II UK 554/13
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:24-11-2014
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt II UK 554/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 6 sierpnia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Roman Kuczyński
SSN Maciej Pacuda (uzasadnienie)
w sprawie z wniosku O. B. Sp. z o.o. w G.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z.
z udziałem zainteresowanych D. W. i innych, o podstawę wymiaru składek,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 6 sierpnia 2014 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 20 listopada 2012 r., .
1. uchyla zaskarżony wyrok w odniesieniu do
zainteresowanych P. W., G. B., K. N., S. K. i A. W. w części
dotyczącej wliczenia do podstawy wymiaru składek na
ubezpieczenia społeczne "premii lojalnościowych" i w tym
zakresie przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania
kasacyjnego,
2. oddala skargę kasacyjną w pozostałej części.
2
UZASADNIENIE
Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. decyzjami z dnia: 27 maja
2010 r., 28 maja 2010 r., 31 maja 2010 r., 1 czerwca 2010 r., 2 czerwca 2010 r., 4
czerwca 2010 r., 7 czerwca 2010 r., 8 czerwca 2010 r., 25 czerwca 2010 r., 28
czerwca 2010 r. oraz 29 czerwca 2010 r. stwierdził, że podstawę wymiaru składek
na ubezpieczenia społeczne za D. W., i innych stanowi niewykazany w
deklaracjach przez płatnika składek O. B. Sp. z o.o. z siedzibą w G. przychód za
okresy i w wysokościach szczegółowo wymienionych w tych decyzjach.
Organ rentowy przyjął, że podstawy wymiaru składek nie stanowi jedynie
część wynagrodzenia w wysokości odpowiadającej równowartości diety
przysługującej z tytułu podróży służbowych poza granicami kraju, za każdy dzień
pobytu, określonej w przepisach w sprawie wysokości oraz warunków ustalania
należności przysługujących pracownikowi poza granicami kraju, z tym
zastrzeżeniem, że tak ustalony miesięczny przychód stanowiący podstawę wymiaru
składek nie może być niższy od kwoty przeciętnego wynagrodzenia. Ponadto do
podstawy wymiaru składek doliczono kwoty wypłacone z tytułu „premii za
lojalność”, ponieważ świadczenie pieniężne nazwane „premią za lojalność” nie
zostało wyłączone rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18
grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru
składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe.
Płatnik składek O. B. Sp. z o.o. z siedzibą w G. złożył odwołania od wyżej
opisanych decyzji, wnosząc o uchylenie tych decyzji w całości.
Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Z. wyrokiem z
dnia 24 stycznia 2012 r. zmienił zaskarżone decyzje w ten sposób, że ustalił, iż
kwoty wypłacone przez odwołującą się Spółkę zainteresowanym pracownikom jako
diety z tytułu podróży służbowych (w wysokościach szczegółowo wskazanych w
wyroku) nie stanowią podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne
(punkt 1), kwoty wypłacone zainteresowanym z tytułu tzw. „premii lojalnościowej” w
wysokościach szczegółowo określonych w zaskarżonych decyzjach nie stanowią
podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne (punkt 2), a w pozostałym
zakresie oddalił odwołanie (punkt 3), znosząc wzajemnie między stronami koszty
procesu (punkt 4).
3
Sąd Okręgowy ustalił, że O. B. Sp. z o.o. z siedzibą w G. prowadzi
działalność gospodarczą w zakresie produkcji materiałów budowlanych i usług
budowlanych. Obecnie zatrudnia około 200 pracowników, którzy pracują zarówno w
kraju jak i za granicą.
Co do zasady umowy o pracę z pracownikami zawierane były na czas
określony z możliwością ich dwutygodniowego wypowiedzenia. Jako stanowisko
pracy wskazywano: pracownik budowlany, a jako miejsce pracy: G. Wynagrodzenie
określano jako minimalne, jednocześnie w każdej z umów zawarty był zapis: „w
przypadku oddelegowania do pracy do Belgii - wynagrodzenie według prawa
belgijskiego”.
Płatnik składek wypłacał pracownikom oddelegowanym do pracy za granicą
kwoty tytułem zwrotu kosztów podróży służbowej na podstawie rozliczanych
poleceń wyjazdu służbowego. Ponadto płatnik składek wypłacał pracownikom
wysłanym do pracy na terenie Belgii tzw. „premię lojalnościową”. Premia ta
przysługiwała za lojalność pracy w sektorze budownictwa, w związku z trudnymi
warunkami pracy.
Obowiązkiem płatnika składek była wpłata kwoty stanowiącej 9%
wynagrodzenia do urzędu belgijskiego, który rozsyłał ją po roku czasu do
zatrudnionych pracowników. Z uwagi na błędy w nazwiskach, adresach i numerach
kont połowa pracowników nie otrzymała pieniędzy. Z tego względu płatnik składek
O. B. Sp. z o.o. uzyskała zwolnienie z płatności świadczenia na rzecz Biura
Pracodawców ds. Organizacji i Kontroli (EOOC). Zwolnienie zostało udzielone na
podstawie umowy z E., według postanowień której spółka była zobowiązana do
wypłacenia świadczenia w wysokości 9% bezpośrednio pracownikom.
W ocenie Sądu pierwszej instancji, odwołanie płatnika składek O. B. Sp. z
o.o. z siedzibą w G. okazało się częściowo zasadne. Sąd ten doszedł do
przekonania, iż w sprawie należało m.in. rozstrzygnąć, czy po stronie pracowników
w związku z dokonanymi na ich rzecz wypłatami tytułem zwrotu kosztów podróży
służbowej w określonych latach powstał przychód, nawet jeśli w latach kolejnych
pracownicy ci dokonywali zwrotu otrzymanych z tego tytułu kwot. Sąd pierwszej
instancji powołał się w tym zakresie na art. 18 ust. 1 ustawy z 13 października 1998
r. o systemie ubezpieczeń społecznych oraz § 2 ust. 1 pkt 15 i 16, rozporządzenia
4
Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie
szczegółowych zasad ustalania postawy wymiaru składek na ubezpieczenia
emerytalne i rentowe, a także na art. 10 ust. 1 pkt 1, art. 12 ustawy z dnia 26 lipca
1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych. Zauważył ponadto, że
odwołująca się ostatecznie przyznała, iż na skutek błędnych interpretacji przepisów
dochodziło do nieprawidłowego wypłacania pracownikom oddelegowanym do pracy
za granicą kwot tytułem zwrotu kosztów podróży służbowej na podstawie
rozliczenia poleceń wyjazdu służbowego i decyzją zarządu Spółki anulowano - jako
niezgodne z prawem - polecenia wyjazdu służbowego wystawiane pracownikom
wysłanym do Belgii, gdzie było przecież ich stałe miejsce pracy. W sprawie nie było
też sporu, że płatnik składek wypłacił zainteresowanym pracownikom określone
kwoty tytułem zwrotu kosztów podróży służbowej oraz okolicznością przyznaną
ostatecznie przez pozwanego było, iż w konsekwencji zainteresowani P. W., P. W.,
M. W., M. W., G. B., K. N., S. K., A. W. zwrócili płatnikowi składek nienależnie
wypłacane na ich rzecz diety. Pozostali zainteresowani są natomiast wzywani do
ich wpłaty.
Zdaniem Sądu Okręgowego, mając na uwadze art. 10 ust. 1 pkt 1 i art. 12
ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, nie
ulega wątpliwości, że po stronie zainteresowanych, którzy tych nienależnych
świadczeń nie zwrócili, powstało określone przysporzenie i tym samym odwołania
płatnika składek w tym zakresie należało oddalić.
Inaczej należało zaś oceniać sytuację, kiedy pracownik zwrócił w całości lub
w części dokonaną na jego rzecz z tego tytułu wypłatę jako nienależną. W tej
sytuacji, w ocenie Sądu pierwszej instancji, nie powinny stanowić podstawy
wymiaru składek środki pieniężne niepodjęte lub zwrócone, gdyż pracownikowi
wówczas nie można przypisać żadnego trwałego przysporzenia majątkowego lub
innego przychodu, który może stanowić podstawę wymiaru składek.
Sąd pierwszej instancji przyznał, że przepisy nie uzależniają uznania, iż
nastąpiło przysporzenie czy przychód od tego, czy są one trwałe czy też nie.
Jednakże, w ocenie tego Sądu, niecelowe byłoby - w sytuacji, kiedy organ rentowy
nie wyegzekwował jeszcze składki od danego przychodu, a przychód ten został
zwrócony jako nienależny - nieuwzględnienie tego zwrotu w postępowaniu
5
odwoławczym i odsyłanie odwołującą się do składania korekty w deklaracjach, w
celu zwrotu zapłaconej składki od wypłaty, którą odwołującej się zwrócono.
Rozważając kwestię tzw. „premii za lojalność” Sąd Okręgowy podniósł z
kolei, że - jak wyjaśnił płatnik składek w odwołaniach i czego pozwany nie
kwestionował - przy belgijskiej Konfederacji Budownictwa działa fundusz, który za
pośrednictwem kasy Office Patronal d'Organisation et de Contróle des Regimes de
Securite d'Existance (skrót francuski OPOC, skrót niderlandzki PDOK) pobiera od
wszystkich przedsiębiorców budowlanych na terenie Belgii składki od wynagrodzeń
(9,12%) na rzecz rocznych premii wypłacanych pracownikom za lojalną pracę w
sektorze budownictwa. System ten obowiązuje również zagraniczne firmy
budowlane, świadczące usługi w Belgii.
