Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III KK 303/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 28 października 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Puszkarski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Krzysztof Cesarz
SSN Józef Dołhy
Protokolant Teresa Jarosławska
w sprawie A. S.
w przedmiocie wyroku łącznego
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu w trybie art. 535 § 5 k.p.k.
w dniu 28 października 2014 r.,
kasacji wniesionej przez Prokuratora Generalnego na korzyść skazanego
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […] z dnia 13 maja 2014 r.,
utrzymującego w mocy wyrok łączny Sądu Okręgowego w L.
z dnia 16 grudnia 2013 r.
uchyla wyrok w zaskarżonej części, tj. utrzymującej w mocy
rozstrzygnięcia zawarte w pkt I i III sądu pierwszej instancji, i w
tym zakresie sprawę przekazuje do ponownego rozpoznania w
postępowaniu odwoławczym Sądowi Apelacyjnemu.
UZASADNIENIE
2
A. S. został skazany prawomocnymi wyrokami:
1. Sądu Rejonowego w L. z dnia 22 lipca 2003 r., w sprawie III K …/02, za czyn
z art 280 § 1 k.k., popełniony w dniu 10 października 2002 r., na karę 2 lat
pozbawienia wolności, której wykonanie zawieszono na okres próby
wynoszący 4 lata i na karę grzywny w wysokości 60 stawek dziennych, z
ustaleniem wysokości jednej stawki na kwotę 15 złotych. Na poczet
orzeczonej kary grzywny zaliczono skazanemu okres rzeczywistego
pozbawienia wolności w sprawie w dniu 10 października 2002 r.
Postanowieniem z dnia 14 listopada 2005 r. Sąd Rejonowy w L. zarządził
wykonanie kary pozbawienia wolności, a postanowieniem z dnia 15 lutego
2006 r. zarządził wykonanie 30 dni zastępczej kary pozbawienia wolności za
nieuiszczoną grzywnę;
2. Sądu Rejonowego w L. z dnia 24 października 2003 r. w sprawie IX K …/03,
za czyny z art. 280 § 1 k.k. oraz z art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 280 § 1 k.k.,
popełnione w dniach 13 lutego 2003 r. i 19 lutego 2003 r. przy uznaniu, iż
czyny te stanowią ciąg przestępstw z art. 91 § 1 k.k., na karę 2 lat i 6 miesięcy
pozbawienia wolności oraz 60 stawek dziennych grzywny, z ustaleniem
wysokości jednej stawki na kwotę 20 złotych. Na poczet orzeczonej kary
pozbawienia wolności zaliczono skazanemu okres rzeczywistego pozbawienia
wolności w sprawie od 19 lutego 2003 r. do 24 października 2003 r.;
3. Sądu Rejonowego w L. z dnia 24 września 2004 r. w sprawie III K …/04, za
czyn za art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 280 § 1 k.k. w zw. z art. 280 § 1 k.k. w zw.
z art. 64 § 1 k.k., popełniony w dniu 8 grudnia 2003 r., na karę 2 lat i 10
miesięcy pozbawienia wolności;
4. Sądu Rejonowego w K. z dnia 26 października 2006 r. w sprawie II K …/04,
za czyn z art. 197 § 1 i 3 k.k. w zw. z art. 64 § 1 k.k., popełniony w dniu 26
maja 2004 r., na karę 4 lat pozbawienia wolności;
5. Sądu Okręgowego w L. z dnia 20 października 2011 r. w sprawie IV K …/11,
za czyn z art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 280 § 1 k.k. w zb. z art. 156 § 3 k.k. w
zw. z art.156 § 1 pkt 2 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k., popełniony 11 lutego 2003
r., na karę 8 lat pozbawienia wolności. Wyrok ten został zmieniony w zakresie
opisu czynu, jego kwalifikacji prawnej oraz wymiaru kary wyrokiem Sądu
3
Apelacyjnego z dnia 4 czerwca 2013 r., który kwalifikując czyn popełniony
przez oskarżonego z art. 13 § 2 k.k. w zw. z art. 280 § 1 k.k. w zb. z art. 13 § 1
k.k. w zw. z art.156 § 1 pkt 2 k.k. w zb. z art. 155 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k.,
wymierzył mu karę 5 lat pozbawienia wolności.
Wyrokiem łącznym Sądu Rejonowego w K. z dnia 5 lutego 2007 r., sygn. akt II
K …/06, kary wymierzone wyrokami opisanymi w pkt 3 i 4 połączono i orzeczono
wobec skazanego karę łączną 5 lat pozbawienia wolności.
