Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 5/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 5 sierpnia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Bogusław Cudowski (przewodniczący)
SSN Halina Kiryło
SSN Zbigniew Korzeniowski (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania M.Z.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o zasiłek chorobowy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 5 sierpnia 2014 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w K. z dnia 9 sierpnia 2013 r.,
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Wnioskodawczyni M. Z. utraciła stanowisko sędziego 13 września 2011 r.
(na podstawie art. 68 § 2 ustawy z 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów
powszechnych, jednolity tekst: Dz.U. z 2013 r., poz. 427 ze zm.; dalej jako „usp”) i
powstał spór o zasiłek chorobowy za okres jej niezdolności do pracy od 20
września 2011 r. do 19 marca 2012 r. Pozwany organ rentowy odmówił jej tego
2
świadczenia zarzucając, że sędzia nie podlegała ubezpieczeniom społecznym (w
tym chorobowemu). Sąd Rejonowy wyrokiem z 9 sierpnia 2013 r. oddalił odwołanie
wnioskodawczyni od decyzji pozwanego, podzielając zarzut, że nie podlegała
ubezpieczeniu chorobowemu. Sąd Okręgowy w K. uwzględnił apelację
wnioskodawczyni i wyrokiem z 9 sierpnia 2013 r. zmienił wyrok Sądu Rejonowego
oraz decyzję pozwanego i przyznał jej zasiłek chorobowy za sporny okres.
Dodatkowo ustalił, że po wygaśnięciu stosunku służbowego Sąd przekazał do ZUS
składki od wynagrodzenia wypłaconego sędzi w służbie oraz złożył deklaracje
rozliczeniowe (art. 91 § 10 usp). Brak było podstaw do uznania, że
wnioskodawczyni nie spełnia przesłanek do przyznania jej zasiłku chorobowego. W
stosunku służbowym sędziego wnioskodawczyni nie podlegała ubezpieczeniom
społecznym, jednak potem (po przekazaniu składek) „odwołującą należy
potraktować jako osobę ubezpieczoną”. Należy stwierdzić, „iż skoro
wnioskodawczyni była ubezpieczona do 13 września 2011 r., a jej niezdolność do
pracy powstała 20 września 2011 r., to ma prawo do zasiłku chorobowego za
sporne okresy. Niezdolność do pracy trwała bez przerwy ponad 30 dni, powstała w
okresie wskazanym w art. 7 pkt 1 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach
pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, tj. nie
później niż po upływie 14 dni od ustania tytułu ubezpieczenia chorobowego”.
W skardze kasacyjnej pozwany zarzucił naruszenie art. 1 ustawy z 25
czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych w razie choroby i macierzyństwa
(jednolity tekst: Dz.U. 2014 r., poz. 159; dalej jako „ustawa zasiłkowa”) w związku z
art. 11 i art. 6 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń
społecznych (jednolity tekst: Dz.U. 2013 r., poz. 1442 ze zm.; dalej jako „ustawa o
sus”). Niewłaściwe zastosowanie prawa ma polegać na przyjęciu, że sędzia,
którego stosunek służbowy wygasł w trybie art. 68 § 2 usp i „za którego przekazano
składki na ubezpieczenia społeczne w trybie art. 91 § 10 usp jest osobą objętą
ubezpieczeniem społecznym w razie choroby i macierzyństwa określonym w
ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
3
Zarzuty skargi kasacyjnej nie są zasadne i dlatego nie została uwzględniona.