Kwota 9,12 % może być płacona przez firmy zagraniczne działające w Belgii
bezpośrednio pracownikom, o ile będzie w tej kwestii podpisane porozumienie
pomiędzy Konfederacją Budownictwa a firmą działającą na terenie Belgii. Takie
porozumienie zostało podpisane przez płatnika składek O. B. Sp. z o.o.
Sąd pierwszej instancji podkreślił, że w istocie bon lojalnościowy, jak wynika
z przedłożonych przez odwołującą się dokumentów oraz jej zeznań jest dodatkiem,
który Fundusz Społeczny Pracowników Branży Budowlanej przyznaje
wyspecjalizowanym pracownikom budowlanym. Dodatek polega na wypłacie
rocznej premii pracownikom, którzy w ciągu roku zatrudnienia pracowali w jednej
lub wielu firmach budowlanych. Premia stanowi wynagrodzenie dla pracownika za
jego lojalność wobec sektora budowlanego. Dodatek zostaje najpierw przyznany
przez Fundusz Społeczny, a pracodawca opłaca składkę na finansowanie tego
dodatku.
W świetle powyższego Sąd Okręgowy przyjął, że świadczenie w postaci
„premii lojalnościowej” nie było świadczeniem wypłacanym z definicji przez
pracodawcę pracownikowi, lecz wpłacane do stosownej instytucji belgijskiej
zgodnie z obowiązującymi w Belgii przepisami i jako takie nie stanowiło przychodu
pracownika uzasadniającego odprowadzenie od tej należności składek na
ubezpieczenia. To, że z przyczyn technicznych dystrybucją tej należności - za
zgodą instytucji belgijskiej - zajęła się odwołująca się, nie może, w ocenie Sądu
pierwszej instancji, powodować, że wypłaty te należy traktować jako podlegające
6
składkom na ubezpieczenia społeczne. Nie były to bowiem wypłaty dokonywane
przez pracodawcę w ramach umówionego wynagrodzenia za pracę czy szerzej - w
ramach świadczeń ze stosunku pracy. Pracodawca działał tu jedynie jako
upoważniony przez właściwy urząd dystrybutor środków, które od niego winna
otrzymać instytucja belgijska i sama dalej je rozdzielać pracownikom branży
budowlanej. Tak natomiast wypłacane świadczenie nie może być traktowane jako
przychód ze stosunku pracy, albowiem to nie pracodawca je przyznał i wypłacił z
własnych środków, lecz jedynie dokonał tego w imieniu innej instytucji i de facto - z
należnych jej środków.
Zdaniem Sądu Okręgowego, odwołania płatnika składek w pozostałej części,
z przyczyn omówionych powyżej, należało natomiast oddalić.
Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 20
listopada 2012 roku oddalił apelacje wniesione od opisanego wyżej wyroku Sądu
pierwszej instancji przez organ rentowy (dotyczyła ona punktu I, II i IV wyroku) oraz
przez odwołującą się Spółkę (dotyczyła ona punktu III wyroku).
Sąd Apelacyjny podkreślił, że istota sporu w analizowanej sprawie
sprowadzała się do rozstrzygnięcia dwóch spornych kwestii, tj. (-) czy wypłaty z
tytułu zwrotu kosztów podróży służbowych w określonych latach na rzecz
pracowników odwołującej się O. B. Sp. z o.o. uznać należy za przychód, pomimo
ich późniejszego zwrotu na konto spółki? oraz (-) czy tzw. „premie lojalnościowe”
wypłacane pracownikom odwołującej się O. B. Sp. z o.o. zgodnie z prawem
belgijskim stanowią podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne
według prawa polskiego?
Zdaniem Sądu drugiej instancji, z uwagi na to, iż analizowana sprawa ma
charakter transgraniczny - pracownicy polscy wykonywali pracę na terytorium
Belgii, zaś zarówno Polska jak i Belgia są członkami w Unii Europejskiej - w ramach
rozważania spornych w niniejszym postępowaniu kwestii niezbędna była analiza
powyższych problemów na gruncie prawa wspólnotowego.
Sąd odwoławczy - przywołując treść art. 13 ust. 1 i 2 lit. a) oraz art. 14 ust. 1
lit. a) pkt I i II obowiązującego do dnia 30 kwietnia 2010 r. rozporządzenia Rady
(EWG) Nr 1408/71 z 14 czerwca 1971 r. w sprawie stosowania systemów
zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób prowadzących
7
działalność na własny rachunek oraz do członków ich rodzin przemieszczających
się w obrębie Wspólnoty (Dz.Urz.WE L 149 z dnia 05 lipca 1971 r., s. 2 i nast. ze
zm., dalej: „rozporządzenie Rady”), art. 13 ust. 1 rozporządzenia Rady (EWG) nr
574/72 z dnia 21 marca 1972 r. w sprawie wykonywania rozporządzenia (EWG) nr
1408/71 i decyzję nr 202 z dnia 17 marca 2005 r. w sprawie wzorów formularzy
niezbędnych do stosowania rozporządzeń Rady (EWG) nr 1408/71 i nr 574/72 -
wskazał, że płatnik uzyskał w odniesieniu do wszystkich pracowników
zaświadczenia potwierdzające właściwość prawa polskiego do zobowiązań
wynikających z umów o pracę pracowników objętych spornymi decyzjami organu
rentowego. Sytuację ubezpieczeniową pracowników regulowały zatem polskie
przepisy prawa ubezpieczeń społecznych, mimo iż praca wykonywana była na
terytorium Belgii, co oznaczało, że składki na ubezpieczenia społeczne należało
opłacać w Polsce, a podstawę ich wymiaru ustalać według polskich przepisów. W
dalszej kolejności, powołując się na art. 18 ust. 1 i art. 4 pkt 9 ustawy systemowej
oraz art. 10 ust. 1 pkt 1 i art. 12 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób
fizycznych, Sąd ten stwierdził, że za przychód w znaczeniu ekonomicznym uznaje
się wszelkie przysporzenia majątkowe o charakterze trwałym, powodujące wzrost
aktywów albo zmniejszenie pasywów, których rzeczywiste otrzymanie powoduje
obowiązek zapłaty podatku dochodowego. Zatem w zakresie nienależnych wypłat z
tytułu zwrotu kosztów podróży służbowych, które zostały zwrócone do kasy Spółki
przez jej pracowników, przysporzenia nie mają charakteru trwałego i nie mogą
stanowić podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne. W ocenie Sądu
drugiej instancji, przyjęcie trafności poglądu, że skoro kwoty z tytułu zwrotu kosztów
podróży służbowych zostały wypłacone lub też uznano konto pracownika z tego
tytułu, to powstał przychód, od którego należy odprowadzić składki na
ubezpieczenia społeczne, nie uwzględniałoby ekonomicznego aspektu
przysporzenia na rzecz pracowników, które w chwili orzekania już nie istnieje.
Niecelowe byłoby zatem oskładkowanie zwróconych przez pracowników kwot z
tytułu zwrotu kosztów podróży służbowych, a następnie korekta dokumentów przez
płatnika.
Sąd Apelacyjny zważył ponadto, że wprawdzie odwołująca się Spółka
uzyskała w odniesieniu do wszystkich pracowników druki E – 101, potwierdzające
8
właściwość prawa polskiego, jednak podkreślił specyficzny charakter tzw. „premii
lojalnościowych”.
Dodał też, że analiza zakresu przedmiotowego rozporządzenia Rady (EWG)
Nr 1408/71 z 14 czerwca 1971 r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia
społecznego do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na
własny rachunek oraz do członków ich rodzin przemieszczających się w obrębie
Wspólnoty (Dz.Urz.WE L 149 z 05.07.1971 r., s. 2 i n. ze zm.) określonego w
artykule 4 tego rozporządzenia prowadzi do wniosku, iż tzw. „premie lojalnościowe”
nie mieszczą się w zakresie przedmiotowym powołanego aktu. Nie należą bowiem
do działów zabezpieczenia społecznego określonych w pkt 1 artykułu 4, a nadto ich
charakter jest składkowy (pracodawca ma bowiem obowiązek z tego tytułu
odprowadzić składkę w wysokości 9,12% wynagrodzenia do belgijskiego funduszu
przy belgijskiej Konfederacji Budownictwa). Zatem nie ma podstaw do
zastosowania pkt 2a artykułu 4 cytowanego aktu. Jest to więc specjalne
świadczenie z belgijskiego sytemu prawnego, finansowane ze składek pobieranych
od wszystkich przedsiębiorców budowlanych, także zagranicznych, wykonujących
usługi na terenie Belgii, stanowiące wyraz uprzywilejowania pracowników
budowlanych ze względu na pracę w określonej grupie zawodowej.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego, oskładkowanie tzw. „premii lojalnościowych”
drugi raz w Polsce (pierwszy raz składka miała być opłacona przez pracodawcę do
belgijskiego funduszu w wysokości 9,12% wynagrodzenia) oznaczałoby naruszenie
zasady niedyskryminacji w zatrudnieniu obywateli polskich wobec obywateli
belgijskich. Przysporzenie z tytułu premii lojalnościowych obywateli polskich
wykonujących pracę na terenie Belgii byłoby bowiem mniejsze niż przysporzenie
pracowników belgijskich z tego samego tytułu wykonujących pracę w sektorze
budownictwa.
