Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 395/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 7 października 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Katarzyna Gonera (przewodniczący)
SSN Bogusław Cudowski
SSN Zbigniew Myszka (sprawozdawca)
Protokolant Halina Kurek
w sprawie z odwołania S. Spółki Akcyjnej z siedzibą w S.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o składki,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych w dniu 7 października 2014 r.,
skargi kasacyjnej S. Spółki Akcyjnej od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 21 marca 2013 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od S. Spółki Akcyjnej w S.
na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych kwotę 3.600 (trzy
tysiące sześćset) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania
kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Sąd Apelacyjny Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z
dnia 21 marca 2013 r. oddalił apelację wnioskodawcy S. S.A. od wyroku Sądu
Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w K. z dnia 8 marca 2012 r.,
2
oddalającego odwołanie wnioskodawcy od decyzji Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych z dnia 23 marca 2011 r. odmawiającej zwrotu składek „z powodu
niestwierdzenia nadpłaty”, a także zasądził od wnioskodawcy rzecz organu
rentowego kwotę 5.400 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za
drugą instancję.
Pismem z dnia 23 lutego 2011 r. T. S.A. w upadłości, aktualnie jej sukcesor
prawny S. S.A. (zwana dalej Spółką, wnioskodawcą lub skarżącą) zażądała od
organu rentowego zwrotu nienależnie opłaconych składek na podstawie art. 72 § 1
pkt 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowej (jednolity tekst: Dz.U.
z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm., powoływanej dalej Ordynacja podatkowa) w związku
z art. 31 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń
społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm., zwanej dalej
ustawą systemową).
Zaskarżoną decyzją z dnia 23 marca 2011 r. organ rentowy odmówił
wnioskodawcy zwrotu składek z powodu niestwierdzenia nadpłaty, argumentując,
że żądanie Spółki pozbawione jest podstaw prawnych co do zasady, jak i co do
wysokości, ponieważ dokonane przez Spółkę wpłaty przekazane tytułem zaległości
składkowych zostały zaksięgowane na poczet nieopłaconych składek na
ubezpieczenie społeczne i zdrowotne pracowników „zgodnie z planami podziału
sum uzyskanych ze sprzedaży nieruchomości obciążanych hipoteką”. W ten
sposób zatrudniani pracownicy nabyli prawa z tytułu obowiązkowego ubezpieczenia
społecznego, co znalazło „przeniesienie na wypłacane świadczenia
krótkoterminowe oraz długoterminowe, a inni pracownicy otrzymali promesę
świadczeń z ubezpieczenia społecznego”. Zgodnie z art. 72 § 1 pkt 1 Ordynacji
podatkowej w związku z art. 31 ustawy systemowej, za nadpłatę uważa się kwotę
nadpłaconych lub nienależnie zapłaconych składek z tytułu ubezpieczenia
społecznego. Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych nie przedstawia definicji
pojęcia nienależnie opłaconej składki. Według wyroku Trybunału Konstytucyjnego z
dnia 26 maja 2010 r. (P 29/08), nienależnie opłacona składka nie stanowi składki
wymierzonej w oparciu o zasady określone w art. 15-32 ustawy systemowej.
W piśmiennictwie i praktyce uznaje się, że nienależne składki obejmują zarówno
przypadki, w których istniała podstawa prawna świadczenia składkowego, ale
3
zostało ono spełnione w kwocie wyższej niż należna, jak również w razie opłacenia
składek bez podstawy prawnej. Tymczasem podstawą prawną opłacenia przez
wnioskodawcę składek na ubezpieczenie społeczne były należności wskazane w
deklaracjach rozliczeniowych płatnika składek wynikających ze stosunków pracy
łączących go z zatrudnianymi pracownikami. Zatem sporne należności składkowe
były należnościami wynikającymi z obowiązku ubezpieczenia społecznego
zatrudnianych pracowników. Obowiązkowe ubezpieczenie społeczne pracowników
mają oparcie w art. 67 Konstytucji RP oraz art. 6 ustawy systemowej. Zgodnie z
przepisami ustawy systemowej obowiązek opłacania składek spoczywa na
pracodawcy. Zgodnie z punktem 124 decyzji Komisji Wspólnot Europejskich z dnia
23 października 2007 r. w sprawie pomocy Państwa C 23/06 (ex NN 35/06)
udzielonej przez Polskę na rzecz producenta stali Grupy T.
(Dz.U.UE.L.2008.116.26, zwanej dalej decyzją KE), władze polskie powinny
zwrócić się o zwrot bezprawnie otrzymanej pomocy przede wszystkim do
przedsiębiorstw zależnych, czyli Huty B. Sp. z o.o. i B. Sp. z o.o., a do
wnioskodawcy tylko w przypadku, gdy zwrot pomocy od przedsiębiorstw zależnych
nie byłby już możliwy. Świadczy to, że twierdzenie wnioskodawcy zawarte we
wniosku o zwrot składek jest co najmniej przedwczesne.
W odwołaniu wnioskodawca wniósł o zmianę tej decyzji przez stwierdzenie
istnienia po jego stronie stanu nadpłaty z tytułu kwot nienależnie opłaconych
składek w łącznej wysokości 11.410.561,31 zł, na którą składają się wpłaty:
9.926.744,50 zł z dnia 15 kwietnia 2008 r., 593.502,33 zł z dnia 20 stycznia 2009 r.,
741.438,21 zł z dnia 4 maja 2009 r. oraz 148.876,27 zł z dnia 31 sierpnia 2009 r.
Wniósł także o przeprowadzenie dowodów z następujących dokumentów: […].
Według Spółki, faktycznie pierwotnym jej zobowiązaniem był obowiązek zapłaty
składek wynikający ze stosunku pracy między wnioskodawcą a zatrudnionymi
pracownikami, jednakże po wydaniu decyzji KE obowiązek ten przeszedł na spółki
zależne od wnioskodawcy, czyli B. Sp. z o.o. w upadłości oraz Hutę B. Sp. z o.o. w
upadłości. Organ rentowy podjął działania zmierzające do wyegzekwowania
należności, o których mowa w decyzji KE od spółek zależnych, które zgłosił do
masy upadłości obu tych spółek.
4
W odpowiedzi na odwołanie organ ubezpieczeń społecznych wniósł o jego
oddalenie, argumentując, że sporne należności składkowe nie zostały nienależycie
opłacone, ponieważ wynikały z obowiązku ubezpieczenia społecznego
zatrudnianych pracowników (art. 6 i nast. ustawy systemowej). Decyzje wymiarowe
nadal funkcjonują w obrocie prawnym, nie zostały wzruszone w żadnym trybie.
