Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 286/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 11 września 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Beata Gudowska (przewodniczący)
SSN Romualda Spyt
SSN Zbigniew Hajn (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa G. G.
przeciwko Zespołowi Szkół Ponadgimnazjalnych […] o przywrócenie warunków
zatrudnienia, wynagrodzenie i udzielenie urlopu dla poratowania zdrowia,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 11 września 2014 r.,
skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Okręgowego w P.
z dnia 14 czerwca 2013 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
W pozwie z 5 października 2012 r. powódka G. G. żądała uznania
faktycznego wypowiedzenia warunków pracy i płacy dokonanego przez pozwany
Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych [...] pismem z 28 września 2012 r. za
bezskuteczne. Żądanie to Sądy orzekające w pierwszej i drugiej instancji uznały za
2
odwołanie od wypowiedzenia warunków pracy i płacy. W toku postępowania
powódka rozszerzyła powództwo, domagając się także zasądzenia od pozwanego
wyrównania wynagrodzenia w kwotach: (-) 1 397,59 zł wraz z ustawowymi
odsetkami od 2 października 2012 r. do dnia zapłaty za październik 2012 r., (-)
1383,57 zł wraz z ustawowymi odsetkami od 2 listopada 2012 r. do dnia zapłaty za
listopad 2012 r., (-) 1 391,17 zł wraz z ustawowymi odsetkami od 2 grudnia 2012 r.
do dnia zapłaty za grudzień 2012 r. oraz za dalsze okresy, jeśli wynagrodzenie nie
zostanie wypłacone w pełnej wysokości. Ponadto powódka domagała się
zasądzenia od pozwanego na jej rzecz kosztów procesu, w tym kosztów
zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Pozwany Zespół, w
odpowiedzi na pozew oraz w dalszych pismach procesowych, wniósł o oddalenie
powództwa oraz zasądzenie od powódki kosztów procesu, w tym kosztów
zastępstwa procesowego.
Sąd Rejonowy w P. wyrokiem z 20 marca 2013 r. oddalił powództwo,
zasądził od powódki na rzecz pozwanego 1.037,00 zł tytułem zwrotu kosztów
procesu oraz odstąpił od obciążenia powódki kosztami sądowymi.
Sąd ustalił, że G. G. jest zatrudniona w Zespole Szkół Ponadgimnazjalnych
(poprzednio Zespół Szkół) od 1 września 1988 r. 28 września 2000 r. powódka
uzyskała stopień nauczyciela mianowanego, a 18 grudnia 2006 r. stopień
nauczyciela dyplomowanego. W toku zatrudniania powódce wielokrotnie wręczano
pisma sporządzane na podstawie art. 30 ust. 5 i 6 ustawy z dnia 26 stycznia 1982
Karta Nauczyciela (jednolity tekst: Dz.U. 2014 r., poz. 191 w brzmieniu
obowiązującym w okresie objętym sporem), powoływanej dalej, jako: „Karta
Nauczyciela” lub „ustawa”, w których określano aktualne stawki wynagrodzenia
nauczycieli. Każdorazowo w tych pismach była zawarta informacja o ich podstawie
prawnej oraz informacja, że szczegółowe zasady wypłacania wynagrodzenia
zasadniczego, dodatków i ich zwiększeń regulują wskazane w piśmie
rozporządzania, Karta Nauczyciela, uchwała powiatu oraz regulamin szkoły. W
piśmie przedstawia się nauczycielowi wynagrodzenie, jakie będzie otrzymywał
zgodnie z obowiązującymi stawkami. Na pismach znajduje się podpis dyrektora
szkoły i są one przekazywane nauczycielom za pośrednictwem pracownika działu
kadr. Odbiór dokumentu nauczyciele potwierdzają podpisem w obecności
3
pracownika działu kadr G. K. W każdym z pism zawarto stwierdzenie, że z danym
dniem jest ustalone wynagrodzenie miesięczne w następujących składnikach.
Odbiór tych pism powódka zazwyczaj potwierdzała używając zwrotu „otrzymałam".
Sąd wskazał, że pisma pozwanej szkoły dotyczące zmiany wielkości etatu, np.
wypowiedzenia zmieniające, pracownica działu kadr G. K. przygotowuje na
wyraźne polecenia dyrektora szkoły, a ich wręczanie odbywa się w obecności
dyrektora. G. K. w sierpniu 2012 r. nie otrzymała od dyrektora szkoły polecenia
przygotowania dla powódki dokumentów dotyczących zwiększenia wielkości etatu.