Swobodny przepływ pracowników oznacza, że obywatele UE mają prawo do
takiego samego traktowania, jakie przysługuje obywatelom państwa przyjmującego
w zakresie dostępu do zatrudnienia, warunków pracy oraz wszelkich innych
przywilejów socjalnych i podatkowych, które mogą ułatwić integrację pracownika w
danym państwie.
9
Organ rentowy wniósł do Sądu Najwyższego skargę kasacyjną od wyroku
Sądu Apelacyjnego z dnia 20 listopada 2012 r., zaskarżając ten wyrok w zakresie:
(-) punktu 1, którym oddalono apelację organu pozwanego od wyroku Sądu
Okręgowego z dnia 24 stycznia 2012 r. dotyczącą zainteresowanych: P. W., G. B.,
K. N., S. K., A. W.; (-) punktu 2, którym obciążono organ pozwany kosztami
zastępstwa procesowego w instancji odwoławczej.
Zaskarżonemu wyrokowi skarżący organ rentowy zarzucił:
(-) niewłaściwą wykładnię oraz niezastosowanie art. 18 ust. 1 i art. 4 ust. 9
ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych w
związku z art. 10 ust 1 pkt 1 i art. 11 ust 1, art. 12 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o
podatku dochodowym od osób fizycznych przez uznanie, iż przychód wypłacony
przez odwołującego pracownikom w ramach „podróży służbowych” nie stanowi
podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, ponieważ nie miał on
charakteru trwałego, a zatem w sensie ekonomicznym nie można mówić o
przysporzeniu majątkowym, pomimo że pracownicy P. W., G. B., K. N., S. K., A. W.
w latach kalendarzowych 2007 i 2008 otrzymali od pracodawcy środki pieniężne -
zwrot kosztów podróży służbowych na podstawie poleceń wyjazdów służbowych.
Tym samym, w opinii organu rentowego, Sąd całkowicie pominął definicję
przychodu wyrażoną w art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku
dochodowym od osób fizycznych;
(-) naruszenie prawa materialnego, to jest art. 13 ust 1 - obowiązującego do
dnia 30 kwietnia 2010 r. rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71 z 14 czerwca
1971 r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego dla
pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek oraz
do członków ich rodzin przemieszczających się w obrębie Wspólnoty w związku z
art. 18 ust 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń
społecznych w związku z art. 10 ust 1, art. 11 ust 1, art. 12 ustawy z dnia 26 lipca
1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych przez ich niezastosowanie i
przez to przyjęcie, że przychód wypłacony przez odwołującą się pracownikom w
ramach „premii lojalnościowych” nie stanowi podstawy wymiaru składek na
ubezpieczenia społeczne,
10
(-) naruszenie prawa materialnego, to jest art. 4 i art. 13 ust 1, ust 2 lit a, art.
14 ust 1 lit a i b obowiązującego do dnia 30 kwietnia 2010 r. rozporządzenia Rady
(EWG) nr 1408/71 z 14 czerwca 1971 r. w sprawie stosowania systemów
zabezpieczenia społecznego dla pracowników najemnych, osób prowadzących
działalność na własny rachunek oraz do członków ich rodzin przemieszczających
się w obrębie Wspólnoty w związku z art. 18 ust 1 ustawy z dnia 13 października
1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych w związku z art. 10 ust 1, art. 11 ust
1, art. 12 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych
przez ich niewłaściwą wykładnię i przez to przyjęcie, iż nie powinny stanowić
podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne.
Z uwagi na zaistniałe uchybienia organ rentowy wniósł o uchylenie wyroku
Sądu Apelacyjnego w zaskarżonej części i przekazanie sprawy temu Sądowi do
ponownego rozpoznania, ewentualnie o uchylenie w zaskarżonej części wyroku
Sądu Apelacyjnego i poprzedzającego go wyroku Sądu Okręgowego i przekazanie
sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania lub o uchylenie
zaskarżonej części wyroku Sądu Apelacyjnego i poprzedzającego go wyroku Sądu
Okręgowego oraz orzeczenie co do istoty sprawy przez oddalenie odwołań, a także
o zasądzenie kosztów postępowania.
W uzasadnieniu skargi organ rentowy, odnosząc się do wypłaconych „premii
lojalnościowych”, podniósł, że zgodnie z art. 13 ust 1 obowiązującego do dnia 30
kwietnia 2010 r. rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71 z 14 czerwca 1971 r. w
sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego dla pracowników
najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek oraz do członków
ich rodzin przemieszczających się w obrębie Wspólnoty osoby, do których stosuje
się niniejsze rozporządzenie, podlegają ustawodawstwu tylko jednego Państwa
Członkowskiego.
Zgodnie z przepisami prawa wspólnotowego, kwestie związane z
zabezpieczeniem społecznym, w tym podstawy wymiaru składek, zasady wymiaru
ocenia się wedle polskiego ustawodawstwa. Zdaniem autora skargi, powyższe
dotyczy również wypłaconych zainteresowanym „premii lojalnościowych”.
Takie stanowisko zajął Sąd Apelacyjny w zakresie rozstrzyganych tym
samym wyrokiem kwestii wypłaconych należności z tytułu podróży służbowych.
11
Natomiast w związku z wypłaconymi „premiami lojalnościowymi” uznał, iż nie
mieszczą się one w zakresie przedmiotowym rozporządzenia 1408/71, o których
mowa w art. 4.
Przyjęcie przez Sąd Apelacyjny i odwołanie się w tym drugim przypadku do
art. 4 rozporządzenia jest, w opinii wnoszącego skargę, rażącym naruszeniem
powołanych przepisów. Artykuł ten odnosi się bowiem do zakresu świadczeń
przysługujących osobom podlegającym rozporządzeniu 1408/71 z tytułu
zabezpieczenia społecznego, natomiast w żaden sposób nie odnosi się on do
kwestii związanych z ustaleniem podstawy wymiaru składek. Kwestie te są bowiem
regulowane przez poszczególne ustawodawstwa krajowe.
W skardze wyrażono również pogląd, że przyjęcie przez Sąd, iż „premie
lojalnościowe” nie podlegają regulacjom rozporządzenia 1407/71, skutkuje
naruszeniem wskazanych przepisów ustawodawstwa polskiego, w szczególności
art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń
społecznych i art. 10 ust. 1, art. 11 ust. 1, art. 12 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o
podatku dochodowym od osób fizycznych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest częściowo usprawiedliwiona. Oceniając ją, skład
rozpoznający przedmiotową sprawę w pełni podziela stanowisko zajęte przez Sąd
Najwyższy w analogicznej sprawie, wyrażone w wyroku z dnia 10 kwietnia 2014 r.,
II UK 386/13 (dotychczas niepublikowanym) oraz zaprezentowaną tam
argumentację.
Sąd Najwyższy w obecnym składzie również uznaje więc, że nieskuteczne
są zarzuty skarżącego odnoszące się do nieuwzględnienia w podstawie wymiaru
składek przychodu uzyskanego przez zainteresowanych z tytułu „podróży
służbowych”.
W tym zakresie Sąd Najwyższy uważa za niezbędne przypomnieć, iż
zgodnie z art. 18 ust. 1 ustawy systemowej, podstawę wymiaru składek na
ubezpieczenia emerytalne i rentowe ubezpieczonych będących pracownikami
stanowi przychód, o którym mowa między innymi w art. 4 pkt 9 ustawy, co oznacza
12
przychody w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych z
tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy. Przepis art. 12 ust. 1 ustawy o
podatku dochodowym od osób fizycznych, odczytywany w związku z art. 11 ust. 1
tej ustawy, za przychody ze stosunku pracy uznaje z kolei wszelkiego rodzaju
otrzymane (wypłacone pracownikowi) lub postawione do dyspozycji pracownika w
roku kalendarzowym pieniądze i wartości pieniężne oraz wartość otrzymanych
świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń, bądź ich ekwiwalenty, bez
względu na źródło finansowania tych wypłat i świadczeń, a w szczególności:
wynagrodzenie zasadnicze, wynagrodzenie za godziny nadliczbowe, różnego
rodzaju dodatki, nagrody, ekwiwalenty za niewykorzystany urlop i wszelkie inne
kwoty niezależnie od tego, czy ich wysokość została z góry ustalona, a ponadto
świadczenia pieniężne ponoszone za pracownika, jak również wartość innych
nieodpłatnych świadczeń lub świadczeń częściowo odpłatnych.
Trafnie skarżący podnosi zatem, że powołane wyżej przepisy nie uzależniają
uwzględnienia w podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne
uzyskanego przez pracownika przychodu od jego „trwałości”. Nie może to jednak
prowadzić do uwzględnienia skargi kasacyjnej w omawianym obecnie zakresie.
Skarżący, ograniczając się do postawienia zarzutu błędnego zdefiniowania pojęcia
przychodu, pomija bowiem, że podstawę zaskarżonego wyroku w tej części
stanowiło przede wszystkim podzielenie przez Sąd odwoławczy oceny Sądu
pierwszej instancji co do niecelowości oskładkowania świadczeń wypłaconych
zainteresowanym z tytułu podróży służbowych, a następnie dokonywania korekt w
tym zakresie w sytuacji, gdy na datę orzekania sporne kwoty zostały pracodawcy
zwrócone. Sąd drugiej instancji - aczkolwiek jasno tego nie wyraził - odwołał się
zatem do wynikającej z art. 316 § 1 k.p.c. zasady aktualności orzeczenia
sądowego. Dokonanej w tym kontekście oceny skarżący nie podważa zaś
stosownymi zarzutami, co powoduje, że prawidłowość stanowiska Sądu
odwoławczego uchyla się spod kontroli kasacyjnej.
