Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt SDI 29/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 29 października 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Andrzej Siuchniński (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Małgorzata Gierszon
SSN Rafał Malarski
Protokolant : Anna Kuras
przy udziale Rzecznika Dyscyplinarnego Krajowej Rady Notarialnej
w sprawie notariusza K. W.
obwinionego z art. 50 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r.- Prawo o notariacie (t.j.:
Dz.U. z 2014 r., poz. 164 z zm.)
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 29 października 2014 r.
kasacji wniesionej przez obwinionego
od orzeczenia Wyższego Sądu Dyscyplinarnego przy Krajowej Radzie Notarialnej
w […] z dnia 16 maja 2014 r.,
uchylającego w części orzeczenie z dnia 1 lutego 2014 r.
1. uchyla w zaskarżonej części orzeczenie Wyższego Sądu
Dyscyplinarnego przy Krajowej Radzie Notarialnej z dnia 16 maja
2014 r., oraz utrzymane nim częściowo w mocy orzeczenie Sądu
Dyscyplinarnego Izby Notarialnej w […] z dnia 1 lutego 2014 r., tj.
w zakresie uznania obwinionego za winnego popełnienia
przewinień dyscyplinarnych, opisanych w pkt. VI lit. e) i g) części
2
wstępnej tego orzeczenia, i na podstawie art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k. w
zw. z art. 52 § 1 i art. 69 ustawy- Prawo o notariacie postępowanie
w tym zakresie umarza;
2. kosztami sądowymi postępowania obciąża:
- w zakresie postępowania przed Wyższym Sądem
Dyscyplinarnym przy Krajowej Radzie Notarialnej i Sądem
Dyscyplinarnym Izby Notarialnej – właściwe organy samorządu
notarialnego;
- w zakresie postępowania przed Sądem Najwyższym – Skarb
Państwa.
UZASADNIENIE
Sąd Dyscyplinarny Izby Notarialnej w […] orzeczeniem z dnia 1 lutego 2014
r., uznał obwinionego notariusza K. W. za winnego tego, że:
I. dokonywał czynności notarialnych poza siedzibą Kancelarii Notarialnej:
- dnia 14.02.2011 roku w M., kiedy to w komparycji jako miejsce sporządzenia
czynności wskazał siedzibę Spółki z o.o. w likwidacji, a następnie omówieniem
odręcznym na końcu aktu wykreślił ten fragment komparycji, zatem faktycznie
miejsce czynności nie zostało wskazane […],
- dnia 15.02.2011 roku w M., nie wskazując nadto miejsca sporządzenia czynności,
[…],
- dnia 21.03.2011 roku, w Urzędzie Miejskim w S. […],
- dnia 4.05.2011 roku, w Urzędzie Miejskim w S. […],
przy czym we wszystkich wymienionych przypadkach charakter czynności bądź też
szczególne okoliczności nie przemawiały za dokonaniem czynności notarialnych
poza kancelarią notarialną, tj. przewinienia dyscyplinarnego z art. 50 u.p.n. w zw. z
art. 3 § 2 u.p.n.;
II. sporządzał omówienia dokonywanych poprawek w aktach notarialnych w
sposób rażąco sprzeczny z przepisem art. 94 § 2 u.p.n.:
- dnia 14.02.2011 roku w M., wpisując odręcznie po słowach „Akt ten odczytano,
przyjęto i podpisano" jedynie „Omówienie: skreślono w komparycji od słów siedziba
3
do W.[…], a także „w § 5 ust. 1 strony ustaliły brzmienie", przy czym odręczne
zapisy są nieczytelne i dodatkowo pokreślone, […];
- dnia 15.02.2011 roku w M., wpisując odręcznie po słowach „Akt ten odczytano,
przyjęto i podpisano" jedynie „Omówienie: § 3 zostaje zmieniony od słów w § 5 ust.