Z ustaleń Sądu Rejonowego wynika, że 10 maja 2010 r. powódce wypowiedziano
warunki umowy o pracę, proponując ograniczenie etatu do 0,5. Pismem z 13
kwietnia 2011 r. wypowiedziano powódce umowę o pracę, od którego odwołała się
do Sądu Rejonowego. Wyrokiem Sądu Okręgowego z 9 grudnia 2011 r. powódka
została przywrócona do pracy. Po wypowiedzeniu z maja 2010 r. powódka nie
otrzymała od pozwanego pisma w przedmiocie kolejnej zmiany wielkości etatu. W
związku z wyrokiem Sądu Okręgowego powódka pismem z 13 grudnia 2011 r.
zgłosiła gotowość do pracy i podjęła zatrudnienie. Pismem z 29 lutego 2012 r.,
wydanym na podstawie art. 30 ust. 5 i 6 ustawy Karty Nauczyciela, powódka
została poinformowana o wysokości składników wynagrodzenia. W piśmie pod
pozycją „wymiar etatu” został wpisany etat niepełny. Powódka nie potraktowała
pisma jako wypowiedzenia warunków pracy z etatu 1/1 na niepełny etat. Dnia 27
sierpnia 2012 r. powódce doręczono pismo sporządzone na podstawie art. 30 ust. 5
i 6 Karty Nauczyciela, przygotowane przez G. K., w którym wymiar etatu powódki
został określony jako pełny i adekwatnie do tego wymiaru etatu zostały wyliczone
składniki wynagrodzenia. Odbierając to pismo, powódka zamieściła adnotację inną
niż zazwyczaj - „wyrażam zgodę”. Sąd Rejonowy stwierdził, że G. K. wielkość etatu
powódki jako pełny wpisała na skutek omyłki. Następnie, pismem z 28 września
2012 r. pozwana poinformowała powódkę, że zgodnie z wypowiedzeniem
warunków pracy z 10 maja 2010 r. jej wymiar zatrudnienia nadal wynosi 0,5 etatu.
Przydzielenie powódce liczby godzin (zgodnie z arkuszem organizacyjnym), które w
przeliczeniu dawałyby 1,02 etatu, nie zmieniło utraty mocy prawnej wypowiedzenia
z maja 2010 r. Równocześnie powódce doręczono poprawione pismo o wysokości
wynagrodzenia, sporządzone na podstawie art. 30 ust. 5 i 6 ustawy -Karta
4
Nauczyciela. Sąd pierwszej instancji stwierdził także, że strona pozwana przyznała,
że godziny pracy przydzielone powódce dawałyby w przeliczeniu 1.02 etatu
„dydaktycznego”. Sąd ustalił, że powódce za okres od października 2012 r. do
chwili obecnej było wypłacane wynagrodzenie adekwatne do etatu wynoszącego
0,5. Sąd ustalił, że 31 sierpnia 2012 r. (piątek) powódka otrzymała pismo podpisane
przez dyrektora szkoły, w którym określono przydział godzin w roku szkolnym
2012/2013. W dniu 3 września 2012 r. (poniedziałek) powódka udało się do lekarza
foniatry i 4 września 2012 r. przedstawiła dyrektorowi pozwanej szkoły orzeczenie
lekarskie w przedmiocie udzielenia urlopu dla poratowania zdrowia. Dyrektor
Zespołu zakwestionowała orzeczenie pod względem formalnym. Ostatecznie
jednak Centrum Medycyny Pracy orzekło 4 października 2012 r. o konieczności
udzielenia powódce urlopu dla poratowania zdrowia. Pismem z 16 października
2012 r. strona pozwana poinformowała powódkę, że skoro nie jest zatrudniona na
pełen etat, to nie spełnia warunków do uzyskania prawa do urlopu dla poratowania
zdrowia (art. 73 ustawy Karta Nauczyciela).
