Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III KO 74/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 21 listopada 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Józef Szewczyk (przewodniczący)
SSN Rafał Malarski (sprawozdawca)
SSN Andrzej Ryński
Protokolant Anna Korzeniecka-Plewka
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Krzysztofa Parchimowicza
w sprawie J. W.
skazanego z art. 148 § 2 pkt 1,3 i 4 k.k., i in.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu w dniu 21 listopada 2014 r.,
wniosku obrońcy o wznowienie postępowania sądowego
zakończonego wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia 10 listopada 2005r.,
zmieniającym wyrok Sądu Okręgowego w S. z dnia 13 czerwca 2003r.
I. wznawia postępowanie sądowe;
II. uchyla zaskarżony wyrok oraz zmieniony nim wyrok sądu
pierwszej instancji i przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu w S.
do ponownego rozpoznania;
III. zwraca J. W. opłatę w kwocie 150 zł.
UZASADNIENIE
2
Wyrokiem Sądu Okręgowego w S. z 13 czerwca 2003 r., w niewielkim
stopniu zmienionym w dniu 10 listopada 2005 r. przez Sąd Apelacyjny, J. W.
uznany został za winnego tego, że w okresie od 16 kwietnia do 26 maja 1999 r.,
działając wspólnie i w porozumieniu z innymi osobami, pozbawił wolności T. S., co
łączyło się ze szczególnych udręczeniem, stosował wobec niego przemoc i groźby
bezprawne w celu zmuszenia go do przyznania się do udziału w zamachu
bombowym na K. A., a następnie w zamiarze bezpośrednim, w wyniku motywacji
zasługującej na szczególne potępienie i ze szczególnym okrucieństwem dokonał
zabójstwa T. S. przez oddanie w jego głowę co najmniej dwóch strzałów z broni
palnej, po czym zwłoki rozkawałkował i ukrył – w tym w jeziorze P., to jest
przestępstwa określonego w art. 148 § 2 pkt 1, 3 i 4 k.k. w zb. z art. 189 § 2 k.k. w
zb. z art. 191 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 kk., i za to skazał go na karę dożywotniego
pozbawienia wolności, a na podstawie art. 40 § 2 k.k. w zw. z art. 43 § 1 k.k. orzekł
wobec oskarżonego pozbawienie praw publicznych na okres 10 lat.
Wniesiona od prawomocnego wyroku Sądu odwoławczego kasacja obrońcy
została przez Sąd Najwyższy oddalona w dniu 6 listopada 2006 r. jako oczywiście
bezzasadna.
Wniosek o wznowienie postępowania karnego złożył w dniu 25 sierpnia
2014 r. obrońca skazanego J. W. Wskazując na art. 540 § 1 pkt 2 lit. a k.p.k. w zw.
z art. 542 § 1 k.p.k. w zw. z art. 544 § 2 k.p.k., wniósł o uchylenie wyroków Sądów
obu instancji i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w S. do ponownego
rozpatrzenia. W uzasadnieniu wniosku podał, że po prawie 10 latach od
zakończenia sprawy ujawniły się nowe fakty i dowody nie znane przedtem Sądom,
wskazujące na to, że J. W. nie dopuścił się zabójstwa T. S.
Prokurator Prokuratury Generalnej w piśmie z 13 października 2014.
przychylił się do wniosku obrońcy o wznowienie postępowania karnego, dołączając
dokumentację uzasadniającą potrzebę uchylenia wyroków Sądów obu instancji w
zakresie dotyczącym J. W.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje,
Wniosek o wznowienie procesu okazał się zasadny.
Wznowienie postępowania sądowego jest, obok kasacji, jednym ze
sposobów eliminowania z obrotu prawnego wadliwych prawomocnych
3
rozstrzygnięć. Jedną z podstaw wznowienia postępowania, o której mowa w art.