Sąd Okręgowy w L. wyrokiem łącznym z dnia 16 grudnia 2013 r., sygn. akt
IV K …/13, w pkt I na podstawie art. 85 k.k., art. 86 § 1 k.k. oraz art. 569 § 1 i 2
k.p.k. połączył jednostkowe kary pozbawienia wolności wymierzone wyrokami
opisanymi w pkt 1, 2 i 5, orzekając wobec skazanego karę łączną 10 lat
pozbawienia wolności i określając, w pkt III, podlegające zaliczeniu na poczet tej
kary okresy odbytych kar. Nadto, w pkt II, połączył kary grzywny wymierzone
wyrokami opisanymi w pkt 1 i 2, orzekając karę łączną 60 stawek dziennych
grzywny, z ustaleniem wysokości jednej stawki na kwotę 20 zł.
Orzekł, że w pozostałym zakresie wymienione wyroki podlegają odrębnemu
wykonaniu, a na podstawie art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k. umorzył postępowanie w
przedmiocie wydania wyroku łącznego obejmującego skazania w sprawach
objętych wspomnianym wyrokiem łącznym Sądu Rejonowego w K., sygn. akt II K
…/06.
Wyrok ten, w części ujętej w pkt I, tj. zawierającej orzeczenie o karze łącznej
pozbawienia wolności, zaskarżył obrońca skazanego. Jako zasadniczy zarzut
podniósł wymierzenie kary rażąco niewspółmiernej, wywodząc, że kara łączna
powinna zostać orzeczona na zasadzie absorpcji i postulując zmianę wyroku
poprzez wymierzenie skazanemu kary łącznej 8 lat pozbawienia wolności.
Po rozpoznaniu apelacji Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 13 maja 2014 r.,
utrzymał w mocy wyrok Sądu pierwszej instancji, uznając apelację za oczywiście
bezzasadną. Nadto rozstrzygnął o wynagrodzeniu obrońcy z urzędu oraz o
wydatkach postępowania odwoławczego, zwalniając skazanego od ich uiszczenia.
Wobec niezłożenia przez żadną ze stron stosownego wniosku, uzasadnienie
wyroku nie zostało sporządzone.
4
Kasację od prawomocnego wyroku Sądu odwoławczego wniósł Prokurator
Generalny. Na podstawie art. 521 § 1 k.p.k. zaskarżył wyrok na korzyść skazanego
w zakresie utrzymania w mocy rozstrzygnięcia zawartego w punkcie I wyroku sądu
pierwszej instancji o połączeniu kar pozbawienia wolności, orzeczonych w
sprawach Sądu Rejonowego w L. o sygnaturach: III K …/02 i IX K …/03 oraz Sądu
Okręgowego w L., orzeczonej w sprawie o sygnaturze IV K …/11, oraz w zakresie
utrzymania w mocy akcesoryjnego rozstrzygnięcia zawartego w punkcie III tego
wyroku.
Zarzucił „rażące i mające istotny wpływ na treść orzeczenia naruszenie
przepisów prawa karnego procesowego, a mianowicie art. 433 § 1 k.p.k. w zw. z
art. 440 k.p.k., polegające na przeprowadzeniu nienależytej kontroli odwoławczej
oraz utrzymaniu w mocy rażąco niesprawiedliwego wyroku łącznego, wydanego z
naruszeniem przepisu prawa materialnego – art. 86 § 1 k.k., polegającym na
wymierzeniu kary łącznej pozbawienia wolności w wymiarze 10 lat w sytuacji, gdy
suma kar jednostkowych podlegających łączeniu wynosiła 9 lat i 6 miesięcy
pozbawienia wolności, do którego to naruszenia doszło w postępowaniu przed
Sądem Okręgowym w wyniku naruszenia art. 410 k.p.k., polegającego na
zaniechaniu oparcia wyroku na podstawie całokształtu okoliczności ujawnionych w
toku rozprawy głównej”.
