Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 487/13
POSTANOWIENIE
Dnia 27 listopada 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz (przewodniczący,
sprawozdawca)
SSN Wojciech Katner
SSA Elżbieta Fijałkowska
w sprawie z wniosku wierzyciela E. L.
przy uczestnictwie dłużnika J. D.
o nadanie klauzuli wykonalności,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 27 listopada 2014 r.,
skargi kasacyjnej wierzyciela od postanowienia Sądu Apelacyjnego
z dnia 27 maja 2013 r.
postanawia:
I. na podstawie art. 267 ust. 3 TFUE zwrócić się do Trybunału
Sprawiedliwości Unii Europejskiej z następującymi pytaniami
prawnymi:
1. czy art. 34 ust. 2 rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 z dnia
22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń
sądowych oraz ich wykonywania w sprawch cywilnych i handlowych (
Dz. Urz. WE L 12 z 16.01.2001 r., s. 1 ze zm.) należy interpretować w
ten sposób, że określona w nim możliwość złożenia środka
zaskarżenia obejmuje zarówno sytuację, w której środek taki może
być złożony w terminie przewidzianym w prawie krajowym, jak też
sytuację, w której termin ten już upłynął, jednak jest możliwe złożenie
2
wniosku o zwolnienie od skutków jego upływu, a następnie - po jego
uwzględnieniu - złożenie właściwego środka zaskarżenia;
2. czy art. 19 ust. 4 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i
Rady nr 1393/2007 z dnia 13 listopada 2007 r. dotyczącego
doręczania w państwach członkowskich dokumentów sądowych i
pozasądowych w sprawach cywilnych i handlowych ("doręczanie
dokumentów") oraz uchylającego rozporządzenie Rady (WE) nr
1348/2000 ( Dz. U. UE. L. 2007. 324. 79 ) należy interpretować w ten
sposób, że wyłącza zastosowanie przepisów prawa krajowego,
dotyczących możliwości zwolnienia od skutków upływu terminu do
wniesienia odwołania, czy też w ten sposób, że pozwany ma wybór
albo skorzystać z wniosku przewidzianego w tym przepisie, albo z
właściwej instytucji przewidzianej w prawie krajowym;
II. posiedzenie odroczyć.
3
UZASADNIENIE
I. Przedmiot postępowania
Przedmiotem postępowania w sprawie jest ponowny wniosek o uznanie
wykonalności w Polsce wyroku wydanego w dniu 8 kwietnia 2010 r. przez
Tribunal […] w P., zasądzającego alimenty w kwocie 300 euro miesięcznie
od uczestnika J. D. na rzecz wnioskodawcy E. L., wówczas 24 letniego
studenta. Spór między stronami postępowania zawisłego przed Sądem
Najwyższym dotyczy tego, czy pozwany, któremu nie doręczono odpisu
pozwu wszczynającego postępowanie przed sądem i który nie wdał się w
spór, miał możliwość wniesienia środka zaskarżenia od wydanego przez ten
sąd wyroku.
II. Prawo Unii Europejskiej
Rozporządzenie Rady (WE) Nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r.
w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych w sprawach
cywilnych i handlowych (Dz. U. UE L. 2001.12.1)
Artykuł 34 ust. 2
Orzeczenia nie uznaje się, jeżeli:
pozwanemu, który nie wdał się w spór, nie doręczono dokumentu
wszczynającego postępowanie lub dokumentu równorzędnego w czasie
i w sposób umożliwiających mu przygotowanie obrony, chyba że pozwany
nie złożył przeciwko orzeczeniu środka zaskarżenia, chociaż miał do tego
możliwość;
Artykuł 45
1. Sąd rozpoznający środek zaskarżenia zgodnie z art. 43 albo 44 może
odmówić stwierdzenia wykonalności albo je uchylić tylko z powodu jednej
z przyczyn wymienionych w art. 34 i 35. Sąd wydaje orzeczenie niezwłocznie.
4
2. Orzeczenie zagraniczne nie może być w żadnym wypadku przedmiotem
kontroli merytorycznej.
