Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III SPP 223/14
POSTANOWIENIE
Dnia 4 listopada 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska (przewodniczący,
sprawozdawca)
SSN Roman Kuczyński
SSN Krzysztof Staryk
w sprawie ze skargi M. D.
na przewlekłość postępowania Sądu Apelacyjnego w […]
z udziałem Skarbu Państwa - Prezesa Sądu Apelacyjnego w […]
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 4 listopada 2014 r.,
odrzuca skargę.
UZASADNIENIE
Skarżący M. D. wniósł skargę na przewlekłość postępowania o nadanie
klauzuli wykonalności wyrokom wydanym przez Sąd Apelacyjny w […] w sprawie I
ACa …/13 oraz Sąd Okręgowy w W. w sprawie I C …/12, domagając się:
1. stwierdzenia naruszenia prawa skarżącego do rozpoznania sprawy bez
zbędnej zwłoki;
2. zalecenia Sądowi Apelacyjnemu niezwłocznego rozpoznania wniosku
skarżącego o nadanie klauzuli wykonalności postanowieniu o kosztach
postępowania zawartemu w wyroku tego Sądu z dnia 9 grudnia 2013 r., I
ACa …/13 oraz postanowieniu o kosztach postępowania zawartemu w
wyroku Sądu Okręgowego z dnia 14 stycznia 2013 r., I C …/12;
3. przyznania Związkowi Harcerstwa Rzeczypospolitej – Okręgowi W. sumy
pieniężnej w wysokości 5.000 zł od Skarbu Państwa – Prezesa Sądu
2
Apelacyjnego na działalność statutową z przeznaczeniem na organizację
Harcerskiej Akcji Zimowej lub Harcerskiej Akcji Letniej 2015 Szczepu
Harcerskiego C.;
4. przyznania skarżącemu od Skarbu Państwa – Prezesa Sądu Apelacyjnego
sumy pieniężnej w wysokości 2.000 zł;
5. zwrotu opłaty od skargi.
W uzasadnieniu skargi podniesiono, że wnioskiem z dnia 23 kwietnia 2014 r.,
skierowanym do Sądu Okręgowego w W., skarżący – jako interwenient uboczny w
sprawie I C …/12 oraz w sprawie apelacyjnej I ACa …/13 – domagał się nadania
klauzuli wykonalności postanowieniom o kosztach zawartych w wyrokach Sądu
pierwszej i drugiej instancji. Wniosek ten został przekazany Sądowi Apelacyjnemu
na początku maja 2014 r. Wobec stwierdzenia braków formalnych wniosku miało
zostać wystosowane wezwanie do ich usunięcia, jednakże takiego wezwania nie
doręczono ani pełnomocnikowi skarżącego, ani samemu skarżącemu. W tych
okolicznościach należy, w ocenie skarżącego, stwierdzić, że Sąd Apelacyjny
prowadzi sprawę w przedmiocie nadania klauzuli wykonalności z oczywistą
przewlekłością. Nie doręczył bowiem skarżącemu tytułu wykonawczego ani wezwał
do usunięcia braków formalnych wniosku pomimo upływu niemal czterech miesięcy
od jego wpływu.
W odpowiedzi na skargę Prezes Sądu Apelacyjnego wniósł o jej przekazanie
do rozpoznania Sądowi Okręgowemu, który zgodnie z art. 4 ust. 4 ustawy z dnia 17
czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w
postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez
prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz. U. Nr 179,
poz. 1843 ze zm.; dalej jako „ustawa”) jest wyłącznie właściwy do jej rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W myśl art. 2 ust. 1 ustawy, strona może wnieść skargę o stwierdzenie, że w
postępowaniu, którego skarga dotyczy, nastąpiło naruszenie jej prawa do
rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki, jeżeli postępowanie w tej sprawie
trwa dłużej, niż to konieczne dla wyjaśnienia tych okoliczności faktycznych i
prawnych, które są istotne dla rozstrzygnięcia sprawy, albo dłużej niż to konieczne
3
do załatwienia sprawy egzekucyjnej lub innej dotyczącej wykonania orzeczenia
sądowego (przewlekłość postępowania).
Z art. 4 ustawy wynika, że skargę rozpoznaje jeden sąd - co do zasady jest
to sąd przełożony nad sądem, przed którym toczy się postępowanie (art. 4 ust. 1),
ale z wyjątkami przewidzianymi w art. 4 ust. 1a (do rozpoznania skargi na
przewlekłość postępowania przed sądem rejonowym i sądem okręgowym właściwy
jest sąd apelacyjny) i w art. 4 ust. 1b (do rozpoznania skargi na przewlekłość
postępowania przed sądem okręgowym i sądem apelacyjnym właściwy jest sąd
apelacyjny). Z uwagi na to, że ani nad sądem apelacyjnym, ani nad Sądem
Najwyższym nie ma sądu przełożonego w rozumieniu art. 4 ust. 1 ustawy,
kompetencja do rozpoznania skargi na przewlekłość postępowania w sprawie
toczącej się przed sądem apelacyjnym lub Sądem Najwyższym wymagała
odrębnego uregulowania poprzez wskazanie w takiej sytuacji na właściwość Sądu
Najwyższego (art. 4 ust. 2 ustawy).
