Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 9/14
POSTANOWIENIE
Dnia 20 listopada 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Kwaśniewski (przewodniczący)
SSN Maria Szulc
SSN Hubert Wrzeszcz (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku P. S. E. S.A. z siedzibą
w K. (poprzednio: P. S. E. O. S.A. w K.)
przy uczestnictwie Z. R.
o wpisanie w dziale III księgi wieczystej […] ograniczonego sposobu korzystania z
nieruchomości,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 20 listopada 2014 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od postanowienia Sądu Okręgowego w W.
z dnia 18 czerwca 2013 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę
Sądowi Okręgowemu w W. do ponownego
rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie
o kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Postanowieniem z dnia 31 stycznia 2013 r. Sąd Rejonowy w W. – po
rozpoznaniu wniosku P. S. E. O. SA w K. o wpisanie w księdze wieczystej,
prowadzonej dla nieruchomości stanowiącej własność Z. R., ograniczenia sposobu
korzystania z niej – oddalił wniosek o dokonanie wpisu.
Zdaniem Sądu zachodzi w rozumieniu art. 6269
k.p.c. przeszkoda do
dokonania wpisu w postaci niedołączenia do wniosku oryginału decyzji Prezydium
Powiatowej Rady Narodowej w W. z dnia 1 października 1963 r., wydanej na
podstawie art. 35 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie
wywłaszczania nieruchomości (tekst jedn.: Dz. U. z 1974 r., Nr 10, poz. 64 ze zm.;
dalej – „ustawa z dnia 12 marca 1958 r.”) r., albo odpisu decyzji z potwierdzeniem
organu, który decyzję wydał, zgodności odpisu z oryginałem. Dołączony do wniosku
odpis wymienionej decyzji z poświadczeniem jej zgodności z oryginałem przez
notariusza nie czyni zadość przewidzianemu w art. 6262
§ 3 k.p.c. wymaganiu
dokumentu stanowiącego podstawę wpisu w księdze wieczystej, ponieważ nie jest
oryginałem dokumentu ani jego odpisem poświadczonym przez organ, który go
wydał.
Zaskarżonym postanowieniem Sąd Okręgowy w W. oddalił apelację
wnioskodawcy i orzekł o kosztach postępowania odwoławczego.
Sąd odwoławczy nie podzielił zarzutu apelującego, że Sąd pierwszej
instancji z naruszeniem art. 129 § 2 k.p.c. uznał, iż dołączony do wniosku odpis
decyzji nie może stanowić podstawy wpisu w księdze wieczystej. Powołując się na
orzecznictwo, stwierdził, że w wypadku dokumentów urzędowych podstawę wpisu
może stanowić – poza oryginałem dokumentu – urzędowo poświadczony przez
organ, który wydał dokument, odpis lub wyciąg z dokumentu. Podniósł również,
że z treści decyzji z 1 października 1963 r. wynika, że poprzednik prawny
wnioskodawcy uzyskał jedynie zezwolenie na przeprowadzenie linii energetycznej.
Tymczasem wnioskodawca domaga się wpisania ograniczenia korzystania
z nieruchomości w zakresie utrzymania posadowionej na niej linii energetycznej.
W skardze kasacyjnej, opartej na obu postawach, pełnomocnik
wnioskodawcy zarzucił naruszenie art. art. 35 ust. 2 w związku z art. 4 ustawy
z dnia 12 marca 1958 r. oraz art. 244 k.p.c., art. 129 § 2 w związku art. 13 § 2 k.p.c.
3
i art. 6269
k.p.c. Powołując się na te podstawy, wniósł o uchylenie zaskarżonego
postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Ocena zarzutu skarżącego, mająca rozstrzygające znaczenie dla oceny
zasadności skargi kasacyjnej, że Sąd z naruszeniem art. 129 § 2 w związku z art.