Rozporządzenie Nr 1393/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia
13 listopada 2007 r. dotyczące doręczenia w państwach członkowskich
dokumentów sądowych i pozasądowych w sprawach cywilnych
i handlowych („doręczenie dokumentów” oraz uchylające
rozporządzenie Rady (WE) nr 1348/2000 (Dz. U. UE. L.2007. 324.79)
Artykuł 19 ust. 4
Niewdanie się w spór przez pozwanego
W przypadku gdy konieczne było przekazanie do doręczenia w innym
państwie członkowskim, zgodnie z przepisami niniejszego rozporządzenia,
pozwu lub równoważnego dokumentu, a przeciw pozwanemu, który nie wdał
się w spór, wydano orzeczenie, sędzia może zwolnić pozwanego od skutku
upływu terminu odwołania, jeżeli spełnione zostały następujące warunki:
a) pozwany nie z własnej winy nie zapoznał się z dokumentem w czasie
umożliwiającym mu podjęcie obrony lub nie dowiedział się o orzeczeniu
w czasie umożliwiającym mu złożenie odwołania; oraz
b) środki pozwanego nie wydają się bezpodstawne.
Wniosek o takie zwolnienie należy złożyć w rozsądnym terminie od chwili
zapoznania się przez pozwanego z treścią orzeczenia.
Każde państwo członkowskie może oświadczyć, zgodnie z art. 23 ust. 1,
że taki wniosek nie zostanie rozpatrzony, jeżeli złożono go po upływie
5
terminu określonego w zawiadomieniu, przy czym termin ten nie może być
w żadnym wypadku krótszy niż jeden rok, licząc od dnia wydania orzeczenia.
Artykuł 23
Przekazywanie informacji i publikacja
1. Państwa członkowskie przekazują Komisji informacje, o których mowa w art.
2, 3, 4, 10, 11, 13, 15 i 19. Państwa członkowskie informują Komisję o tym,
czy zgodnie z ich prawem krajowym dokument należy doręczyć
w określonym terminie, o czym mowa w art. 8 ust. 3 i w art. 9 ust. 2.
Z informacji przekazanej w wersji skonsolidowanej Państwom Członkowskim
na mocy tego artykułu wynika, że Francja zgłosiła informację dotyczącą
Artykułu 19 rozporządzenia, zgodnie z którą wniosek o zwolnienie od skutku
upływu terminu przewidziany w ust. 4 należy złożyć w terminie roku, licząc
od dnia wydania orzeczenia.
III. Prawo krajowe
Artykuł 540 francuskiego kodeksu postępowania cywilnego
w brzmieniu obowiązującym na mocy dekretu z dnia 1 września 2011 r.
(Décret n° 2011-1043 du 1er septembre 2011 relatif aux mesures
conservatoires prises après l'ouverture d'une succession et à la
procédure en la forme des référés)
Si le jugement a été rendu par défaut ou s'il est réputé contradictoire, le juge
a la faculté de relever le défendeur de la forclusion résultant de l'expiration
du délai si le défendeur, sans qu'il y ait eu faute de sa part, n'a pas eu
connaissance du jugement en temps utile pour exercer son recours, ou s'il
s'est trouvé dans l'impossibilité d'agir.
6
Le relevé de forclusion est demandé au président de la juridiction
compétente pour connaître de l'opposition ou de l'appel. Le président est
saisi comme en matière de référé.
La demande est recevable jusqu'à l'expiration d'un délai de deux mois
suivant le premier acte signifié à personne ou, à défaut, suivant la première
mesure d'exécution ayant pour effet de rendre indisponibles en tout ou partie
les biens du débiteur.
Le président se prononce sans recours.
S'il fait droit à la requête, le délai d'opposition ou d'appel court à compter de
la date de sa décision, sauf au président à réduire le délai ou à ordonner que
la citation sera faite pour le jour qu'il fixe.
Par exception aux dispositions qui précèdent, le droit au réexamen prévu
à l'article 19 du règlement (CE) du Conseil n° 4/2009 du 18 décembre 2008
relatif à la compétence, la loi applicable, la reconnaissance et l'exécution des
décisions et la coopération en matière d'obligations alimentaires s'exerce par
la voie de l'appel.