Wszystkie wpłaty przekazywane tytułem zaległości składkowych zostały
„przeksięgowane” na poczet nieopłaconych składek na ubezpieczenie społeczne i
zdrowotne zatrudnianych pracowników, którzy nie mogą być wyłączeni z systemu
ubezpieczeń społecznych.
Sąd Okręgowy oddalił odwołanie od zaskarżonej decyzji, wskazując, że
decyzja KE ustaliła wysokość przyznanej bezprawnie pomocy publicznej w
kwotach 20.761.643 zł, których zwrot powinien być dochodzony od Huty B. Sp. z
o.o. (13.578115 zł) oraz od B. Sp. z o.o. (7.183.528 zł). Nieprawomocnym
wyrokiem z dnia 17 maja 2011 r., T-1/08, Sąd pierwszej instancji w Luksemburgu
stwierdził nieważność art. 3 ust. 1 decyzji KWE w zakresie, w jakim dotyczy on B.
Sp. z o.o., tj. co do zwrotu przez tę spółkę kwoty 7.183.528 zł. Tym samym,
zdaniem Sądu Okręgowego, aktualnie „pozostaje otwarta kwestia czy
dopuszczalne będzie żądanie od B. Sp. z o.o. zapłaty powyższej kwoty. Do czasu
prawomocnego rozstrzygnięcia tej sprawy nie da się przewidzieć, który podmiot
ostatecznie zostanie obciążony tym zobowiązaniem”.
Sąd Apelacyjny oddalił apelację wnioskodawcy od tego wyroku,
uzasadniając swoje rozstrzygnięcie inaczej niż Sąd pierwszej instancji. W ocenie
Sądu drugiej instancji, zasadnicza kwestia w sprawie wymagała ustalenia, „czy
wykazane w zaskarżonej decyzji i zapłacone przez Spółkę składki są nienależnie
opłacone czy też nie w rozumieniu art. 72 § 1 pkt 1 Ordynacji podatkowej w
związku z art. 31 ustawy systemowej, a nie na interpretowaniu postanowień decyzji
KE”. W obrocie prawnym nadal funkcjonują i obowiązują decyzje wymiarowe
określające stan zaległości Spółki z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenie
społeczne w związku z zatrudnieniem pracowniczym. Natomiast decyzja KE o
zwrocie pomocy publicznej „w żaden sposób nie przekłada się na żądanie zwrotu
należności z tytułu opłaconych składek. Komisja Europejska nie ma uprawnień do
umorzenia zobowiązań przewidzianych w prawie krajowym względnie do
5
przenoszenia ich na inne podmioty, a więc nie może decydować o wygaśnięciu
obowiązku zapłaty składek na ubezpieczenie społeczne, bo ten wynika z
przepisów ubezpieczeniowych i nie może przenosić tego obowiązku na inne
podmioty. Podstawa ewentualnego roszczenia Spółki o zwrot nienależnie
opłaconych składek zasadza się na przepisach prawa krajowego, w wymienionych
uregulowaniach ustawy systemowej i nie ma nic wspólnego, jak tego chce
apelujący, z art. 1 i 3 ust. 1 decyzji KE”.
Sąd Apelacyjny podzielił stanowisko Sądu pierwszej instancji, że
wnioskowane przez wnioskodawcę dowody z dokumentów nie miały żadnego
wpływu na rozstrzygnięcie spornej kwestii i w konsekwencji uznał, że Sąd
pierwszej instancji nie tyle pominął te dowody, ile uznał, że nie mają one znaczenia
dla prawidłowego osądu sprawy. Nawet gdyby przyjąć prawną doniosłość decyzji
KE Europejskiej, to nie może ona rodzić skutku w postaci wygaśnięcia obowiązku
zapłaty składek.
W ocenie Sądu Apelacyjnego, „nie można mówić o naruszeniu art. 91 ust. 3
Konstytucji RP w związku z art. 1 i 3 decyzji KWE przez naruszenie zasady
pierwszeństwa prawa Unii Europejskiej przez co wnioskodawca próbuje
antycypować skutki decyzji KWE w sprawie indywidualnej na grunt prawa
krajowego. Powołany w apelacji wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 29
kwietnia 1999 r. C-224/97 w ogóle nie ma dla sprawy znaczenia, albowiem
dotyczył innego stanu faktycznego i prawnego. Dlatego powoływanie go dla
sugerowania istnienia sprzeczności nie jest zasadne. W rozpoznawanej sprawie
żadna sprzeczność nie zachodzi, bowiem zobowiązanie krajowe z zakresu składek
nie pozostaje w sprzeczności z ewentualnym obowiązkiem zwrotu pomocy”. Sąd
Apelacyjny zgodził się ze stanowiskiem organu rentowego, że „w sprawie
występują dwie należności: jedna z tytułu składek, zaś druga z tytułu zwrotu
pomocy publicznej”. W tym znaczeniu wyrok T-1/08 stwierdzający nieważność
art. 1 decyzji KE oraz art. 3 ust. 1 i 3 oraz art. 4 i 5 tej decyzji w części, w jakiej
dotyczył B. Sp. z o.o., nie jest nową okolicznością w sprawie i nie ma wpływu na
zobowiązanie krajowe z tytułu składek. Niewątpliwie ma on wpływ na samą
decyzję KWE, ale nie na narusza niezależnego obowiązku opłacenia składek przez
ich płatnika, który wynika z polskiej ustawy systemowej. „Tym samym wniosek
6
apelującej nie był przedwczesny, słusznie został rozpatrzony w oparciu o przepisy
krajowe tyle, że był po prostu niesłuszny”. Standardem jest powinność zwrotu
podatków lub opłat pobranych niezgodnie z prawem unijnym, jednak w sprawie
taka sytuacja nie zachodzi i z punktu widzenia tego postępowania nie ma
znaczenia decyzja KE, jej interpretacja, ani też wyrok T-1/08. Wobec miarodajnego
wykazania, że w sprawie nie występują składki nienależnie opłacone w rozumieniu
przepisów krajowego porządku prawnego, wykluczone i bezpodstawne jest
żądanie ich zwrotu.