2 skreślono oraz J. L. oświadcza, wpisano oświadcza", […];
- dnia 15.02.2011 roku w M., wpisując odręcznie po słowach, „Akt ten odczytano,
przyjęto i podpisano" jedynie „Omówienie: W komparycji kod pocztowy kupujących
powinien brzmieć ,
- dnia 15.02.2011 roku w M., wpisując odręcznie po słowach, „Akt ten odczytano,
przyjęto i podpisano" jedynie „Omówienie: Pesel U. P. powinien brzmieć […] oraz
adres zamieszkania […],
- dnia 21.03.2011 roku w Urzędzie Miejskim w S., wpisując odręcznie po słowach
„Akt ten odczytano, przyjęto i podpisano" jedynie „Omówienie: i zmieniony adres
strony czynności J. Ł.", […],
- dnia 21.03.2011 roku w Urzędzie Miejskim w S., wpisując odręcznie po słowach
„Akt ten odczytano, przyjęto i podpisano" jedynie „Omówienie: Nr PESEL K. S. […]
w pkt komparycji w miejsce B. wpisano B.", […],
- dnia 21.03.2011 roku w Urzędzie Miejskim w S., wpisując odręcznie po słowach
„Akt ten odczytano, przyjęto i podpisano" jedynie „Omówienie: w § 4 pkt 10 i 11 w
miejsce wyciągu synchronizacji wpisano wykazu zmian danych ewidencyjnych", […]
przy czym we wszystkich wskazanych wyżej przypadkach nie ma wymaganych
przekreśleń, tj. przewinienia dyscyplinarnego z art. 50 u.p.n. w zw. z art. 94 § 2
u.p.n.;
III. sporządzał akty notarialne, w których nie dbał należycie o zabezpieczenie
praw i słusznych interesów stron oraz innych osób, dla których czynność notarialna
może powodować skutki prawne:
- dnia 6.05.2011 roku w akcie notarialnym sporządzonym w L., […],
- dnia 13.04.2011 roku w akcie notarialnym sporządzonym w L., sporządził
bezskuteczne oświadczenia o poddaniu się egzekucji z art. 777 § 1 pkt 5 k.p.c.,
- dnia 27 grudnia 2010 r. w akcie notarialnym sporządzonym w Rep. [… ] sporządził
bezskuteczne oświadczenia o poddaniu się egzekucji z art. 777 § 1 pkt 4 k.p.c.,
tj. przewinienia dyscyplinarnego z art. 50 u.p.n. w zw. z art. 80 § 2 u.p.n.;
4
IV. dokonywał sprostowania aktów notarialnych protokołami sporządzonymi:
- dnia 14.06.2011 roku (brak miejsca sporządzenia), zawierającym zmianę § 11
umowy sprzedaży i oświadczenia o ustanowieniu hipoteki, tj. zmianę treści wniosku
wieczysto księgowego (k. 135),
- dnia 25.05.2011 roku,
- dnia 7.04.2011 roku,
przy czym protokoły te nie miały formy aktu notarialnego, nie zawierały miejsca
sporządzenia a ostatni z protokołów nie wskazuje aktu, który jest sprostowany,
tj. przewinienia dyscyplinarnego z art. 50 u.p.n. z zw. z art. art. 80 § 4 u.p.n.
Orzeczenie Sądu pierwszej instancji zostało zaskarżone przez obwinionego,
który podniósł następujące zarzuty:
a) wystąpienie w sprawie bezwzględnych przyczyn odwoławczych,
b) obraza przepisów prawa materialnego,
c) naruszenie przepisów postępowania,
d) błędy w ustaleniach faktycznych, przyjętych za podstawę zaskarżonego
orzeczenia, mające wpływ na jego treść,
e) rażąca niewspółmierność kary,
f) naruszenie norm Konstytucji RP.
Na podstawie tak sformułowanych zarzutów, obwiniony wniósł o zmianę
zaskarżonego orzeczenia i uniewinnienie, ewentualnie – uchylenie zaskarżonego
orzeczenia i umorzenie postępowania lub przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania.
Wyższy Sąd Dyscyplinarny przy Krajowej Radzie Notarialnej orzeczeniem z
dnia 16 maja 2014 r. uchylił zaskarżone orzeczenie i umorzył postępowanie z uwagi
na upływ terminu przedawnienia w zakresie wszystkich przypisanych obwinionemu
przewinień dyscyplinarnych za wyjątkiem tych, opisanych w pkt IV, tiret pierwsze i
drugie, w odniesieniu do których utrzymał w mocy to orzeczenie.