Usprawiedliwiona jest natomiast skarga kasacyjna w zakresie odnoszącym
się do nieuwzględnienia w podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne
wypłaconych zainteresowanym „premii lojalnościowych”.
13
Sąd drugiej instancji - pomimo przyjęcia, że na podstawie art. 13 ust. 1 i
art. 14 ust. 1 lit. a rozporządzenia Rady zainteresowani podlegali w zakresie
ubezpieczeń społecznych ustawodawstwu polskiemu - uznał, że sporne
świadczenia nie stanowią podstawy wymiaru składek na te ubezpieczenia, gdyż po
pierwsze - nie wchodzą one w zakres przedmiotowy rozporządzenia Rady, skoro
nie zostały wymienione w art. 4 pkt 1 (prawidłowo: ust. 1) i nie ma do nich
zastosowania art. 4 pkt 2a (prawidłowo: ust. 2a) tego aktu, po drugie - stanowią
„specjalne świadczenie z belgijskiego systemu prawnego” finansowane ze składek
pobieranych od wszystkich przedsiębiorców budowlanych wykonujących usługi na
terenie Belgii, po trzecie - ich ponowne oskładkowanie oznaczałoby naruszenie
zasady niedyskryminacji w zatrudnieniu obywateli polskich wykonujących pracę w
sektorze budownictwa na terenie Belgii w stosunku do pracowników belgijskich.
W ocenie Sądu Najwyższego, argumentacja ta nie zasługuje jednak na
aprobatę. Stosownie do art. 4 ust. 1 rozporządzenia Rady, znajduje ono
zastosowanie do wszystkich ustawodawstw odnoszących się do działów
zabezpieczenia społecznego, które dotyczą: a) świadczeń w razie choroby i
macierzyństwa; b) świadczeń z tytułu inwalidztwa, łącznie ze świadczeniami
służącymi zachowaniu albo zwiększeniu zdolności do zarobkowania; c) emerytur;
d) świadczeń dla osób pozostałych przy życiu; e) świadczeń z tytułu wypadku przy
pracy i choroby zawodowej; f) świadczeń z tytułu śmierci; g) zasiłków dla
bezrobotnych; h) świadczeń rodzinnych, zaś zgodnie z art. 4 ust. 2a - również do
specjalnych świadczeń pieniężnych o charakterze nieskładkowym, przewidzianych
w ramach ustawodawstwa, które z uwagi na jego zakres podmiotowy, cele i/lub
warunki nabycia uprawnienia posiada cechy zarówno ustawodawstwa dotyczącego
zabezpieczenia społecznego, o którym mowa w ust. 1, jak również pomocy
społecznej. Nie jest więc trafny pogląd Sądu drugiej instancji, jakoby zakres
przedmiotowy rozporządzenia Rady określony w jego art. 4 ust. 1 i ust. 2a odnosił
się do świadczeń stanowiących podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia
społeczne. Niewątpliwie zakres ten odnosi się bowiem do świadczeń
przysługujących z systemów zabezpieczenia społecznego na wypadek ryzyk
enumeratywnie wymienionych w art. 4 ust. 1 rozporządzenia Rady oraz specjalnych
świadczeń pieniężnych o charakterze nieskładkowym zdefiniowanych w art. 4 ust.
14
2a tego rozporządzenia, a przeznaczonych na zapewnienie: uzupełniającego,
zastępczego lub dodatkowego ubezpieczenia od ryzyk objętych działami
zabezpieczenia społecznego, o których mowa w ust. 1, które zagwarantują
zainteresowanym osobom dochód na poziomie minimum egzystencji,
uwzględniający sytuację gospodarczą i społeczną w zainteresowanym Państwie
Członkowskim (lit. i) albo wyłącznie szczególnej ochrony niepełnosprawnym, ściśle
powiązanej z otoczeniem społecznym takiej osoby w zainteresowanym Państwie
Członkowskim (lit. ii). Skoro zatem w zakresie ubezpieczeń społecznych
zainteresowani podlegali ustawodawstwu polskiemu, to również według tego
ustawodawstwa winno podlegać ocenie ustalenie podstawy wymiaru składek na te
ubezpieczenia.
Nie można również podzielić poglądu Sądu drugiej instancji, że „premia
lojalnościowa” nie stanowi przychodu ze stosunku pracy w rozumieniu art. 12 ust. 1
ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych z tego względu, iż jest
„specjalnym świadczeniem przysługującym z belgijskiego systemu prawnego
finansowanym ze składek pobieranych od wszystkich przedsiębiorców
budowlanych”. Uszło uwadze Sądu odwoławczego, że art. 18 ust. 1 w związku z
art. 4 pkt 9 ustawy systemowej oraz art. 12 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym
od osób fizycznych za podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne
uznaje wszelkiego rodzaju wypłaty pieniężne dokonywane z tytułu zatrudnienia w
ramach stosunku pracy, bez względu na źródło ich finansowania. Ponownie
bowiem należy przypomnieć, iż zgodnie z treścią art. 18 ust. 1 ustawy systemowej,
podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ubezpieczonych
będących pracownikami stanowi przychód, o którym mowa w art. 4 pkt 9 ustawy, co
oznacza przychody w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób
fizycznych z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy. Przepis art. 12 ust. 1
ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych za
przychody ze stosunku pracy uznaje zaś wszelkiego rodzaju wypłaty pieniężne oraz
wartość pieniężną świadczeń w naturze bądź ich ekwiwalenty, bez względu na
źródło finansowania tych wypłat i świadczeń, a w szczególności: wynagrodzenie
zasadnicze, wynagrodzenie za godziny nadliczbowe, różnego rodzaju dodatki,
nagrody, ekwiwalenty za niewykorzystany urlop i wszelkie inne kwoty niezależnie
15
od tego, czy ich wysokość została z góry ustalona, a ponadto świadczenia
pieniężne ponoszone za pracownika, jak również wartość innych nieodpłatnych
świadczeń lub świadczeń częściowo odpłatnych. Stosownie do treści art. 21 ustawy
systemowej, określenie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek
oraz wyłączenia z tej podstawy niektórych rodzajów przychodów pozostawiono
ministrowi właściwemu do spraw zabezpieczenia społecznego do uregulowania w
drodze rozporządzenia. Na podstawie tej delegacji Minister Pracy i Polityki
Socjalnej wydał w dniu 18 grudnia 1998 r. rozporządzenie w sprawie
szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia
emerytalne i rentowe (Dz.U. Nr 161, poz. 1673 ze zm.). Z § 2 tego aktu prawnego
nie wynika jednak, aby przychód z tytułu tzw. „premii lojalnościowych” nie stanowił
podstawy wymiaru składek.
Z ustaleń faktycznych Sądów obu instancji wynika, że w każdym przypadku
sporne świadczenia finansowane były przez pracodawcę zainteresowanych,
niezależnie od tego czy to on dokonywał bezpośrednio ich wypłaty pracownikom,
czy też wypłaty dokonywał inny podmiot, jednakże ze środków pochodzących ze
składek pracodawców branży budowlanej i przeznaczonych na wypłatę tych
świadczeń. Nie powinno również budzić wątpliwości, że „premie lojalnościowe”,
stanowiące - jak przyjęły to Sądy obu instancji - wynagrodzenie pracownika za
lojalność wobec belgijskiego sektora budowlanego i wyraz uprzywilejowania
pracowników budowlanych ze względu na pracę w określonej grupie zawodowej,
posiadają charakter przychodu z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy, gdyż
właśnie wykonywanie tego zatrudnienia stanowiło podstawę ich wypłaty
zainteresowanym.
Niezrozumiałe są z kolei wywody Sądu drugiej instancji odnoszące się do
„naruszenia zasady niedyskryminacji w zatrudnieniu obywateli polskich wobec
obywateli belgijskich” z uwagi na „oskładkowanie ‘premii lojalnościowych’ drugi raz
w Polsce”. Rozważania Sądu odwoławczego w tym zakresie pozostają poza
ustalonym stanem faktycznym, zgodnie z którym obowiązek przekazywania do
Funduszu Społecznego Pracowników Branży Budowlanej przy belgijskiej
Konfederacji Budownictwa składki w wysokości 9,12% wynagrodzeń pracowników z
przeznaczeniem na wypłatę „premii lojalnościowych” obciążał pracodawcę i to tylko
16
w przypadku, gdy świadczeń tych nie wypłacał on pracownikom bezpośrednio. Ze
stanu faktycznego nie wynika natomiast, aby składka przeznaczona na „premie
lojalnościowe” była potrącana z wynagrodzeń pracowników lub aby od wypłat tego
rodzaju pobierane były składki przez belgijskie instytucje ubezpieczeniowe.
Kierując się przedstawionymi motywami, Sąd Najwyższy orzekł jak w
sentencji wyroku na podstawie art. 39814
k.p.c., art. 39815
§ 1 k.p.c. oraz art. 108 §
2 k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c.