W skardze kasacyjnej wnioskodawca zarzucił naruszenie przepisów
postępowania, w szczególności: 1/ art. 386 § 1 k.p.c. przez jego niezastosowanie i
nieuwzględnienie apelacji pomimo jej zasadności, 2/ art. 316 § 1 k.p.c. przez
pomięcie decyzji KE i ocenę wniosku skarżącej, która nie uwzględnia istniejącego
stanu prawnego na dzień wydania wyroku, 3/ art. 328 § 2 k.p.c. w związku z
art. 391 § 1 k.p.c. przez niewyjaśnienie podstawy prawnej zaskarżonego wyroku i
ograniczenie uzasadnienia Sądu Apelacyjnego do stwierdzenia, że wniosek
skarżącej jest bezpodstawny.
W skardze zarzucono też naruszenie przepisów prawa materialnego, a
mianowicie: 1/ art. 91 ust. 3 Konstytucji RPw związku z art. 1 i 3 ust. 1 decyzji KE
przez naruszenie zasady pierwszeństwa prawa UE i wydanie rozstrzygnięcia z
pominięciem treści bezpośrednio skutecznych przepisów tej decyzji, co skutkowało
przyjęciem przez Sąd Apelacyjny, że decyzja KE w żaden sposób nie przekłada
się na żądanie zwrotu należności z tytułu opłaconych składek, 2/ art. 1 i 3 ust. 1
decyzji KE w związku z art. 72 § 1 pkt 1 Ordynacji podatkowej przez przyjęcie, że
decyzja ta nie wywołała z dniem upływu terminu na jej wykonanie, tj. z dniem 28
lutego 2008 r., skutku w postaci wygaśnięcia po stronie skarżącej zobowiązania z
tytułu składek, 3/ art. 1 i 3 ust. 1 decyzji KWE w związku z art. 288 akapit 4
Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dz.U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864/2,
zwanego dalej TUE) przez odmowę przyznania prawnej doniosłości decyzji KE i
przyjęcie, że istnieją dwie niezależne od siebie należności: jedna z tytułu składek,
zaś druga z tytułu zwrotu pomocy publicznej.
Zdaniem skarżącego, w istnieje potrzeba wykładni art. 1 i 3 ust. 1 decyzji
KWE budzących poważne wątpliwości i wywołujących rozbieżności w
7
orzecznictwie sądów, czego dowodzi rozbieżne orzecznictwo sądowe wydawane
na podstawie tych przepisów, a także odmienna ich interpretacja prezentowana
przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów oraz służby Komisji
Europejskiej. Z jednej strony Sąd Rejonowy w K. w postanowieniu z dnia 22
stycznia 2010 r., uznał bezpośredni skutek art. 1 i 3 ust. 1 decyzji KWE i na ich
podstawie w dokonał zmian na liście wierzytelności w postępowaniu
upadłościowym, dokonując stosownej redukcji wierzytelności przysługującej
organowi rentowemu. Odmienne stanowisko, zbieżne z poglądem Sądu
Apelacyjnego, prezentuje postanowienie Sądu Rejonowego w K. z dnia 21
września 2011 r., w którym sąd oddalił sprzeciw od listy wierzytelności w ramach
postępowania upadłościowego B. Sp. z o.o., którego podstawę miała stanowić
decyzja KWE.
Ponadto w sprawie występują istotne zagadnienia prawne: 1/ czy art. 1 i 3
ust. 1 decyzji KWE w związku z art. 288 akapit 4 TUE „z dniem upływu terminu na
jej wykonanie, tj. z dniem 28 lutego 2008 r., są przepisami bezpośrednio
skutecznymi, co pozwala: podmiotom prywatnym na powoływanie się na treść tych
przepisów w celu dochodzenia roszczenia, a sądom krajowym na oparcie się na
treści tych przepisów przy wydawaniu rozstrzygnięć?, 2/ czy zasady konstytucyjne
prawa UE, tj. zasada pierwszeństwa i zasada bezpośredniego skutku, znajdują
zastosowanie w odniesieniu do art. 1 i 3 ust. 1 decyzji KWE nakazujących
windykację kwot pomocy od Huty B. Sp. z o.o. oraz B. Sp. z o.o. i czy mają ten
skutek, że istniejące decyzje wymiarowe (dotyczące składek) adresowane do
skarżącego powinny być tym samym pominięte, jako niezgodne z obowiązkiem
wynikającym z art. 1 i 3 ust. 1 decyzji KWE?, 3/ czy, na skutek uznania istniejącego
(w wyniku braku efektywnej egzekucji) zadłużenia wobec wierzycieli
publicznoprawnych za przejaw niedozwolonej pomocy publicznej, powstają dwa
niezależne zobowiązania, tj. zobowiązanie z tytułu zwrotu pomocy publicznej oraz
zobowiązanie z tytułu istniejącego zadłużenia (składek), czy też jest to tożsame
zobowiązanie?, 4/ jaki jest wpływ na status prawny oraz wysokość zobowiązania z
tytułu składek uznanie tego zobowiązania (z uwagi na jego nieefektywną
egzekucję) za formę pomocy publicznej, oraz czy zapłata zobowiązania z tytułu
pomocy publicznej wpływa na istnienie i wysokość zobowiązania z tytułu składek?”
8
W ocenie skarżącego, art. 1 i art. 3 ust. 1 decyzji KE „rodzi określone
konsekwencje dla organów krajowych, w postaci wygaśnięcia jego zobowiązania z
tytułu składek w wysokości, w jakiej jest ono równe kwocie przyznanej pomocy
publicznej w momencie upływu terminu na wykonanie decyzji KE”. Zgodnie z
zasadą pierwszeństwa stosowania prawa unijnego, jeżeli decyzji wymiarowych
określających zobowiązanie skarżącego z tytułu składek na ubezpieczenie nie da
się pogodzić z treścią bezpośrednio skutecznych przepisów decyzji KE (art. 1 i
art. 3 ust. 1), konieczna jest odmowa uwzględnienia decyzji wymiarowych, które
muszą ustąpić miejsca bezpośrednio skutecznym przepisom prawa
wspólnotowego.
W konsekwencji skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu
Apelacyjnego i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania wraz z
obowiązkiem rozstrzygnięcia o kosztach procesu za postępowanie wywołane
wniesieniem skargi kasacyjnej, w tym o kosztach zastępstwa procesowego według
norm przepisanych. Alternatywnie domagał się uchylenia zaskarżonego wyroku w
całości oraz jego zmiany przez zmianę zaskarżonej decyzji i stwierdzenie istnienia
po stronie skarżącej stanu nadpłaty z tytułu kwot nienależnie opłaconych składek w
łącznej wysokości 11.411.561,31 zł wraz „z odsetkami podatkowymi za okres od
dnia dokonania nienależnych wpłat do dnia zapłaty” i zasądzenia od strony
pozwanej na rzecz odwołującej się kosztów postępowania kasacyjnego według
norm prawem przepisanych.