W tłumaczeniu na język polski przepis ten ma następujące brzmienie:
Jeżeli wyrok został wydany zaocznie lub jedynie jest uznawany za
kontradyktoryjny, sąd może uchylić w stosunku do pozwanego skutki
uchybienia terminu, jeżeli pozwany, który nie ponosi winy, nie uzyskał
informacji o orzeczeniu we właściwym czasie umożliwiającym mu wniesienie
odwołania lub jeśli był pozbawiony możliwości działania.
O uchylenie skutków uchybienia terminu wnosi się do prezesa sądu
właściwego dla wniesienia sprzeciwu lub apelacji.
7
Wniosek jest dopuszczalny w terminie dwóch miesięcy od dnia
powiadomienia o pierwszej czynności, a w razie jego braku, od pierwszej
czynności egzekucyjnej skutkującej zajęciem całości lub części majątku
dłużnika.
Od orzeczenia prezesa nie przysługuje odwołanie.
W razie uwzględnienia wniosku termin do wniesienia sprzeciwu lub apelacji
biegnie od daty orzeczenia w tym przedmiocie, z tym, że prezes może
skrócić termin lub zarządzić, że pismo ma zostać złożone do ściśle
oznaczonego terminu.
W sprawach, w których ma zastosowanie art. 19 rozporządzenia Rady (WE)
nr 4/2009 z 18 grudnia 2008 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego,
uznawania i wykonywania orzeczeń oraz współpracy w zakresie zobowiązań
alimentacyjnych, prawo ponownego rozpoznania sprawy wykonuje się przez
wniesienie apelacji.
IV. Stan faktyczny i przebieg postępowania
1. Pierwszy wniosek o stwierdzenie wykonalności
Pierwszy wniesiony przez E. L. wniosek o stwierdzenie wykonalności wyroku
Tribunal […] w P. z dnia 8 kwietnia 2010 r. został oddalony postanowieniem
Sądu Okręgowego w J. z dnia 23 listopada 2011 r. na podstawie art. 34 ust.
2 w związku z art. 45 rozporządzenia Rady WE nr 44/2001. W postępowaniu
tym, uwzględniając treść zaświadczenia wydanego zgodnie z art. 54 i 58
rozporządzenia nr 44/2001 ustalono, że pozwanemu, który nie wdał się
w spór, nie doręczono dokumentu wszczynającego postępowanie. Z ustaleń
wynika także, że pozwany J. D. od 1996 r. na stałe mieszkał w Polsce i tu
znajdowało się centrum jego spraw życiowych. Pozwany nie mógł odbierać
korespondencji pod wskazanym przez powoda adresem w P., nie wiedział o
8
toczącym się postępowaniu i nie mógł podjąć obrony. Pozwany dowiedział
się o wydanym przez sąd francuski wyroku w lipcu 2011 r., kiedy to Sąd
Okręgowy w J. doręczył mu odpis wniosku o stwierdzenie wykonalności wraz
z dołączonym do tego wniosku odpisem wyroku sądu francuskiego.
Zażalenie wnioskodawcy na powyższe postanowienie zostało oddalone
postanowieniem Sądu Apelacyjnego z dnia 31 stycznia 2012 r. Sąd ten uznał,
że pozwany nie mógł zaskarżyć orzeczenia sądu francuskiego, bowiem
wiedzę o tym orzeczeniu powziął w czasie, który uniemożliwiał mu
wniesienie zwykłego środka zaskarżenia.
2. Drugi wniosek o stwierdzenie wykonalności
2 a. Postępowanie przed Sądem Okręgowym
W ponownie wniesionym wniosku o stwierdzenie wykonalności wyroku sądu
francuskiego wnioskodawca powołał się na nową okoliczność, którą było
dwukrotne doręczenie pozwanemu wyroku sądu francuskiego w sposób
określony w rozporządzeniu nr 1393/2007. Pierwsze doręczenie zostało
dokonane pocztą przez komornika francuskiego w dniu 17 maja 2012 r.,
a drugie przez Sąd Rejonowy w J. w dniu 31 maja 2012 r. w wykonaniu
wniosku komornika francuskiego o pomoc prawną. Razem z doręczeniem
wyroku doręczono też pozwanemu pouczenie o treści odpowiadającej art.