Spór wymaga uporządkowania kwestii podstawowych, gdyż skarżący trzyma
się zarzutu, że sędzia (wnioskodawczyni) nie podlegała ubezpieczeniu
chorobowemu, dlatego nie ma prawa do zasiłku chorobowego. Rzecz jednak w
tym, że zasiłku chorobowego nie dochodziła sędzia, lecz były pracownik. Poza
sporem jest, że sędzia była w stosunku pracy (pracownikiem). To, że w okresie
zatrudnienia nie były płacone składki na ubezpieczenia społeczne, w tym
chorobowe, nie oznacza, że nie przysługuje jej ochrona wynikająca z art. 7 pkt 1
ustawy zasiłkowej, czyli taka jak pracownikowi, który po ustaniu zatrudnienia stał
się niezdolny do pracy z powodu choroby. Kluczem do sprawy jest dostrzeżenie
zmiany sytuacji ubezpieczeniowej sędziów, wynikającej z uchwalenia nowej
Konstytucji i przyjęcia w niej określonego statusu sędziów (zob. w szczególności
art. 180). Sędziowie przestali podlegać powszechnemu ubezpieczeniu
społecznemu i od 1 stycznia 1998 r. nie ma obowiązku opłacania składek na
ubezpieczenie społeczne od wynagrodzeń sędziów (art. 8 ustawy z 28 sierpnia
1997 r. o zmianie ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych
ustaw (Dz.U. Nr 124, poz. 782). Zamiast emerytury lub renty z tytułu niezdolności
do pracy sędzia uzyskuje uposażenie wynikające ze stanu spoczynku, a zamiast
zasiłku chorobowego świadczenia przewidziane w usp. Ujmując bardzo
syntetycznie, rozwiązanie takie zmieniło zasadniczo sytuację sędziów w tej sferze,
co jednak nie zmieniało tego, że sędzia nadal pozostawał pracownikiem.
Wyłączenie z powszechnych ubezpieczeń społecznych odnosi się tylko do okresu
trwania stosunku służbowego sędziego. Po jego ustaniu, w tym po orzeczeniu
dyscyplinarnym o złożeniu sędziego z urzędu (art. 68 § 2 usp), sędzia nie
zachowuje prawa do przysługującego mu w okresie służby szczególnego systemu
zaopatrzenia społecznego. Uprawnione jest stwierdzenie skarżącego, że w
stosunku służbowym sędzia nie podlegał ubezpieczeniom społecznym w zwykłym
(powszechnym) rozumieniu. Jednak nie zamyka to rozważnego problemu, gdyż
należy odpowiedzieć na pytanie - po co ustawodawca w razie rozwiązania albo
wygaśnięcia stosunku służbowego sędziego wymaga przekazania składek do ZUS
od wynagrodzenia wypłaconego sędziemu w okresie służby, od którego nie
odprowadzono składki na ubezpieczenie społeczne – art. 91 § 10 u.s.p.
4
Przekazanie składek w tym trybie nie oznacza „nawiązania stosunku ubezpieczenia
społecznego” z tą chwilą, lecz jego swoiste odnowienie w powszechnym systemie
ubezpieczeń społecznych. Sędzia jako pracownik miałby zwykłe prawo do
polegania ubezpieczeniom społecznym z tytułu pracowniczego zatrudnienia. Jeżeli
więc sędzia utracił swój status i związane z nim zaopatrzenie społeczne, to nie
mógł utracić ochrony ubezpieczeniowej w zakresie powszechnego ubezpieczenia
społecznego, gdyż był pracownikiem. Konstrukcja swoistego odnowienia jest tu
uprawniona, jako że wyłączenie sędziów z systemu powszechnego nie miało na
celu pogorszenia ich sytuacji w zakres ubezpieczenia społecznego. Sędziowie
zostali wyłączeni z powszechnego ubezpieczenia społecznego na mocy
szczególnej regulacji. Innymi słowy po zakończeniu stosunku służbowego okres
służby kwalifikuje się obecnie jako okres ubezpieczenia społecznego. Sędzia traci
szczególny system zaopatrzenia społecznego ale nie może stracić okresu służby
jako okresu podlegania ubezpieczeniom społecznym. Wszak okres ten składa się
na jego staż ubezpieczeniowy wymagany do świadczeń z ubezpieczenia
emerytalnego i rentowych. Innego uzasadnienia nie ma obowiązek przekazania
składek przez Sąd do ZUS określony w art. 91 § 10 usp. „Odnowienie” odnosi się
więc do możliwości uzyskania świadczeń z systemu powszechnego. Uzasadniając
tę kwestię jeszcze bardziej obrazowo, można by odwołać się do sytuacji, w której
spór odnosiłby się do sędziego, który był w służbie jeszcze przed zmianą prawa
wynikającego z wprowadzenia Konstytucji w 1997 r.