Postanowieniem z dnia 4 kwietnia 2014 r. Sąd Najwyższy zwrócił się do
Prokuratora Generalnego o zajęcie na piśmie stanowiska w przedmiocie skargi
kasacyjnej, a także o sprawie zawiadomił Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i
Konsumentów, uznając jego udział w sprawie za potrzebny oraz odroczył rozprawę
do czasu rozstrzygnięcia przez powiększony skład Sądu Najwyższego zagadnienia
prawnego w sprawie II UZP 1/14.
W piśmie z dnia 19 maja 2014 r. Prokurator Generalny uznał że skarga
kasacyjna Spółki jest uzasadniona, chociaż nie wszystkie argumenty w niej
zawarte „zasługują na poparcie”. W szczególności zasadny jest zarzut skargi
naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c., ponieważ Sąd
Apelacyjny nie dokonał szczegółowej analizy decyzji KE „pod kątem jej charakteru
9
prawnego czy jej obowiązywania, mimo że nieprawomocnym wyrokiem w sprawie
T-1/08, została stwierdzona nieważność art. 1 decyzji KWE, a także jej art. 3 ust. 1
i 3 oraz art. i 5 w zakresie dotyczącym B. sp. z o.o.” Lakoniczne uzasadnienie w
kwestii ewentualnego zastosowania prawa unijnego, które zostało ograniczone do
stwierdzenia, że kwestie unijne „nie mają w niniejszej sprawie znaczenia",
uniemożliwia ocenę zasadności podniesionych zarzutów kasacyjnych. W
konsekwencji, w ocenie Prokuratora Generalnego, zarzut naruszenia prawa
materialnego „jest zasadny w zakresie, w jakim Sąd drugiej instancji nie poczynił
ustaleń stanowiących podstawę wydania zaskarżonego wyroku”.
Takie stanowisko Prokuratora Generalnego podzielił skarżący, który w
piśmie z dnia 10 czerwca 2014 r. podtrzymał w całości argumentację zawartą we
wniesionej skardze kasacyjnej. Równocześnie skarżący na podstawie 267 ust. 3
TUE wniósł o odroczenie wydania orzeczenia i zwrócenie przez Sąd Najwyższy do
Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z następującymi pytaniami
prejudycjalnymi: 1/ „czy przepisy art. 1 i 3 ust. 1 decyzji Komisji Wspólnot
Europejskich (…) w zw. z art. 288 ak. 4 TFUE z dniem upływu terminu na jej
wykonanie, tj. z dniem 28 lutego 2008 r., są przepisami bezpośrednio skutecznymi,
co pozwala: (i) podmiotom prywatnym na powoływanie się na treść tych przepisów
w celu dochodzenia roszczenia, (ii) sądom krajowym na oparcie się na treści tych
przepisów przy wydawaniu rozstrzygnięć?”, 2/ „Czy zasady konstytucyjne prawa
UE, tj. zasada pierwszeństwa i zasada I bezpośredniego skutku, znajdują
zastosowanie w odniesieniu do art. 1 i 3 ust. 1 Decyzji KE nakazujących
windykację kwot pomocy od Huty B. Sp. z o.o. Oraz B. Sp. z o.o. I czy mają ten
skutek, że istniejące decyzje wymiarowe (dotyczące składek) adresowane do
strony powodowej S. S.A. Powinny być tym samym pominięte, jako niezgodne z
obowiązkiem wynikającym z art. 1 i 3 ust. 1 Decyzji KE?”, 3/ „Czy, na skutek
uznania istniejącego (w wyniku braku efektywnej egzekucji) zadłużenia wobec
wierzycieli publicznoprawnych za przejaw niedozwolonej pomocy publicznej w
świetle przepisów prawa UE (w tym Decyzji KE), powstają dwa niezależne
zobowiązania, tj. zobowiązanie z tytułu zwrotu pomocy publicznej oraz
zobowiązanie z tytułu istniejącego zadłużenia (składek), czy też jest to tożsame
zobowiązanie?”, 4/ „Jaki jest w świetle przepisów prawa UE (w tym Decyzji KE),
10
wpływ na status prawny oraz wysokość zobowiązania z tytułu składek uznanie
tego zobowiązania (z uwagi na jego nieefektywną egzekucję) za formę pomocy
publicznej, oraz czy zapłata zobowiązania z tytułu pomocy publicznej wpływa na
istnienie i wysokość zobowiązania z tytułu składek?”
W piśmie z dnia 22 września 2014 r. Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i
Konsumenta uznał, że w sprawie nie występuje problem istnienia dwóch
odrębnych należności, którymi jest jedna należność z tytułu składek na
ubezpieczenie społeczne. Organ rentowy nie jest uprawniony do uzyskania
należności z tego samego tytułu prawnego „dwukrotnie od różnych
przedsiębiorców (zarówno od skarżącej Spółki, jak również od spółek zależnych
Huty B. Sp. z o.o. i B. Sp. z o.o.), co jest sprzeczne z intencją Komisji Europejskiej
wyrażoną w punkcie 98 decyzji KE”. Zwrot pomocy publicznej powinien polegać na
uiszczeniu przez zależne spółki należności z tytułu składek na ubezpieczenie
społeczne, za których zapłatę zgodnie z prawem krajowym odpowiada skarżący.
Równocześnie jednak twierdzenie skarżącej, że „udzielenie pomocy w sposób
pośredni jest równoznaczne z wygaśnięciem po jej stronie zobowiązania
wynikającego z prawa krajowego (decyzji wymiarowych) nie ma żadnych podstaw
prawnych”. Zasada pierwszeństwa prawa unijnego nad krajowym zakłada
pominięcie lub odmowę stosowania normy prawa krajowego, „co nie jest
równoznaczne z wygaśnięciem tej normy i wynikającego z niej zobowiązania”.
