Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III SK 90/13
POSTANOWIENIE
Dnia 24 września 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Krzysztof Staryk
w sprawie z powództwa P.-H. spółki jawnej Przedsiębiorstwa Handlowego B. C. ,
M. K. z siedzibą w W.
przeciwko Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów
z udziałem zainteresowanego O. P. B. W. spółka jawna w G.
o nałożenie kary pieniężnej,
na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych w dniu 24 września 2014 r.,
na skutek skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 10 maja 2013 r.
1. odmawia przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania,
2. zasądza od Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i
Konsumentów na rzecz powoda kwotę 270 (dwieście
siedemdziesiąt) zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa
procesowego.
UZASADNIENIE
Sąd Apelacyjny wyrokiem z 10 maja 2013 r., zmienił zaskarżony wyrok Sądu
Okręgowego w W. z 11 czerwca 2012 r., w ten sposób, że punktowi I wyroku Sądu
pierwszej instancji nadał treść: „zmienia decyzję Prezesa Urzędu Ochrony
Konkurencji i Konsumentów z dnia 26 kwietnia 2010 r., …/2010 w ten sposób, że
uchyla punkt drugi decyzji, a w pozostałym zakresie oddala odwołanie”.
2
Wydając orzeczenie o takiej treści Sąd Apelacyjny uwzględnił jeden z
zarzutów apelacyjnych. Sąd drugiej instancji miał na względzie, że zgodnie z art.
111 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (dalej
jako: uokik) przy ustalaniu wysokości kar pieniężnych, o których mowa w art. 106-
108 uokik należy uwzględnić w szczególności okres, stopień oraz okoliczności
naruszenia przepisów ustawy, a także uprzednie naruszenie przepisów ustawy.
Przepis ten wskazuje normatywne przesłanki ustalenia wysokości kar pieniężnych,
do których nakładania uprawniony jest Prezes Urzędu. Funkcją tego przepisu jest
określenie ram wyznaczających zakres swobodnego uznania administracyjnego
Prezesa Urzędu przy stosowaniu kar pieniężnych, przez co należy rozumieć
zarówno ustalenie ich wysokości, jak i również podejmowanie decyzji co do
zasadności (potrzeby) nałożenia kary w konkretnym przypadku. Wszystkie bowiem
kary z art. 106-108 uokik mają charakter fakultatywny. W dalszej kolejności Sąd
drugiej instancji miał na względzie, że kary nakładane na podstawie przepisów
uokik pełnią funkcje represyjną (stanowią dolegliwość związaną z naruszeniem
przepisów uokik), prewencyjną (zniechęcają przedsiębiorców do naruszenia uokik) i
wychowawczą (wskazują uczestnikom rynku zachowania, które uznaje się za
niepożądane). W niniejszej sprawie dwóch przedsiębiorców zawarło porozumienie
ograniczające konkurencję. Przy wydaniu zaskarżonej decyzji jeden z nich
skorzystał z programu leniency i spełnił wszystkie przesłanki określone w art. 109
ust. 1 uokik, dlatego Prezes Urzędu odstąpił od wymierzenia kary dla tego
przedsiębiorcy. Jak podkreślił to Sąd Apelacyjny fakultatywność kar przewidzianych
w uokik nie oznacza dowolności w ich stosowaniu wobec przedsiębiorcy, lecz
wymaga dokonania oceny okoliczności naruszenia zakazu z art. 6 uokik, które to
okoliczności warunkują zasadność, bądź niezasadność nałożenia kary pieniężnej.
W ocenie Sądu Apelacyjnego istnieją podstawy do nałożenia kary pieniężnej
również wobec powoda. Dowody zebrane w sprawie dają bowiem podstawę do
uznania wiarygodności twierdzeń powoda dotyczących jej obaw co do uzyskania
przez drugiego przedsiębiorca w sposób nielegalny bazy danych klientów powoda.
Ustalone w sprawie okoliczności wskazują także na istnienie po stronie powoda
subiektywnie uzasadnionych podstaw do kwestionowania rzetelności postępowania
3
drugiego przedsiębiorcy. To zaś przemawiało, zdaniem Sądu drugiej instancji, za
odstąpieniem od wymierzenia kary pieniężnej powodowi.