13 § 2 k.p.c., uznał, iż decyzja Prezydium Powiatowej Rady Narodowej z dnia
1 października 1963 r., poświadczona za zgodność z oryginałem przez notariusza,
nie stanowi podstawy do dokonania wpisu w księdze wieczystej, zależy od
rozstrzygnięcia kwestii, czy po nowelizacji art. 129 k.p.c., dokonanej ustawą z dnia
23 października 2009 r. o zmianie ustaw w zakresie uwierzytelniania dokumentów
(Dz. U. Nr 216, poz. 1676 ze zm. – dalej: „ustawa nowelizacyjna”), która weszła
w życie z dniem 1 stycznia 2010 r., dołączona do wniosku decyzja może stanowić
podstawę żądanego wpisu w księdze wieczystej.
Ustawa nowelizacyjna nadała art. 129 k.p.c. nowe brzmienie; zgodnie z § 2
zamiast oryginału dokumentu strona może złożyć odpis dokumentu, jeżeli jego
zgodność z oryginałem została poświadczona przez notariusza albo przez
występującego w sprawie pełnomocnika strony będącego adwokatem, radcą
prawnym, rzecznikiem patentowym lub radcą Prokuratorii Skarbu Państwa,
a w według § 3 zwarte w odpisie dokumentu poświadczenie zgodności
z oryginałem przez występującego w sprawie pełnomocnika strony będącego
adwokatem, radcą prawnym rzecznikiem patentowym lub radcą Prokuratorii
Generalnej ma charakter dokumentu urzędowego. W przytoczonym § 3 nie
wymieniono notariusza, ponieważ czynnościom notarialnym, dokonanym przez
notariusza, charakter dokumentu urzędowego nadaje art. 2 § 2 ustawy z dnia
14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie (jedn. tekst Dz. U. z 2014 r., poz. 164 ze zm.
– dalej; „pr.not.”).
W ugruntowanym orzecznictwie, ukształtowanym przed wejściem w życie
ustawy nowelizacyjnej, przyjmowano, że przewidziana w art. 31 ust. 1 u.k.w.h.
zasada notarialnego poświadczania podpisu na dokumencie, który ma stanowić
podstawę wpisu, nie odnosi się do dokumentów urzędowych w rozumieniu art. 244
k.p.c. Dokumenty te są bowiem sporządzane w rozumieniu art. 31 ust. 1 u.k.w.h.
4
w innej formie przewidzianej przez przepisy szczególe. Takimi dokumentami
niewątpliwie są orzeczenia sądowe i decyzje administracyjne, spełniające
wymagania określone przepisami regulującymi ich wydanie. W konsekwencji,
przyjmowano, że w wypadku dokumentów urzędowych podstawę wpisu w księdze
wieczystej stanowił oryginał tego dokumentu albo jego urzędowy odpis
sporządzony zgodnie z art. 250 k.p.c. (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia
30 października 1984 r., III CZP 62/84, OSNC 1985, nr 19, poz. 147, oraz
postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 24 czerwca 1994 r., II CKN 216/97,
OSNC 1998, nr 1, poz. 7, z dnia 9 marca 2004 r., V CK 448/03, nie publ., z dnia
9 marca 2005 r., III CK 132/04, nie publ., i z dnia 23 kwietnia 2008 r., III CSK
335/07, nie publ.).
Odwoływanie się do przytoczonego orzecznictwa wymaga jednak – co
trafnie zarzucił skarżący – uwzględnienia nowego brzmienia art. 129 k.p.c., gdyż
zdecydowanie zmienił on dotychczasową regulację dotyczącą uwierzytelniania
dokumentów na użytek postępowania cywilnego.
Przepis art. 129 k.p.c. ma służyć – jak wskazano w uzasadnieniu ustawy
nowelizacyjnej – odformalizowaniu postępowania cywilnego przez racjonalizację
obowiązku dołączania do akt sprawy dokumentów oryginalnych lub ich odpisów
notarialnych, a jego istota polega na szerszym niż dotychczas umożliwieniu
uwierzytelniania odpisów dokumentów przez profesjonalnych pełnomocników.