Zostało ono zaskarżone kasacją obwinionego, w której podniesiono
następujące zarzuty:
1) rażące naruszenie prawa:
a) art. 439 § 1 pkt 9 w zw. z art. 17 § 1 pkt 11 k.p.k. w zw. z art. 69 w zw. z art. 61 a
contrario i w zw. z art. 16 § 1 i § 3 u.p.n., poprzez błędną wykładnię i przyjęcie, iż
5
nie zachodzi inna okoliczność wyłączająca ściganie,
b) art. 50 w zw. z art. 80 § 4, art. 92 § 4 i art. 104 u.p.n., poprzez błędną wykładnię i
przyjęcie, iż wskazane w pkt II zaskarżonego orzeczenia protokoły niedokładności
sporządzone zostały z oczywistym i rażącym naruszeniem formy i zakresu,
c) art. 6 k.p.k., art. 71 § 1 k.p.k. i z art. 325g § 3 k.p.k. w zw. z art. 58 i art. 69 u.p.n.,
poprzez pozbawienie przez wnioskodawcę Radę Izby Notarialnej w […]
obwinionego możliwości przygotowania się do obrony, w tym prawa do
ustanowienia obrońcy przy wstępnym wyjaśnianiu okoliczności koniecznych do
ustalenia znamion czynu zarzuconego obwinionemu oraz złożeniu wyjaśnień przez
obwinionego,
d) art. 32 w zw. z art. 17 ust. 1 Konstytucji RP i w zw. z art. 58 u.p.n. w zakresie, w
jakim ustawa - Prawo o notariacie nie zawiera regulacji dotyczących kary łącznej
oraz postępowania przygotowawczego poprzedzającego wszczęcie postępowania
dyscyplinarnego, a także w zakresie, w jakim ustawa ta wskazuje podmioty
uprawnione do wszczęcia postępowania dyscyplinarnego;
2) rażąca niewspółmierność kary, w tym wymierzenie odrębnych kar za zarzucane,
zbiegające się przewinienia dyscyplinarne.
Na podstawie tak sformułowanych zarzutów skarżący wniósł o uchylenie
orzeczenia w zaskarżonej części i uniewinnienie obwinionego, względnie o
uchylenie orzeczenia w zaskarżonej części i umorzenie postępowania.
Rzecznik Dyscyplinarny Krajowej Rady Notarialnej w odpowiedzi na kasację
wniósł o jej oddalenie jako oczywiście bezzasadnej i obciążenie obwinionego
kosztami postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja jest zasadna w zakresie, w jakim skarżący wskazał na zarzut obrazy
prawa materialnego, tj. naruszenie art. 50 u.p.n., który pomimo podniesienia go
także w odwołaniu obwinionego, nie był przedmiotem szczególnej uwagi Sądu
odwoławczego, co oprócz ogólnej lakoniczności i braku szczegółowości wywodu
zaprezentowanego w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia wskazuje, że Sąd ten
nie przeprowadził rzetelnej kontroli instancyjnej.
Odnosząc się w pierwszej kolejności, dla oczyszczenia przedpola, do
zarzutu wystąpienia w sprawie bezwzględnej przyczyny odwoławczej należy
6
zauważyć, że zagadnienie korporacyjnego statusu obwinionego dotyczy roku 2012,
podczas gdy przypisane mu czyny zostały popełnione w 2011 r., a postępowanie
dyscyplinarne (pierwsze rozpoznanie sprawy przez Sąd a quo) toczyło się dopiero
od 20 czerwca 2013 r., ze względu na wielokrotny zwrot wniosku o wszczęcie
postępowania dyscyplinarnego w celu jego uzupełnienia. Okoliczność ta, biorąc
pod uwagę względny charakter przeszkody procesowej, polegającej na
niepodleganiu sądom dyscyplinarnym, wskazuje, że argumentacja skarżącego jest
oczywiście chybiona, co czyni zbędnym rozważenie stosowania art. 61 u.p.n. oraz
badanie konsekwencji uchylenia decyzji Ministra Sprawiedliwości przez
Wojewódzki Sąd Administracyjny dla ustalenia statusu obwinionego na gruncie
u.p.n.