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 6 sierpnia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Roman Kuczyński
SSN Maciej Pacuda (uzasadnienie)
w sprawie z wniosku O. B. Sp. z o.o. w G.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z.
z udziałem zainteresowanych D. W. i innych, o podstawę wymiaru składek,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 6 sierpnia 2014 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 20 listopada 2012 r., .
1. uchyla zaskarżony wyrok w odniesieniu do
zainteresowanych P. W., G. B., K. N., S. K. i A. W. w części
dotyczącej wliczenia do podstawy wymiaru składek na
ubezpieczenia społeczne "premii lojalnościowych" i w tym
zakresie przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania
kasacyjnego,
2. oddala skargę kasacyjną w pozostałej części.
2
UZASADNIENIE
Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. decyzjami z dnia: 27 maja
2010 r., 28 maja 2010 r., 31 maja 2010 r., 1 czerwca 2010 r., 2 czerwca 2010 r., 4
czerwca 2010 r., 7 czerwca 2010 r., 8 czerwca 2010 r., 25 czerwca 2010 r., 28
czerwca 2010 r. oraz 29 czerwca 2010 r. stwierdził, że podstawę wymiaru składek
na ubezpieczenia społeczne za D. W., i innych stanowi niewykazany w
deklaracjach przez płatnika składek O. B. Sp. z o.o. z siedzibą w G. przychód za
okresy i w wysokościach szczegółowo wymienionych w tych decyzjach.
Organ rentowy przyjął, że podstawy wymiaru składek nie stanowi jedynie
część wynagrodzenia w wysokości odpowiadającej równowartości diety
przysługującej z tytułu podróży służbowych poza granicami kraju, za każdy dzień
pobytu, określonej w przepisach w sprawie wysokości oraz warunków ustalania
należności przysługujących pracownikowi poza granicami kraju, z tym
zastrzeżeniem, że tak ustalony miesięczny przychód stanowiący podstawę wymiaru
składek nie może być niższy od kwoty przeciętnego wynagrodzenia. Ponadto do
podstawy wymiaru składek doliczono kwoty wypłacone z tytułu „premii za
lojalność”, ponieważ świadczenie pieniężne nazwane „premią za lojalność” nie
zostało wyłączone rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18
grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru
składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe.
Płatnik składek O. B. Sp. z o.o. z siedzibą w G. złożył odwołania od wyżej
opisanych decyzji, wnosząc o uchylenie tych decyzji w całości.
Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Z. wyrokiem z
dnia 24 stycznia 2012 r. zmienił zaskarżone decyzje w ten sposób, że ustalił, iż
kwoty wypłacone przez odwołującą się Spółkę zainteresowanym pracownikom jako
diety z tytułu podróży służbowych (w wysokościach szczegółowo wskazanych w
wyroku) nie stanowią podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne
(punkt 1), kwoty wypłacone zainteresowanym z tytułu tzw. „premii lojalnościowej” w
wysokościach szczegółowo określonych w zaskarżonych decyzjach nie stanowią
podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne (punkt 2), a w pozostałym
zakresie oddalił odwołanie (punkt 3), znosząc wzajemnie między stronami koszty
procesu (punkt 4).
3
Sąd Okręgowy ustalił, że O. B. Sp. z o.o. z siedzibą w G. prowadzi
działalność gospodarczą w zakresie produkcji materiałów budowlanych i usług
budowlanych. Obecnie zatrudnia około 200 pracowników, którzy pracują zarówno w
kraju jak i za granicą.
Co do zasady umowy o pracę z pracownikami zawierane były na czas
określony z możliwością ich dwutygodniowego wypowiedzenia. Jako stanowisko
pracy wskazywano: pracownik budowlany, a jako miejsce pracy: G. Wynagrodzenie
określano jako minimalne, jednocześnie w każdej z umów zawarty był zapis: „w
przypadku oddelegowania do pracy do Belgii - wynagrodzenie według prawa
belgijskiego”.
Płatnik składek wypłacał pracownikom oddelegowanym do pracy za granicą
kwoty tytułem zwrotu kosztów podróży służbowej na podstawie rozliczanych
poleceń wyjazdu służbowego. Ponadto płatnik składek wypłacał pracownikom
wysłanym do pracy na terenie Belgii tzw. „premię lojalnościową”. Premia ta
przysługiwała za lojalność pracy w sektorze budownictwa, w związku z trudnymi
warunkami pracy.
Obowiązkiem płatnika składek była wpłata kwoty stanowiącej 9%
wynagrodzenia do urzędu belgijskiego, który rozsyłał ją po roku czasu do
zatrudnionych pracowników. Z uwagi na błędy w nazwiskach, adresach i numerach
kont połowa pracowników nie otrzymała pieniędzy. Z tego względu płatnik składek
O. B. Sp. z o.o. uzyskała zwolnienie z płatności świadczenia na rzecz Biura
Pracodawców ds. Organizacji i Kontroli (EOOC). Zwolnienie zostało udzielone na
podstawie umowy z E., według postanowień której spółka była zobowiązana do
wypłacenia świadczenia w wysokości 9% bezpośrednio pracownikom.
W ocenie Sądu pierwszej instancji, odwołanie płatnika składek O. B. Sp. z
o.o. z siedzibą w G. okazało się częściowo zasadne. Sąd ten doszedł do
przekonania, iż w sprawie należało m.in. rozstrzygnąć, czy po stronie pracowników
w związku z dokonanymi na ich rzecz wypłatami tytułem zwrotu kosztów podróży
służbowej w określonych latach powstał przychód, nawet jeśli w latach kolejnych
pracownicy ci dokonywali zwrotu otrzymanych z tego tytułu kwot. Sąd pierwszej
instancji powołał się w tym zakresie na art. 18 ust. 1 ustawy z 13 października 1998
r. o systemie ubezpieczeń społecznych oraz § 2 ust. 1 pkt 15 i 16, rozporządzenia
4
Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie
szczegółowych zasad ustalania postawy wymiaru składek na ubezpieczenia
emerytalne i rentowe, a także na art. 10 ust. 1 pkt 1, art. 12 ustawy z dnia 26 lipca
1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych. Zauważył ponadto, że
odwołująca się ostatecznie przyznała, iż na skutek błędnych interpretacji przepisów
dochodziło do nieprawidłowego wypłacania pracownikom oddelegowanym do pracy
za granicą kwot tytułem zwrotu kosztów podróży służbowej na podstawie
rozliczenia poleceń wyjazdu służbowego i decyzją zarządu Spółki anulowano - jako
niezgodne z prawem - polecenia wyjazdu służbowego wystawiane pracownikom
wysłanym do Belgii, gdzie było przecież ich stałe miejsce pracy. W sprawie nie było
też sporu, że płatnik składek wypłacił zainteresowanym pracownikom określone
kwoty tytułem zwrotu kosztów podróży służbowej oraz okolicznością przyznaną
ostatecznie przez pozwanego było, iż w konsekwencji zainteresowani P. W., P. W.,
M. W., M. W., G. B., K. N., S. K., A. W. zwrócili płatnikowi składek nienależnie
wypłacane na ich rzecz diety. Pozostali zainteresowani są natomiast wzywani do
ich wpłaty.
Zdaniem Sądu Okręgowego, mając na uwadze art. 10 ust. 1 pkt 1 i art. 12
ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, nie
ulega wątpliwości, że po stronie zainteresowanych, którzy tych nienależnych
świadczeń nie zwrócili, powstało określone przysporzenie i tym samym odwołania
płatnika składek w tym zakresie należało oddalić.
Inaczej należało zaś oceniać sytuację, kiedy pracownik zwrócił w całości lub
w części dokonaną na jego rzecz z tego tytułu wypłatę jako nienależną. W tej
sytuacji, w ocenie Sądu pierwszej instancji, nie powinny stanowić podstawy
wymiaru składek środki pieniężne niepodjęte lub zwrócone, gdyż pracownikowi
wówczas nie można przypisać żadnego trwałego przysporzenia majątkowego lub
innego przychodu, który może stanowić podstawę wymiaru składek.
Sąd pierwszej instancji przyznał, że przepisy nie uzależniają uznania, iż
nastąpiło przysporzenie czy przychód od tego, czy są one trwałe czy też nie.
Jednakże, w ocenie tego Sądu, niecelowe byłoby - w sytuacji, kiedy organ rentowy
nie wyegzekwował jeszcze składki od danego przychodu, a przychód ten został
zwrócony jako nienależny - nieuwzględnienie tego zwrotu w postępowaniu
5
odwoławczym i odsyłanie odwołującą się do składania korekty w deklaracjach, w
celu zwrotu zapłaconej składki od wypłaty, którą odwołującej się zwrócono.
Rozważając kwestię tzw. „premii za lojalność” Sąd Okręgowy podniósł z
kolei, że - jak wyjaśnił płatnik składek w odwołaniach i czego pozwany nie
kwestionował - przy belgijskiej Konfederacji Budownictwa działa fundusz, który za
pośrednictwem kasy Office Patronal d'Organisation et de Contróle des Regimes de
Securite d'Existance (skrót francuski OPOC, skrót niderlandzki PDOK) pobiera od
wszystkich przedsiębiorców budowlanych na terenie Belgii składki od wynagrodzeń
(9,12%) na rzecz rocznych premii wypłacanych pracownikom za lojalną pracę w
sektorze budownictwa. System ten obowiązuje również zagraniczne firmy
budowlane, świadczące usługi w Belgii.