Zgodnie z art. 4 ust. 4 ustawy, sądem właściwym do rozpoznania skargi
dotyczącej przewlekłości postępowania egzekucyjnego lub innego postępowania
dotyczącego wykonania orzeczenia sądowego jest natomiast sąd okręgowy, w
którego okręgu prowadzona jest egzekucja lub wykonywane są inne czynności, a
gdy egzekucja lub inne postępowanie dotyczące wykonania orzeczenia sądowego
prowadzone jest w dwu lub więcej okręgach - sąd, w okręgu którego dokonano
pierwszej czynności. Z tego przepisu, w zestawieniu z treścią art. 2 ust. 1 ustawy,
wynika, że skarga na przewlekłość może być wniesiona w sprawie egzekucyjnej,
pod którym to pojęciem należy rozumieć wszczęte postępowanie egzekucyjne.
Właściwość miejscową sądu okręgowego do rozpoznania takiej skargi wyznacza
bowiem obszar, w którym jest, a nie ma być – jak przyjęto w postanowieniu Sądu
Najwyższego z dnia 18 lutego 2005 r., III SPP 30/05 (OSNP 2005 nr 17, poz. 278)
– prowadzona egzekucja. Do wszczęcia właściwego postępowania egzekucyjnego
dochodzi z chwilą złożenia wniosku o wszczęcie egzekucji lub skierowania do
organu egzekucyjnego żądania wszczęcia egzekucji z urzędu (art. 796 k.p.c.). We
wniosku lub żądaniu przeprowadzenia egzekucji z urzędu należy wskazać
świadczenie, które ma być spełnione, oraz sposób egzekucji. Do wniosku lub
żądania należy dołączyć tytuł wykonawczy (art. 797 § 1 k.p.c.). Z tego wynika, że
4
dołączenie tytułu wykonawczego jest niezbędnym warunkiem wszczęcia
postępowania egzekucyjnego, wobec czego przepisy dotyczące nadawania klauzuli
wykonalności tytułowi egzekucyjnemu pochodzącemu od sądu (art. 781 § 1 k.p.c.),
ulokowane w dziale II zatytułowanym „Tytuły egzekucyjne i klauzula wykonalności”,
stanowią niewątpliwie część systemowej regulacji dotyczącej postępowania
egzekucyjnego, ale samo postępowanie o nadanie wyrokowi sądu klauzuli
wykonalności nie może być identyfikowane ze sprawą egzekucyjną, o której mowa
w art. 2 ust. 1 ustawy. Postępowanie w sprawie o nadanie klauzuli wykonalności
jest jedynie czynnością łączącą się z postępowaniem egzekucyjnym w tym sensie,
że bez uzyskania tytułu wykonawczego nie jest możliwe wszczęcie postępowania
egzekucyjnego, ale nie można go uznać za wszczynające sprawę egzekucyjną w
rozumieniu art. 2 ust. 1 ustawy. Przez sprawę egzekucyjną należy rozumieć
materię załatwianą w postępowaniu egzekucyjnym, czyli przymusowe wykonanie
określonego obowiązku, do czego nie może doprowadzić samo nadanie klauzuli
wykonalności, bez wszczęcia postępowania egzekucyjnego w określonym
przepisami trybie.
Tylko takie rozumienie pojęcia „sprawa egzekucyjna” pozwala stwierdzić
spójność uregulowania wyłącznej właściwości sądu okręgowego do rozpoznania
skargi na przewlekłość postępowania egzekucyjnego z treścią art. 758 k.p.c.,
według którego organami egzekucyjnymi właściwymi do prowadzenia spraw
egzekucyjnych są sądy rejonowe i komornicy sądowi. Jak już powiedziano, regułą
jest, że skargę na przewlekłość postępowania rozpoznaje sąd przełożony nad
sądem, przed którym toczy się to postępowanie. W sytuacji, gdyby, jak przyjęto w
postanowieniu Sądu Najwyższego 18 lutego 2005 r., III SPP 30/05, uznać za
sprawę egzekucyjną postępowanie w sprawie nadania klauzuli wykonalności, to z
uwagi na treść art. 781 § 1 k.p.c. (tytułowi egzekucyjnemu pochodzącemu od sądu
nadaje klauzulę wykonalności sąd pierwszej instancji, w którym sprawa się toczy.
