Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 405/13
POSTANOWIENIE
Dnia 18 czerwca 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Irena Gromska-Szuster (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Grzegorz Misiurek
SSA del. do SN Katarzyna Polańska-Farion
w sprawie z wniosku E. S.
przy uczestnictwie P. S. G. Spółki z o.o. w W. (poprzednio: D. S. G. Spółki z o.o. w
W.)
o ustanowienie służebności przesyłu,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 18 czerwca
2014 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od postanowienia Sądu Okręgowego w Ś.
z dnia 28 maja 2013 r.,
1) oddala skargę kasacyjną,
2) zasądza od wnioskodawcy na rzecz uczestnika
postępowania kwotę 120 zł (sto dwadzieścia złotych) tytułem
zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Zaskarżonym postanowieniem z dnia 28 maja 2013r. Sąd Okręgowy w Ś.
oddalił apelację wnioskodawcy od postanowienia Sądu Rejonowego w W. z dnia
31 stycznia 2013r. oddalającego wniosek o ustanowienie służebności przesyłu.
Sądy ustaliły między innymi, że wnioskodawca jest właścicielem
nieruchomości, na której położony jest gazociąg wybudowany w 1975 r. przez
przedsiębiorstwo państwowe będące poprzednikiem prawnym uczestnika
postępowania i ujęty w dniu 31 grudnia 1975 r. w jego stanie majątkowym środków
trwałych. Inwestor uzyskał zgodę odpowiedniego organu na realizację inwestycji,
wydaną na podstawie obowiązujących wówczas przepisów administracyjnych. Na
terenie, po którym przebiega gazociąg znajdują się niezbędne do eksploatacji sieci
gazowej widoczne urządzenia naziemne w postaci słupków znacznikowych
i fundamentu.
Sąd pierwszej instancji oddalając wniosek podzielił zarzut zasiedzenia
służebności przesyłu podniesiony przez uczestnika postępowania. Przyjął
wprawdzie, że do dnia 1 lutego 1989 r. nie mógł rozpocząć się bieg zasiedzenia
służebności odpowiadającej służebności przesyłu, ze względu na obowiązywanie
zasady jednolitej własności państwem i jej skutki, stwierdził jednak, że posiadanie
rozpoczęte od dnia 1 lutego 1989r., jako posiadanie w dobrej wierze, doprowadziło
do zasiedzenia służebności przesyłu z dniem 1 lutego 2009 r.
Sąd drugiej instancji oddalając apelację wnioskodawcy zajął wprawdzie inne
stanowisko niż Sąd pierwszej instancji zarówno co do początku biegu zasiedzenia
jak i dobrej wiary uczestnika, jednak w konsekwencji przyjął także nabycie przez
uczestnika w wyniku zasiedzenia z dniem 31 grudnia 2005 r. służebności gruntowej
odpowiadającej treścią służebności przesyłu stwierdzając, że dopuszczalne jest
doliczenie na podstawie art. 176 par.1 k.c. przez osobę prawną, mającą przed
dniem 1 lutego 1989 r. status przedsiębiorstwa państwowego, do okresu jej
posiadania służebności po tej dacie, okresu posiadania Skarbu Państwa przed
dniem 1 lutego 1989 r. Przyjął zatem, że bieg zasiedzenia należy liczyć od dnia 31
3
grudnia 1975 r. oraz że posiadanie służebności było w złej wierze, gdyż uczestnik
nie przedstawił żadnej umowy ani decyzji administracyjnej przyznającej jego
poprzednikowi prawo do zajęcia nieruchomości. Termin trzydziestoletni zasiedzenia
służebności upłynął zatem z dniem 31 grudnia 2005 r. Jednocześnie Sąd Okręgowy
stwierdził, że nie doszło do zawieszenia biegu zasiedzenia z powodu siły wyższej,
gdyż posiadanie Skarbu Państwa odbywało się w ramach dominium a nie imperium.
W skardze kasacyjnej opartej na pierwszej podstawie wnioskodawca zarzucił
naruszenie art. 121 pkt.4 k.c. w zw. z art. 172 § 2 k.c. i w zw. z art. 175 k.c. przez
jego niezastosowanie w okolicznościach faktycznych sprawy i nie przyjęcie,
że przed 1989 r. doszło do zawieszenia biegu zasiedzenia z powodu siły wyższej
wyrażającej się stosunkami politycznymi i sprzeczną z prawem praktyką organów
administracji uniemożliwiającą realizację przez właściciela jego prawa własności.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Możliwość zastosowania art. 121 pkt.4 k.c. do zawieszenia biegu
zasiedzenia z powodu siły wyższej wyrażającej się w niemożności dochodzenia
roszczeń przeciwko Skarbowi Państwa przed 1989r. z przyczyn politycznych,
dopuścił Sąd Najwyższy między innymi w uchwale całej Izby Cywilnej z dnia 26
października 2007 r. III CZP 30/07 (OSNC 2008, nr 5, poz. 43) dotyczącej kwestii
posiadania nieruchomości przez Skarb Państwa, uzyskanego w ramach władztwa
publicznego, a więc tzw. imperium. Co do zasady zatem zastosowanie tej
konstrukcji zawieszenia wymiaru sprawiedliwości może dotyczyć spraw związanych
z posiadaniem Skarbu Państwa nabytym w ramach władztwa państwowego a nie
w sytuacji, gdy objęcie w posiadanie nieruchomości przez Skarb Państwa nastąpiło
w ramach władztwa właścicielskiego, a więc gospodarowania mieniem przez Skarb
Państwa jako osobę prawną (tzw. dominium). Jak podkreślił Sąd Najwyższy we
wskazanej uchwale stany faktyczne, które mogą być zakwalifikowane jako nabycie
przez Skarb Państwa władania nieruchomością w ramach sprawowania władztwa
publicznego (imperium) są zróżnicowane i nie można ich jednoznacznie ocenić pod
kątem wykonywania władztwa dominialnego, gdyż o rodzaju wykonywanego
władztwa nie decyduje sposób jego uzyskania lecz sposób władania
nieruchomością. Jeżeli władztwo to było wykonywane przez Skarb Państwa i jego
4
organy jako podmioty prawa publicznego, mamy do czynienia z władztwem
imperialnym i wówczas do takiego posiadania Skarbu Państwa przed 1989 r.
