Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 40/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 25 września 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Katarzyna Gonera (przewodniczący)
SSN Zbigniew Hajn (sprawozdawca)
SSN Romualda Spyt
w sprawie z odwołania J. M.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o rentę z tytułu niezdolności do pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 25 września 2014 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 16 lipca 2013 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i poprzedzający go wyrok Sądu
Okręgowego w K. z 27 marca 2013 r. i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu w K. do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Decyzją z 18 grudnia 2012 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych, powołując
się na ustawę z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (tekst
jednolity: Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.) odmówił J. M. prawa do renty z
tytułu niezdolności do pracy.
W odwołaniu od powyższej decyzji wnioskodawca domagał się zmiany
zaskarżonej decyzji i przyznania renty. Wskazał, że od 30 lat choruje na łuszczycę,
a z uwagi na nasilenie choroby w ostatnich latach nie mógł pracować. Ponadto w
2012 r. rozpoznano u niego nowotwór złośliwy korzeni języka. W odpowiedzi na
odwołanie organ rentowy domagał się jego oddalenia.
Wyrokiem z 27 marca 2013 r. Sąd Okręgowy w K. zmienił zaskarżoną
decyzję w ten sposób, że przyznał J. M. rentę z tytułu całkowitej niezdolności do
pracy od 1 listopada 2012 r. do 30 listopada 2013 r., a w dalszym zakresie
odwołanie oddalił.
Sąd Okręgowy ustalił, że wnioskodawca, ur. 17 września 1955 r., ma
wykształcenie zasadnicze zawodowe - mechanik samochodowy, wykonywał
ostatnio pracę w ochronie mienia, obecnie nie jest zatrudniony. O przyznanie prawa
do renty z tytułu niezdolności do pracy zwrócił się do ZUS 5 listopada 2012 r.
Lekarz orzecznik ZUS w orzeczeniu z 23 listopada 2012 r. uznał wnioskodawcę za
całkowicie niezdolnego do pracy od 16 maja 2012 r. do 30 listopada 2013 r.
W dziesięcioleciu przypadającym zarówno przed dniem zgłoszenia wniosku o rentę,
tj. od 5 listopada 2002 r. do 4 listopada 2012 r., jak i przed dniem powstania
niezdolności do pracy, tj. od 16 maja 2002 r. do 15 maja 2012 r., wnioskodawca
udowodnił odpowiednio 1 rok, 7 miesięcy i 7 dni oraz 1 rok, 3 miesiące i 6 dni
okresów składkowych i nieskładkowych. Ponadto wnioskodawca udowodnił 26 lat,
9 miesięcy i 23 dni okresów składkowych na przestrzeni całego życia.
W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy uznał odwołanie za częściowo
uzasadnione. Sąd wskazał na art. 57 ust. 1 oraz art. 58 ust. 1, 2 i 4 ustawy o
emeryturach i rentach z FUS, stwierdzając, że stosownie do utrwalonego w
judykaturze poglądu, w szczególności uchwały Sądu Najwyższego z dnia 23 marca
2006 r., I UZP 5/05) renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje
ubezpieczonemu, który udowodnił okres składkowy i nieskładkowy wynoszący, co
3
najmniej 20 lat dla kobiety lub 25 lat dla mężczyzny oraz jest całkowicie niezdolny
do pracy, bez potrzeby wykazywania przewidzianego w art. 58 ust. 2 tej ustawy
pięcioletniego okresu składkowego i nieskładkowego, przypadającego w ciągu
ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem
powstania niezdolności do pracy. Skoro więc wnioskodawca jest całkowicie
niezdolny do pracy od 16 maja 2012 r. do 30 listopada 2013 r., a niezdolność ta
powstała nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania okresu ubezpieczenia, to
mimo, że nie udowodnił 5-letniego okresu składkowego i nieskładkowego
przypadającego w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed dniem powstania
niezdolności do pracy lub przed dniem zgłoszenia wniosku o rentę, jednakże
udowodnił okres składkowy i nieskładkowy wynoszący ponad 25 lat, to w świetle
wyżej powołanej uchwały zwolniony jest z obowiązku legitymowania się
przedmiotowym 5- letnim stażem. Na tej podstawie Sąd Okręgowy uznał odwołanie
za zasadne i zgodnie z art. 129 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS
przyznał wnioskodawcy prawo do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy od
daty złożenia wniosku, tj. od 1 listopada 2012 r. do 30 listopada 2013 r., oddalając
odwołanie w pozostałym zakresie.
W apelacji od tego wyroku Zakład Ubezpieczeń Społecznych, zarzucając
naruszenie art. 57 w związku z art. 58 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS,
wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w całości i oddalenie odwołania.