W skardze kasacyjnej skarżący wymaga podania podstawy prawnej, w której
kotwiczy się zasądzony obowiązek wypłaty zasiłku chorobowego. Jest nią art. 7
ustawy zasiłkowej, zgodnie z którym zasiłek chorobowy przysługuje również osobie,
która stała się niezdolna do pracy po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego,
jeżeli niezdolność do pracy trwała bez przerwy co najmniej 30 dni i powstała w
ciągu 14 dni do ustania tytułu ubezpieczenia chorobowego. Nieuprawnione jest
zapatrywanie, że przepis ten nie ma zastosowania w sprawie, bo sędzia do ustania
stosunku służbowego nie podlegała ubezpieczeniu chorobowemu. Była jednak
pracownikiem, a pracownicy ubezpieczeniu chorobowemu podlegają z mocy
ustawy (art. 11 ust. 1 w związku z art. 6 ust. 1 pkt 1 sus). Wskazane wyżej
wyłączenie sędziów z systemu ubezpieczenia społecznego, w tym chorobowego,
5
miało uzasadnienie ustrojowe i jeszcze raz należy podkreślić, że odejście sędziego
ze służby nie może pogarszać jego sytuacji jako pracownika w ubezpieczeniach
społecznych tak powszechnych jako emerytalne i rentowe, zatem również
chorobowe. W przeciwnym razie sytuacja byłego sędziego byłaby gorsza niż
innego pracownika po ustaniu zatrudnienia. Negatywne twierdzenie skarżącego o
niepodleganiu sędziego ubezpieczeniom społecznym jest więc zgodne z ustawą o
systemie ubezpieczeń społecznych, ale tylko wtedy gdy sędzia podlegał
szczególnej regulacji usp (art. 91). Gdy ta ostania już nie działa, to status byłego
sędziego w zakresie ubezpieczeń społecznych wynika z ubezpieczenia z tytułu
pracowniczego zatrudnienia. Nie można twierdzić, iż do okresu ubezpieczenia
społecznego nie zalicza mu się okresu zatrudnienia (służby). Innymi słowy prawo
sędziego do zasiłku chorobowego po ustaniu zatrudnienia wynika z tego, że był
pracownikiem.
Nie ma więc luki w ochronie ubezpieczeniowej sędziego po ustaniu stosunku
służbowego. Przekazanie składek potwierdza, że były sędzia ma zagwarantowane
powszechne ubezpieczenia społeczne. W aspekcie wykładni systemowej i logicznej
uzasadnione jest stwierdzenie, że były sędzia nie może być w gorszej sytuacji niż
każdy inny pracownik. Konkludując, nie można stwierdzić, że brak jest
wystarczających regulacji, uzasadniających przyznanie byłemu sędziemu zasiłku
chorobowego na warunkach z art. 7 pkt 1 ustawy zasiłkowej. To, że byli sędziowie
nie zostali „wymienieni” w przepisach art. 11 w związku z art. 6 ustawy systemowej
(sus) nie stanowi argumentu za odmową spornego zasiłku. Sędzia cały czas był
pracownikiem, a więc osobą którą wymienia art. 6 ust. 1 pkt 1 tej ustawy.
Szczególna regulacja prawna wyłączyła go do odrębnego systemu zabezpieczenia
społecznego i dlatego sędzia jako pracownik nie podlegał powszechnemu
ubezpieczeniu społecznemu. Ustanie stosunku służbowego nie oznacza jednak
utraty tytułu podlegania ubezpieczeniom społecznym, który cały czas się spełniał,
tyle tylko, że z mocy szczególnej regulacji był wyłączony. Innymi słowy
odpowiadając na zarzut skarżącego o braku regulacji, uprawnione jest twierdzenie,
że do wypłaty byłemu sędziemu zasiłku na podstawie art. 7 ustawy zasiłkowej nie
jest konieczna zmiana tej ustawy lub ustawy systemowej przez dodanie zapisu, że
6
po przekazaniu składek w trybie art. 91 ust. 10 usp były sędzia ma prawo do zasiłku
chorobowego na zasadach określonych w tym przepisie.
Nawet w służbie sędzia nie jest całkowicie oderwany od sytemu
powszechnego, gdyż podlega ubezpieczeniom społecznym w przypadku podjęcia
innego (dozwolonego) zatrudnienia (por. uchwały Sądu Najwyższego z 8 kwietnia
2004 r., II UZP 1/04, OSNPiUS 2004 nr 17, poz. 302 i z 9 lipca 2014 r., I UZP 1/14).
Z tych motywów orzeczono jak w sentencji (art. 39814
k.p.c.).