540 francuskiego kodeksu postępowania cywilnego w brzmieniu nadanym
dekretem z dnia 1 września 2011 r. Z pouczenia wynikało, że pozwany mógł
wnosić w terminie dwóch miesięcy od dnia doręczenia wyroku o uchylenie
skutków uchybienia terminu do wniesienia środka zaskarżenia. Pozwany z
tej możliwości nie skorzystał. Pouczenie zawiera także informację dotyczącą
art. 19 ust. 4 rozporządzenia Rady (WE) nr 4/2009 z 18 grudnia 2008 r. w
sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń
oraz współpracy w zakresie zobowiązań alimentacyjnych.
9
Wnioskodawca wywodził, że poprzez doręczenie pisma komornika wraz
z pouczeniem o prawie ubiegania się o przywrócenie terminu do wniesienia
środka zaskarżenia odpadła przesłanka określona w art. 34 ust. 2
rozporządzenia nr 44/2001, bowiem otwarta została możliwość złożenia
odwołania od wyroku, z której pozwany nie skorzystał.
Postanowieniem z dnia 14 grudnia 2012 r, Sąd Okręgowy w J. uwzględnił
wniosek o stwierdzenie wykonalności wyroku na podstawie przepisów
rozporządzenia nr 44/2001, uznając trafność wywodów wnioskodawcy.
2 b. Postępowanie przed Sądem Apelacyjnym
W zażaleniu dłużnik J. D. wniósł o zmianę postanowienia poprzez odmowę
stwierdzenia wykonalności wyroku sądu francuskiego, względnie o uchylenie
tego postanowienia. Skarżący zarzucił, że postępowanie, w którym zapadł
wyrok Tribunal […] w P. z dnia 8 kwietnia 2010 r. toczyło się bez jego wiedzy,
bowiem wszystkie pisma w tej sprawie doręczane były na adres, pod którym
nie mieszkał, skoro od 1996 r. na stałe mieszkał w Polsce. Stanowi to,
zgodnie z art. 34 ust. 2 rozporządzenia 44/200, przeszkodę do stwierdzenia
wykonalności wyroku.
Sąd Apelacyjny postanowieniem z dnia 27 maja 2013 r. zmienił powyższe
postanowienie i oddalił wniosek o stwierdzenie wykonalności wyroku. Sąd
ten wskazał, że w sprawie nie ma zastosowania rozporządzenie nr 4/2009, o
którym mowa w doręczonym dłużnikowi pouczeniu, bowiem rozporządzenie
to weszło w życie w dniu 18 czerwca 2011 r. i nie dotyczy orzeczeń
wydanych przed tym dniem. Zastosowanie ma zatem rozporządzenie nr
44/2001.
Sąd Apelacyjny podkreślił, że bezsporne jest w sprawie, że dłużnikowi nie
doręczono pozwu w czasie i w sposób umożliwiający przygotowanie obrony.
Daje to podstawę do odmowy stwierdzenia wykonalności, pod warunkiem
10
jednak, że pozwany nie złożył przeciwko orzeczeniu środka zaskarżenia,
chociaż miał do tego możliwość (art. 34 ust. 2 in fine rozporządzenia).
Sąd ten nie podzielił oceny wierzyciela, że dokonane w maju 2012 r.
doręczenia wyroku z pouczeniem stanowiły podstawę do stwierdzenia
wykonalności wyroku. Zdaniem Sądu, wykładni art. 34 ust. 2 rozporządzenia
nr 44/2001 należy dokonać w ten sposób, że pozwany ma możliwość
złożenia środków zaskarżenia od wydanego wyroku tylko wtedy, gdy
faktycznie poznał jego treść i zostało mu doręczone w czasie i w sposób
umożliwiającym przygotowanie się do obrony przed sądem państwa
pochodzenia. Wymaga to doręczenia uzasadnienia wyroku w celu
sformułowania odpowiednich zarzutów, a samo powzięcie wiadomości
o istnieniu orzeczenia nie jest wystarczające. Sąd Apelacyjny powołał się na
wyrok TSUE z dnia 14 grudnia 2006 r., C-283/05 w sprawie ASML
Netherlands BV v. Semiconductor Industry Services GmbH.