540 § 1 pkt 2 k.p.k. (propter nova), jest wyjście na jaw po wydaniu orzeczenia
nowych faktów lub dowodów nieznanych sądowi, który to orzeczenie wydał. Nie jest
to jednak warunek wystarczający. Niezbędne pozostaje , aby nowe akty lub dowody
wskazywały, że oskarżony jest niewinny albo że skazano go za przestępstwo
zagrożone surowszą karą. Od dawna w judykaturze ugruntowany jest pogląd, że
„nowe fakty lub dowody” (sformułowanie to stanowi w gruncie rzeczy pleonazm)
mogą stać się podstawą wznowienia postępowania tylko wtedy, gdy uzasadniają
wysokie prawdopodobieństwo uniewinnienia skazanego po wznowieniu
postępowania sądowego lub skazania go za przestępstwo zagrożone karą
łagodniejszą niż to, za które go wcześniej skazano (zob. post. SN z 10 października
1995 r., II KO 76/94, OSNKW 1996, z. 1 – 2, poz. 9; post. SN z 16 lipca 2014 r., III
KO 25/14, LEX nr 1486 673). Rzecz jasna ocena przydatności proponowanych
przez wnioskującego o wznowienie procesu nowych dowodów powinna być
dokonywana nie samoistnie, ale w ścisłym powiązaniu z oceną dotychczas
zgromadzonych w postępowaniu dowodów (zob. post. SN z 16 lipca 2014 r., III KO
5/14, LEX nr 1483 580).
Przechodząc na grunt niniejszej sprawy, trzeba stwierdzić, że po blisko 15
latach od tragicznego zdarzenia i 10 latach od uprawomocnienia się wyroku
skazującego J. W. za zabójstwo T. S. ujawniły się nieznane przedtem fakty i
dowody, które pod poważnym znakiem zapytania postawiły trafność skazania tego
oskarżonego za tę zbrodnię.
Przede wszystkim W. S., który w trakcie pierwszego procesu utrzymywał, że
na temat nielegalnego uwięzienia i śmierci T. S. nic nie wie, i wobec którego
umorzono wówczas postępowanie o czyn z art. 148 § 2 pkt 1 i 4 k.k. w zb. z art.
189 § 2 k.k. w zb. z art. 191 § 1 k.k. z uwagi na niepoczytalność, a na podstawie art.
94 § 1 k.k. umieszczono go w zamkniętym zakładzie psychiatrycznym, złożył zgoła
odmienne niż poprzednio relacje. Przesłuchany z własnej inicjatywy czterokrotnie –
trzy razy w roli podejrzanego (26 listopada 2013 r., 13 sierpnia i 8 września 2014 r.)
i raz w charakterze świadka (10 stycznia 2014 r.) – podał, że osobiście i
samodzielnie, bez wiedzy i zgody innych osób, udusił za pomocą linki T. S., który
na teren województwa […] do miejscowości P. został przywieziony przemocą, w
4
tym przez J. W., i był tam torturowany. W. S. opisał miejsca zakopania zwłok T. S. i
metalowej klatki, w której ofiara była przetrzymywana przed śmiercią. W kompleksie
leśnym, w miejscu wskazanym przez W. S., ekshumowano w dniu 7 stycznia 2014 r.
szkielet ludzki. Miesiąc wcześniej odnaleziono rozłożoną na części metalową klatkę.
Odnalezione szczątki ludzkie poddano badaniom. Ekspertyza wykonana w
Laboratorium Kryminalistycznym Komendy Wojewódzkiej Policji w O. wykazała, że
istnieje pełna zgodność linii papilarnych pozyskanych z resztek tkanki miękkiej
szkieletu z danymi z karty daktyloskopijnej T. S. Biegli z Pracowni Biologii i
Genetyki Sądowej Katedry i Zakładu Medycyny Sądowej Uniwersytetu Medycznego
ustalili – po porównaniu wyizolowanego ze zwłok profilu DNA z profilami DNA
wyizolowanymi z materiału pobranego od rodziców biologicznych T. S. – że
prawdopodobieństwo, iż są oni matką i ojcem mężczyzny, którego szczątki odkryto
w miejscu wskazanym przez W. S., wynosi 99,999 9999%. Oględziny kości
prawego stawu kolanowego szkieletu mężczyzny, o którym mowa wyżej,
korespondowały z informacją uzyskaną od W. S., iż przewiercił on wiertarką
elektryczną kolano ofiary jeszcze przed pozbawieniem jej życia.
Ujawnione nowe fakty i dowody, nawet przy krytycznej ocenie motywacji
towarzyszącej W. S. podczas składania odmiennych niż poprzednio relacji,
wskazują na duże prawdopodobieństwo błędności przypisania J. W. zabójstwa T. S.