Oczywiście bezzasadna jest argumentacja skarżącego, dotycząca
sprzeczności u.p.n. z Konstytucją RP z uwagi na zasadę równości wobec prawa już
choćby z tego względu, że w zakresie wymogów gwarancyjnych odpowiednie
zastosowanie mają przepisy k.p.k., które były wielokrotnie poddawane kontroli
Trybunału Konstytucyjnego. Poza tym, postępowanie wyjaśniające ze swej istoty
nie tylko może, ale i powinno mieć charakter uproszczony, a samo w sobie nie
prowadzi do rozstrzygnięcia o winie, co przecież następuje dopiero po
przeprowadzeniu postępowania przed sądem dyscyplinarnym z poszanowaniem
wszelkich zasad procesowych typowych dla postępowania karnego. Kadłubowość
regulacji postępowania dyscyplinarnego wynika z zasad techniki prawodawczej i
podyktowana jest zredukowanym charakterem postępowania dyscyplinarnego oraz
wyjaśniającego, co w związku z odesłaniem do k.p.k. nie ma negatywnego wpływu
na poszanowanie zasad konstytucyjnych. Skarżący zdaje się mylić pojęcie
postępowania wyjaśniającego i dyscyplinarnego (drugi akapit od dołu, s. 6 kasacji),
a poza tym przesadnie akcentuje różnice między sposobem przeprowadzania
czynności wyjaśniających prowadzonych w trybie art. 58 u.p.n., a postępowaniem
wyjaśniającym prowadzonym na gruncie innych ustaw korporacyjnych, które są
nieistotne z punktu widzenia praw obwinionego i w żaden sposób nie mogą
prowadzić do uznania naruszenia zasady równości wobec prawa i potrzeby
bezpośredniego zastosowania Konstytucji. Wręcz nieporozumieniem jest
wskazywanie na naruszenie zasady równości wobec prawa poprzez brak
7
wprowadzenia w u.p.n. instytucji kary łącznej, która jest tylko jednym z
normatywnych sposobów racjonalizacji polityki karnej, leżącym w gestii
ustawodawcy. Dlatego wzgląd na zasadę równości wobec prawa w żadnym razie
nie może prowadzić do przekonania o istnieniu ekspektatywy jej ustanowienia w
każdego rodzaju unormowaniu odpowiedzialności prawnej o charakterze quasi-
karnym.
Również zarzut rażącej niewspółmierności kary jest oczywiście bezzasadny,
albowiem Sąd odwoławczy nie modyfikował wymiaru sankcji orzeczonej za dwa
delikty dyscyplinarne, które nie uległy przedawnieniu. Gdyby natomiast zarzut ten
potraktować jako kwestionujący wadliwość kontroli instancyjnej, to także i w tej
postaci nie zasługuje on na uwzględnienie, albowiem Wyższy Sąd Dyscyplinarny
odniósł się do zarzutu rażącej niewspółmierności kary na s. 12 uzasadnienia.
Wprawdzie rozważania te nie są zbyt szczegółowe, jednak pozwalają odczytać
powody, dla których Sąd ten uznał za nietrafny podniesiony w odwołaniu
obwinionego zarzut rażącej niewspółmierności kary i w tym zakresie stanowisko
Sądu drugiej instancji uznać należy za uprawnione, także jeśli chodzi o pogląd co
do braku możliwości orzeczenia kary łącznej w postępowaniu dyscyplinarnym
notariuszy.
Zasadnie natomiast obwiniony wskazał na błąd subsumcyjny w zakresie
przypisanych mu przewinień dyscyplinarnych, które nie uległy przedawnieniu. Jak
wynika z opisu czynów istotą ich naganności było nieprawidłowe sporządzenie
protokołów, które nie miały formy aktu notarialnego oraz nie zawierały danych o
miejscu ich sporządzenia. W uzasadnieniu orzeczenia Sąd pierwszej instancji
wskazał wprawdzie jeszcze, że obwiniony sporządzał protokoły z naruszeniem
także zakresu, w jakim można dokonać sprostowania aktu notarialnego (k. 27v), co
jednak z oczywistych względów gwarancyjnych nie pozwala na uznanie tego
fragmentu części motywacyjnej orzeczenia za dopełnienie opisu czynu.