Niezależnie od tego Sąd ten uznał, że samo uprawnienie do ubiegania się
o przywrócenie terminu do wniesienia odwołania nie jest tożsame
z możliwością złożenia przeciwko orzeczeniu środka zaskarżenia. Możliwość
zaskarżenia wyroku jest bowiem uzależniona od uwzględnienia wniosku
o przywrócenie terminu pod warunkiem, że jest to dopuszczalne w systemie
prawnym państwa pochodzenia, stosującym własną procedurę.
Uznając zatem, że możliwość zaskarżenia wyroku istnieje tylko wtedy, gdy
pozwanemu doręczono w terminie do wniesienia odwołania wyrok
z uzasadnieniem i pouczeniem o przysługujących środkach odwoławczych,
Sąd Apelacyjny zmienił postanowienia Sądu pierwszej instancji i oddalił
wniosek o stwierdzenie wykonalności.
3. Postępowanie przez Sądem Najwyższym
Wnioskodawca zaskarżył postanowienie Sądu Apelacyjnego skargą
kasacyjną, zarzucając m. in. naruszenie art. 34 ust. 2 w związku z art. 45
rozporządzenia nr 44/2001 poprzez wadliwą wykładnię pojęcia „środek
11
zaskarżenia” i możliwości jego wniesienia. Skarżący wskazywał, że pojęcie
to obejmuje swoim zakresem przewidzianą w prawie francuskim
dwuetapową procedurę zaskarżenia orzeczenia uważanego za wydane
w postępowaniu kontradyktoryjnym i wydanego pod nieobecność pozwanego,
polegającą na wniesieniu w pierwszej kolejności wniosku o przywrócenie
terminu do wniesienia środka zaskarżenia, w którym powinien wykazać, że
niezapoznanie się z wyrokiem w czasie pozwalającym na wniesienie środka
odwoławczego nie wynikało z jego winy lub było efektem niemożności
podjęcia jakiegokolwiek działania, a następnie – po przywróceniu terminu –
wniesieniu właściwego środka zaskarżenia.
J. D. nie złożył odpowiedzi na skargę kasacyjną.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Rozstrzygnięcie o zasadności skargi kasacyjnej wymaga uprzedniego
wyjaśnienia przedstawionych na wstępie problemów prawnych, które
w ocenie Sądu Najwyższego uzasadniają wystąpienie z dwoma pytaniami
prejudycjalnymi dotyczącymi wykładni przepisów rozporządzeń nr 44/2001
oraz nr 1393/2007.
Pierwsze pytanie
Pierwsze pytanie prejudycjalne dotyczy wykładni art. 34 ust. 2 in fine
rozporządzenia nr 44/2001, a w szczególności rozumienia użytego w tym
przepisie pojęcia „środek zaskarżenia” i wymagania „możliwości” jego
złożenia. Zarówno samo pojęcie „środka zaskarżenia” jak i rozumienie
wymagania „możliwości” jego złożenia muszą podlegać wykładni
autonomicznej, niezależnej od tego, jak rozumiane są w systemach
prawnych państw członkowskich. Pojęcia te nie były dotychczas
przedmiotem wykładni Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej
w kontekście istotnym w okolicznościach niniejszej sprawy.
12
Przepis art. 34 ust. 2 w związku z art. 45 rozporządzenia nr 44/2001 dotyczy
przeszkody w stwierdzeniu wykonalności orzeczenia wydanego w innym
państwie członkowskim, jeżeli pozwanemu, który nie wdał się w spór, nie
doręczono dokumentu wszczynającego postępowanie lub dokumentu
równorzędnego w czasie i w sposób umożliwiający przygotowanie obrony.
