Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 6/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 9 grudnia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Barbara Myszka (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Marian Kocon
SSN Marta Romańska
w sprawie z powództwa W. D.
przeciwko P. Spółdzielni Pracy w P.
o ustalenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 9 grudnia 2014 r.,
skargi kasacyjnej powoda
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 19 czerwca 2013 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w części oddalającej apelację
powoda oraz orzekającej o kosztach postępowania
apelacyjnego i w tym zakresie przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu
Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Sąd Okręgowy w N., po rozpoznaniu sprawy z powództwa W. D. przeciwko
P. Spółdzielni Pracy w P., wyrokiem z dnia 1 lutego 2013 r. ustalił, że uchwała
walnego zgromadzenia pozwanej z dnia 21 kwietnia 2012 r. o odmowie przyjęcia
powoda na członka Spółdzielni jest nieważna, natomiast powództwo o
zobowiązanie pozwanej do złożenia oświadczenia o przyjęciu powoda w poczet
członków oddalił.
Ustalił, że powód od 2001 r. jest zatrudniony w Spółdzielni na stanowisku
zastępcy kierownika do spraw marketingu i zajmuje się dystrybucją wody
produkowanej przez pozwaną między hurtownie regionu M. oraz negocjowaniem
warunków umów sprzedaży. Do pracy powoda nie było żadnych zastrzeżeń, jednak
składane przez niego w latach 2004, 2006 i 2012 wnioski o przyjęcie w poczet
członków nie były uwzględniane. Ostatni wniosek powód skierował do walnego
zgromadzenia, które w dniu 21 kwietnia 2012 r. podjęło uchwałę o odmowie
przyjęcia go w poczet członków. W uzasadnieniu stwierdzono jedynie, że w
głosowaniu członkowie Spółdzielni negatywnie odnieśli się do jego kandydatury na
członka.
Po wniesieniu pozwu o ustalenie nieważności uchwały z dnia 21 kwietnia
2012 r. pozwana podjęła działania zmierzające do wykazania, że nie miała
możliwości dalszego zatrudnienia powoda. W dniu 25 stycznia 2013 r. zarząd
podjął uchwałę o reorganizacji działu sprzedaży i marketingu, która w pierwszym
etapie miała obejmować likwidację tego działu i utworzenie stanowiska
koordynatora do spraw marketingu. Umowa o pracę z powodem miała zostać
rozwiązana z równoczesną propozycją zawarcia umowy cywilnoprawnej. W drugim
etapie sprawy marketingu miały być powierzone podmiotowi zewnętrznemu. W dniu
28 stycznia 2013 r. rada nadzorcza pozytywnie zaopiniowała reorganizację,
w wyniku której pracę w Spółdzielni miał utracić jedynie powód.
Sąd Okręgowy stwierdził, że powód spełniał wszystkie warunki przyjęcia
go w poczet członków, określone w art. 200 ustawy z dnia 16 września 1982 r. –
Prawo spółdzielcze (jedn. tekst: Dz.U. z 2003 r. Nr 188, poz. 1848 ze zm.; obecnie
Dz.U. z 2013 r., poz. 1443 – dalej: „Pr. spółdz.”) oraz w § 14 i 15 statutu.
3
Uzasadnienie spornej uchwały nie spełniało wymagań przejrzystości i zupełności,
ograniczało się bowiem do stwierdzenia, że wynik głosowania był negatywny. Z art.
200 § 5 Pr.spółdz. wynika natomiast, że spółdzielnia może odmówić przyjęcia
pracownika na członka tylko wtedy, gdy nie ma możliwości jego dalszego
zatrudnienia. W uchwale pozwana nie powołała się na taką okoliczność, do czasu
podjęcia uchwały nie podjęła zresztą żadnej czynności wskazującej na brak
możliwości dalszego zatrudnienia powoda. Plany reorganizacji działu marketingu
nie były podyktowane potrzebą zwiększenia efektywności sprzedaży hurtowej, gdyż
w jej ramach produkty były dystrybuowane w 65 – 70%. Niewiarygodne były też
twierdzenia pozwanej, że nie przyjmuje nowych członków, gdyż w ciągu ostatnich
kilku lat przyjęła w poczet członków 5 osób, przy czym wszystkie te osoby były
w jakiś sposób powiązane z dotychczasowymi lub byłymi członkami Spółdzielni.
Konkludując Sąd Okręgowy uznał, że uchwała odmawiająca przyjęcia
powoda w poczet członków pozwanej jest sprzeczna z art. 200 § 5 Pr.spółdz. i na
podstawie art. 58 § 1 k.c. stwierdził jej nieważność. W pozostałej części oddalił
powództwo, uznając, że nie jest uprawniony do ingerowania w decyzje walnego
zgromadzenia, o przyjęciu nowego członka bowiem decydują – zgodnie z zasadą
samorządności – wyłącznie organy Spółdzielni.
Wyrokiem z dnia 19 czerwca 2013 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelacje obu
stron od tego wyroku, aprobując ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji oraz
ich ocenę prawną.
W skardze kasacyjnej od wyroku Sądu Apelacyjnego powód wniósł o jego
uchylenie i orzeczenie co do istoty sprawy przez zobowiązanie pozwanej do
złożenia oświadczenia o przyjęciu powoda w poczet członków Spółdzielni
ewentualnie o przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. Wskazał na
naruszenie art. 200 § 5 Pr.spółdz. przez przyjęcie, że przepis ten nie przyznaje
kandydatowi roszczenia o przyjęcie w poczet członków spółdzielni, i art. 64 k.c.
w związku z art. 200 § 5 Pr.spółdz. przez zaniechanie zobowiązania pozwanej do
złożenia oświadczenia woli o przyjęciu powoda w poczet swoich członków.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
4
Oddalając apelację powoda Sąd Apelacyjny stanął na stanowisku, że art.