W ocenie Sądu Rejonowego pismo z 28 września 2012 r., które powódka
potraktowała jako wypowiedzenie zmieniające warunki wskazane w piśmie z 27
września 2014 r., nie miało charakteru wypowiedzenia zmieniającego, ani w
rozumieniu przepisów Karty Nauczyciela, ani w rozumieniu art. 42 k.p. Obydwa te
pisma miały charakter informacyjny, co wynika z tego, że jako ich podstawę prawną
wskazano przepisy art. 30 ust. 5 i 6 Karty Nauczyciela, które nie dotyczą
wypowiedzeń zmieniających, lecz sposobu i źródeł ustalania składników
wynagrodzenia nauczycieli. Pismem z 28 września 2012 r. powódka została jedynie
poinformowana, że w piśmie z 27 września 2012 r. błędnie określono jej wymiar
etatu. Skoro więc pismo z 28 września 2012 r. nie stanowiło wypowiedzenia
zmieniającego, to nie przysługiwało od niego prawo odwołania do sądu, co
uzasadniało jego oddalenie. Z uwagi na informacyjny charakter pisma z 27
września 2012 r. nie można także przyjąć założenia, że pozwany wpisując w nim
pełen etat, zaproponował powódce zmianę warunków zatrudnienia przez
zwiększenie etatu z ½ na 1/1. Wbrew twierdzeniu powódki, według której
wypowiedzenie zmieniające z 10 maja 2010 r. miało charakter okresowy i dotyczyło
jedynie roku szkolnego 2010/2011., a w kolejnym roku szkolnym powódka była
5
automatycznie zatrudniona na cały etat, Sąd Rejonowy uznał, że taki charakter
tego wypowiedzenia nie wynika ani z treści pisma z 10 maja 2010 r. ani z
przepisów art. 22 ust. 2 w związku z art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela, będących jego
podstawą. Okresowego charakteru wypowiedzenia nie uzasadnia też arkusz
organizacyjny, który nie jest czynnością z zakresu prawa pracy i nie przekłada się
automatycznie na treść stosunku pracy nauczycieli. Pracownik nie może zatem
wywodzić skutków prawnych bezpośrednio z treści tego dokumentu. Zdaniem Sądu,
powódka na skutek wypowiedzenia warunków pracy i płacy z 10 maja 2010 r. jest
zatrudniona od 1 września 2010 r. do chwili obecnej w wymiarze 0,5 etatu i na
takich warunkach została przywrócona do pracy wyrokiem Sądu Okręgowego z 9
grudnia 2011 r. Stanowiska tego nie może zmienić liczba godzin przydzielonych
powódce na rok szkolny 2012/2013 r. Czym innym jest bowiem wymiar etatu, a
czym innym liczba przydzielonych godzin. Zgodnie z art. 42 ust. 3b Karty
Nauczyciela, nauczycielowi zatrudnionemu w niepełnym wymiarze zajęć, wymiar
zajęć, o którym mowa w ust. 2 pkt 2 lit. a i b, w okresie rozliczeniowym, o którym
mowa w ust. 7a pkt 2, obniża się proporcjonalnie do wykonywanego wymiaru zajęć.
Obniżeniu podlegają więc zajęcia inne niż dydaktyczne. Dlatego nie ma
sprzeczności między zatrudnieniem powódki na 0,5 etatu i przydziałem zajęć
dydaktycznych w wymiarze np. 18/22. Trafnie zatem wyjaśniła dyrektor pozwanego
Zespołu, że liczba godzin wskazana w piśmie z 28 września 2012 r., dająca 1,02
etatu, oznacza etat dydaktyczny, a nie dotyczy wymiaru etatu, na który jest
zatrudniona powódka. Skoro więc powódka jest nadal zatrudniona na niepełny etat
(0,5), to niezależnie od treści orzeczenia lekarskiego z 4 października 2012 r., nie
ma prawa do urlopu dla poratowania zdrowia, który zgodnie z art. 73 ust. 1 Karty
Nauczyciela przysługuje nauczycielowi zatrudnionemu w pełnym wymiarze zajęć.
Powódka tego warunku nie spełnia. Dlatego Sąd Rejonowy, wskazując na art. 64
k.c. w związku z art. 73 ust. 1 Karty Nauczyciela, nie uwzględnił roszczenia o
zobowiązania pozwanego do złożenia oświadczenia woli o udzieleniu powódce
urlopu dla poratowania zdrowia. Sąd oddalił te roszczenie o wyrównanie
wynagrodzenia, które powódka wywodziła z bezpodstawnego założenia, że była
zatrudniona na pełen etat. Z tych względów Sąd Rejonowy uznał, że powództwo
nie zasługuje na uwzględnienie i oddalił je.
6
Wyrokiem zaskarżonym rozpoznawaną skargą kasacyjną Sąd Okręgowy, po
rozpoznaniu apelacji powódki od wyroku Sądu pierwszej instancji, oddalił apelację i
obciążył powódkę kosztami apelacyjnymi.