Prezes Urzędu zaskarżył wyrok Sądu Apelacyjnego skargą kasacyjną w
części dotyczącej pkt 1. Zaskarżonemu wyrokowi Prezes Urzędu zarzucił
naruszenie przepisów prawa materialnego, to jest art. 106 w związku z at. 1 ust. 1,
art. 6 ust. 1 pkt 3 i art. 111 uokik; art. 109 w związku z art. 106 ust. 1 pkt 1, art. 1
ust. 1 i art. 111 uokik oraz przepisów prawa procesowego, to jest art. 386 § 1 w
związku z art. 47931a
§ 3 k.p.c. oraz art. 228 § 2 w związku z art. 391 § 1 k.p.c.
Wnosząc o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania Prezes Urzędu
powołał się na potrzebę rozstrzygnięcia istotnych zagadnień prawnych: 1) czy sąd
drugiej instancji orzekając na skutek apelacji od wyroku SOKiK oddalającego
odwołanie od decyzji Prezesa UOKiK może częściowo zmienić zaskarżony wyrok
poprzez częściowe uchylenie decyzji Prezesa UOKiK, w sytuacji gdy brak jest
podstaw do uwzględnienia odwołania, tj. sformułowane w odwołaniu zarzuty nie
znajdują uwzględnienia w rozważaniach sądu drugiej instancji; 2) czy uchylenie
przez Sąd decyzji Prezesa UOKiK w zakresie nałożenia kary pieniężnej, o której
mowa w art. 106 ust. 1 pkt 1 uokik na przedsiębiorcę biorącego udział w
porozumieniu ograniczającym konkurencję, którego był inicjatorem, a ponadto nie
skorzystał z prawa do złożenia wniosku o odstąpienie od nałożenia kary pieniężnej
lub jej obniżenie, zgodnie z art. 109 uokik nie narusza ratio legis ustawionej w art.
109 uokik instytucji leniency?; 3) czy subiektywna obawa przedsiębiorcy odnośnie
do rzetelności działania jego konkurenta uzasadnia zawarcie z nim porozumienia
ograniczającego konkurencję, o którym mowa w art. 6 ust. 1 pkt 3 uokik w stopniu
wystarczającym do odstąpienia od nałożenia na tego przedsiębiorcę kary
pieniężnej na podstawie art. 106 ust. 1 pkt 1 uokik?; 4) jakie są wzajemne relacje
między przepisami uokik stanowiącymi podstawę nakładania kar pieniężnych z
tytułu naruszenia zakazu z art. 6 uokik, to jest art. 106 ust. 1 pkt 1, art. 1 ust. 1 oraz
art. 111 uokik w kontekście art. 109 uokik, w szczególności zaś: a) czy zasadne jest
odstąpienie od nałożenia kary na podstawie art. 106 ust. 1 pkt 1 uokik przy
uwzględnieniu przesłanek wymienionych w art. 1, art. 106 i art. 111 uokik, na
uczestnika dwustronnego porozumienia, jeżeli drugi uczestnik porozumienia złożył
wniosek w programie leniency w trybie art. 109 ust. 1 uokik i organ
4
antymonopolowy odstąpił od wymierzenia kary wobec tego uczestnika; b) czy
zasadne jest odstąpienie od nałożenia kary pieniężnej na inicjatora porozumienia,
który nie złożył wniosku leniency w zakresie odstąpienia od kary i obniżenia jej
wysokości, mimo uzyskania informacji, że zawarte porozumienie może naruszać
przepisy uokik, jeżeli nie ma uzasadnienia na podstawie art. 109 uokik do
łagodniejszego traktowania tego przedsiębiorcy, bowiem nie wykazał on inicjatywy
współpracy z organem antymonopolowym, a na całkowite zwolnienie z kary może
liczyć wyłącznie przedsiębiorca, który jako pierwszy ujawni informacje o istnieniu
kartelu i spełni przesłanki z art. 109 uokik?; c) czy odstąpienie od nakładania kary
pieniężnej na przedsiębiorców za naruszenie art. 6 uokik wymaga uwzględnienia
przesłanek warunkujących nałożenie kary, wskazanych w art. 106 ust. 1 pkt 1,
art. 1 ust. 1, czy wystarczające jest zastosowanie przesłanek odnoszących się do
wysokości kar, tj. art. 111 uokik?
Powód w odpowiedzi na skargę kasacyjną Prezesa Urzędu wniósł o odmowę
przyjęcia skargi do rozpoznania oraz zasądzenie kosztów zastępstwa
procesowego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna Prezesa Urzędu nie kwalifikowała się do przyjęcia celem
jej merytorycznego rozpoznania, ponieważ jej wniosek o przyjęcie do rozpoznania
nie ujawnił istotnych zagadnień prawnych w niniejszej sprawie, których rozwiązanie
przy okazji oceny zasadności skargi kasacyjnej Prezesa Urzędu służyłoby
interesowi publicznemu i rozwojowi prawa.