200 § 5 Pr.spółdz. określa warunki, jakie powinien spełniać kandydat na członka
spółdzielni, jednak nie nakłada na spółdzielnię obowiązku przyjęcia go w poczet
członków, zgodnie bowiem z zasadą samorządności, o przyjęciu nowego członka
decydują wyłącznie organy spółdzielni. Od zasady tej mogą wystąpić wyjątki, jeżeli
roszczenie o przyjęcie do spółdzielni wynika ze szczególnej podstawy, którą może
stanowić statut spółdzielni, umowa zawarta ze spółdzielnią albo przepis szczególny;
w niniejszej sprawie brak jednak takiego przepisu. Sąd Apelacyjny powołał się przy
tym na stanowisko Sądu Najwyższego zajęte w wyrokach z dnia 21 września
1984 r., I PR 70/84 (OSNCP 1985, nr 5-6, poz. 78) i z dnia 31 stycznia 2002 r.,
IV CKN 646/00 (nie publ.).
W powołanych wyrokach Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że w świetle
przepisów ustawy z dnia 16 września 1982 r. – Prawo spółdzielcze o przyjęciu
nowego członka decydują – zgodnie z zasadą samorządności spółdzielni –
wyłącznie jej organy, w związku z czym jeżeli przepisy prawa, statut lub umowa nie
stanowią inaczej, osobie ubiegającej się o członkostwo w spółdzielni nie
przysługuje prawo podmiotowe domagania się przyjęcia na członka spółdzielni.
Uszło jednak uwagi Sądu Apelacyjnego, że w uzasadnieniu wyroku z dnia
21 września 1984 r., I PR 70/84, Sąd Najwyższy wskazał art. 200 § 5 Pr.spółdz.
jako przykład przepisu, który nakłada na spółdzielnię obowiązek przyjęcia
kandydata w poczet członków.
Skład orzekający podziela dotychczasowy kierunek orzecznictwa Sądu
Najwyższego i zbieżne z nim stanowisko Sądu Apelacyjnego, zgodnie z którym
przyjęcie w poczet członków spółdzielni – co do zasady – zależy od uznania
organów samorządu spółdzielczego. Zachodzi zatem potrzeba rozważenia, czy art.
200 § 5 Pr.spółdz. ustanawia wyjątek od tej zasady.
Według powołanego przepisu, pracownicy spółdzielni zatrudnieni co najmniej
dwanaście miesięcy na podstawie umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony,
ubiegający się o przyjęcie na członków spółdzielni, są zwolnieni od odbycia okresu
kandydackiego. Spółdzielnia nie może odmówić przyjęcia takiego pracownika na
członka, jeżeli spełnia on wymagania statutowe, a spółdzielnia ma możność
dalszego jego zatrudnienia.
5
Przystępując do wykładni przytoczonego przepisu trzeba przypomnieć, że
roszczenie, będące normatywną postacią prawa podmiotowego, polega
na możliwości domagania się od oznaczonej osoby określonego zachowania się.
Korelatem uprawnienia jest więc obowiązek wskazanej osoby podjęcia określonego
działania lub zaniechania. Określenie roszczenia w normie prawnej może
następować w różny sposób, np. przez oznaczenie treści uprawnienia lub treści
obowiązku. Wyraźne nazwanie roszczenia nie jest konieczne, istotne jest natomiast
skonkretyzowanie uprawnienia pod względem treści i podmiotu oraz
przyporządkowanie mu obowiązku innego określonego podmiotu. Ujęcie roszczenia
w normie prawnej zależy od przyjętej przez ustawodawcę techniki legislacyjnej,
może ono nastąpić od strony uprawnienia bądź obowiązku. Jak trafnie zauważa
skarżący, w ustawie z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych
(jedn. tekst: Dz.U. z 2013 r., poz. 1222) jest mowa np. o „roszczeniu o przyjęcie do
spółdzielni” (np. art. 15 ust. 1, art. 16 ust. 2, art. 1718
ust. 2), o „roszczeniu
o przyjęcie w poczet członków spółdzielni” (np. art. 3 ust. 2, art. 13 ust. 1, art. 14
ust. 1), a także o tym, że „spółdzielnia nie może odmówić przyjęcia w poczet
członków” (np. art. 171
ust. 6, art. 23).
Nie powinno budzić wątpliwości, że sformułowanie „spółdzielnia nie może
odmówić przyjęcia w poczet członków” jest równoznaczne z przyznaniem
kandydatowi spełniającemu wymagania określone w art. 200 § 5 Pr.spółdz.
roszczenia wobec spółdzielni o przyjęcie w poczet członków. Tak pojęte roszczenie
w znaczeniu materialnoprawnym może być na zasadach ogólnych dochodzone
w drodze powództwa o wydanie orzeczenia zastępującego uchwałę właściwego
organu spółdzielni o przyjęciu uprawnionego w poczet członków (art. 64 k.c.).
Pogląd taki jest prezentowany również w doktrynie i został już wyrażony –
aczkolwiek bez szerszej argumentacji – w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego
z dnia 21 września 1984 r., I PR 70/84.
Skoro Sąd Apelacyjny wyszedł z odmiennego założenia, podniesiony
w skardze kasacyjnej zarzut naruszenia art. 200 § 5 Pr.spółdz. trzeba uznać
za uzasadniony. Konieczne stało się więc uchylenie zaskarżonego wyroku
6
w części oddalającej apelację powoda oraz orzekającej o kosztach postępowania
apelacyjnego i przekazanie sprawy w tym zakresie do ponownego rozpoznania.
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 oraz art. 108
§ 2 w związku z art. 39821
k.p.c. orzekł, jak w sentencji.