W uzasadnieniu wyroku Sąd odwoławczy uznał ustalenia faktyczne Sądu
Rejonowego za własne oraz w pełni podzielił jego rozważania prawne. Stwierdził
również, że wbrew zarzutom apelacji, nie doszło do nierozpoznania istoty sprawy,
bowiem Sąd Rejonowy dokonał ustalenia, czy powódka była zatrudniona na
podstawie mianowania w pełnym wymiarze, co stanowiło kwestię warunkującą
rozstrzygniecie o pozostałych roszczeniach. W świetle ustaleń Sądu pierwszej
instancji, wypowiedzenie warunków umowy o pracę z 10 maja 2010 r.,
ograniczające jej etat do 0,5, nie zostało cofnięte. W szczególności, wobec
przyjęcia przez Sąd Rejonowy, że pisma doręczone 27 i 31 sierpnia 2012 r. miały
charakter informacyjny, nie doszło do zmian wymiaru etatu w późniejszym spornym
okresie. Nie doszło więc do wypowiedzenia zmieniającego warunki pracy powódki
w zakresie wymiaru etatu. Ponadto, skoro powódka na skutek wypowiedzenia
warunków pracy i płacy z 10 maja 2010 r. jest zatrudniona od 1 września 2010 r. do
chwili obecnej w wymiarze 0,5 etatu i na takich warunkach została przywrócona do
pracy wyrokiem Sądu Okręgowego z 9 grudnia 2011 r., to nie ma znaczenia
powoływanie się przez nią na przydzieloną jej na rok szkolny 2012/2013 r. liczbę
godzin. Zdaniem Sądu Okręgowego, powyższe ustalenia, uwzględniając, że
„pozostałe roszczenia (zobowiązanie pozwanego do złożenia oświadczenia woli w
przedmiocie udzielenie urlopu dla poratowania zdrowia, zapłata wynagrodzenia)
powódki opierały się na założeniu, że jest zatrudniona na cały etat, pozwalają
stwierdzić, że Sąd pierwszej instancji „rozpoznał wszystkie zgłoszone roszczenia i
uznał, że zasługują one na oddalenie”. Sąd odwoławczy wskazał też, że z art. 73
Karty Nauczyciela wynika, że urlop dla poratowania zdrowia przysługuje
nauczycielowi zatrudnionemu w pełnym wymiarze. Dlatego nietrafny okazał się
zarzut naruszenia art. 73 ust. 1 tej ustawy, oparty na twierdzeniu, że powódka
spełniała przesłanki nabycia prawa do urlopu dla poratowania zdrowia. W rezultacie,
Sąd drugiej instancji stwierdził, że Sąd Rejonowy prawidłowo uznał, że nie doszło
do wypowiedzenia warunków pracy w zakresie wymiaru etatu, co przemawiało za
7
oddaleniem powództwa w całości. Wobec tego apelację powódki należało uznać za
bezzasadną i na podstawie art. 385 k.p.c. oddalić w całości.
Powódka zaskarżyła powyższy wyrok w całości, żądając w skardze
kasacyjnej jego uchylenia w całości i przekazania sprawy Sądowi Okręgowemu do
ponownego rozpatrzenia. Pełnomocniczka skarżącej zarzuciła oczywiste
naruszenie prawa materialnego, przez błędną wykładnię powodującą niewłaściwe
zastosowanie: (1) art. 73 w związku z art. 10 ust. 5 i art. 42 Karty Nauczyciela,
polegającą na przyjęciu, że urlop dla poratowania zdrowia przysługuje
nauczycielowi zatrudnionemu w pełnym wymiarze etatu, nie zaś w pełnym
wymiarze zajęć zgodnie z treścią ww. przepisu, co było wynikiem przyjęcia przez
Sąd, że wymiar zajęć nauczyciela nie wynika z dokumentu regulującego
organizację pracy szkoły, ale należy do decyzji dyrektora szkoły, który może cofnąć
ograniczenie zatrudnienia lub nie; (2) art. 20 ust. 1 pkt 2 i art. 22 ust. 2 Karty
Nauczyciela, polegającą na przyjęciu, że ograniczenie zatrudnienia nauczyciela
zatrudnionego przez mianowanie dokonane w oparciu o art. 22 ust. 2 w związku z
art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela dokonuje się przez jednostronne
wypowiedzenie warunków pracy oraz, że ma charakter bezterminowy, podczas gdy
ograniczenie zatrudnienia nauczyciela zatrudnionego przez mianowanie dokonuje
się w wyniku czynności dwustronnej na okres jednego roku szkolnego.
