Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 541/13
POSTANOWIENIE
Dnia 26 czerwca 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Iwona Koper (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk (sprawozdawca)
SSN Maria Szulc
w sprawie z wniosku M. M. I. I. AG
z siedzibą w S. (Księstwo Liechtenstein)
przy uczestnictwie Banku […] Spółki Akcyjnej
w W.
o wpis hipoteki przymusowej łącznej kaucyjnej w kwocie 27.958.907,50 zł
do księgi wieczystej KW…27628/8,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 26 czerwca 2014 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawczyni
od postanowienia Sądu Okręgowego w K.
z dnia 19 grudnia 2012 r.
oddala skargę kasacyjną.
2
UZASADNIENIE
Postanowieniem z dnia 14 grudnia 2012 r. Sąd Okręgowy oddalił apelację
wnioskodawcy M. – M. I. I. AG z siedzibą w S. (Lichtenstein) od postanowienia
Sądu Rejonowego z dnia 11 września 2012 r. W postanowieniu tym utrzymano w
mocy postanowienie referendarza sądowego, w którym oddalono wniosek o wpis
hipoteki przymusowej kaucyjnej łącznej w kwocie 27.956.907,50 zł w dziale IV
księgi wieczystej KW …27628/8, założonej dla własnościowego spółdzielczego
prawa do lokalu użytkowego nr 6.10.
Ustalono, że w dniu 14 listopada 2002 r. w dziale IV macierzystej księgi
wieczystej KW …12986/7, prowadzonej dla nieruchomości położonej w K. przy ul.
P., nastąpił prawomocny wpis hipoteki przymusowej kaucyjnej do kwoty
27.958.907,50 zł dla zabezpieczenia wierzytelności kredytowej K. Bank,
wynikającej z umowy kredytowej, zawartej przez ten Bank z Przedsiębiorstwem
Budowlanym i Drogowym „A.” (dalej PBiD „A.”). Za zobowiązanie to poręczyła
Spółdzielnia Mieszkaniowa „P.” (obecna nazwa). W dniu 5 lutego 2009 r.
wykreślono K. Bank jako wierzyciela hipotecznego i jako nowego wierzyciela
wpisano wnioskodawcę (nabywcę wierzytelności na podstawie cesji). Bank […] SA
jako następca prawny PBiD „A.” (nabywca własnościowych spółdzielczych praw do
lokalu, umowa z dnia 5 lipca 2001 r.) został ujawniony w dziale II w czterdziestu
jeden księgach wieczystych, założonych dla spółdzielczych własnościowych praw
do lokali użytkowych, znajdujących się w budynkach, położonej na tej
nieruchomości, w tym także dla lokalu nr 6.10. Ustanowiono odrębną własność
lokali także dla innych podmiotów niż Bank […] SA i w dniu 30 lipca 2003 r. do
księgi wieczystej (macierzystej) nr KW…. 12986/7 została wpisana hipoteka
przymusowa kaucyjna łączna na kwotę 27.958.0907,50 zł, współobciążająca także
wspomniane nieruchomości lokalowe.
Po ogłoszeniu w dniu 6 lutego 2009 r. upadłości likwidacyjnej Spółdzielni
Mieszkaniowej „P.”, syndyk masy upadłości tej spółdzielni i Bank […] SA
zawarli w dniu 13 kwietnia 2012 r. umowę sprzedaży przedsiębiorstwa tej
Spółdzielni. W skład tego przedsiębiorstwa wchodził udział 337/642/1.000.000
3
w nieruchomości KW …12986/7, obciążony ograniczonymi prawami rzeczowymi
w postaci spółdzielczych własnościowych praw do lokali, przysługujących
osobom fizycznym i Bankowi […] SA oraz wspomnianą hipotekę. Postanowieniem
z dnia 18 maja 2012 r. wpisano do działu II KW …12986/7 Bank […] SA jako
współwłaściciela nieruchomości oraz wykreślono hipotekę (przymusową kaucyjną
łączną) z działu IV tej księgi oraz z działu IV każdej współobciążonych ksiąg
wieczystych wyodrębnionych nieruchomości lokalowych. Wykreślenie hipoteki z
księgi wieczystej i z dwunastu ksiąg założonych dla nieruchomości zostało
utrzymane postanowieniem Sądu Rejonowego, a apelacje od tego postanowienia
zostały oddalone postanowieniami Sądu Okręgowego (z dnia 10, 12 i 17 grudnia
2012 r.).
Przed sprzedażą przedsiębiorstwa upadłej Spółdzielni wnioskodawca złożył
w dniu 6 kwietnia 2012 r. wniosek o wpis na jego rzecz hipoteki przymusowej
łącznej kaucyjnej w dziale IV księgi wieczystej KW …27628/8, założonej
dla spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu użytkowego nr 6.10,
przysługującego Bankowi […] SA.