Ponadto z decyzji KE nie wynika, aby uchylała ona zobowiązania publicznoprawne
z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne. Decyzja ta ingeruje w prawo krajowe
„przez zmianę podmiotu zobowiązanego do zapłaty składek na ubezpieczenie
społeczne, tj. spółki zależne zamiast skarżącego, i określiła wysokość składek,
jakie mają zapłacić te podmioty, nie jest to jednak równoznaczne ani z
definitywnym wygaśnięciem zobowiązań skarżącej Spółki z tytułu składek na
ubezpieczenie społeczne, ani z istnieniem dwóch należności - jednej z tytułu
składek, drugiej zaś z tytułu zwrotu pomocy publicznej”. W sprawie zachodzi nie
tyle sprzeczność pomiędzy prawem krajowym a unijnym, a ścisła zależność
pomiędzy wykonaniem decyzji KE a wykonaniem decyzji wymiarowych wydanych
przez ZUS. Z likwidacji B. Sp. z o.o. oraz postępowania likwidacyjnego w stosunku
do Huty B. Sp. z o.o., bezprawnie wypłacona jej pomoc publiczna powinna być
11
wpisana na listę wierzytelności wobec tego beneficjenta tej niedozwolonej pomocy.
„Wpisanie wierzytelności ZUS na listę wierzytelności BA i HB, a następnie
likwidacja tych spółek stanowiłoby wykonanie ww. decyzji Komisji z 2007 r.” W
takim przypadku, nie byłoby przeszkód do stosowania przepisów krajowych (nie
byłoby potrzeby dalszego stosowania zasady pierwszeństwa prawa unijnego nad
krajowym), a w konsekwencji skarżąca Spółka byłaby podmiotem zobowiązanym
do zapłaty zaległych składek na ubezpieczenia społeczne. Przyjęcie odmiennej
interpretacji „skutkowałoby brakiem opłacenia składek na ubezpieczenie społeczne
i pozbawienie ubezpieczonych prawa do zabezpieczenia społecznego”.
Zobowiązanie z tytułu składek i jego wysokość wynikają z prawa krajowego, zaś
prawo unijne (decyzja KE) o nałożeniu obowiązku zwrotu pomocy publicznej,
(której udzielenie jest związane z tymi składkami) doprowadziła do zmiany
podmiotu zobowiązanego do zapłaty składek (na faktycznych beneficjentów
pomocy, innych niż podmiot zobowiązany do zapłaty składek na gruncie prawa
krajowego). Decyzja KE nakazująca zwrot pomocy może ingerować w prawo
krajowe tylko w takim zakresie, w jakim wymaga tego jej skuteczne wykonanie, „co
wynika z innej naczelnej zasady prawa unijnego, jaką jest proporcjonalność.
Skutek w postaci braku opłacenia składek z tytułu ubezpieczeń społecznych (a
więc brak zabezpieczenia społecznego pracowników wynikający z braku opłacenia
składek przez podmiot do tego zobowiązany prawem krajowym) byłby
nieproporcjonalny w stosunku do celów tej decyzji (przywrócenie normalnych
warunków konkurencji poprzez zwrot pomocy od jej faktycznego beneficjenta)”.
Równocześnie orzeczenie wyrokiem Sądu w sprawie T-1/08 nieważności
art. 1 decyzji KE w całości (bez zastrzeżenia, że odnosi się to wyłącznie do B. Sp.
z o.o.), może oznaczać, że Komisja w ogóle nie ustaliła istnienia pomocy
publicznej i w konsekwencji nie jest możliwe nałożenie obowiązku zwrotu pomocy
na żaden z podmiotów, którego dotyczy decyzja. W tym kierunku Prezes UOKiK
wystąpił do Trybunału Sprawiedliwości z wnioskiem o stosowną interpretację
wymienionego wyroku. Niezależnie od tego, w opinii Prezesa UOKiK, skarżąca
Spółka, „jako podmiot pierwotnie zobowiązany do uiszczenia przedmiotowych
składek z tytułu ubezpieczeń społecznych powinna uiścić je w części, w jakiej do
ich zapłaty została zobowiązana w decyzji KWE B. Sp. z o.o.” Natomiast w
12
odniesieniu do Huty B. Sp. z o.o. istnieją dwie możliwości, uzależnione od
interpretacji przez TS UE wyroku w sprawie T-1/08, albo część składek, która nie
zostanie odzyskana w toku postępowania likwidacyjnego tej spółki (HB), powinna
zostać zaspokojona przez pierwotnego zobowiązanego, tj. skarżąca Spółkę, albo
zaległe składki na ubezpieczenia społeczne obciążały wyłącznie stronę skarżącą.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wstępnie i dla porządku należało uznać za bezpodstawny i
nieusprawiedliwiony wniosek o skierowanie do Trybunału Sprawiedliwości Unii
Europejskiej sformułowanych przez skarżącego płatnika składek pytań
prejudycjalnych, ponieważ pierwszeństwo i bezpośredni skutek prawny norm
prawa wspólnotowego w razie ich kolizji z przepisami krajowego porządku
prawnego nie budzi żadnych kontrowersji, a ponadto wyjaśnienie sformułowanych
zagadnień nie jest niezbędne dla wyrokowania w przedmiotowej sprawie (w
rozumieniu art. 267 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej - TUE). Przede
wszystkim z art. 288 akapitu drugiego tego Traktatu wynika, że tylko
rozporządzenie ma zasięg ogólny (abstrakcyjny), wiąże w całości i jest
bezpośrednio stosowane we wszystkich Państwach Członkowskich. Natomiast
decyzja o naruszeniu wspólnotowych zasad przyznawania pomocy państwowej lub
przy użyciu zasobów państwowych w jakiejkolwiek formie (art. 87 Traktatu o
utworzeniu Wspólnoty Europejskiej, Dz.U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864/2, zwanego
dalej TWE i art. 107 ust. 1 TUE), jest zindywidualizowanym aktem prawa
wspólnotowego skierowanym do konkretnego Państwa Członkowskiego, która
znosi tę pomoc i obliguje konkretne Państwo do odzyskania od jej adresatów
(beneficjentów) określonych kwot bezprawnie uzyskanej pomocy publicznej w
wyznaczonym terminie (art. 88 ust. 2 TWE i art. 108 ust. 2 TUE). Zgodnie z
art. 288 akapitem czwartym TUE, decyzja wiąże w całości co do rezultatu,
sposobów i metod jego osiągnięcia jej celów, które mogą podlegać europejskiej
kontroli sądowej, ale decyzja, która wskazuje adresatów, wiąże tylko tych
adresatów. Komisja Europejska może wnieść do Trybunału Sprawiedliwości UE
tzw. skargę bezpośrednią na niewykonanie lub nienależyte wykonanie decyzji
13
przez państwo członkowskie (art. 88 ust. 2 TWE i art. 108 ust. 2 TUE). Natomiast
Państwo członkowskie oraz każda osoba fizyczna lub prawna może wnieść skargę
sądową na decyzję, której jest adresatem lub która dotyczy jej bezpośrednio i
indywidualnie (art. 263 akapit 1 i 4 TUE).