można, w szczególnych okolicznościach wskazanych przez Sąd Najwyższy w
powołanej uchwale, stosować przepis art. 121 pkt. 4 k.c. Jeżeli natomiast władztwo
to wykonywały w imieniu Skarbu Państwa i na jego rzecz przedsiębiorstwa
państwowe, które gospodarowały mieniem Skarbu Państwa przeznaczonym na
cele gospodarcze, posiadanie Skarbu Państwa było wykonywane w ramach
dominium i zastosowanie art. 121 pkt. 4 k.c. co do zasady nie wchodziło w grę,
bowiem niewątpliwie nie doszło przed 1989r. do zamknięcia uprawnionym drogi do
dochodzenia wobec Skarbu Państwa roszczeń windykacyjnych czy negatoryjnych
wynikających z zajęcia przez przedsiębiorstwo państwowe cudzej nieruchomości
na realizowane przez Skarb Państwa cele gospodarcze.
Nie można jednak wykluczyć, że w szczególnych okolicznościach, właściciel
zajętej w taki sposób nieruchomości także mógłby powołać się na siłę wyższą,
w rozumieniu wskazanym w powyższej uchwale, prowadzącą do zawieszenia
biegu zasiedzenia nieruchomości przez Skarb Państwa. Sąd Najwyższy w wyroku
z dnia 9 grudnia 2009 r. IV CSK 291/09 (nie publ.) dopuścił teoretycznie taką
możliwość w sytuacji posiadania przez przedsiębiorstwo państwowe przed 1989 r.
nieruchomości w zakresie służebności gruntowej odpowiadającej służebności
przesyłu. Wymaga to jednak wskazania jakie uwarunkowania polityczne wynikające
ze szczególnych okoliczności dotyczących konkretnego uprawnionego są jego
zdaniem równoznaczne z siłą wyższą uniemożliwiającą mu dochodzenie roszczeń
przed 1989 r. Niemożność dochodzenia w tym okresie roszczeń wynikających
z posiadania nieruchomości przez Skarb Państwa w zakresie odpowiadającym
służebności przesyłu powinna być wykazana w sposób zindywidualizowany, a nie
ograniczać się do ogólnikowych twierdzeń o niemożliwości dochodzenia roszczeń
z przyczyn politycznych. Nie ulega bowiem wątpliwości, że właściciele zajętych
w taki sposób nieruchomości mogli również w tym okresie dochodzić roszczeń
wynikających z zajęcia ich nieruchomości na takie cele, w tym roszczenia
o zawarcie określonej umowy o korzystanie z nieruchomości lub ustanowienie
odpowiedniej służebności gruntowej.
5
W rozpoznawanej sprawie wnioskodawca nie podniósł zarzutu zawieszenia
biegu zasiedzenia z powodu siły wyższej, a jedynie zgłosił wniosek dowodowy
o przesłuchanie świadka „na okoliczności wykazania niemożności dochodzenia
przed rokiem 1989 roszczeń związanych z posadowieniem na nieruchomości
wnioskodawcy tego gazociągu - z przyczyn politycznych ze względu na panujący
wówczas ustrój”. Z uwagi na brak w skardze kasacyjnej jakichkolwiek zarzutów
procesowych można jedynie stwierdzić, że w świetle wskazanych wyżej wymagań
wykazania zindywidualizowanych i szczególnych okoliczności uniemożliwiających
wnioskodawcy i jego poprzednikom prawnym dochodzenia z przyczyn politycznych
(np. obawy przed represjami z powodu przynależności do określonej,
prześladowanej grupy społecznej) roszczeń wynikających z zajęcia przez
przedsiębiorstwo państwowe nieruchomości w zakresie służebności gruntowej
odpowiadającej służebności przesyłu, tak ogólnikowo sformułowany wniosek
dowodowy nie mógł być przydatny do wykazania faktów mających istotne
znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy (art. 227 k.p.c.).
Niezależnie zatem od nie zgłoszenia przez pełnomocnika wnioskodawcy
zastrzeżenia w trybie art. 162 k.p.c. po oddaleniu przez Sąd pierwszej instancji
powyższego wniosku dowodowego oraz braku w apelacji zarzutów w tym
przedmiocie a w skardze kasacyjnej zarzutów procesowych, należy stwierdzić,
że wnioskodawca nie przedstawił odpowiednich twierdzeń ani dowodów, które
mogłyby wykazać istnienie siły wyższej we wskazanym wyżej rozumieniu,
skutkującej zawieszeniem biegu zasiedzenia na podstawie art. 121 pkt.4 k.c.
Z tych przyczyn kasacyjny zarzut naruszenia powyższego przepisu należało
uznać za nieuzasadniony, co prowadziło do oddalenia skargi kasacyjnej na
podstawie art. 39814
k.p.c. i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego na
podstawie art. 520 § 3 w zw. z art. 108 § 1, art. 391 § 1 i art. 39821
k.p.c.