Wyrokiem zaskarżonym rozpoznawaną skarga kasacyjną Sąd Apelacyjny
zmienił wyrok Sądu pierwszej instancji w punkcie 1 i oddalił odwołanie. Sąd
Apelacyjny uznał, że wyrok ten narusza obowiązujące przepisy prawa
materialnego. Sąd pierwszej instancji oparł się na art. 57 ust. 2 ustawy o
emeryturach i rentach z FUS, w myśl którego, ustępu 1 pkt. 3 nie stosuje się do
ubezpieczonego który udowodnił okres składkowy nieskładkowy wynoszący 25 lat
(dla mężczyzny) oraz jest całkowicie niezdolny do pracy. Art. 57 ust. 1 pkt. 3 mówi,
że niezdolność do pracy musi powstać w okresach o których mowa w art. 6 ust. 1
pkt 1 i 2, pkt 3 lit. b), pkt 4, 6, 7 i 9, ust. 2 pkt 1, 3-8 i lit. a), pkt 10 lit. a), pkt 11-12,
13 lit. a), pkt 14 lit a) i pkt 15-17 oraz art. 7 pkt 1-4, lit. a), pkt 6 i 12, albo nie później
niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów. Wykładnia powyższego przepisu,
zgodnie z przyjętym w judykaturze poglądem, poszła w kierunku, że do nabycia
4
prawa na jego podstawie nie ma potrzeby wykazywania również przewidzianego w
art. 58 ust. 2 tej ustawy pięcioletniego okresu składkowego i nieskładkowego,
przypadającego w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o
rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy. Jednakże ten stan uległ
zmianie z chwilą wprowadzenia z dniem 23 września 2011 r. do art. 58 ustawy
ustępu 4, który skonkretyzował i zaostrzył warunki nabycia prawa do renty dla osób
mających długi staż pracy, całkowicie niezdolnych do pracy, które nie spełniają
przesłanek z art. 57 ust. 1 pkt. 2 ustawy. W myśl art. 58 ust. 4, przepisu ust. 2
(warunek posiadania pięcioletniego okresu składkowego i nieskładkowego,
przypadającego w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o
rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy) nie stosuje się do
ubezpieczonego, który udowodnił okres składkowy, o którym mowa w art. 6,
wynoszący co najmniej 30 lat dla mężczyzny oraz jest całkowicie niezdolny do
pracy. Nie ulega wątpliwości, że wnioskodawca, nie spełnia powyższych warunków,
gdyż nie legitymuje się 30- letnim stażem składkowym, dlatego też nie może nabyć
prawa do renty na podstawie cytowanego wyżej przepisu. Nie ma również podstaw
do przyznania wnioskodawcy renty w oparciu o zasady ogólne wynikające z art. 57
ust. 1 ustawy, albowiem mimo, że wnioskodawca jest osobą niezdolną do pracy i to
w stopniu całkowitym (pkt. 1 ust. 1 art. 57) i niezdolność ta powstała w okresie
wymaganym ustawą (pkt. 3 ust. 1 art. 57), to nie spełnia przesłanki określonej w
pkt. 2 ust. 1 art. 57 w związku z art. 58 ust. 2 i ust. 1 pkt. 5. Nie ma bowiem
pięcioletniego okresu składkowego i nieskładkowego, przypadającego w ciągu
ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę (od 5 listopada
2002 r. do 4 listopada 2012 r.) lub przed dniem powstania niezdolności do pracy
(od 16 maja 2002 r. do 15 maja 2012 r.), a jedynie rok i kilka miesięcy. Należy
podkreślić, że data powstania niezdolności do pracy wnioskodawcy (od 16 maja
2012 r.) ustalona orzeczeniem lekarza orzecznika ZUS ma charakter wiążący.
Wnioskodawca bowiem nie wniósł od tego orzeczenia sprzeciwu. Niewniesienie
sprzeciwu od orzeczenia lekarza orzecznika oznacza, że ubezpieczony zgadza się,
że wszystkie stwierdzenia w nim zawarte (w tym data powstania niezdolności do
pracy) są prawdziwe, a tym samym proces ustalania okoliczności faktycznych,
mających znaczenie dla nabycia prawa do świadczenia zostaje zakończony (zob.
5
uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 15 marca 2006 r., II UZP 17/05, OSNP 2006 nr
15-16, poz. 245). W świetle powyższego w niniejszym postępowaniu nie ma
możliwości ustalenia ewentualnie wcześniejszej daty powstania np. częściowej
niezdolności do pracy wnioskodawcy i rozważania przesłanek do nabycia renty na
zasadach ogólnych. W konsekwencji powoływane przez apelującego okoliczności
dotyczące jego długoletniego (ponad 30 lat) leczenia na łuszczycę, nie mogą
odnieść zamierzonego skutku. Mając powyższe na względzie, Sąd Apelacyjny
zmienił zaskarżony wyrok w pkt. I i oddalił odwołanie w oparciu o art. 386 § 1 k.p.c.