Przeszkoda ta wiąże się z koniecznością zapewnienia pozwanemu prawa do
obrony w postępowaniu przed sądem państwa pochodzenia orzeczenia.
Stwierdzenie wykonalności może jednak nastąpić, pomimo niezapewnienia
prawa do obrony, jeżeli pozwany miał możliwość zaskarżenia orzeczenia,
lecz z niej nie skorzystał. Określona w art. 34 ust. in fine rozporządzenia
możliwość zaskarżenia orzeczenia usuwa zatem przeszkodę odmowy
stwierdzenia jego wykonalności.
Trybunał Sprawiedliwości UE zajmował się wykładnią art. 34 ust. 2 in fine
w sprawach ASML Netherlands BV v. Semiconductor Industry Services
GmbH (C-283/05, wyrok z dnia 14 grudnia 2006 r.) oraz Apostolides v. David
Charles Orams i Linda Elisabeth Orams (C- 420/07, wyrok z dnia 28 kwietnia
2009 r.). W pierwszej z nich wyjaśnił, że wymaganie, aby pozwany miał
„możliwość” złożenia w państwie pochodzenia orzeczenia środka
zaskarżenia oznacza sytuację, w której pozwany faktycznie poznał treść
orzeczenia, doręczonego mu w odpowiednim terminie, umożliwiającym
przygotowanie obrony przed sądem państwa pochodzenia. W drugiej
sprawie wskazał, że nie można odmówić na podstawie tego przepisu
uznania i stwierdzenia wykonalności orzeczenia wydanego w trybie
zaocznym, jeżeli pozwany mógł zaskarżyć ten wyrok i gdy wniesiony środek
zaskarżenia pozwolił mu podnieść, że dokument wszczynający
postępowanie nie został mu doręczony w sposób i w czasie umożliwiającym
mu przygotowanie obrony.
W okolicznościach rozpoznawanej sprawy sytuacja jest jednak odmienna,
bowiem pozwany, któremu nie doręczono pozwu i który nie wdał się w spór,
dowiedział się o zapadłym wobec niego wyroku już po upływie terminu do
wniesienia środka zaskarżenia. Zachodzi zatem pytanie, w jaki sposób
należy rozumieć określone w art. 34 ust. 2 in fine rozporządzenia pojęcia
13
„środek zaskarżenia” i wymaganie „możliwości” jego wniesienia. Jeżeli
bowiem pojęcia te obejmują wyłącznie zwykły środek zaskarżenia
i możliwość jego wniesienia w przewidzianym dla tego środka terminie, to
należałoby uznać, że - w okolicznościach rozpoznawanej sprawy - pozwany
nie miał możliwości wniesienia środka zaskarżenia, co prowadziłoby do
odmowy stwierdzenia wykonalności orzeczenia. Odmienne rozstrzygnięcie
wymagałoby oceny, że pojęcie „środek zaskarżenia” i wymaganie
„możliwości” jego wniesienia obejmuje także sytuację, w której pozwany ma
możliwość wniesienia w państwie pochodzenia wniosku o przywrócenie
terminu do wniesienia środka zaskarżenia (innymi słowy - o uchylenie
skutków uchybienia terminu), a w razie uwzględnienia wniosku - możliwość
wniesienia właściwego środka zaskarżenia.
W ocenie Sądu Najwyższego, właściwe jest uznanie, że w sytuacji, w której
pozwany miał możliwość wniesienia w państwie pochodzenia orzeczenia
wniosku o przywrócenie terminu do jego zaskarżenia, otwierając sobie tym
samym drogę do wniesienia środka zaskarżenia, nie może się powoływać na
podstawę odmowy stwierdzenia wykonalności tego orzeczenia, określoną
w art. 34 ust. 2 rozporządzenia nr 44/2001.