Referendarz sądowy oddalił ten wniosek, ponieważ do wniosku nie
dołączono żadnego dokumentu, a ponadto przepisy art. 76 i 84 ustawy z dnia
6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. z 2013 r., poz. 707,
cyt. dalej jako „u.k.w.h.”) nie mają zastosowania do lokali objętych spółdzielczym
własnościowym prawem do lokalu. Sądy meriti podzieliły to stanowisko i wyjaśniły,
że skutkiem sprzedaży przedsiębiorstwa jest przekształcenie spółdzielczego
własnościowego prawa do lokalu w nieruchomości lokalowe (i odpowiednio - ksiąg
wieczystych dla tych praw - w księgi wieczyste dla nieruchomości lokalowych; art.
1718
ust. 1 ustawy z dnia 5 grudnia 2001 r. o spółdzielniach mieszkaniowych, Dz. U.
z 2013 r., poz. 1222, cyt. dalej jako „u.s.m.”; art. 241
ust. 2 u.k.w.h.). Sprzedaż taka
spowodowała także wygaśnięcie hipoteki, która na podstawie umowy sprzedaży
uległa wykreśleniu z księgi wieczystej i nie może być przeniesiona do ksiąg
nieruchomości lokalowych (art. 313 ust. 2 zdanie 2 i 3 oraz art. 313 ust. 2 zdanie
ostatnie ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe i naprawcze, Dz. U.
z 2012 r., poz. 1112, cyt. dalej jako „p.u. i n.”). Sąd Okręgowy uznał więc za
bezzasadny zarzut naruszenia art. 94 p.u.n., art. 535 k.c., art. 317 ust. 2 p.u.n. i art.
4
1718
u.s.m., ponieważ hipoteka obciąża zawsze całą nieruchomość, nabywca
nabywa tę nieruchomość w stanie wolnym od obciążeń, w konsekwencji
wygaśnięcie hipotek z mocy art. 317 ust. 2 p.u.n. obejmuje wszystkie
nieruchomości nią obciążone.
W skardze kasacyjnej wnioskodawcy podnoszono zarzuty naruszenia art. 76
ust. 1, art. 94 u.k.w.h., art. 317 ust. 2 p.u.n., art. 535 k.c., art. 1718
u.s.m., art. 311
p.u.n., art. 551
k.c., art. 6268
k.p.c. w zw. z art. 76 ust. 1 u.k.w.h. Skarżący domagał
się uchylenia zaskarżonego postanowienia oraz postanowienia Sądu Rejonowego
z 11 września 2012 r. (w sprawie … 3104/12) i przekazanie sprawy temu Sądowi
do ponownego rozpoznania, ewentualnie - zmiany obu postanowień i orzeczenie co
do istoty sprawy i wpisanie w dziale IV księgi wieczystej …27628/8 hipoteki
przymusowej łącznej kaucyjnej w kwocie 27.958.905,50 zł.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. Zakres kognicji Sądu wieczystoksięgowego określa art. 6268
k.p.c.
Wniosek o wpis rozpatrywany jest zatem jedynie w granicach wyznaczonych tym
przepisem, sąd nie może badać innych dokumentów niż załączone do wniosku lub
znajdujące się w aktach księgi wieczystej i wskazane przez wnioskodawcę. Sąd nie
może brać pod uwagę innych okoliczności niż wynikające z treści wniosku o wpis,
dołączonych dokumentów i treści księgi wieczystej. W orzecznictwie wyklucza
się również możliwość badania dokumentów znajdujących się w innych księgach
wieczystych, chociażby księgi te były prowadzone przez ten sam sąd
(tak np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2014 r., II CSK
218/73, nie publ.). Za trafne należy uznać stanowisko, że w postępowaniu
wieczystoksięgowym sąd rozpoznający wniosek o wpis związany jest stanem
rzeczy istniejącym w chwili złożenia wniosku i kolejnością jego upływu
(por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 2009 r., III CZP 80/09, OSNC
z 2010 r., nr 6, poz. 84). W postępowaniu wieczystoksięgowym nie może być
prowadzone postępowanie dowodowe w celu poszukiwania podstawy wpisu,
nie jest dopuszczalne rozstrzygnięcie sporu co do istnienia takiej podstawy.
Jeżeli zatem w dacie wniosku o wpis hipoteki kaucyjnej łącznej wnioskodawcy
przysługiwało spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, a prawo odrębnej
5
własności lokali powstało dopiero w toku postępowania o wpis, Sąd orzeka także
na podstawie stanu rzeczy istniejącego w dacie złożenia wniosku o wpis i nie
uwzględnia zmiany statusu prawnego lokalu, która nastąpiła po złożeniu wniosku.