Adresatami powoływanej decyzji KE są Państwo (Polska) oraz beneficjenci
środków pomocy publicznej bezprawnie przyznanej producentowi stali Grupie T., tj.
jej spółki zależne, tj. Huta B. Sp. z o.o. (dalej HB) oraz B. Sp. z o.o. (dalej BA),
proporcjonalnie do faktycznie otrzymanej przez te podmioty pomocy. Z decyzji tej
wynikało, że z tytułu niedozwolonej pomocy publicznej, która umożliwiała
działalność wymienionym spółkom, a miała wynikać z braku egzekucji od TB
składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, Polsce przysługuje zwrot
13.578.115 PLN od HB oraz 7.183.528 PLN od BA.
Polska nie domagała się stwierdzenia nieważności decyzji KE, poprzestając
w procesach przed sądami luksemburskimi na „peryferyjnym” statusie procesowym
interwenienta, natomiast decyzję zaskarżyli: płatnik zaległych składek oraz
beneficjenci pomocy publicznej uznanej za bezprawną. Po prawomocnym
stwierdzeniu częściowej nieważności decyzji KE w zakresie, w jakim dotyczyła ona
beneficjenta BA w kwocie 7.183.528 PLN, z powodu nieudowodnienia przez KE
przesłanek uznania spornej pomocy publicznej za bezprawną (wyrokiem Sądu Unii
Europejskiej z dnia 17 maja 2011 r., T-1/08, utrzymanym w mocy wyrokiem
Trybunału Sprawiedliwości UE z dnia 21 marca 2013 r., C-405/11P), jedynym
podmiotem zobowiązanym do zwrotu Państwu spornej części pomocy publicznej w
kwocie 11.411.561,31 zł pozostała HB. Inni skarżący, tj. TB oraz HB cofnęli skargi.
W konsekwencji decyzja KE wiąże w całości jej zobowiązanego adresata HB, co na
gruncie krajowego porządku prawnego oznacza, że ten beneficjent nie może
skutecznie bronić się zarzutem wykonania nakazanego zwrotu niedozwolonej
pomocy publicznej, polegającym na wyegzekwowaniu przez ZUS od płatnika
zaległych składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne.
Skarżący sukcesor płatnika składek nie był adresatem niezaskarżonej
(„utrzymanej w mocy”) decyzji KE o zwrocie Polsce pomocy publicznej przez spółkę
zależną (HB), co oznacza, że skarżący nie może zasadnie powoływać się na moc
wiążącą tej decyzji w obszarze polskiego prawa ubezpieczeń społecznych w
14
zakresie obowiązku płatnika składek do uregulowania zaległości składkowych za
jego ubezpieczonych pracowników, którego decyzja o zwrocie Polsce
niedozwolonej pomocy publicznej nie dotyczy, nie znosi ani nie modyfikuje.
Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie jest wymienionym (nazwanym)
adresatem decyzji KE, a w postępowaniach przed sądem europejskim pierwszej
instancji oraz Trybunałem Sprawiedliwości UE Polskę reprezentowali pełnomocnicy
Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. ZUS jest wprawdzie
państwową jednostką organizacyjną, ale dysponuje autonomiczną osobowością
prawną (art. 66 ust. 1 ustawy systemowej) i gospodaruje tylko własnym mieniem
oraz prowadzi samodzielną gospodarkę finansową w ramach posiadanych środków
(art. 77 ust. 1 tej ustawy). Z tego punktu widzenia ZUS nie jest Państwem ani statio
fisci Skarbu Państwa - wykonawcy decyzji KE, która nie wskazała polskiego organu
ubezpieczeń społecznych jako adresata decyzji KE, ale „władze polskie”
zobowiązane do odzyskania zwrotu niedozwolonej pomocy publicznej.
Pomimo to Sąd Najwyższy uznał, że skoro to wierzyciele publicznoprawni
wskutek zaniechania egzekucji wierzytelności doprowadzili do stwierdzenia
„deliktowej” pomocy publicznej według prawa wspólnotowego, to władze polskie
mogą wykonać decyzję o zwrocie bezprawnej pomocy publicznej przez lub na
rzecz państwowej jednostki organizacyjnej - polskiego organu ubezpieczeń
społecznych (ZUS), którego uchybienia doprowadziły do ujawnionego w decyzji KE
naruszenia zasad wspólnego rynku. Oznacza to, że ZUS nie może domagać się
ponownie (po raz drugi) składek, które wcześniej wyegzekwował od skarżącego
sukcesora prawnego płatnika składek, ale polski organ ubezpieczeń społecznych
powinien (ma obowiązek) rozliczyć bezprawną pomoc publiczną odzyskaną od jej
beneficjentów, niebędących płatnikami spornych składek, w ramach jednego
krajowego obowiązku składkowego.
Przedmiot decyzji KE wydanej na podstawie przepisów wspólnotowego
prawa ochrony wspólnego rynku i konkurencji, wskazuje, że decyzja ta nie
dotyczyła, nie rozstrzygała ani nie wpływała na stosunki wynikające z polskiego
prawa ubezpieczeń społecznych, których ten indywidualny akt prawa
wspólnotowego nie naruszał, w tym nie unicestwiał skutków prawnych krajowych
decyzji wymiarowych oraz skutecznej egzekucji zaległości składkowych z masy
15
upadłości wyłącznie zobowiązanego płatnika składek na polskie ubezpieczenia
społeczne i zdrowotne. Potencjalny obowiązek zwrotu całości lub części
wyegzekwowanych zaległości składkowych powstałby tylko wtedy, gdyby ZUS
uzyskał od wykonawcy decyzji KE, tj. od Polski albo sam odzyskał jakiekolwiek
kwoty ze zwróconej Państwu niedozwolonej pomocy publicznej przez aktualnie
jednego beneficjenta tej pomocy, tj. od spółki zależnej HB. Tylko w takiej sytuacji
ujawniłaby się nadpłata składek za tych samych ubezpieczonych w tych samych
okresach ubezpieczenia, w których powstały zaległości składkowe, a polski organ
ubezpieczeń społecznych miałby obowiązek zarachowania tej „superaty”
składkowej i rozliczenia kwot uzyskanych ze zwrotu Państwu niedozwolonej
pomocy publicznej na poczet wyegzekwowanych zaległości składkowych lub
składek bieżących na pracownicze ubezpieczenia społeczne i zdrowotne w
wysokości równej środkom uzyskanym ze zwrotu bezprawnej pomocy publicznej.