Autor kasacji wniósł o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie
sprawy w tym zakresie do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym
Sądowi Apelacyjnemu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja jest oczywiście zasadna, co sprawia, że możliwe było jej
uwzględnienie w trybie art. 535 § 5 k.p.k. – na posiedzeniu bez udziału stron. Mimo
braku uzasadnienia zaskarżonego wyroku, bez ryzyka błędu można przyjąć, że Sąd
Apelacyjny utrzymał w mocy wyrok Sądu pierwszej instancji z tego samego
powodu, dla którego Sąd ten wymierzył A. S. karę łączną pozbawienia wolności z
obrazą art. 86 § 1 k.k., bo przewyższającą sumę kar wymierzonych skazanemu za
poszczególne przestępstwa. Nie ulega wątpliwości, że do nieprawidłowości w
orzekaniu sądów obu instancji doszło wobec niedostrzeżenia, co odnosi się również
do obrońcy, który kwestii nie podniósł w apelacji, że w sprawie, w której w pierwszej
5
instancji wyrok pod sygn. IV K …/11 wydał Sąd Okręgowy w L., prawomocnie
wymierzono skazanemu karę nie 8, ale 5 lat pozbawienia wolności. Tak bowiem w
ponowionym, wobec uchylenia przez Sąd Najwyższy wcześniej wydanego wyroku,
postępowaniu odwoławczym rozstrzygnął Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 4
czerwca 2013 r., zmieniając wyrok Sądu pierwszej instancji (k. 674). Fakt ten nie
został odnotowany przez Sąd Okręgowy w części wstępnej wyroku łącznego,
opisującej treść poszczególnych wyroków, będących podstawą orzekania w
przedmiocie wyroku łącznego, ani w uzasadnieniu tego wyroku, w którym ponownie
przytoczono treść wspomnianych wyroków, chociaż z protokołu rozprawy wynika,
że ujawniono m.in. akta sprawy Sądu Okręgowego w L. IV K …/11 (k. 58 odw. akt
sprawy IV K …/13). Zasadnie zatem wskazał Prokurator Generalny, iż w
postępowaniu o wydanie wyroku łącznego Sąd Okręgowy naruszył nie tylko art. 86
§ 1 k.k., ale też art. 410 k.p.k. To właśnie uchybienie, o charakterze proceduralnym,
skutkowało zaistnieniem obrazy prawa materialnego.
W rozpatrywanej sprawie wyrok Sądu pierwszej instancji został przez
obrońcę zaskarżony w związku z poglądem, że wymierzona skazanemu kara
łączna pozbawienia wolności jest rażąco niewspółmierna, a karą prawidłową będzie
kara ukształtowana na zasadzie pełnej absorpcji. Wypada zatem uznać, że
obligowało to Sąd odwoławczy do przeprowadzenia kontroli orzeczenia o karze
łącznej pozbawienia wolności w pełnym zakresie, w tym do sprawdzenia, czy
granice tej kary Sąd a quo ustalił prawidłowo. W takim razie jako problematyczny
jawi się pogląd Prokuratora Generalnego, iż uchybienie normie art. 433 § 1 k.p.k.
należy także wiązać treścią art. 440 k.p.k. W kasacji prawidłowo wskazano jednak
na istotę sygnalizowanej nieprawidłowości, która polega na przeprowadzeniu
nienależytej kontroli odwoławczej i utrzymaniu w mocy wyroku sprzecznego z
prawem, co jest niemożliwe do zaakceptowania zwłaszcza w sytuacji, gdy
skazanemu wymierzono karę łączną pozbawienia wolności z przekroczeniem
górnej granicy ustawowego zagrożenia. Nieskorygowanie wyroku niezgodnego z
art. 86 § 1 k.k. sprawiło też, że uchybienie to przeniknęło do wyroku zaskarżonego
kasacją.
Dlatego konieczne było uchylenie wyroku Sądu Apelacyjnego w zaskarżonej
części, tj. utrzymującej w mocy rozstrzygnięcia zawarte w pkt I i III Sądu pierwszej
6
instancji, i przekazanie sprawy w tym zakresie do ponownego rozpoznania w
postępowaniu odwoławczym. Sąd Apelacyjny wyda wyrok, który sprawi, że
prowadzone z inicjatywy A. S. postępowanie o wydanie wyroku łącznego będzie
wolne od nieprawidłowości. W związku z tym, o ile we własnym zakresie będzie
orzekał o karze łącznej pozbawienia wolności zwróci też uwagę, respektując
zasadę niepogarszania sytuacji skazanego, w jaki sposób kształtował tę karę Sąd
pierwszej instancji, w tym na ile odbiegała ona od najsurowszej kary jednostkowej,
za którą Sąd a quo uważał karę 8 lat pozbawienia wolności.
Mając powyższe na względzie, Sąd Najwyższy orzekł jak w wyroku.