Sąd drugiej instancji nadaje klauzulę, dopóki akta sprawy w sądzie tym się znajdują;
nie dotyczy to jednak Sądu Najwyższego), należałoby stwierdzić, że sąd niższego
rzędu (sąd okręgowy) może być uprawniony do badania skargi na przewlekłość
postępowania przez sądem wyższego rzędu (sądem apelacyjnym), co
sprzeciwiałoby się wszelkim regułom rozpoznawania zarzutów stron odnośnie do
5
rozpoznawania spraw przez sądy poszczególnych instancji, tak zgłaszanych w
ramach środków odwoławczych, czy zaskarżenia, jak i w każdym innym trybie,
włącznie ze skargą na przewlekłość postępowania, a tym samym, zdaniem Sądu
Najwyższego w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę, musiałoby być uznane
za niedopuszczalne.
Z tych względów Sąd Najwyższy nie znalazł podstaw do uwzględnienia
wniosku Prezesa Sądu Apelacyjnego o przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu
do rozpoznania według właściwości, a zajmując stanowisko odnośnie do zarzutów
skarżącego, wziął pod uwagę, co następuje:
Regulacje ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa
strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym
lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez
nieuzasadnionej zwłoki dotyczą naruszenia prawa strony do rozpoznania sprawy w
postępowaniu sądowym (w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub
nadzorowanym przez prokuratora) bez nieuzasadnionej zwłoki, co wprost
nawiązuje do realizacji konstytucyjnego prawa do rozpatrzenia sprawy bez
nieuzasadnionej zwłoki, a zatem uzyskania wiążącego rozstrzygnięcia sprawy
przez sąd. Z tytułem ustawy wiąże się wprost przepis art. 1 ust. 1 określający
przedmiot ustawy jako uregulowanie zasad i trybu wnoszenia oraz rozpoznawania
skargi strony, której prawo do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki
zostało naruszone na skutek działania lub bezczynności sądu, z czym z kolei
koresponduje treść art. 2 ust. 1 ustawy, w myśl którego strona może wnieść skargę
na naruszenie jej prawa do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki, jeżeli
postępowanie w sprawie trwa dłużej, niż to konieczne dla wyjaśnienia tych
okoliczności faktycznych i prawnych, które są istotne dla rozstrzygnięcia sprawy.
Pod używanym przez ten przepis sformułowaniem „rozstrzygnięcie sprawy” należy
przy tym rozumieć prawomocne jej zakończenie, nie tylko z uwagi na przedmiot
ustawy, ale także biorąc pod uwagę okoliczności podlegające ocenie z punktu
widzenia naruszenia prawa strony do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej
zwłoki, którymi w myśl art. 2 ust. 2 ustawy są w szczególności terminowość i
prawidłowość czynności podjętych przez sąd w celu wydania w sprawie
rozstrzygnięcia co do istoty. Celem wprowadzenia przepisu o takiej treści było
6
zdefiniowanie pojęcia rozpoznania sprawy w rozsądnym terminie, ze wskazaniem
kryteriów oceny tego stanu w konkretnej sprawie, przy czym same kryteria
wzorowano na stanowisku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, który
rozpoznając skargi na naruszenie prawa do rozpoznania sprawy w rozsądnym
terminie w rozumieniu art. 6 ust. 1 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw
Człowieka i Podstawowych Wolności z dnia 4 listopada 1950 r., podpisanej
przez Polskę w dniu 26 listopada 1991 r. i ratyfikowanej w dniu 19 listopada 1992 r.
(Dz.U. Nr 85, poz. 427), bierze pod uwagę czas trwania postępowania od jego
rozpoczęcia do prawomocnego zakończenia.
Z powyższego da się wyprowadzić wniosek, że przedmiotem postępowania
wywołanego skargą na przewlekłość jest badanie podniesionego przez
składającego skargę zarzutu, iż doszło do naruszenia przysługującego mu prawa
do sądu przez przewlekłe prowadzenie postępowania w sprawie od chwili jego
wszczęcia do prawomocnego zakończenia. Posługując się w ustawie pojęciem:
„bez nieuzasadnionej zwłoki", używanym w art. 45 ust. 1 Konstytucji
Rzeczypospolitej Polskiej i uznając go za odpowiednik sformułowania: „w
rozsądnym terminie”, używanego przez art. 6 ust. 1 Konwencji oraz odnosząc go do
„wydania w sprawie rozstrzygnięcia co do istoty”, ustawodawca dał wyraz
stanowisku, że w tak określonym terminie strona ma prawo do uzyskania
wiążącego rozstrzygnięcia jej sprawy.