Pełnomocniczka skarżącej zarzuciła także naruszenie przepisów prawa
postępowania, mające wpływ na wynik sprawy, a mianowicie: (1) art. 227 k.p.c.,
przez oddalenie wniosku dowodowego powódki o przeprowadzenie dowodu z
arkusza organizacyjnego na rok szkolny 2012/2013, tj. dokumentu mającego
znaczenie dla ustalenia faktów istotnych w sprawie; (2) nierozpoznanie istoty
sprawy, polegające na nieorzeczeniu o żądaniu pozwu i niezbadaniu materialnych
podstaw żądania pozwu w zakresie ustalenia treści stosunku pracy i zasądzenia
wynagrodzenia.
W odpowiedzi na skargę strona pozwana wniosła o jej oddalenie w całości.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Bezzasadne są zarzuty naruszenia przepisów postępowania. W pierwszej
kolejności należy zauważyć, że skarga kasacyjna może być oparta na tej podstawie
8
tylko wtedy, gdy uchybienie przepisom postępowania mogło mieć istotny wpływ na
wynik sprawy, czego w skardze nie zarzucono. Poza tym, zarzucając naruszenie
art. 227 k.p.c., pełnomocniczka skarżącej nie powołała art. 391 § 1 k.p.c., co
uniemożliwia odniesienie tego zarzutu do wyroku Sądu drugiej instancji. Z kolei
zarzut nierozpoznania istoty sprawy został przedstawiony bez wskazania przepisów
postępowania, które w ten sposób zostały przez zaskarżony wyrok naruszone, co w
świetle art. 39813
§ 1 k.p.c. pozbawia Sąd Najwyższy możliwości jego rozpatrzenia.
Uzasadnione okazały się natomiast zarzuty odniesione do podstawy
naruszenia prawa materialnego, w tym szczególnie art. 73 ust. 1 Karty Nauczyciela,
do którego jak wynika z uzasadnienia podstaw skargi odnosi się zarzut wskazany w
jej petitum, jako naruszenie art. 73, oraz art. 42, art. 22 ust. 2 w związku z art. 20
ust. 1 pkt 2 tej ustawy. Zgodnie z art. 73 ust. 1 Karty Nauczyciela, nauczycielowi
zatrudnionemu w pełnym wymiarze zajęć na czas nieokreślony, po przepracowaniu
co najmniej 7 lat w szkole, dyrektor szkoły udziela urlopu dla poratowania zdrowia,
w celu przeprowadzenia zaleconego leczenia, w wymiarze nieprzekraczającym
jednorazowo roku, z zastrzeżeniem ust. 2. Z przepisu tego wynika, że oprócz
złożenia wniosku o udzielenie urlopu (warunek formalny), nabycie prawa do tego
świadczenia jest uzależnione od stwierdzenia zatrudnienia wnioskodawcy na czas
nieokreślony, w pełnym wymiarze zajęć oraz legitymowanie się przez niego co
najmniej siedmioletnim okresem pracy w szkole. Gdy warunki te zostaną spełnione,
dyrektor szkoły jest zobowiązany do udzielenia urlopu. (zob. uchwałę Sądu
Najwyższego z dnia 14 lutego 2012 r., III PZP 1/12, OSNP 2012 nr 15-16,
poz. 187).
W niniejszej sprawie rozstrzygnięcia wymaga spełnienie przez powódkę
warunku zatrudnienia „w pełnym wymiarze zajęć”. Z przepisów ustawy wynika, że
określenie to oznacza część pełnego czasu pracy nauczyciela, w której nauczyciel
obowiązany jest realizować zajęcia dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze,
prowadzone bezpośrednio z uczniami lub wychowankami albo na ich rzecz (art. 42
ust. 1 i ust. 2 pkt 1 Karty Nauczyciela). Pełny czas pracy nauczyciela wynosi
maksymalnie 40 godzin na tydzień (art. 40 ust. 1 Karty Nauczyciela). Natomiast
pełny wymiar zajęć nauczyciela (tzw. „pensum”) różni się zależnie od stanowiska i
typu szkoły (art. 42 ust. 3 i ust. 4a), wynosząc np. dla nauczycieli szkół
9
podstawowych, gimnazjów, liceów ogólnokształcących i niektórych innych 18
godzin. Powyższą wykładnię rozważanego pojęcia zawartego w art. 73 ust. 1 Karty
Nauczyciela potwierdza art. 42 ust. 5 tej ustawy, który stanowi, że pracę
wykonywaną w wymiarze określonym w ust. 3 lub ustalonym na podstawie ust. 4a
albo ust. 7 uznaje się w zakresie uprawnień pracowniczych za pracę wykonywaną
w pełnym wymiarze zajęć. Potwierdzeniem tej wykładni są także konteksty użycia
tego określenia w innych przepisach Karty Nauczyciela (np. art. 22 ust. 1 i ust. 2).