Podstawą prawną i uzasadnieniem takich potencjalnych „rozliczeń” składkowych
nie byłaby jednak decyzja KE ani jej wykonanie, ale polski porządek prawa
ubezpieczeń społecznych, z którego wynika, że ten sam obowiązek składkowy nie
może być realizowany przez pobranie lub przyjęcie ze zwrotu niedozwolonej
pomocy publicznej składek w „podwójnej” wysokości lub wyższej wysokości aniżeli
wynika z przepisów polskiego prawa ubezpieczeń społecznych, które określają
imperatywne stopy procentowe składek na polskie ubezpieczenia społeczne i
zdrowotne (art. 22 ust. 1 ustawy systemowej).
W opisanych złożonych uwarunkowaniach prawnych istotne jest to, że
decyzja KE została wydana na podstawie i w obszarze wspólnotowego prawa
wolnego rynku oraz ochrony konkurencji. W tym zakresie decyzja odwołuje się do
art. 88 ust. 2 akapitu pierwszego TWE, art. 62 ust.1a Porozumienia o Europejskim
Obszarze Gospodarczym oraz protokołu nr 8 do Traktatu w sprawie restrukturyzacji
polskiego hutnictwa żelaza i stali. Oznacza to, że wiążący walor prawny decyzji KE
dotyczy wymienionego w niej obszaru prawnego, który należy do przedmiotowo
wyłącznych kompetencji UE stanowienia prawa wspólnotowego w zakresie
wspólnego rynku i przeciwdziałania nieuczciwej konkurencji na wspólnotowych
rynkach wewnętrznych (art. 3 TUE). Natomiast decyzja KE o zwrocie bezprawnej
pomocy publicznej nie narusza ani nie modyfikuje innych, w tym krajowych
16
stosunków prawnych, które nie oddziałują na ochronę wspólnego rynku ani
zakłócanie lub groźbę zakłócania konkurencji na tym rynku (art. 87 ust. 1 TWE). W
tym zakresie istotne jest to, że krajowe systemy ubezpieczeń społecznych krajów
Unii Europejskiej pozostają w wyłącznej kompetencji państw członkowskich (art. 3 -
5 TUE a contrario), co łącznie oznacza, że decyzja KE o zwrocie Państwu
bezprawnie udzielonej pomocy publicznej zmierzająca do ochrony konkurencji na
europejskim rynku wspólnotowym nie ma pierwszeństwa, mocy wiążącej ani waloru
bezpośredniej skuteczności względem „autonomicznego” do regulacji
wspólnotowych polskiego prawa ubezpieczeń społecznych. W szczególności z
decyzji KE ani wprost, ani pośrednio nie wynika zwolnienie skarżącego sukcesora
płatnika składek na polskie pracownicze ubezpieczenia społeczne i zdrowotne z
obowiązku zapłaty zaległych składek ani tytuł prawny umorzenia tych należności
albo przeniesienie obowiązku składkowego płatnika składek na inne podmioty i to
niebędące płatnikami wymierzonych zaległych składek, które ZUS wyegzekwował
od ich płatnika.
W sprawie nie występuje problem „podwójnych” lub zawyżonych składek na
polskie ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, które nie była przedmiotem decyzji
KE o zwrocie Państwu bezprawnie udzielonej pomocy publicznej pomocy „na
działalność operacyjną” przez jej beneficjentów, niebędących płatnikami zaległych
składek na ubezpieczenie społeczne, choćby bezprawnie uzyskana pomoc
publiczna stanowiła finansowo „operacyjną” równowartość zaległych i
wyegzekwowanych składek od ich płatnika. Wprawdzie niedozwolona pomoc
publiczna wynikała z zaniechania egzekucji należności publicznoprawnych, co
doprowadziło do stworzenia możliwości prowadzenia gospodarczej przez spółki
zależne od grupy TB, ale obowiązek zwrotu nie dotyczy należności
publicznoprawnych, ale zwrotu korzyści uzyskanych przez beneficjentów takiej
pomocy, która umożliwiała im prowadzenie działalności gospodarczej. Decyzja KE
o obowiązku zwrotu Państwu opisanej niedozwolonej pomocy publicznej udzielonej
jej beneficjentom nie wyłącza ani nie unicestwia obowiązku zapłaty lub egzekucji
zaległości składkowych na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne od wyłącznego
płatnika tych należności, którym był skarżący pracodawca (art. 6 ust. 1, art. 16 i 17
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych). Oznacza to, że płatnik składek na
17
ubezpieczenia społeczne i zdrowotne ustawowo zobligowany do zapłaty zaległości
składkowych nie może zasadnie ani skutecznie powoływać się na decyzję KE o
zwrocie Państwu pomocy publicznej, tj. na akt prawa wspólnotowego z zakresu
ochrony wspólnego rynku i przeciwdziałania nieuczciwej konkurencji, z którego nie
wynikała podstawa prawna ani uzasadnienie zwrotu składek płatnikowi
wyegzekwowanych od niego zaległości składkowych na pracownicze
ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, ani tytuł prawny do ich umorzenia lub
przeniesienie (konwersja) obowiązku składkowego na beneficjentów bezprawnie
udzielonej pomocy publicznej, którzy nie byli płatnikami zaległych składek za
pracowników skarżącego. W wymienionych zakresach decyzja KE nie narusza, nie
znosi, nie modyfikuje ani nie pozostaje w kolizji z polskim porządkiem prawa
ubezpieczeń społecznych.
Wprawdzie po wyegzekwowaniu zaległych składek z masy upadłości
płatnika składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne polski (TB) organ
ubezpieczeń społecznych (ZUS) zgłosił także w postępowaniu likwidacyjnym
prowadzonym wobec aktualnie jedynego beneficjenta pomocy publicznej (HB)
wierzytelności wynikające z decyzji KE, ale możliwości uzyskania takiego
zaspokojenia są minimalne (według pełnomocników ZUS wynoszą zaledwie ok. 2%
i to dopiero w trzeciej kategorii i kolejności zaspokojenia). Gdyby doszło do
obiektywnej niemożności wykonania decyzji KE w pozostałym lub jakimkolwiek
zakresie od postawionego w stan upadłości beneficjenta niedozwolonej pomocy
publicznej, to ubezpieczeni w polskim systemie ubezpieczeń społecznych i
zdrowotnych nie powinni być w jakimkolwiek zakresie pozbawieni uprawnień
wynikających z opłacenia składek lub skutecznego wyegzekwowania zaległości
składek od ich płatnika, których równowartości Państwo nie odzyskuje od
beneficjentów niedozwolonej pomocy publicznej. Wykluczona jest tego rodzaju
„skuteczność” indywidualnej decyzji KE o zwrocie niedozwolonej pomocy
publicznej, która mogłaby prowadzić do choćby potencjalnego naruszenia ochrony
przysługującej ubezpieczonym z polskiego systemu ubezpieczeń społecznych i
zdrowotnych.