Według stanu prawnego sprzed dnia 1 stycznia 2010 r. uprawnienie takie
przysługiwało tym podmiotom w postępowaniu cywilnym jedynie wyjątkowo w celu
wykazania pełnomocnictwa lub spełnienia wymagań przewidzianych
w postępowaniu nakazowym (art. 485 § 4 k.p.c. w brzmieniu przed dniem
1 stycznia 2010 r.) i w postępowaniu upadłościowym (art. 239). W orzecznictwie
przepisy uprawniające pełnomocników do poświadczania dokumentów były
wykładane ściśle (por. uchwała składu siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego z dnia
23 stycznia 2009 r., III CZP 118/08, OSNC 2009, nr 6, poz. 76, uchwała Sądu
Najwyższego z dnia 19 maja 2004 r., III CZP21/04, OSNC 2005, nr 7-8, poz. 118,
i wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 stycznia 2008 r., III CSK 182/07, nie publ.).
5
Po wejściu w życie art. 129 k.p.c. w piśmiennictwie i w orzecznictwie
dopuszczono możliwość stosowania przewidzianego w nim poświadczenia
w stosunku do dokumentów urzędowych niezbędnych do wykazania następstwa
prawnego przewidzianego w art. 788 k.p.c. (por. uchwały Sądu Najwyższego z dnia
21 grudnia 2010 r., III CZP 94/10, OSNC 2011, nr 9, poz. 91, i z dnia 21 grudnia
2010 r., III CZP 98/10, OSNC 2011, nr 9, poz. 92).
W uchwałach z dnia 21 grudnia 2010 r., III CZP 94/10, i III CZP 98/10
wyjaśniono, że poświadczony przez pełnomocnika odpis dokumentu ma charakter
urzędowy w tym znaczeniu, że potwierdza się w nim z mocą dokumentu
urzędowego istnienie dokumentu „źródłowego” o treści takiej samej jak odpis.
W uchwale z dnia 21 grudnia 2010 r., III CZP 98/10 wyraźnie wskazano,
że brzmienie art. 129 § 2 i 3 k.p.c. nie daje podstaw do stwierdzenia jakichkolwiek
różnić w odniesieniu do dokumentów urzędowych i prywatnych. Na takie różnice
nie wskazuje także funkcja tego przepisu. Wskazano, że wykładnia
znowelizowanego art. 485 § 4 k.p.c. przemawia za tezą, iż art. 129 § 2 dotyczy
dokumentów urzędowych, skoro jego funkcją było zastąpienie między innymi
wcześniej obowiązującej wersji art. 485 § 4 k.p.c., przewidującego możliwość
wydania nakazu zapłaty na podstawie odpisu dokumentu urzędowo
poświadczonego za zgodność np. przez adwokata lub radcę prawnego.
Kwestia, czy dołączony do wniosku o dokonanie żądanego wpisu odpis
decyzji odpowiada wymaganiom, jakie powinien spełniać dokument stanowiący
podstawę wpisu w księdze wieczystej, nie podlega ocenie na podstawie art. 31 ust.
1 u.k.w.h., ponieważ zgodnie z ugruntowanym stanowiskiem doktryny i judykatury
przewidziane w nim wymaganie co formy dokumentu nie odnosi się do
dokumentów urzędowych. Podstawy do oceny tej kwestii nie stanowi także art.
6262
§ 3 k.p.c., gdyż zobowiązując do dołączenia do wniosku o dokonanie wpisu
dokumentów stanowiących podstawę wpisu, nie określa ich formy. Przewidziana
zaś w art. 6262
§ 31
k.p.c. forma dokumentu dotyczy jedynie wniosku o dokonanie
wpisu w księdze wieczystej na podstawie tytułu wykonawczego, o którym mowa
w art. 783 § 4 k.p.c. Wymagań co do formy dołączonego przez wnioskodawcę
dokumentu stanowiącego podstawę wpisu nie zawiera także rozporządzenie
Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 września 2001 r. w sprawie prowadzenia ksiąg
6
wieczystych (Dz. U. Nr 102, poz. 1122 ze zm.) W postępowaniu
wieczystoksięgowym nie ma zatem przepisu określającego formę dokumentu
stanowiącego podstawę wpisu, uzasadniającego odmowę dokonania żądanego
przez wnioskodawcę wpisu z powodu formy złożonego dokumentu w postaci
przewidzianego w art. 129 § 2 k.p.c. odpisu decyzji poświadczonej za zgodność
z oryginałem przez notariusza.