Ustawa posługuje się również równoznacznymi określeniami „tygodniowy
obowiązkowy wymiar godzin, o których mowa w art. 42 ust. 3” lub „o których mowa
w art. 42 ust. 4a” (art. 30 ust. 5) oraz „tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin
zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych” (art. 35 ust. 2, art. 42
ust. 3), które nie przeczą powyższej interpretacji. Wbrew poglądowi Sądu
Rejonowego, akceptowanemu przez Sąd odwoławczy, do innego wniosku nie
prowadzi też art. 42 ust. 3b Karty Nauczyciela, stanowiący, że nauczycielowi
zatrudnionemu w niepełnym wymiarze zajęć, wymiar zajęć, o którym mowa w ust. 2
pkt 2 lit. a i b, w okresie rozliczeniowym, o którym mowa w ust. 7a pkt 2, obniża się
proporcjonalnie do wykonywanego wymiaru zajęć. Przeciwnie przepis ten
potwierdza powyższą wykładnię, wskazując, że wymiar zajęć pozadydaktycznych
(pozostających poza „pensum”) jest uzależniony od wymiaru zajęć dydaktycznych,
wychowawczych lub opiekuńczych. W rezultacie, przez pracę w pełnym wymiarze
zadań, stanowiącą warunek nabycia przez nauczyciela prawa do urlopu na
poratowanie zdrowia należy rozumieć prowadzenie zajęć dydaktycznych,
wychowawczych i opiekuńczych, w pełnym wymiarze tych zajęć bezpośrednio z
uczniami lub wychowankami albo na ich rzecz (art. 73 ust. 1 w związku z 42 ust. 5
Karty Nauczyciela).
Wobec powyższego, przyjęty przez Sąd odwoławczy, za Sądem pierwszej
instancji, pogląd utożsamiający pojęcie pełnego wymiaru zajęć z art. 73 ust. 1 Karty
Nauczyciela z ogólnym czasem pracy nauczyciela z art. 42 ust. 1 tej ustawy i
dodatkowo przyjmujący, że obniżenie tak rozumianego wymiaru zajęć może
polegać na wyłączeniu z czasu pracy nauczyciela jedynie godzin nieobjętych
pensum lub redukcji takich godzin, np. zajęć i czynności związanych z
przygotowaniem się do lekcji, przy pozostawieniu pełnego obciążenia zajęciami
10
dydaktycznymi, jest sprzeczny z tym przepisem (art. 73 ust. 1) i innymi wskazanymi
przepisami Karty Nauczyciela. Wobec tego zarzut naruszenia art. 73 ust. 1 okazał
się uzasadniony.
Dalsza ocena zaskarżonego wyroku w świetle zarzutu naruszenia art. 73
ust. 1 Karty Nauczyciela wymaga zaznaczenia, że zgodnie ze stanowiskiem Sądu
Najwyższego, nauczyciel ma prawo do pierwszego urlopu dla poratowania zdrowia
po przepracowaniu co najmniej 7 lat w zawodzie nauczyciela w pełnym wymiarze
zajęć, bezpośrednio przypadających przed datą rozpoczęcia urlopu dla
poratowania zdrowia (wyroki Sądu Najwyższego z: 13 grudnia 2012 r., II PK
137/12, OSNP 2013 nr 21-22, poz. 245; 20 maja 2014 r., I PK 280/13, LEX nr
1475154). Należy jednak wskazać, że ocena, czy powódka spełniła warunek
zatrudnienia w pełnym wymiarze zajęć w odpowiednim okresie poprzedzającym
wystąpienie z wnioskiem o urlop dla poratowania zdrowia, nie może ograniczyć się
do sprawdzenia liczby godzin zajęć składających się na jej pensum w tym okresie.