Kwota 9,12 % może być płacona przez firmy zagraniczne działające w Belgii
bezpośrednio pracownikom, o ile będzie w tej kwestii podpisane porozumienie
pomiędzy Konfederacją Budownictwa a firmą działającą na terenie Belgii. Takie
porozumienie zostało podpisane przez płatnika składek O. B. Sp. z o.o.
Sąd pierwszej instancji podkreślił, że w istocie bon lojalnościowy, jak wynika
z przedłożonych przez odwołującą się dokumentów oraz jej zeznań jest dodatkiem,
który Fundusz Społeczny Pracowników Branży Budowlanej przyznaje
wyspecjalizowanym pracownikom budowlanym. Dodatek polega na wypłacie
rocznej premii pracownikom, którzy w ciągu roku zatrudnienia pracowali w jednej
lub wielu firmach budowlanych. Premia stanowi wynagrodzenie dla pracownika za
jego lojalność wobec sektora budowlanego. Dodatek zostaje najpierw przyznany
przez Fundusz Społeczny, a pracodawca opłaca składkę na finansowanie tego
dodatku.
W świetle powyższego Sąd Okręgowy przyjął, że świadczenie w postaci
„premii lojalnościowej” nie było świadczeniem wypłacanym z definicji przez
pracodawcę pracownikowi, lecz wpłacane do stosownej instytucji belgijskiej
zgodnie z obowiązującymi w Belgii przepisami i jako takie nie stanowiło przychodu
pracownika uzasadniającego odprowadzenie od tej należności składek na
ubezpieczenia. To, że z przyczyn technicznych dystrybucją tej należności - za
zgodą instytucji belgijskiej - zajęła się odwołująca się, nie może, w ocenie Sądu
pierwszej instancji, powodować, że wypłaty te należy traktować jako podlegające
6
składkom na ubezpieczenia społeczne. Nie były to bowiem wypłaty dokonywane
przez pracodawcę w ramach umówionego wynagrodzenia za pracę czy szerzej - w
ramach świadczeń ze stosunku pracy. Pracodawca działał tu jedynie jako
upoważniony przez właściwy urząd dystrybutor środków, które od niego winna
otrzymać instytucja belgijska i sama dalej je rozdzielać pracownikom branży
budowlanej. Tak natomiast wypłacane świadczenie nie może być traktowane jako
przychód ze stosunku pracy, albowiem to nie pracodawca je przyznał i wypłacił z
własnych środków, lecz jedynie dokonał tego w imieniu innej instytucji i de facto - z
należnych jej środków.
Zdaniem Sądu Okręgowego, odwołania płatnika składek w pozostałej części,
z przyczyn omówionych powyżej, należało natomiast oddalić.
Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 20
listopada 2012 roku oddalił apelacje wniesione od opisanego wyżej wyroku Sądu
pierwszej instancji przez organ rentowy (dotyczyła ona punktu I, II i IV wyroku) oraz
przez odwołującą się Spółkę (dotyczyła ona punktu III wyroku).
Sąd Apelacyjny podkreślił, że istota sporu w analizowanej sprawie
sprowadzała się do rozstrzygnięcia dwóch spornych kwestii, tj. (-) czy wypłaty z
tytułu zwrotu kosztów podróży służbowych w określonych latach na rzecz
pracowników odwołującej się O. B. Sp. z o.o. uznać należy za przychód, pomimo
ich późniejszego zwrotu na konto spółki? oraz (-) czy tzw. „premie lojalnościowe”
wypłacane pracownikom odwołującej się O. B. Sp. z o.o. zgodnie z prawem
belgijskim stanowią podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne
według prawa polskiego?
Zdaniem Sądu drugiej instancji, z uwagi na to, iż analizowana sprawa ma
charakter transgraniczny - pracownicy polscy wykonywali pracę na terytorium
Belgii, zaś zarówno Polska jak i Belgia są członkami w Unii Europejskiej - w ramach
rozważania spornych w niniejszym postępowaniu kwestii niezbędna była analiza
powyższych problemów na gruncie prawa wspólnotowego.
Sąd odwoławczy - przywołując treść art. 13 ust. 1 i 2 lit. a) oraz art. 14 ust. 1
lit. a) pkt I i II obowiązującego do dnia 30 kwietnia 2010 r. rozporządzenia Rady
(EWG) Nr 1408/71 z 14 czerwca 1971 r. w sprawie stosowania systemów
zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób prowadzących
7
działalność na własny rachunek oraz do członków ich rodzin przemieszczających
się w obrębie Wspólnoty (Dz.Urz.WE L 149 z dnia 05 lipca 1971 r., s. 2 i nast. ze
zm., dalej: „rozporządzenie Rady”), art. 13 ust. 1 rozporządzenia Rady (EWG) nr
574/72 z dnia 21 marca 1972 r. w sprawie wykonywania rozporządzenia (EWG) nr
1408/71 i decyzję nr 202 z dnia 17 marca 2005 r. w sprawie wzorów formularzy
niezbędnych do stosowania rozporządzeń Rady (EWG) nr 1408/71 i nr 574/72 -
wskazał, że płatnik uzyskał w odniesieniu do wszystkich pracowników
zaświadczenia potwierdzające właściwość prawa polskiego do zobowiązań
wynikających z umów o pracę pracowników objętych spornymi decyzjami organu
rentowego. Sytuację ubezpieczeniową pracowników regulowały zatem polskie
przepisy prawa ubezpieczeń społecznych, mimo iż praca wykonywana była na
terytorium Belgii, co oznaczało, że składki na ubezpieczenia społeczne należało
opłacać w Polsce, a podstawę ich wymiaru ustalać według polskich przepisów. W
dalszej kolejności, powołując się na art. 18 ust. 1 i art. 4 pkt 9 ustawy systemowej
oraz art. 10 ust. 1 pkt 1 i art. 12 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób
fizycznych, Sąd ten stwierdził, że za przychód w znaczeniu ekonomicznym uznaje
się wszelkie przysporzenia majątkowe o charakterze trwałym, powodujące wzrost
aktywów albo zmniejszenie pasywów, których rzeczywiste otrzymanie powoduje
obowiązek zapłaty podatku dochodowego. Zatem w zakresie nienależnych wypłat z
tytułu zwrotu kosztów podróży służbowych, które zostały zwrócone do kasy Spółki
przez jej pracowników, przysporzenia nie mają charakteru trwałego i nie mogą
stanowić podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne. W ocenie Sądu
drugiej instancji, przyjęcie trafności poglądu, że skoro kwoty z tytułu zwrotu kosztów
podróży służbowych zostały wypłacone lub też uznano konto pracownika z tego
tytułu, to powstał przychód, od którego należy odprowadzić składki na
ubezpieczenia społeczne, nie uwzględniałoby ekonomicznego aspektu
przysporzenia na rzecz pracowników, które w chwili orzekania już nie istnieje.
Niecelowe byłoby zatem oskładkowanie zwróconych przez pracowników kwot z
tytułu zwrotu kosztów podróży służbowych, a następnie korekta dokumentów przez
płatnika.
Sąd Apelacyjny zważył ponadto, że wprawdzie odwołująca się Spółka
uzyskała w odniesieniu do wszystkich pracowników druki E – 101, potwierdzające
8
właściwość prawa polskiego, jednak podkreślił specyficzny charakter tzw. „premii
lojalnościowych”.
Dodał też, że analiza zakresu przedmiotowego rozporządzenia Rady (EWG)
Nr 1408/71 z 14 czerwca 1971 r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia
społecznego do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na
własny rachunek oraz do członków ich rodzin przemieszczających się w obrębie
Wspólnoty (Dz.Urz.WE L 149 z 05.07.1971 r., s. 2 i n. ze zm.) określonego w
artykule 4 tego rozporządzenia prowadzi do wniosku, iż tzw. „premie lojalnościowe”
nie mieszczą się w zakresie przedmiotowym powołanego aktu. Nie należą bowiem
do działów zabezpieczenia społecznego określonych w pkt 1 artykułu 4, a nadto ich
charakter jest składkowy (pracodawca ma bowiem obowiązek z tego tytułu
odprowadzić składkę w wysokości 9,12% wynagrodzenia do belgijskiego funduszu
przy belgijskiej Konfederacji Budownictwa). Zatem nie ma podstaw do
zastosowania pkt 2a artykułu 4 cytowanego aktu. Jest to więc specjalne
świadczenie z belgijskiego sytemu prawnego, finansowane ze składek pobieranych
od wszystkich przedsiębiorców budowlanych, także zagranicznych, wykonujących
usługi na terenie Belgii, stanowiące wyraz uprzywilejowania pracowników
budowlanych ze względu na pracę w określonej grupie zawodowej.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego, oskładkowanie tzw. „premii lojalnościowych”
drugi raz w Polsce (pierwszy raz składka miała być opłacona przez pracodawcę do
belgijskiego funduszu w wysokości 9,12% wynagrodzenia) oznaczałoby naruszenie
zasady niedyskryminacji w zatrudnieniu obywateli polskich wobec obywateli
belgijskich. Przysporzenie z tytułu premii lojalnościowych obywateli polskich
wykonujących pracę na terenie Belgii byłoby bowiem mniejsze niż przysporzenie
pracowników belgijskich z tego samego tytułu wykonujących pracę w sektorze
budownictwa.