Za taką wykładnią przemawia okoliczność, że przepis ten nie określa, kiedy
ma istnieć możliwość wniesienia środka zaskarżenia, co może wskazywać,
że możliwość taka może istnieć nawet w czasie rozpoznawania wniosku
o stwierdzenie wykonalności orzeczenia. Przepis nie określa ponadto, jaka to
ma być możliwość, co może wskazywać, że chodzi zarówno o możliwość
wniesienia środka zaskarżenia w przewidzianym dla niego terminie, jak i po
jego upływie, gdy możliwe jest jeszcze złożenie wniosku o jego przywrócenie
(uchylenie skutków jego upływu), co może otworzyć drogę do wniesienia
środka zaskarżenia.
Szeroka wykładnia przepisu wynika, zdaniem Sądu Najwyższego, także
z faktu, że przepis ten nie określa również, czy chodzi o zwyczajne czy
nadzwyczajne środki zaskarżenia. Przemawia za nią także ratio legis
rozwiązania przyjętego w art. 34 ust. 2 rozporządzenia, jest nią bowiem
14
ochrona pozwanego w sytuacji, w której wydany został wobec niego wyrok,
pomimo niedoręczenia mu dokumentu wszczynającego postępowanie
i niewdania się w spór wobec braku wiedzy o tym postępowaniu i o wydanym
wyroku. Zasadne wydaje się zatem uznanie, że ochrona taka jest
zapewniona także wtedy, gdy możliwe jest złożenie wniosku o przywrócenie
terminu do wniesienia środka zaskarżenia.
Drugie pytanie
Drugie pytanie prejudycjalne dotyczy wykładni art. 19 ust. 4 rozporządzenia
nr 1393/2007 i wyjaśnienia, czy przepis ten wyłącza zastosowanie przepisów
prawa krajowego dotyczących możliwości zwolnienia od skutków upływu
terminu do wniesienia środka zaskarżenia od orzeczenia wydanego
w państwie pochodzenia. Kwestia ta ma znaczenie dla rozstrzygnięcia
sprawy z następujących przyczyn.
W okolicznościach sprawy jest bezsporne, że w chwili wszczęcia
postępowania przed sądem francuskim pozwany J. D. miał stałe miejsce
zamieszkania w Polsce, a wskazany przez powoda adres pozwanego w P.
okazał się nieprawidłowy. Nie zachodzi zatem sytuacja, o której mowa w art.
1 ust. 2 rozporządzenia nr 1393/2007, bowiem z okoliczności ustalonych w
sprawie wynika, że adres pozwanego był znany, jednak okazał się
nieprawdziwy, a pozwanemu należało doręczyć dokument wszczynający
postępowanie na podstawie przepisów tego rozporządzenia.
Z art. 19 ust. 4 rozporządzenia wynika, że w przypadku, gdy konieczne
było przekazanie do doręczenia w innym państwie członkowskim, zgodnie
z przepisami tego rozporządzenia, pozwu lub równoważnego dokumentu,
a przeciw pozwanemu, który nie wdał się w spór, wydano orzeczenie, sędzia
może zwolnić pozwanego od skutku upływu terminu odwołania, jeżeli zostały
spełnione określone w tym przepisie warunki. Jednocześnie jednak przepis
ten w ostatnim zdaniu ust. 4 daje każdemu państwu członkowskiemu prawo
oświadczenia, zgodnie z art. 23 ust. 1, że taki wniosek nie zostanie
15
rozpatrzony, jeżeli złożono go po upływie terminu określonego
w zawiadomieniu, przy czym termin ten nie może być w żadnym wypadku
krótszy niż jeden rok, licząc od dnia wydania orzeczenia.
Francja złożyła, zgodnie z art. 23 ust. 1 rozporządzenia, zawiadomienie, że
wniosek o zwolnienie od skutku upływu terminu odwołania nie zostanie
rozpatrzony, jeżeli złożono go po upływie roku, licząc od dnia wydania
orzeczenia.
Wyrok Tribunal […] w P. został wydany w dniu 8 kwietnia 2010 r., a jego
doręczenie zgodnie z przepisami rozporządzenia nastąpiło w dniach 17 i 30
maja 2012 r. Pozwany ponadto dowiedział się o treści wyroku w lipcu 2011 r.
w toku pierwszego postępowania o stwierdzenie jego wykonalności w Polsce.