Ubezpieczony zaskarżył powyższy wyrok w całości zarzucając w skardze
kasacyjnej: (I) naruszenie przepisów postępowania, mające istotny wpływ na wynik
sprawy, a polegające na niezastosowaniu art. 4779
§ 31
k.p.c. w związku z art. 386
§ 3 k.p.c. i nieodrzuceniu odwołania wnioskodawcy z 3 stycznia 2013 r. od decyzji
organu rentowego; (II) naruszenie prawa materialnego, przez błędną jego
wykładnię, a w szczególności art. 67 ust. 1 zdanie pierwsze Konstytucji RP oraz
art. 14 ust. 3 i art. 58 ust. 2 ustawy z o emeryturach i rentach z FUS, która zamyka
sądom powszechnym drogę do samodzielnej analizy orzeczenia lekarza orzecznika
lub orzeczenia komisji lekarskiej.
W uzasadnieniu podstaw skargi wskazano, między innymi, że z treści
odwołania wnioskodawcy z 3 stycznia 2013 r. od decyzji organu rentowego,
odmawiającej mu prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, wynika, że jest ono
oparte wyłącznie na zarzutach dotyczących orzeczenia lekarskiego. W
szczególności, w ciągu ostatnich 10 lat wnioskodawca nie mógł pracować ze
względu na swoją „uciążliwą przewlekłą chorobę jaką jest łuszczyca”, która w
ostatnich latach bardzo się nasiliła. Odwołujący się jednoznacznie kwestionował
ustalenia orzeczenia lekarza orzecznika ZUS w zakresie daty powstania
niezdolności do pracy, składając na potwierdzenie tych zarzutów do akt obszerną
dokumentację, obrazującą historię jego choroby.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga jest uzasadniona, ponieważ trafnie wskazano na naruszenie przez
wyrok Sądu drugiej instancji art. 4779
§ 31
k.p.c. Zgodnie z tym przepisem, „sąd
6
odrzuci odwołanie w sprawie o świadczenie z ubezpieczeń społecznych, do którego
prawo jest uzależnione od stwierdzenia niezdolności do pracy lub niezdolności do
samodzielnej egzystencji, a podstawę do wydania decyzji stanowi orzeczenie
lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, jeżeli osoba
zainteresowana nie wniosła sprzeciwu od tego orzeczenia do komisji lekarskiej
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i odwołanie jest oparte wyłącznie na zarzutach
dotyczących tego orzeczenia. Jeżeli odwołanie opiera się także na zarzucie
nierozpatrzenia wniesionego po terminie sprzeciwu od tego orzeczenia, a
wniesienie sprzeciwu po terminie nastąpiło z przyczyn niezależnych od osoby
zainteresowanej, sąd uchyla decyzję, przekazuje sprawę do ponownego
rozpoznania organowi rentowemu i umarza postępowanie. W takim przypadku
organ rentowy kieruje sprzeciw do rozpatrzenia do komisji lekarskiej Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych.” Należy zaznaczyć, że zasadność tego zarzutu odnosi
się jedynie do zdania pierwszego przytoczonego przepisu, bowiem nie ulega
wątpliwości, że ubezpieczony nie podniósł w odwołaniu zarzutu nierozpatrzenia
wniesionego po terminie sprzeciwu od orzeczenia lekarza orzecznika i, w świetle
ustaleń faktycznych, sprzeciwu takiego nie składał. Z treści uzasadnienia podstaw
skargi wynika zresztą, że rozpatrywany zarzut odnosi się do zdania pierwszego
art. 4779
§ 31
k.p.c. Zgodnie z wykładnią przedstawioną w uchwale Sądu
Najwyższego z dnia 15 marca 2006 r., II UZP 17/05 (OSNP 2006 nr 15-16,
poz. 245), na podstawie art. 4779
§ 31
k.p.c. sąd odrzuca odwołanie, w którym
ubezpieczony podnosi wyłącznie zarzuty przeciwko orzeczeniu lekarza orzecznika
ZUS w kwestiach określonych w art. 14 ust. 1 pkt 1 - 5 ustawy z dnia 17 grudnia
1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity
tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.). W uzasadnieniu tej uchwały Sąd
Najwyższy wyjaśnił, między innymi, że niewniesienie sprzeciwu od orzeczenia
lekarza orzecznika oznacza, że ubezpieczony zgadza się, że wszystkie
stwierdzenia w nim zawarte są prawdziwe, a tym samym proces ustalania