Swobodny przepływ pracowników oznacza, że obywatele UE mają prawo do
takiego samego traktowania, jakie przysługuje obywatelom państwa przyjmującego
w zakresie dostępu do zatrudnienia, warunków pracy oraz wszelkich innych
przywilejów socjalnych i podatkowych, które mogą ułatwić integrację pracownika w
danym państwie.
9
Organ rentowy wniósł do Sądu Najwyższego skargę kasacyjną od wyroku
Sądu Apelacyjnego z dnia 20 listopada 2012 r., zaskarżając ten wyrok w zakresie:
(-) punktu 1, którym oddalono apelację organu pozwanego od wyroku Sądu
Okręgowego z dnia 24 stycznia 2012 r. dotyczącą zainteresowanych: P. W., G. B.,
K. N., S. K., A. W.; (-) punktu 2, którym obciążono organ pozwany kosztami
zastępstwa procesowego w instancji odwoławczej.
Zaskarżonemu wyrokowi skarżący organ rentowy zarzucił:
(-) niewłaściwą wykładnię oraz niezastosowanie art. 18 ust. 1 i art. 4 ust. 9
ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych w
związku z art. 10 ust 1 pkt 1 i art. 11 ust 1, art. 12 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o
podatku dochodowym od osób fizycznych przez uznanie, iż przychód wypłacony
przez odwołującego pracownikom w ramach „podróży służbowych” nie stanowi
podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, ponieważ nie miał on
charakteru trwałego, a zatem w sensie ekonomicznym nie można mówić o
przysporzeniu majątkowym, pomimo że pracownicy P. W., G. B., K. N., S. K., A. W.
w latach kalendarzowych 2007 i 2008 otrzymali od pracodawcy środki pieniężne -
zwrot kosztów podróży służbowych na podstawie poleceń wyjazdów służbowych.
Tym samym, w opinii organu rentowego, Sąd całkowicie pominął definicję
przychodu wyrażoną w art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku
dochodowym od osób fizycznych;
(-) naruszenie prawa materialnego, to jest art. 13 ust 1 - obowiązującego do
dnia 30 kwietnia 2010 r. rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71 z 14 czerwca
1971 r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego dla
pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek oraz
do członków ich rodzin przemieszczających się w obrębie Wspólnoty w związku z
art. 18 ust 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń
społecznych w związku z art. 10 ust 1, art. 11 ust 1, art. 12 ustawy z dnia 26 lipca
1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych przez ich niezastosowanie i
przez to przyjęcie, że przychód wypłacony przez odwołującą się pracownikom w
ramach „premii lojalnościowych” nie stanowi podstawy wymiaru składek na
ubezpieczenia społeczne,
10
(-) naruszenie prawa materialnego, to jest art. 4 i art. 13 ust 1, ust 2 lit a, art.
14 ust 1 lit a i b obowiązującego do dnia 30 kwietnia 2010 r. rozporządzenia Rady
(EWG) nr 1408/71 z 14 czerwca 1971 r. w sprawie stosowania systemów
zabezpieczenia społecznego dla pracowników najemnych, osób prowadzących
działalność na własny rachunek oraz do członków ich rodzin przemieszczających
się w obrębie Wspólnoty w związku z art. 18 ust 1 ustawy z dnia 13 października
1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych w związku z art. 10 ust 1, art. 11 ust
1, art. 12 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych
przez ich niewłaściwą wykładnię i przez to przyjęcie, iż nie powinny stanowić
podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne.
Z uwagi na zaistniałe uchybienia organ rentowy wniósł o uchylenie wyroku
Sądu Apelacyjnego w zaskarżonej części i przekazanie sprawy temu Sądowi do
ponownego rozpoznania, ewentualnie o uchylenie w zaskarżonej części wyroku
Sądu Apelacyjnego i poprzedzającego go wyroku Sądu Okręgowego i przekazanie
sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania lub o uchylenie
zaskarżonej części wyroku Sądu Apelacyjnego i poprzedzającego go wyroku Sądu
Okręgowego oraz orzeczenie co do istoty sprawy przez oddalenie odwołań, a także
o zasądzenie kosztów postępowania.
W uzasadnieniu skargi organ rentowy, odnosząc się do wypłaconych „premii
lojalnościowych”, podniósł, że zgodnie z art. 13 ust 1 obowiązującego do dnia 30
kwietnia 2010 r. rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71 z 14 czerwca 1971 r. w
sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego dla pracowników
najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek oraz do członków
ich rodzin przemieszczających się w obrębie Wspólnoty osoby, do których stosuje
się niniejsze rozporządzenie, podlegają ustawodawstwu tylko jednego Państwa
Członkowskiego.
Zgodnie z przepisami prawa wspólnotowego, kwestie związane z
zabezpieczeniem społecznym, w tym podstawy wymiaru składek, zasady wymiaru
ocenia się wedle polskiego ustawodawstwa. Zdaniem autora skargi, powyższe
dotyczy również wypłaconych zainteresowanym „premii lojalnościowych”.
Takie stanowisko zajął Sąd Apelacyjny w zakresie rozstrzyganych tym
samym wyrokiem kwestii wypłaconych należności z tytułu podróży służbowych.
11
Natomiast w związku z wypłaconymi „premiami lojalnościowymi” uznał, iż nie
mieszczą się one w zakresie przedmiotowym rozporządzenia 1408/71, o których
mowa w art. 4.
Przyjęcie przez Sąd Apelacyjny i odwołanie się w tym drugim przypadku do
art. 4 rozporządzenia jest, w opinii wnoszącego skargę, rażącym naruszeniem
powołanych przepisów. Artykuł ten odnosi się bowiem do zakresu świadczeń
przysługujących osobom podlegającym rozporządzeniu 1408/71 z tytułu
zabezpieczenia społecznego, natomiast w żaden sposób nie odnosi się on do
kwestii związanych z ustaleniem podstawy wymiaru składek. Kwestie te są bowiem
regulowane przez poszczególne ustawodawstwa krajowe.
W skardze wyrażono również pogląd, że przyjęcie przez Sąd, iż „premie
lojalnościowe” nie podlegają regulacjom rozporządzenia 1407/71, skutkuje
naruszeniem wskazanych przepisów ustawodawstwa polskiego, w szczególności
art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń
społecznych i art. 10 ust. 1, art. 11 ust. 1, art. 12 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o
podatku dochodowym od osób fizycznych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest częściowo usprawiedliwiona. Oceniając ją, skład
rozpoznający przedmiotową sprawę w pełni podziela stanowisko zajęte przez Sąd
Najwyższy w analogicznej sprawie, wyrażone w wyroku z dnia 10 kwietnia 2014 r.,
II UK 386/13 (dotychczas niepublikowanym) oraz zaprezentowaną tam
argumentację.
Sąd Najwyższy w obecnym składzie również uznaje więc, że nieskuteczne
są zarzuty skarżącego odnoszące się do nieuwzględnienia w podstawie wymiaru
składek przychodu uzyskanego przez zainteresowanych z tytułu „podróży
służbowych”.
W tym zakresie Sąd Najwyższy uważa za niezbędne przypomnieć, iż
zgodnie z art. 18 ust. 1 ustawy systemowej, podstawę wymiaru składek na
ubezpieczenia emerytalne i rentowe ubezpieczonych będących pracownikami
stanowi przychód, o którym mowa między innymi w art. 4 pkt 9 ustawy, co oznacza
12
przychody w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych z
tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy. Przepis art. 12 ust. 1 ustawy o
podatku dochodowym od osób fizycznych, odczytywany w związku z art. 11 ust. 1
tej ustawy, za przychody ze stosunku pracy uznaje z kolei wszelkiego rodzaju
otrzymane (wypłacone pracownikowi) lub postawione do dyspozycji pracownika w
roku kalendarzowym pieniądze i wartości pieniężne oraz wartość otrzymanych
świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń, bądź ich ekwiwalenty, bez
względu na źródło finansowania tych wypłat i świadczeń, a w szczególności:
wynagrodzenie zasadnicze, wynagrodzenie za godziny nadliczbowe, różnego
rodzaju dodatki, nagrody, ekwiwalenty za niewykorzystany urlop i wszelkie inne
kwoty niezależnie od tego, czy ich wysokość została z góry ustalona, a ponadto
świadczenia pieniężne ponoszone za pracownika, jak również wartość innych
nieodpłatnych świadczeń lub świadczeń częściowo odpłatnych.
Trafnie skarżący podnosi zatem, że powołane wyżej przepisy nie uzależniają
uwzględnienia w podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne
uzyskanego przez pracownika przychodu od jego „trwałości”. Nie może to jednak
prowadzić do uwzględnienia skargi kasacyjnej w omawianym obecnie zakresie.
Skarżący, ograniczając się do postawienia zarzutu błędnego zdefiniowania pojęcia
przychodu, pomija bowiem, że podstawę zaskarżonego wyroku w tej części
stanowiło przede wszystkim podzielenie przez Sąd odwoławczy oceny Sądu
pierwszej instancji co do niecelowości oskładkowania świadczeń wypłaconych
zainteresowanym z tytułu podróży służbowych, a następnie dokonywania korekt w
tym zakresie w sytuacji, gdy na datę orzekania sporne kwoty zostały pracodawcy
zwrócone. Sąd drugiej instancji - aczkolwiek jasno tego nie wyraził - odwołał się
zatem do wynikającej z art. 316 § 1 k.p.c. zasady aktualności orzeczenia
sądowego. Dokonanej w tym kontekście oceny skarżący nie podważa zaś
stosownymi zarzutami, co powoduje, że prawidłowość stanowiska Sądu
odwoławczego uchyla się spod kontroli kasacyjnej.