Pierwszy problem prawny nie może zostać w ogóle uznany za zagadnienie
prawne w rozumieniu art. 3989
§ 1 pkt 1 k.p.c., gdyż nie zawiera w swej treści
żadnego przepisu prawa, na tle którego tego rodzaju wątpliwości mogłyby powstać.
Niezależnie od powyższego uchybienia Sąd Najwyższy stwierdza, że
przedstawiony w pierwszym zagadnieniu prawnym problem prawny nie ma związku
z rozstrzygnięciem podjętym w niniejszej sprawie przez Sąd Apelacyjny. Powodem
uchylenia decyzji Prezesa Urzędu w tej części jej sentencji, w której na powoda
nałożono karę pieniężną była konstatacja Sądu drugiej instancji co do braku
5
publicznoprawnej potrzeby nałożenia kary pieniężnej na podstawie art. 106 ust. 1
pkt 1 uokik w okolicznościach faktycznych sprawy. W apelacji powód kwestionował
nałożenie na niego kary pieniężnej. W ocenie Sądu drugiej instancji nie było zaś
podstaw do jej nałożenia mimo stwierdzenia naruszenia przez powoda zakazu
porozumień ograniczających konkurencję. Dlatego w niniejszej sprawie nie można
żądną miarą dopatrzeć się racjonalnych powodów dla przyjęcia założenia, zgodnie
z którym Sąd Apelacyjny zmienił częściowo wyrok Sądu Okręgowego w W.,
pomimo stwierdzenia braku podstaw do uwzględnienia wniesionego przez powoda
środka zaskarżenia, którym powód nieskutecznie kwestionował przypisanie mu
praktyki ograniczającej konkurencję oraz skutecznie domagał się weryfikacji
sposobu skorzystania przez Prezesa Urzędu z zakresu swobodnego uznania
przysługującego mu w ramach korzystania z kompetencji, o której mowa w art. 106
ust. 1 uokik.
Pozostałe zagadnienie prawne przedstawione we wniosku o przyjęcie do
rozpoznania skargi Prezesa Urzędu dotyczą w istocie jednego problemu prawnego,
dla którego podstawy prawnej Prezes Urzędu wskazuje art. 109 i art. 106 ust. 1 pkt
1 uokik: czy w przypadku zastosowania tzw. programu leniency z art. 109 uokik
możliwe jest odstąpienie od wymierzenia kary pieniężnej przedsiębiorcom –
stronom zakazanego porozumienia, którzy nie spełnią przesłanek zastosowania
art. 109 uokik. U podstaw publicznoprawnej potrzeby rozstrzygnięcia tego
podstawowego problemu i szczegółowych jego wariantów objętych zagadnieniami
prawnymi skargi Prezesa Urzędu leży zaś przekonanie organu antymonopolowego
co do priorytetu zapewnienia skuteczności instytucji leniency oraz obawa co do
efektywności tego mechanizmu w przypadku akceptacji dopuszczalności uchylenie
decyzji o nałożeniu kary pieniężnej w toku sądowego postępowania odwoławczego
w sprawach, w których art. 109 uokik znalazł zastosowanie.
W niniejszej sprawie nie zachodzi jednak potrzeba rozstrzygnięcia
powyższych wątpliwości przy merytorycznym rozpoznawaniu sprawy, gdyż
odpowiedź na przedstawione przez Prezesa Urzędu pytania jest dla Sądu
Najwyższego w obecnym składzie oczywista, a wyrażone w uzasadnieniu
zaskarżonego wyroku zapatrywania prawne należy uznać za prawidłowe.