Konieczne jest bowiem rozważenie, czy ewentualne ograniczenia wymiaru jej zajęć
(pensum) zostały zgodnie z prawem i skutecznie wprowadzone. Zagadnienie to
wiąże się z oceną skuteczności dokonanych przez pozwany Zespół Szkół
„wypowiedzeń zmieniających”, tj. oświadczenia z 10 maja 2010 r. i ewentualnie
wcześniejszych i późniejszych podobnych oświadczeń złożonych w okresie 7 lat
poprzedzających złożenie przez powódkę wniosku o urlop na poratowanie zdrowia.
Jak wynika z ustaleń przyjętych w podstawie zaskarżonego wyroku Sądu
Okręgowego, „wypowiedzenie zmieniające” z 10 maja 2010 r. zostało dokonane na
podstawie art. 22 ust. 2 w związku z art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela. Zgodnie
z tymi przepisami, zatrudnienie w niepełnym wymiarze zajęć (nie niższym jednak
niż ½ obowiązkowego wymiaru zajęć, z jednoczesnym proporcjonalnym
zmniejszeniem wynagrodzenia) nauczyciela zatrudnionego na podstawie
mianowania, jest dopuszczalne za jego zgodą w razie częściowej likwidacji szkoły
albo w razie zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie liczby oddziałów w
szkole lub zmian planu nauczania, gdy nie ma możliwości zatrudnienia go w
pełnym wymiarze zajęć oraz nie istnieją warunki do uzupełnienia tygodniowego
obowiązkowego wymiaru zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych
w innej szkole. W wypadku braku zgody nauczyciela zatrudnionego na podstawie
11
mianowania na ograniczenie wymiaru zatrudnienia i proporcjonalne zmniejszenie
wynagrodzenia, dyrektor szkoły rozwiązuje z nim stosunek pracy lub, na wniosek
nauczyciela, przenosi go w stan nieczynny. Ustalony w opisanej regulacji tryb
postępowania zmierzającego do ograniczenia zatrudnienia nauczyciela
zatrudnionego na podstawie mianowania nie jest wypowiedzeniem zmieniającym, o
którym stanowi art. 42 ust. 1-3 k.p., a przepisy te, ze względu na szczególne i
wyczerpujące (zupełnie) uregulowanie tej kwestii w art. 22 ust. 2 w związku z
art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela, nie mają do niego zastosowania na
podstawie art. 91c ust. 1 tej ustawy (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 26 marca
2013 r., III PK 37/12). Nietrafny jest więc pogląd Sądu Okręgowego, który działania
pozwanego Zespołu, w tym oświadczenie zawarte w piśmie z 10 maja 2010 r.,
uznał za wypowiedzenie warunków pracy i płacy. Należy też wskazać, że bez
dostatecznego wyjaśnienia Sąd Okręgowy uznał (za Sądem pierwszej instancji), że
w pozwie powódka odwoływała się od wypowiedzenia warunków pracy, podczas
gdy powódka wyraźnie zdystansowała się od takiej kwalifikacji tego oświadczenia,
żądając uznania „faktycznego” wypowiedzenia warunków pracy i płacy za
bezskuteczne. Poza tym na rozprawie 13 grudnia 2013 r. pełnomocniczka powódki
wyjaśniła, że podstawę jej roszczeń stanowi art. 22 ust. 2 Karty Nauczyciela. W
istocie żądanie to może więc być rozumiane jako żądanie ustalenia nieskuteczności
oświadczenia woli.
Przyjmując wskazaną wyżej kwalifikację prawną rozważanego oświadczenia
jako wypowiedzenia zmieniającego, Sąd Okręgowy nie rozważył (i nie uczynił tego
również Sąd pierwszej instancji), czy ograniczenie zatrudnienia powódki dokonane
wymienionym oświadczeniem (i ewentualnie innymi podobnymi oświadczeniami
złożonymi w okresie siedmiu lat poprzedzających wniosek powódki o urlop dla
poratowania zdrowia) nastąpiło z zachowaniem warunków wynikających z art. 22
ust. 2 Karty Nauczyciela. Do warunków tych należą: (1) zgoda nauczyciela
zatrudnionego na podstawie mianowania zatrudnionego na podstawie mianowania
na ograniczenie zatrudnienia, (2) istnienie przyczyny takiego ograniczenia w
postaci częściowej likwidacji szkoły albo zmian organizacyjnych powodujących
zmniejszenie liczby oddziałów w szkole lub zmian planu nauczania, (3) brak
możliwości zatrudnienia nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć oraz (4) brak
12
warunków do uzupełnienia tygodniowego obowiązkowego wymiaru zajęć
dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych w innej szkole. Jeżeli wystąpią
przesłanki ograniczenia zatrudnienia, wskazane powyżej w pkt 2-4, a nauczyciel nie
wyrazi zgody na ograniczenie wymiaru zatrudnienia i proporcjonalne zmniejszenie
wynagrodzenia, to jak już wcześniej wskazano, dyrektor szkoły rozwiązuje z nim
stosunek pracy lub, na wniosek nauczyciela, przenosi go w stan nieczynny. Wobec
tego, zdaniem Sądu Najwyższego, ograniczenie przez pracodawcę pełnego
wymiaru zajęć nauczyciela zatrudnionego na podstawie mianowania, poza
sytuacjami określonymi w art. 22 ust. 2 Karty Nauczyciela, jest niedopuszczalne.