Usprawiedliwiona jest natomiast skarga kasacyjna w zakresie odnoszącym
się do nieuwzględnienia w podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne
wypłaconych zainteresowanym „premii lojalnościowych”.
13
Sąd drugiej instancji - pomimo przyjęcia, że na podstawie art. 13 ust. 1 i
art. 14 ust. 1 lit. a rozporządzenia Rady zainteresowani podlegali w zakresie
ubezpieczeń społecznych ustawodawstwu polskiemu - uznał, że sporne
świadczenia nie stanowią podstawy wymiaru składek na te ubezpieczenia, gdyż po
pierwsze - nie wchodzą one w zakres przedmiotowy rozporządzenia Rady, skoro
nie zostały wymienione w art. 4 pkt 1 (prawidłowo: ust. 1) i nie ma do nich
zastosowania art. 4 pkt 2a (prawidłowo: ust. 2a) tego aktu, po drugie - stanowią
„specjalne świadczenie z belgijskiego systemu prawnego” finansowane ze składek
pobieranych od wszystkich przedsiębiorców budowlanych wykonujących usługi na
terenie Belgii, po trzecie - ich ponowne oskładkowanie oznaczałoby naruszenie
zasady niedyskryminacji w zatrudnieniu obywateli polskich wykonujących pracę w
sektorze budownictwa na terenie Belgii w stosunku do pracowników belgijskich.
W ocenie Sądu Najwyższego, argumentacja ta nie zasługuje jednak na
aprobatę. Stosownie do art. 4 ust. 1 rozporządzenia Rady, znajduje ono
zastosowanie do wszystkich ustawodawstw odnoszących się do działów
zabezpieczenia społecznego, które dotyczą: a) świadczeń w razie choroby i
macierzyństwa; b) świadczeń z tytułu inwalidztwa, łącznie ze świadczeniami
służącymi zachowaniu albo zwiększeniu zdolności do zarobkowania; c) emerytur;
d) świadczeń dla osób pozostałych przy życiu; e) świadczeń z tytułu wypadku przy
pracy i choroby zawodowej; f) świadczeń z tytułu śmierci; g) zasiłków dla
bezrobotnych; h) świadczeń rodzinnych, zaś zgodnie z art. 4 ust. 2a - również do
specjalnych świadczeń pieniężnych o charakterze nieskładkowym, przewidzianych
w ramach ustawodawstwa, które z uwagi na jego zakres podmiotowy, cele i/lub
warunki nabycia uprawnienia posiada cechy zarówno ustawodawstwa dotyczącego
zabezpieczenia społecznego, o którym mowa w ust. 1, jak również pomocy
społecznej. Nie jest więc trafny pogląd Sądu drugiej instancji, jakoby zakres
przedmiotowy rozporządzenia Rady określony w jego art. 4 ust. 1 i ust. 2a odnosił
się do świadczeń stanowiących podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia
społeczne. Niewątpliwie zakres ten odnosi się bowiem do świadczeń
przysługujących z systemów zabezpieczenia społecznego na wypadek ryzyk
enumeratywnie wymienionych w art. 4 ust. 1 rozporządzenia Rady oraz specjalnych
świadczeń pieniężnych o charakterze nieskładkowym zdefiniowanych w art. 4 ust.
14
2a tego rozporządzenia, a przeznaczonych na zapewnienie: uzupełniającego,
zastępczego lub dodatkowego ubezpieczenia od ryzyk objętych działami
zabezpieczenia społecznego, o których mowa w ust. 1, które zagwarantują
zainteresowanym osobom dochód na poziomie minimum egzystencji,
uwzględniający sytuację gospodarczą i społeczną w zainteresowanym Państwie
Członkowskim (lit. i) albo wyłącznie szczególnej ochrony niepełnosprawnym, ściśle
powiązanej z otoczeniem społecznym takiej osoby w zainteresowanym Państwie
Członkowskim (lit. ii). Skoro zatem w zakresie ubezpieczeń społecznych
zainteresowani podlegali ustawodawstwu polskiemu, to również według tego
ustawodawstwa winno podlegać ocenie ustalenie podstawy wymiaru składek na te
ubezpieczenia.
Nie można również podzielić poglądu Sądu drugiej instancji, że „premia
lojalnościowa” nie stanowi przychodu ze stosunku pracy w rozumieniu art. 12 ust. 1
ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych z tego względu, iż jest
„specjalnym świadczeniem przysługującym z belgijskiego systemu prawnego
finansowanym ze składek pobieranych od wszystkich przedsiębiorców
budowlanych”. Uszło uwadze Sądu odwoławczego, że art. 18 ust. 1 w związku z
art. 4 pkt 9 ustawy systemowej oraz art. 12 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym
od osób fizycznych za podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne
uznaje wszelkiego rodzaju wypłaty pieniężne dokonywane z tytułu zatrudnienia w
ramach stosunku pracy, bez względu na źródło ich finansowania. Ponownie
bowiem należy przypomnieć, iż zgodnie z treścią art. 18 ust. 1 ustawy systemowej,
podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ubezpieczonych
będących pracownikami stanowi przychód, o którym mowa w art. 4 pkt 9 ustawy, co
oznacza przychody w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób
fizycznych z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy. Przepis art. 12 ust. 1
ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych za
przychody ze stosunku pracy uznaje zaś wszelkiego rodzaju wypłaty pieniężne oraz
wartość pieniężną świadczeń w naturze bądź ich ekwiwalenty, bez względu na
źródło finansowania tych wypłat i świadczeń, a w szczególności: wynagrodzenie
zasadnicze, wynagrodzenie za godziny nadliczbowe, różnego rodzaju dodatki,
nagrody, ekwiwalenty za niewykorzystany urlop i wszelkie inne kwoty niezależnie
15
od tego, czy ich wysokość została z góry ustalona, a ponadto świadczenia
pieniężne ponoszone za pracownika, jak również wartość innych nieodpłatnych
świadczeń lub świadczeń częściowo odpłatnych. Stosownie do treści art. 21 ustawy
systemowej, określenie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek
oraz wyłączenia z tej podstawy niektórych rodzajów przychodów pozostawiono
ministrowi właściwemu do spraw zabezpieczenia społecznego do uregulowania w
drodze rozporządzenia. Na podstawie tej delegacji Minister Pracy i Polityki
Socjalnej wydał w dniu 18 grudnia 1998 r. rozporządzenie w sprawie
szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia
emerytalne i rentowe (Dz.U. Nr 161, poz. 1673 ze zm.). Z § 2 tego aktu prawnego
nie wynika jednak, aby przychód z tytułu tzw. „premii lojalnościowych” nie stanowił
podstawy wymiaru składek.
Z ustaleń faktycznych Sądów obu instancji wynika, że w każdym przypadku
sporne świadczenia finansowane były przez pracodawcę zainteresowanych,
niezależnie od tego czy to on dokonywał bezpośrednio ich wypłaty pracownikom,
czy też wypłaty dokonywał inny podmiot, jednakże ze środków pochodzących ze
składek pracodawców branży budowlanej i przeznaczonych na wypłatę tych
świadczeń. Nie powinno również budzić wątpliwości, że „premie lojalnościowe”,
stanowiące - jak przyjęły to Sądy obu instancji - wynagrodzenie pracownika za
lojalność wobec belgijskiego sektora budowlanego i wyraz uprzywilejowania
pracowników budowlanych ze względu na pracę w określonej grupie zawodowej,
posiadają charakter przychodu z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy, gdyż
właśnie wykonywanie tego zatrudnienia stanowiło podstawę ich wypłaty
zainteresowanym.
Niezrozumiałe są z kolei wywody Sądu drugiej instancji odnoszące się do
„naruszenia zasady niedyskryminacji w zatrudnieniu obywateli polskich wobec
obywateli belgijskich” z uwagi na „oskładkowanie ‘premii lojalnościowych’ drugi raz
w Polsce”. Rozważania Sądu odwoławczego w tym zakresie pozostają poza
ustalonym stanem faktycznym, zgodnie z którym obowiązek przekazywania do
Funduszu Społecznego Pracowników Branży Budowlanej przy belgijskiej
Konfederacji Budownictwa składki w wysokości 9,12% wynagrodzeń pracowników z
przeznaczeniem na wypłatę „premii lojalnościowych” obciążał pracodawcę i to tylko
16
w przypadku, gdy świadczeń tych nie wypłacał on pracownikom bezpośrednio. Ze
stanu faktycznego nie wynika natomiast, aby składka przeznaczona na „premie
lojalnościowe” była potrącana z wynagrodzeń pracowników lub aby od wypłat tego
rodzaju pobierane były składki przez belgijskie instytucje ubezpieczeniowe.
Kierując się przedstawionymi motywami, Sąd Najwyższy orzekł jak w
sentencji wyroku na podstawie art. 39814
k.p.c., art. 39815
§ 1 k.p.c. oraz art. 108 §
2 k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c.