Wnioskodawca wnosił o wpisanie w dziale IV księgi wieczystej, prowadzonej
dla spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu, hipoteki przymusowej
kaucyjnej łącznej na podstawie art. 76 i 84 u.k.w.h. w związku z obciążeniem tą
hipoteką nieruchomości gruntowej, na której znajduje się budynek z wyodrębnioną
nieruchomością lokalową. Do wniosku nie został dołączony dokument wskazujący
istnienie podstawy wpisu. Wniosek nie dotyczył więc wpisu w księdze wieczystej,
prowadzonej dla nieruchomości, a wpisu w księdze prowadzonej dla ograniczonego
prawa rzeczowego i treścią tego wniosku sąd był związany, a ponadto w dacie
złożenia wniosku nie istniała podstawa wpisu. Nie doszło zatem do naruszenia art.
6268
k.p.c. w zw. z art. 76 ust. 1 u.k.w.h.
2. Zbycie przedsiębiorstwa upadłego w toku postępowania
upadłościowego powoduje wygaśnięcie prawa i roszczeń osobistych ujawnionych
w księdze wieczystej. Jeżeli nabywcą budynku lub udziału w budynku nie będzie
inna spółdzielnia mieszkaniowa, nabycie przedsiębiorstwa upadłej spółdzielni ma
ten skutek, że spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu przekształca się
ex lege w prawo odrębnej własności lokalu z chwilą sprzedaży lokalu (art. 1718
u.s.m.). Zbycie przedsiębiorstwa spółdzielni (obejmującego także spółdzielcze
własnościowe prawo do lokalu) powoduje także inne skutki prawne, a więc -
nabycie prawa własności (współwłasności) nieruchomości przez nabywcę
i jednocześnie utratę tego prawa przez ten podmiot. Skutki te następują w tym
samym czasie, jeżeli wszystkie lokale (znajdujące się w budynku posadowionym
na nieruchomości wchodzącej w skład przedsiębiorstwa) były objęte spółdzielczym
własnościowym prawem do lokalu. Nie następuje zatem skutek wygaśnięcia
hipoteki przymusowej kaucyjnej łącznej, ustanowionej na nieruchomości i wpisanej
do macierzystej księgi wieczystej oraz do ksiąg wieczystych lokali wyodrębnionych
jeszcze przed ogłoszeniem upadłości lub w toku postępowania upadłościowego.
Skutki prawne podziału nieruchomości obciążonej hipoteką w wyniku
ustanowienia odrębnej własności choćby jednego lokalu reguluje art. 76 u.k.w.h.
6
Powstaje wówczas hipoteka łączna, chyba że skutek taki wyłączony jest z mocy
przepisów szczególnych. Przekształcenie spółdzielczego własnościowego prawa
do lokalu w prawo odrębnej własności lokalu prowadzi do tego, że księga wieczysta
prowadzona dla ograniczonego prawa rzeczowego staje się księgą wieczystą dla
nieruchomości lokalowej, a hipoteka obciążająca to prawo staje się hipoteką na
nieruchomości (art. 241
ust. 2 u.k.w.h.). Hipoteka przymusowa kaucyjna łączna,
która obciążała nieruchomość w dacie sprzedaży przedsiębiorstwa spółdzielni
w toku postępowania upadłościowego z mocy prawa obciąża prawo odrębnej
własności lokalu, które powstało na podstawie art. 1718
u.s.m.
Nie można zatem podzielić odmiennego stanowiska Sądu Okręgowego.
Nie oznacza to jednak uwzględnienia skargi kasacyjnej, ponieważ brak było
podstaw do dokonania wpisu w dacie złożenia wniosku. Przesłanką wpisu hipoteki
łącznej do ksiąg wieczystych nieruchomości lokalowych, powstałych w wyniku
wyodrębnienia na podstawie art. 1718
u.s.m., jest właśnie wpis hipoteki w księdze
wieczystej. Z ustaleń wynika, że postanowienie w przedmiocie wykreślenia hipoteki
łącznej w tej księdze (KW …12986/7) zostało uchylone wskutek skargi kasacyjnej
wierzyciela (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 lutego 2014 r., II CSK
349/13) i sprawa została przekazana Sądowi Okręgowemu do ponownego
rozpoznania. Nietrafne zatem okazały się także zarzuty naruszenia art. 76 ust. 1,
art. 94 u.k.w.h., art. 317 ust. 2 p.u.n., art. 535 k.c., art. 1 i art. 1718
u.s.m., art. 311
p.u.n. i art. 551
k.c.
W tej sytuacji Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną wnioskodawcy jako
nieuzasadnioną (art. 39814
k.p.c.).