynny. Nauczyciel zatrudniony na podstawie
mianowania może wyrazić zgodę na ograniczenie zatrudnienia w trybie określonym
w art. 22 ust. 2.
Zwrócić należy uwagę, że arkusz organizacyjny pozwanej szkoły na rok
szkolny 2012/2013 (znajdujący się w aktach sprawy) przewiduje zmiany
organizacyjne, które uzasadniały zastosowanie art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela. W
szczególności z arkusza organizacyjnego wynika, że liczba dzieci podlegających
obowiązkowi szkolnemu w szkole podstawowej w G. uległa zmniejszeniu z 12
uczniów z 2001 r. do 8 z 2002 r. i 4 – 6 z lat 2003 – 2005. Jednocześnie w
pozwanym zespole zatrudnionych było 17 nauczycieli i 4 pracowników obsługi.
Liczba nauczycieli była więc nieproporcjonalnie duża w porównaniu z liczbą
uczniów szkoły podstawowej. Działania dyrektora pozwanego – dotyczące
racjonalizacji zatrudnienia - były więc jak najbardziej celowe. W spornym okresie
zmniejszeniu uległa ilość lekcji w porównaniu do roku poprzedniego o około 60
godzin. Okoliczność, iż w pozwanej szkole nie ma możliwości zatrudnienia powódki
w pełnym wymiarze zajęć należy do sfery ustaleń faktycznych, którymi Sąd
Najwyższy jest w postępowaniu kasacyjnym związany (art. 39813
§ 2 k.p.c.).
Oznacza to konieczność przyjęcia, iż dyrektor szkoły, wobec braku wyrażenia przez
powódkę zgody na ograniczenie zatrudnienia, mógł na podstawie art. 22 ust. 2
Karty Nauczyciela zastosować art. 20 ust. 1 tej Karty.
Wbrew zarzutom skargi kasacyjnej nie można przyjąć, że związek
przyczynowy pomiędzy wydanym przez wójta zarządzeniem, a ustalonym
13
arkuszem organizacyjnym jest oczywisty. Jak wyżej wskazano, również bez
zarządzenia wójta dyrektor szkoły miałby obowiązek dostosowania liczby
nauczycieli do ilości oddziałów i uczniów; gdyż proporcje te były ewidentnie
zachwiane. Zwrócić też należy uwagę, że zgodnie ze wskazanymi wyżej przepisami
arkusz organizacyjny szkoły musi być zatwierdzony przez organ prowadzący;
względy pragmatyczne nakazują więc wcześniejsze przeprowadzenie konsultacji z
tym organem, zapoznanie się z jego opinią, możliwościami finansowymi i
sporządzenie arkusza organizacyjnego adekwatnego do ilości uczniów w szkole.
Wprawdzie słusznie skarga kasacyjna podnosi, że zmiany, które zostały
przeprowadzone powinny zostać poprzedzone zmianą statutu szkoły, a takie
uprawnienia posiada rada szkoły, jednak nie ulega wątpliwości, że do takich zmian
organizacyjnych faktycznie doszło i były one uzasadnione merytorycznie. Kwestie
organizacji szkoły określane są - na podstawie art. 60 ust. 1 pkt 4 ustawy o
systemie oświaty - w statucie szkoły. Szczegółowa treść statutu została określona
w treści rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 maja 2001 r. w
sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół.
Pierwszy statut nadaje organ prowadzący (art. 58 ust. 6 ust. o systemie oświaty), a
zmiany statutu uchwala rada szkoły (art. 50 ust. 2 pkt 1 ustawy o systemie oświaty),
na podstawie projektu rady pedagogicznej (art. 42 ust. 1 ustawy o systemie
oświaty).
W ocenie Sądu Najwyższego kwestia ta nie mogła stanowić skutecznej
podstawy skargi o wznowienie postępowania, która zainicjowała niniejsze
postępowanie. Okoliczność, że nie doszło do zmian w statucie szkoły była bowiem
stronie skarżącej znana już czasie postępowania przed sądami pierwszej i drugiej
instancji. Zgodnie z art. 403 § 2 k.p.c. można żądać wznowienia w razie
późniejszego wykrycia prawomocnego wyroku, dotyczącego tego samego stosunku
prawnego, albo wykrycia takich okoliczności faktycznych lub środków dowodowych,
które mogłyby mieć wpływ na wynik sprawy, a z których strona nie mogła
skorzystać w poprzednim postępowaniu. Kwestia braku zmian w statucie szkoły
mogła być podnoszona w poprzednim postępowaniu. Ponadto statut szkoły
powinien odnosić się do długotrwałych zmian w strukturze szkoły, natomiast arkusz
organizacyjny dotyczy sytuacji w jednym roku szkolnym.
14
Decydujące znaczenie w kwestii zaistnienia zmian organizacyjnych w szkole
w danym roku szkolnym ma arkusz organizacyjny szkoły. Odpowiedzialność za
jego sporządzenie ponosi dyrektor szkoły, który jest zobligowany do dostosowania
liczby nauczycieli do ilości uczniów w szkole, do racjonalnego wykorzystania
kompetencji nauczycieli oraz do uwzględnienia sytuacji finansowej gminy.
Ponieważ powódka odmówiła zatrudnienia w połowie wymiaru czasu pracy,
uzasadnione stało się rozwiązanie stosunku pracy.
Mając powyższe okoliczności na uwadze, Sąd Najwyższy na podstawie
art. 39814
k.p.c. oddalił skargę kasacyjną. O kosztach postępowania kasacyjnego
orzeczono na podstawie art. 98 § 1 k.p.c.