W każdym zatem wypadku upłynął roczny termin do złożenia wniosku o
zwolnienie od skutków upływu terminu odwołania, bowiem w przypadku
Francji termin ten wynosi jeden rok, licząc od dnia wydania orzeczenia.
Gdyby zatem art. 19 ust. 4 rozporządzenia należało rozumieć w taki sposób,
że wyłącza on stosowanie krajowych przepisów regulujących kwestię
przywrócenia terminu do złożenia środka zaskarżenia, to oznaczałoby,
że prawo pozwanego do złożenia wniosku o uchylenie skutków uchybienia
terminu odwołania wygasło, a co za tym idzie, pozwany nie miał możliwości
złożenia środka zaskarżenia, nawet w razie przyjęcia szerokiej wykładni art.
34 ust. 2 in fine rozporządzenia nr 44/2001, o której mowa w pierwszym
pytaniu prejudycjalnym.
W razie natomiast uznania, że art. 19 ust. 4 rozporządzenia nr 1393/2007 nie
wyłącza stosowania przepisów krajowych, należałoby przyjąć, że pozwany
mógł wnosić o zwolnienie od skutków upływu terminu do złożenia środka
zaskarżenia w terminie określonym w art. 540 ust. 3 francuskiego kodeksu
postępowania cywilnego w brzmieniu wynikającym z dekretu z dnia
1 września 2011 r., to jest w terminie dwóch miesięcy od dnia doręczenia
wyroku, jednak z tej możliwości nie skorzystał.
Zdaniem Sądu Najwyższego, przy wykładni art. 19 ust. 4 rozporządzenia nr
1393/2007 należy mieć na uwadze, że przepis ten z jednej strony zapewnia
16
ochronę praw pozwanego, któremu nie doręczono pozwu i który nie wdał się
w spór, przyznając mu prawo złożenia wniosku o zwolnienie od skutków
upływu terminu do wniesienia środka zaskarżenia, nawet jeżeli krajowy
porządek prawny takiego uprawnienia nie przewiduje. Z drugiej jednak strony,
możliwość określenia przez państwo członkowskie terminu, po upływie
którego taki wniosek nie zostanie rozpatrzony, ma na celu zagwarantowanie
pewności obrotu, niewzruszalności wyroków sądowych i tym samym ochronę
praw wierzycieli, skoro wyznaczony zostaje termin, po upływie którego
możliwość wzruszenia wyroku nie istnieje.
W ocenie Sądu Najwyższego, bardziej przekonujące jest stanowisko, że art.
19 ust. 4 rozporządzenia nr 1393/2007 nie ma charakteru ekskluzywnego
i nie wyłącza stosowania przepisów krajowych regulujących instytucję
przywrócenia terminu. Wydaje się, że przepis ten ustanawia jedynie
minimalny standard ochrony pozwanego, któremu nie doręczono pozwu
i który nie wdał się w spór, pozostawiając państwom członkowskim
możliwość stosowania rozwiązań korzystniejszych. W przeciwnym razie
ochrona ta byłaby iluzoryczna, gdyby, tak jak w okolicznościach niniejszej
sprawy, doręczenie wyroku nastąpiło po upływie terminu liczonego od dnia
jego wydania, wskazanego w zawiadomieniu państwa członkowskiego.
Biorąc pod uwagę, że przepisy art. 34 ust. 2 rozporządzenia nr 44/2001 oraz
art. 19 ust. 4 rozporządzenia nr 1393/2007 we wskazanym zakresie nie były
dotychczas przedmiotem interpretacji Trybunału Sprawiedliwości Unii
Europejskiej, oraz, że kwestia ta pojawiła się na etapie postępowania przed
Sądem Najwyższym, a rozstrzygnięcie jej jest niezbędne dla dokonania
oceny zasadności skargi kasacyjnej, zwrócenie się przez Sąd Najwyższy do
Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z pytaniami prejudycjalnymi na
podstawie art. 267 ust. 3 TFUE było konieczne i uzasadnione.
Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
17