Z takim stanowiskiem koresponduje treść art. 5 ust. 1 ustawy, zgodnie z
którym skargę wnosi się w toku postępowania w sprawie. Wniesienie skargi
powinno zatem nastąpić w toku postępowania, po zaistnieniu stanu, który w ocenie
skarżącego uzasadnia podniesione w niej zarzuty, nie później jednak niż do czasu
prawomocnego zakończenia postępowania. Postępowanie w sprawie trwa bowiem
(jest w toku) dopóty, dopóki nie dojdzie do wydania w sprawie prawomocnego
orzeczenia kończącego postępowanie (por. uzasadnienie uchwały składu siedmiu
sędziów Sądu Najwyższego z dnia 28 marca 2013 r., III SPZP 1/13, OSNP 2013 nr
23 – 24, poz. 292).
Uzyskanie przez orzeczenie rozstrzygające istotę sprawy przymiotu
prawomocności oznacza zakończenie sprawy poddanej pod osąd (por.
uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia
7
6 października 2000 r., III CZP 31/00, OSNC 2001 nr 2, poz. 22). Zgodnie z art. 363
§ 1 k.p.c., orzeczenie sądu staje się prawomocne, jeżeli nie przysługuje co do niego
środek odwoławczy lub inny środek zaskarżenia, czyli najpóźniej z dniem wydania
wyroku przez sąd drugiej instancji. Sprawa, od wyroku zapadłego w której strona
może wnieść skargę kasacyjną, jest już więc prawomocnie zakończona, a Sąd
Najwyższy nie rozstrzyga jej jako kolejna (trzecia) instancja, lecz tylko kontroluje jej
legalność w określonym zakresie (por. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego z 5 czerwca 2008 r., III CZP 142/07, OSNC 2008 nr 11, poz. 122).
Przepis art. 45 ust. 1 Konstytucji RP zapewniający każdemu prawo dostępu do
sądu, gwarancji tej nie łączy z postępowaniem kasacyjnym, „prawo do kasacji” nie
ma bowiem charakteru prawa wynikającego z uregulowań Konstytucji RP, na co
wielokrotnie zwracał uwagę Trybunał Konstytucyjny (por. np. wyrok z dnia 10 lipca
2000 r., SK 12/99, OTK ZU 2000 nr 5, poz. 143 oraz wyrok z dnia 6 października
2004 r., SK 23/02, OTK-A ZU 2004 nr 9, poz. 89).
Nie budzi wątpliwości, że czynności, w dokonaniu których skarżący zarzuca
zwłokę Sądowi Apelacyjnemu (nadanie klauzuli wykonalności postanowieniom
zawartym w wyrokach Sądów) są czynnościami podejmowanymi po prawomocnym
zakończeniu postępowania w sprawie i siłą rzeczy skarga na opóźnienia w ich
dokonaniu jest wnoszona po prawomocnym rozstrzygnięciu sprawy co do jej istoty.
Jak już zaś wskazano, przedmiotem postępowania wywołanego skargą na
przewlekłość jest badanie podniesionego przez składającego skargę zarzutu, iż
doszło do naruszenia przysługującego mu prawa do sądu przez przewlekłe
prowadzenie postępowania w sprawie od chwili jego wszczęcia do prawomocnego
zakończenia. Z tego wynika, że skarga na przewlekłość postępowania wniesiona
po uprawomocnieniu się wyroku sądu drugiej instancji jest niedopuszczalna, co
dotyczy oczywiście także skargi, której przedmiotem jest zwłoka w nadaniu
wyrokowi klauzuli wykonalności, podobnie jak np. w rozpoznaniu wniosku o
doręczenie wyroku Sądu drugiej instancji wraz z uzasadnieniem, ponieważ są to
czynności wykonywane już po rozstrzygnięciu sprawy (por. postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 16 marca 2009 r., III SPP 3/09, OSNP 2010 nr 17-18, poz. 225
i z dnia 5 sierpnia 2011 r., III SPP 18/11, LEX nr 1101333, w których zwrócono też
uwagę, że nie oznacza to, iż strona nie ma żadnego instrumentu w dochodzeniu
8
prawa do np. sporządzenia i doręczenia jej bez zwłoki uzasadnienia
prawomocnego wyroku w terminie, podobnie jak w dochodzeniu prawa do nadania
klauzuli wykonalności wyrokowi sądu. Służy temu tryb skargi administracyjnej,
uregulowany w art. 37 ustawy z 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów
powszechnych).
Skarga niespełniająca warunków określonych w ustawie z dnia 17 czerwca
2004 r. podlega odrzuceniu wobec jej niedopuszczalności (art. 370 k.p.c. w związku
z art. 397 § 2 zdanie pierwsze k.p.c. oraz w związku z art. 5 ust. 1 i art. 8 ust. 2
powołanej ustawy).
Kierując się przedstawionymi motywami oraz opierając się na wymienionych
wcześniej przepisach, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.