Wynikający z decyzji KE zwrot Polsce bezprawnie udzielonej pomocy
publicznej wynikającej z braku lub zaniedbań terminowej egzekucji składek na
18
ubezpieczenia społeczne i zdrowotne nie stanowi „drugiej” lub zawyżonej składki,
ponieważ ZUS na gruncie krajowych (polskich) przepisów prawa ubezpieczeń
społecznych nie może dochodzić „podwójnej” składki ani w wyższej wysokości niż
wynika to z polskiego systemu ubezpieczeń społecznych i to od podmiotów
niebędących płatnikami wyegzekwowanych zaległych składek. Wprawdzie
podłożem bezprawnie udzielonej pomocy publicznej było zaniechanie terminowego
egzekwowania przez podmioty publicznoprawne, w tym ZUS, należności
publicznoprawnych, w tym zaległych składek na pracownicze ubezpieczenia
społeczne i zdrowotne, ale równocześnie przedmiotem decyzji KE o zwrocie
Państwu niedozwolonej pomocy publicznej nie były te składki, ale ich finansowa
równowartość operacyjna, która wskutek stwierdzonych decyzją KE
antykonkurencyjnych zaniechań stanowiła kapitał umożliwiający prowadzenie
działalności gospodarczej przez beneficjenta bezprawnej pomocy publicznej, która
została uznana za niezgodną z zasadami wspólnego rynku w zakresie, w jakim
pozyskanie tego operacyjnego kapitału niekorzystnie wpływało na wymianę
handlową (art. 87 ust. 1 TWE). Równocześnie decyzja KE nie narusza polskiego
prawa ubezpieczeń społecznych, nie modyfikuje zobowiązania składkowego
skarżącego płatnika składek ani nie zmienia podmiotów konkretnych
indywidualnych stosunków ubezpieczeń społecznych. Decyzja ta nie wiąże poza
obszarem europejskiego prawa ochrony zasad wspólnego rynku i przeciwdziałania
konkurencji oraz poza przedmiotem jej indywidualnych rozstrzygnięć miarodajnych
(wiążących) tylko jej adresatów (art. 288 TUE). Oznacza to, że decyzja KE o
zwrocie Państwu (Polsce) bezprawnie udzielonej pomocy publicznej z tytułu
naruszenia ochrony konkurencji oraz zasad wspólnego rynku, wynikająca z braku
lub zaniedbań egzekucji należności składkowych przez Zakład Ubezpieczeń
Społecznych, nie zwalnia płatnika zaległych składek na pracownicze ubezpieczenia
społeczne i zdrowotne z obowiązku składkowego, nie umarza zaległych ani
wyegzekwowanych składek, ani nie przenosi zobowiązania składkowego na
beneficjentów bezprawnie uzyskanej pomocy publicznej, którzy nie byli płatnikami
zaległych składek, choćby od ekonomicznej równowartości tego kapitału orzeczono
zwrot Polsce niedozwolonej pomocy publicznej udzielonej jej beneficjentom.
19
Warto sygnalizować, że wyrokiem z dnia 21 marca 2013 r., C-405/11P, TS
UE oddalił odwołanie KE od wyroku Sądu Unii Europejskiej z dnia 17 maja 2011 r.,
T-1/08, orzekającego nieważność decyzji KE w zakresie dotyczącym spółki
zależnej BA ze względu na niewykazanie prawidłowo istnienia niedozwolonej
pomocy państwa (pkt 96 wyroku Sądu pierwszej instancji). Tylko ze względu na
cofnięcie skarg przez TB i HB nie doszło do potencjalnego stwierdzenia
nieważności decyzji KE w całości, z czego mógłby wynikać całkowity brak
obowiązku zwrotu Państwu kontrowersyjnie ocenionej pomocy publicznej oraz
potrzeba weryfikacji kontrowersji prawnych sformułowanych w skardze kasacyjnej.
Decyzja KE nie znosi obowiązku zapłaty zaległych składek przez ich
płatnika, a także nie przenosi zobowiązania składkowego na podmioty niebędące
płatnikami zaległych składek. Tylko w przypadku, gdyby ZUS uzyskał od Polski, lub
sam odzyskał jakiekolwiek kwoty bezprawnej pomocy publicznej od jej beneficjenta,
tj. aktualnie spółki HB, powstałby problem „zawyżonych” składek z tytułu tego
samego obowiązku składkowego i potencjalne roszczenie skarżącego płatnika o
zwrot nadpłaconych składek (art. 72 § 1 pkt 1 Ordynacji podatkowej w związku z
art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych), gdyby ZUS z urzędu nie
rozliczył zrealizowanej w taki sposób „superaty składkowej”.
Mając powyższe na uwadze należało uznać, że zaskarżony wyrok
ostatecznie odpowiada prawu, ponieważ Sąd Apelacyjny prawidłowo uznał, iż
decyzja KE o zwrocie bezprawnie udzielonej pomocy publicznej podjęta na
podstawie wspólnotowego prawa ochrony wolnego rynku i przeciwdziałania
konkurencji (art. 87 ust. 1 i art. 88 ust. 2 TWE) nie uzasadnia żądania zwrotu
wyegzekwowanych przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych zaległości
składkowych. Z tej decyzji nie wynikało dla jej adresatów (art. 288 akapit czwarty
TUE) wygaśnięcie obowiązku składkowego ani przeniesienie go na podmioty
niebędące płatnikami zaległych składek, które zostały wyegzekwowane z masy
upadłości płatnika zaległych składek. Skoro zaległości składkowe zostały
prawidłowo wymierzone i wyegzekwowane od wyłącznego ich płatnika, to
bezpodstawne i chybione okazały się pozostałe kasacyjne zarzuty naruszenia art.
316 § 1, art. 386 § 1 i art. 328 § 2 k.p.c., a także art. 72 § 1 pkt 1 Ordynacji
podatkowej w związku z art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.
20
Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy oddalił niemającą
usprawiedliwionych podstaw skargę kasacyjną w zgodzie z art. 39814
k.p.c.,
orzekając o kosztach postępowania kasacyjnego na podstawie art. 98 k.p.c.