6
W pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę na okoliczności niniejszej
sprawy. Do naruszenia zakazu porozumień ograniczających konkurencję doszło w
drodze zawarcia porozumienia przybierającego postać sądowej ugody zawierającej
w swej treści zakaz konkurencji prowadzący do podziału rynku właściwego. Do
zawarcia porozumienia doszło w związku ze sporami mającymi za swą podstawę
zachowania, których uczciwość kupiecka i zgodność z zasadami konkurencji
między przedsiębiorcami budzi poważne wątpliwości. Z poczynionych w toku
ustaleń, choć nie jest to konieczne do uznania ugody za porozumienie, nie wynika,
by rzeczywistym zamiarem stron było ograniczenie konkurencji na rynku poprzez
podział klientów, ani by spór sądowy z zakresu nieuczciwej konkurencji między
stronami porozumienia został sztucznie wykreowany celem „schowania”
niedozwolonego porozumienia za zasłoną ugody sądowej. Porozumienie zostało
zawarte na rynku zdekoncentrowanym, między przedsiębiorcami o znikomym
udziale w tym rynku. Wreszcie, porozumienie miało charakter dwustronny. Już te
okoliczności niniejszej sprawy rodzą pytanie o publicznoprawny sens ingerencji
organu antymonopolowego, jak i wynikająca z wniosku o przyjęcie skargi
kasacyjnej do rozpoznania potrzebę „obrony” instytucji leniency wprowadzonej do
systemu prawnego w celu zwiększenia skuteczności organu antymonopolowego w
wykrywaniu i rozbijaniu karteli, a zatem porozumień ograniczających konkurencję o
charakterystyce odbiegającej istotnie od porozumienia zakwestionowanego w
niniejszej sprawie.
W dalszej kolejności Sąd Najwyższy stwierdza, że rozstrzygnięcie drugiego i
czwartego zagadnienia prawnego przy merytorycznym rozpoznaniu skargi Prezesa
Urzędu jest zbędne, ponieważ w zakresie objętym tymi zagadnieniami wyrok Sądu
Apelacyjnego wydany w niniejszej sprawie nie wywołuje żadnej wątpliwości ze
wskazanych we wniosku o przyjęcie skargi do rozpoznania. Przepis art. 109 uokik
jest przepisem, który limituje na różne sposoby zakres swobodnego uznania
Prezesa Urzędu przy korzystaniu ze swobodnego uznania na etapie podejmowania
decyzji o wymierzeniu kary oraz określeniu jej maksymalnej wysokości. I tak, art.
109 ust. 1, zgodnie z którym Prezes Urzędu „odstępuje od nałożenia kary”
pozbawia organ antymonopolowy w ogóle - z zastrzeżeniem art. 109 ust. 4 -
możliwości nałożenia kary pieniężnej na przedsiębiorcę uczestniczącego w
7
porozumieniu, który spełni warunki określone w tym przepisie. Z kolei art. 109 ust. 2
nakazuje Prezesowi Urzędu obniżyć karę pieniężną pod pewnymi warunkami.
Wreszcie, art. 109 ust. 3 modyfikuje górną granicę kary pieniężnej w zależności od
kolejności spełnienia warunków z art. 109 ust. 2 uokik. W ten sposób art. 109 uokik
zapewnia przedsiębiorcom-uczestnikom porozumienia pewne korzyści z tytułu
„współpracy” z organem antymonopolowym, przy czym najdalej idące korzyści
zapewnia przedsiębiorcy art. 109 ust. 1 uokik wyłączający kompetencję Prezesa
Urzędu do nałożenia kary pieniężnej. Z art. 109 uokik nie wynika jednak, że w
przypadku zastosowania tego przepisu w konkretnym postępowaniu
antymonopolowym, Prezes Urzędu ma obowiązek nałożenia kar pieniężnych na
wszystkich innych przedsiębiorców-uczestników porozumienia, poza przedsiębiorcą
spełniającym przesłanki art. 109 ust. 1 uokik. Dlatego ratio legis tego przepisu nie
może zostać naruszone w sytuacji, gdy Sąd w postępowaniu odwoławczym
stwierdzi, że w okolicznościach faktycznych sprawy wzgląd na przesłankę interesu
publicznego z art. 1 ust. 1 uokik nie przemawiał za nałożeniem kary pieniężnej na
przedsiębiorcę-uczestnika porozumienia, który nie spełnił przesłanek art. 109 ust. 1
uokik.
Okoliczności stanu faktycznego niniejszej sprawy nie dają także podstaw dla
podzielenia poglądu Prezesa Urzędu, zgodnie z którym Sąd drugiej instancji
uwzględnił „subiektywną obawę przedsiębiorcy odnośnie rzetelności działania jego
konkurenta” jako okoliczność uzasadniającą zawarcie porozumienia oraz
odstąpienie od nałożenia kary. Nie ma zatem potrzeby rozstrzygania trzeciego
zagadnienia prawnego.
Stwierdzając, że nie zachodzą przyczyny przyjęcia skargi, określone w
art. 3989
§ 1 k.p.c., Sąd Najwyższy postanowił zgodnie z art. 3989
§ 2 k.p.c.