Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 653/13
POSTANOWIENIE
Dnia 6 sierpnia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Tadeusz Wiśniewski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Jan Górowski
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
w sprawie z powództwa J. K.
przeciwko T. T. C. sp. j. W. R.- W. i spółka
z siedzibą w S.
o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone,
na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 6 sierpnia 2014 r.,
na skutek skargi kasacyjnej powoda
od postanowienia Sądu Apelacyjnego
z dnia 5 marca 2013 r.
oddala skargę kasacyjną.
2
UZASADNIENIE
Po rozpoznaniu apelacji powoda od wyroku Sądu pierwszej instancji, którym
powództwo J. K. zostało oddalone, Sąd Apelacyjny wychodząc z założenia, że w
sprawie zaistniała przeszkoda procesowa w postaci powagi rzeczy osądzonej,
postanowieniem z 5 marca 2013 r. uchylił zaskarżony wyrok i odrzucił pozew. Jako
podstawę rozstrzygnięcia wskazał art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. Zdaniem Sądu
Apelacyjnego, w sprawie należało uwzględnić zasadniczą okoliczność, że do
rejestru postanowień wzorców umownych uznanych przez Prezesa Urzędu
Ochrony Konkurencji i Konsumentów za niedozwolone wpisanych zostało co
najmniej kilka tożsamych z postanowieniem, objętym żądaniem pozwu.
Postanowienie Sądu drugiej instancji powód zaskarżył skargą kasacyjną,
zarzucając temu Sądowi naruszenie art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. (autorka skargi
kasacyjnej omyłkowo wskazała art. 199 pkt 2 k.p.c.) w zw. z art. 365 § 1, art. 366
i 47943
k.p.c., a także naruszenie art. 228 § 2 oraz art. 328 § 2 w zw. z art. 382
k.p.c. Według skarżącego, naruszenie powołanych przepisów procesowych mogło
mieć wpływ na wynik sprawy.
W konkluzji skargi kasacyjnej skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego
postanowienia i przekazanie sprawy do rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna okazała się nieuzasadniona i jako taka podlegała
oddaleniu.
Aczkolwiek skarżący swoją skargą kasacyjną oparł na kilku zarzutach
związanych z drugą podstawą kasacyjną przewidzianą w art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.,
to wszystkie te zarzuty koncentrują się, jak wynika z uzasadnienia skargi, wokół
jednej zasadniczej kwestii. Chodzi o wyeksponowaną i zarazem zakwestionowaną
przez skarżącego koncepcję Sądu Apelacyjnego co do wykładni art. 47943
k.p.c.,
stanowiącego, że wyrok prawomocny ma skutek wobec osób trzecich od chwili
wpisania uznanego za niedozwolone postanowienia wzorca umowy do rejestru,
o którym mowa w art. 47945
§ 2. Należy zgodzić się, że kwestię zakresu
prawomocności rozszerzonej wyroku związanej z wpisem postanowienia wzorca
umowy uznanego za niedozwolone do rejestru, o którym mowa w art. 47945
§ 2
3
k.p.c. w orzecznictwie Sądu Najwyższego rozstrzyga się w różny sposób.
Identyczną rozbieżność zapatrywań można dostrzec i w doktrynie.
Prezentowany jest pogląd, że skutkiem wpisu postanowienia do rejestru
postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone jest to, iż nikt –
a w szczególności konsument - nie może ponownie żądać uznania za
niedozwolone tego samego postanowienia stosowanego przez tego samego
przedsiębiorcę w tym samym wzorcu. Ale też i dalej, gdyż żądanie takie nie może
być skierowane także przeciwko innemu przedsiębiorcy. W tym wypadku
chodziłoby zatem o koncepcję, że uznanie postanowienia wzorca umowy za
niedozwolone jest równoznaczne z uznaniem tego postanowienia za nieskuteczne
(nieważne) we wszystkich stosunkach, w których zostało ono wykorzystane
(uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19 grudnia 2003 r., III CZP 95/03, OSNC 2005,
nr 2, poz. 25, uchwała tego Sądu z dnia 13 lipca 2006 r., III SZP 3/06, OSNP 2007,
nr 1-2, poz. 35). To właśnie zapatrywanie zostało podzielone w zaskarżonym
wyroku przez Sąd Apelacyjny. W konsekwencji w zaistniałych w sprawie realiach
procesowych doprowadziło ono do odrzucenia pozwu.
Odmienne stanowisko sprowadza się natomiast do stwierdzenia,
że postanowienie wzorca umowy uznane za niedozwolone prawomocnym
wyrokiem nie prowadzi do związania sądu orzekającego przy ocenianiu nawet
tożsamo brzmiącego postanowienia, którym posługuje się inny przedsiębiorca
w innym wzorcu umowy. Skutek związania wynikający z art. 47943
k.p.c. dotyczy
bowiem wyłącznie spraw odnoszących się do postanowienia wzorca umowy, co do
którego uprzednio prawomocnym wyrokiem sądu został on uznany za
niedozwolony (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 13 grudnia 2013 r., III CZP 73/13,
nie publik.).
Sąd Najwyższy w obecnym składzie przychyla się do pierwszego poglądu.
Pogląd ten w ostatnim czasie został wyraźnie i zdecydowanie potwierdzony
postanowieniem z dnia 19 marca 2014 r., I CSK 20/14 (nie publik.), w którym
podkreślono, że - wbrew odmiennym poglądom - sąd dokonuje tzw. abstrakcyjnej
kontroli postanowienia wzorca umownego, a prawomocny wyrok stwierdzający
uznanie za niedozwolone postanowienia wzorca umowy jest skuteczny wobec osób
trzecich w żadnym razie nie oznacza, iż postanowienie uznane za niedozwolone,
4
po wpisaniu go do rejestru prowadzonego przez Prezesa Urzędu Ochrony
Konkurencji i Konsumentów, ma charakter normy generalnej i abstrakcyjnej. Jest
oczywiste, że takie ujęcie godziłoby bezpośrednio i wprost w postanowienia
Konstytucji normujące kompetencje do stanowienia norm prawnych. W rozważanym
wypadku nie mamy jednak do czynienia z prawotwórczą działalnością sądu, lecz
z klasycznym stosowaniem prawa. Natomiast z woli samego ustawodawcy
prawomocny wyrok stwierdzający uznanie za niedozwolone postanowienia wzorca
umowy ma, po wpisaniu do właściwego rejestru, skutek wobec osób trzecich.
W następstwie powyższego poglądu rozszerzona prawomocność wyroku
uwzględniającego powództwo o uznanie postanowień wzorca umowy za
niedozwolone (art. 47943
k.p.c.) uzasadnia odrzucenie pozwu w razie wytoczenia
powództwa przez inną stronę powodową przeciwko innej stronie pozwanej, jeżeli
przedmiotem sporu są takie same postanowienia wzorca, jak wpisane do rejestru
prowadzonego przez Prezesa UOK i K, w razie zaś gdy do wpisania klauzuli doszło
w toku toczącego się postępowania uzasadnia to umorzenie postępowania.
Ze względu na okoliczność, że przeszkoda w postaci powagi rzeczy
osądzonej istniała w omawianej sprawie już w chwili wniesienia pozwu, Sąd
Apelacyjny prawidłowo postąpił uchylając zaskarżony wyrok i odrzucając pozew.
Wobec takiego stanu rzeczy nie ma potrzeby procesowej ustosunkowywania
się do pozostałych zarzutów zawartych w skardze kasacyjnej, gdyż stały się one
bezprzedmiotowe.
Z tych zatem względów należało orzec, jak w sentencji (art. 39814
k.p.c.).