Przeprowadzone badania szkieletu ludzkiego, stanowiącego szczątki – jak wolno
na etapie postępowania wznowieniowego już założyć – T. S., zdają się wykluczać
poczynione w procesie pierwotnym ustalenia, że ofiara zginęła od ran
postrzałowych w głowę i że jej zwłoki zostały rozczłonkowane, a następnie
wrzucone do jeziora.
Mimo że wniosek o wznowienie postępowania zmierza wyraźnie do
unicestwienia zaskarżonego wyroku w zakresie przypisującym J. W. współudział w
zabójstwie T. S., to jednak z uwagi na odrzucenie przez Sąd Okręgowy w S., co
zaakceptował Sąd Apelacyjny, wyrażonej w akcie oskarżenia koncepcji o
dopuszczeniu się przez J. W. dwóch czynów (z jednej strony zabójstwa
kwalifikowanego, a z drugiej nielegalnego pozbawienia wolności połączonego ze
stosowaniem przemocy i gróźb w celu zmuszenia pokrzywdzonego do określonego
zachowania) i zastosowaniu rozwiązania przewidzianego w art. 11 § 2 k.k.
5
niezbędne stało się objęcie uchyleniem całego orzeczenia skazującego. Skoro
Sądy obu instancji opowiedziały się za konstrukcją kumulatywnego zbiegu
przepisów ustawy, to – podzielając zapatrywania prawne prokuratora Prokuratury
Generalnej – należało uznać, że in concreto wchodzi w grę sytuacja opisana w art.
540 § 1 pkt 2 lit. b k.p.k. (nowe fakty i dowody wskazują na wysokie
prawdopodobieństwa skazania za przestępstwo o łagodniejszej sankcji karnej), a
nie w lit. a tego przepisu (tu mowa jest o realnej perspektywie uniewinnienia
oskarżonego). Z całym naciskiem trzeba odnotować, że wprawdzie ani nowe
relacje W. S., ani nowe opinie biegłych nie podważają udziału J. W. w nielegalnym i
połączonym ze szczególnym udręczeniem uwięzieniu T. S. oraz w stosowaniu
wobec ofiary przemocy i gróźb bezprawnych w celu zmuszenia jej do przyznania
się do uczestnictwa w grudniu 1997 r. w zamachu bombowym na K. A., to jednak
we wznowionym postępowaniu sądowym również i w tym zakresie wszystkie
zgromadzone dowody oceniane będą ponownie w swym całokształcie, jak tego
wymaga art. 410 k.p.k.
W ramach powtórnego rozpatrywania sprawy konieczne będzie nie tylko
prawidłowe przeprowadzenie postępowania dowodowego, dokonanie na nowo
rzetelnej oceny zebranego materiału dowodowego, zrekonstruowanie na jego
podstawie przebiegu całego zdarzenia i w efekcie rozstrzygnięcie kwestii
odpowiedzialności karnej J. W., ale nieodzowna będzie również refleksja nad
przyczynami wadliwości, które budzą niepokój i które legły u podstaw zaskarżonego
wyroku. Chodzi tu o wyjaśnienie zarówno przyczyn złożenia przez część świadków
zeznań, które nie wytrzymują krytyki w konfrontacji z nowymi faktami i dowodami,
jak i powodów opracowania w pierwotnym procesie dwóch opinii – biologicznej
(autorami jej byli biegli […]) i antropologicznej, których wyniki zostały w
postępowaniu wznowionym zdyskwalifikowane.
W konsekwencji Sąd Najwyższy wznowił postępowanie jurysdykcyjne w
oparciu o podstawę de novis określoną w art. 540 § 1 pkt 2 lit. b k.p.k. Orzekając o
wznowieniu procesu, uchylił wyroki Sądów obu instancji w części dotyczącej J. W. i
przekazał sprawę do ponownego rozpoznania (art. 547 § 2 k.p.k.). O kosztach nie
rozstrzygnięto, gdyż uczynione to zostanie w orzeczeniu kończącym postępowanie
przez Sąd właściwy ponownie rozpoznający sprawę. Zwrotu opłaty dokonano po
6
myśli art. 15 ust. 2 zd. 3 ustawy z 23 czerwca 1973 r. o opłatach w sprawach
karnych (j.t.: Dz. U. 1983 r., Nr 49, poz. 223 ze zm.).