okoliczności faktycznych, mających znaczenie dla nabycia prawa do świadczenia
zostaje zakończony. Sąd Apelacyjny, przytaczając powyższy pogląd prawny Sądu
Najwyższego wskazał, że w jego świetle „w niniejszym postępowaniu nie ma
możliwości ustalenia ewentualnie wcześniejszej daty powstania np. częściowej
7
niezdolności do pracy wnioskodawcy”, w konsekwencji czego powoływane przez
ubezpieczonego (którego Sąd odwoławczy omyłkowo nazwał „apelującym”)
okoliczności dotyczące jego długoletniego (ponad 30 lat) leczenia z uwagi na
łuszczycę, nie mogą odnieść zamierzonego skutku. Oddalając apelację, Sąd nie
wziął jednak pod uwagę, że niezależnie od wyżej przytoczonych wniosków
wyprowadzonych przez Sąd Najwyższy w uzasadnieniu powołanej wyżej uchwały z
art. 4779
§ 31
zdanie pierwsze k.p.c., przepis ten nakazuje odrzucenie odwołania w
wypadku, gdy w sprawie o świadczenie z ubezpieczeń społecznych, do którego
prawo jest uzależnione od stwierdzenia niezdolności do pracy lub niezdolności do
samodzielnej egzystencji, nie wniesiono sprzeciwu wobec orzeczenia lekarza
orzecznika, a odwołanie jest oparte wyłącznie na zarzutach dotyczących tego
orzeczenia. W tym zakresie przepis ten nie został przez Sąd zastosowany, podczas
gdy jego zastosowanie powinno wyrażać się w rozważeniu, czy istotnie treść
odwołania nie wskazuje, jak twierdzi się w uzasadnieniu podstaw skargi kasacyjnej,
że ubezpieczony opiera je wyłącznie na kwestionowaniu orzeczenia lekarza
orzecznika, w którym pominięto wcześniejsze schorzenia wnioskodawcy mogące
wskazywać np. na częściową niezdolność do pracy. Pozytywne rozstrzygnięcie tej
kwestii, tj. uznanie, że tak jest w istocie rzeczy, powinno prowadzić do odrzucenia
odwołania.
Za nieuzasadniony należy natomiast uznać zarzut naruszenia prawa
materialnego, w szczególności art. 67 ust. 1 zdanie 1 Konstytucji RP oraz art. 14
ust. 3 i art. 58 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Jak wynika z
argumentacji pełnomocnika skarżącego, zarzut ten zmierza do przekonania Sądu
Najwyższego, że przedstawiona wyżej wykładnia art. 4779
§ 31
k.p.c., zgodnie z
którą, niewniesienie sprzeciwu od orzeczenia lekarza orzecznika oznacza, że
ubezpieczony zgadza się, że wszystkie stwierdzenia w nim zawarte są prawdziwe,
jest nieprawidłowa w sytuacji, gdy organ rentowy nie poinformował wnioskodawcy o
wszystkich konsekwencjach tego orzeczenia, w szczególności wynikających z
ustawy emerytalnej, to jest art. 57 ust. 1 pkt 2 i 3 w związku z art. 58 ust. 1 i 2
ustawy o emeryturach i rentach z FUS. W rezultacie, zdaniem skarżącego, w razie
braku takiej informacji, sąd nie może być związany ustaleniami zawartymi w
orzeczeniu, co powinno prowadzić do ich weryfikacji w postępowaniu sądowym.
8
Argumentacja ta jest nieprzekonująca. Jak wyjaśniono w uzasadnieniu powołanej
wyżej uchwały Sądu Najwyższego z 15 marca 2006 r., II UZP 17/05, postępowanie
przed lekarzem orzecznikiem rozstrzyga o faktach, które na tym etapie
postępowania rentowego nie mogą być widziane w kontekście kryterium
„korzystności” decyzji wydawanej w następstwie orzeczenia lekarskiego. Warto też
dodać, że pouczenie o prawie do sprzeciwu jest sporządzane bezpośrednio po
orzeczeniu lekarza orzecznika, kiedy jeszcze także organ nie wie (co najmniej
oficjalnie), jakie mogą być jego konsekwencje prawne, skoro określa je dopiero w
wydanej z uwzględnieniem tego orzeczenia decyzji. W tej sytuacji, twierdzenie
skarżącego, że przyjęta przez Sąd Apelacyjny, za Sądem Najwyższym, wykładnia
narusza wskazane w skardze przepisy prawa materialnego, jest nieuzasadnione.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie
art. 39815
§ 1 k.p.c., a o kosztach postępowania kasacyjnego - na podstawie
art. 108 § 2 k.p.c. w związku z 39821
k.p.c.