W świetle takiej charakterystyki czynu trafnie wskazuje skarżący, że kwestia
tego, czy protokół sprostowania musi mieć formę aktu notarialnego nie jest
jednoznaczna, a w literaturze przedmiotu prezentowany jest pogląd odmienny od
tego, który przyjął Sąd orzekający i zaaprobował Sąd odwoławczy. W doktrynie
wskazuje się, że sporządzenie sprostowania w postaci protokołu notarialnego nie
8
oznacza, iż protokół ten spełniać ma wszystkie wymogi formalne przewidziane dla
aktu notarialnego. Identyfikowanie w tym wypadku obu dokumentów nie jest
uzasadnione. O tym, że protokół sprostowawczy nie jest aktem notarialnym
wyraźnie stanowi art. 80 § 4 zd. II (A. Oleszko, Prawo o notariacie. Komentarz.
Część II, tom 1, Warszawa 2012, s. 287). W przepisie tym wyłączono m.in.
stosowanie art. 92 § 1 pkt 4-8 u.p.n. określające, co powinien zawierać akt
notarialny oraz art. 94 § 1 u.p.n., określający m.in. obowiązek notariusza odczytania
aktu notarialnego przed jego podpisaniem przez strony. Warto dodać, że w
odniesieniu do innych protokołów przewidzianych w art. 104 § 1-3 u.p.n. wyraźnie
wskazano, że protokoły spisuje się w formie aktu notarialnego (art. 104 § 4 u.p.n.).
Brak takiego wyraźnego unormowania w art. 80 u.p.n. może dawać podstawę do
twierdzenia, że określony tam protokół sprostowania nie musi mieć formy aktu
notarialnego.
Skoro zatem możliwe są dwie interpretacje przepisów ustawy- Prawo o
notariacie co do obowiązującej formy protokołu sprostowania, to uznanie, iż
obwiniony dopuścił się przewinienia dyscyplinarnego polegającego na oczywistej i
rażącej obrazie przepisów prawa w tym zakresie nie znajduje podstaw, albowiem
oczywiste jest, że w wypadku występowania wątpliwości interpretacyjnych co do
znaczenia danego przepisu nawet stwierdzenie jego naruszenia przez organ
zwierzchni nie może prowadzić do przekonania, że obraza prawa miała charakter
oczywisty. Brak tego znamienia uniemożliwia przypisanie odpowiedzialności
dyscyplinarnej w ramach omawianej formy sprawczej przewinienia
dyscyplinarnego.
Prowadzi to do wniosku, że Wyższy Sąd Dyscyplinarny dokonał nierzetelnej
w świetle art. 457 § 3 k.p.k. kontroli instancyjnej, pobieżnie rozpoznając
podniesiony w odwołaniu obwinionego zarzut obrazy art. 50 u.p.n., akceptując w
ten sposób wadliwy opis czynu, co miało istotny wpływ na treść orzeczenia tego
Sądu. Z tego względu należało uchylić zaskarżone orzeczenie, co wobec upływu 3-
letniego terminu przedawnienia (art. 52 § 1 u.p.n.) zarzucanych notariuszowi K. W.
przewinień dyscyplinarnych (popełnionych 14 czerwca 2011 r. i 25 maja 2011 r.)
doprowadziło do konieczności uchylenia także orzeczenia Sądu pierwszej instancji i
umorzenia postępowania o te czyny.
9
Mając na uwadze powyższe rozważania, Sąd Najwyższy orzekł jak w części
dyspozytywnej wyroku, kosztami postępowania dyscyplinarnego obciążając organy
samorządu dyscyplinarnego na podstawie art. 67 § 1 u.p.n. i art. 632 pkt 2 k.p.k. w
zw. z art. 69 u.p.n.