Za odmową dokonania wpisu ze względu na formę dołączonego do wniosku
o wpis dokumentu nie przemawia także charakter postępowania
wieczystoksięgowego i zakres kognicji sądu. W literaturze i w orzecznictwie
przyjmuje się zgodnie, że określona w art. 6268
§ 2 k.p.c. kognicja sądu
wieczystoksięgowego obejmuje także badanie materialnoprawnej skuteczności
czynności stanowiących podstawę wpisu (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia
17 stycznia 2003 r., III CZP 79/02, OSNC 2003, nr 11, poz. 142). Ograniczeniu
podlegają jedynie środki dowodowe, jakimi może dysponować sąd w postępowaniu
o wpis. Nie można zakładać, że przedłożenie dokumentu mającego stanowić
podstawę wpisu w postaci odpisu poświadczonego zgodnie z art.. 129 § 2 k.p.c.
stanowi zagrożenie dla bezpieczeństwa obrotu i dokonywanych wpisów, gdyż
poświadczenia te mają charakter dokumentu urzędowego, co według ustawodawcy
daje odpowiednie gwarancje. W razie zaś wątpliwości co do istnienia podstawy
wpisu sąd wieczystoksięgowy może – zgodnie z art. 129 § 4 k.p.c. - z urzędu
zażądać od strony składającej odpis dokumentu przedłożenia oryginału tego
dokumentu. Postawą wpisu jest bowiem dokument „źródłowy”, a poświadczony
zgodnie z art. 129 § 2 k.p.c. odpis tego dokumentu zaświadcza jedynie w sposób
urzędowy o istnieniu podstawy wpisu.
W sprawie, w której rozpoznawania jest skarga kasacyjna, nie bez znaczenia
jest również pominięta przez Sąd okoliczność, że – jak wynika z pism znajdujących
się w aktach sprawy – w archiwach Starostwa Powiatowego i Urzędu
Wojewódzkiego w W. nie ma akt sprawy, w której została wydania decyzja z dnia 1
października 1963, co uniemożliwia uzyskanie jej odpisu sporządzonego zgodnie z
art. 250 k.p.c.
7
W tej sytuacji uzasadniona jest konkluzja, że dołączony do wniosku
o dokonanie wpisu przewidziany w art. 129 § 2 k.p.c. odpis decyzji poświadczonej
za zgodność z oryginałem przez notariusza może stanowić podstawę do dokonania
żądanego wpisu w księdze wieczystej. Argumentem wspierającym ją jest także
pogląd wyrażony w najnowszej literaturze, że do dokonania wpisu w księdze
wieczystej może być wystarczające przedstawienie dokumentu prawidłowo
poświadczonego przez występującego w sprawie pełnomocnika, jeżeli dokument
„źródłowy” stanowi przewidzianą przepisami prawa podstawę wpisu.
Z przedstawionych powodów zarzuty wydania zaskarżonego postanowienia
z naruszeniem art. 129 § 2 w związku z art. 13 § 2 k.p.c. i art. 6269
k.p.c. należało
uznać za uzasadnione i uwzględnić skargę kasacyjną. Dla oceny skargi kasacyjnej
nie mają znaczenia zarzuty naruszenia prawa materialnego, albowiem nie dotyczą
one wadliwie przyjętej przeszkody do dokonania wpisu w postaci złożenia
w niewłaściwej formie odpisu decyzji, wskazanej jako podstawa wpisu.
Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji postanowienia (art.
39815
§ 1 k.p.c. oraz art. 108 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c.).