Zważywszy na zasadę zatrudniania nauczyciela mianowanego i nauczyciela
dyplomowanego na podstawie mianowania w pełnym wymiarze zajęć (art. 10 ust. 5
pkt 6 Karty Nauczyciela), a także na bezwzględnie obowiązujący charakter
przepisów art. 22 ust. 2 i art. 20 ust. 2 Karty Nauczyciela, spełnienie opisanych
wyżej przesłanek ograniczenia zatrudnienia powinno być interpretowane ściśle.
Jeżeli zatem doszło do niedopuszczalnego ograniczenia pełnego wymiaru zajęć to,
nauczycielowi przysługuje roszczenie o wynagrodzenie w rozmiarze takim, jakie
otrzymywałby pracując w pełnym wymiarze, jeżeli wykaże gotowość do pracy w tym
okresie (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 11 września 1996 r., I PZP 22/96,
OSNP 1997 nr 7, poz. 111). Z powyższego wynika, że czynność naruszająca
wskazane wymagania jest nieskuteczna, jako sprzeczna z ustawą (art. 58 § 1 k.c.
w związku z art. 300 k.p.).
W świetle przedstawionych uwag kasacyjny zarzut naruszenia przez
zaskarżony wyrok art. 22 ust. 2 w związku z art. 20 ust. 1 pkt 2 okazał się
uzasadniony.
W ocenie Sądu Najwyższego nie ma natomiast podstaw do uznania, jak
twierdzi strona skarżąca, że ograniczenie zatrudnienia nauczyciela zatrudnionego
na podstawie mianowania dokonane w trybie określonym w art. 22 ust. 2 w związku
z art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela ma charakter terminowy i jest skuteczne
przez okres jednego roku szkolnego. Jednocześnie jednak nie można uznać, że
przez wprowadzenie takiego ograniczenia następuje trwała zmiana charakteru
zatrudnienia nauczyciela. Wniosek taki byłby sprzeczny z wyżej opisaną zasadą
zatrudniania nauczyciela zatrudnionego na podstawie mianowania w pełnym
13
wymiarze zadań oraz z art. 22 ust. 2 Karty Nauczyciela, który dokładnie precyzuje
warunki rozważanego ograniczenia. Należy zatem przyjąć, że ograniczenie
zatrudnienia nauczyciela zatrudnionego na podstawie mianowania do wymiaru nie
niższego niż 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć i proporcjonalnego zmniejszenia
wynagrodzenia może trwać przez okres występowania przyczyn wprowadzenia
tego ograniczenia wskazanych w art. 22 ust. 2 w związku z art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty
Nauczyciela. W razie ich ustąpienia nauczyciel ma prawo do zatrudnienia w pełnym
wymiarze zadań.
Na koniec należy zauważyć, że zaskarżony wyrok został wydany w
niedostatecznie ustalonym stanie faktycznym, co samo w sobie jest błędem
subsumcji stanowiącym naruszenie prawa materialnego. W szczególności w
podstawie faktycznej zaskarżonego wyroku nie ma ustaleń dotyczących liczby
godzin pensum przydzielanych powódce w poszczególnych latach. Co więcej,
jakkolwiek z całokształtu ustaleń i wywodu Sądu Okręgowego można wnosić, że
powódka była zatrudniona na podstawie mianowania, to jednak Sąd odwoławczy
(a także Sąd pierwszej instancji) nie dokonał ustaleń w tej kwestii, która nie jest
niewątpliwa, skoro w uzasadnieniu mówi się o wypowiedzeniu powódce warunków
umowy o pracę oraz o wypowiedzeniu umowy o pracę.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie
art. 39815
§ 1 k.p.c., a o kosztach postępowania kasacyjnego - na podstawie
art. 108 § 2 k.p.c. w związku z 39821
k.p.c.