Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 142/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 16 stycznia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Dariusz Dończyk (przewodniczący)
SSN Zbigniew Kwaśniewski (sprawozdawca)
SSN Maria Szulc
Protokolant Katarzyna Bartczak
w sprawie z powództwa R. S.
przeciwko Skarbowi Państwa - Wojewodzie M.
o odszkodowanie,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 16 stycznia 2015 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 9 grudnia 2013 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od strony pozwanej na
rzecz powódki kwotę 2 700 zł (dwa tysiące siedemset złotych)
tytułem kosztów postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Sąd pierwszej instancji uwzględnił powództwo o zapłatę odszkodowania za
szkodę spowodowaną bezprawnym przejęciem na własność Państwa
nieruchomości stanowiących w dacie ich przejęcia własność dziadka powódki, która
stała się jego spadkobiercą.
Sąd ten ustalił, że przejęcie nieruchomości na własność Państwa nastąpiło
orzeczeniem PPRN z dnia 5 października 1956 r., które w części zostało uchylone
orzeczeniem PPRN z dnia 10 listopada 1960 r., ale reszty przejętych
nieruchomości dziadek powódki już nie odzyskał. Z kolei ostateczną decyzją
Samorządowego Kolegium Odwoławczego z dnia 20 sierpnia 2007 r. stwierdzono
nieważność orzeczenia PPRN z dnia 5 października 1956 r. w części dotyczącej
przejęcia nieruchomości stanowiącej w dacie przejęcia własność D. S., wobec
wydania tego orzeczenia z rażącym naruszeniem prawa. Sąd pierwszej instancji
ustalił nadto, że powierzchnia przejętych i niezwróconych nieruchomości wynosi
łącznie 2,0480 ha o aktualnej wartości rynkowej 140.341 zł, a zarazem,
że nieruchomości nadane przez stronę pozwaną w postaci ekwiwalentu
zamiennego objęły obszar 0,6294 ha o aktualnej wartości rynkowej 12.317 zł.
W ocenie tego Sądu wystąpiły przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej
strony pozwanej, skutkujące uwzględnieniem powództwa na podstawie art. 160 § 1
k.p.a., obowiązującym do dnia 1 września 2004 r., a wysokość szkody Sąd ten
określił jako różnicę między wartością nieruchomości utraconych i niezwróconych,
a wartością nieruchomości przyznanych tytułem części ekwiwalentu zamiennego.
Apelację strony pozwanej od powyższego wyroku oddalił Sąd Apelacyjny,
który zaaprobował prawidłowość ustaleń faktycznych i przyjął je za własne.
Podzielił ocenę co do wystąpienia adekwatnego związku przyczynowego pomiędzy
szkodą a wydaniem wadliwej decyzji z dnia 5 października 1956 r. z rażącym
naruszeniem prawa wskutek braku w niej określenia przedmiotu przejęcia (braku
osnowy decyzji).
Sąd odwoławczy uznał, że wspomniana decyzja wywołała konstytutywny
skutek prawny przejęcia i stanowiła źródło przejścia prawa własności na Skarb
3
Państwa, a szkody spowodowanej utratą własności nie zrekompensowały
dziadkowi powódki przyznane później nieruchomości „wzajemne” z PFZ.
Istnienie adekwatnego związku przyczynowego między szkodą a wydaniem
decyzji, której nieważność stwierdzono, Sąd odwoławczy uzasadnił tym, że gdyby
nie wydano w 1956 r. wadliwej decyzji, to poprzednik prawny powódki nie utraciłby
prawa własności części nieruchomości, a decyzja SKO z dnia 20 sierpnia 2007 r.
nie uzasadnia tezy, że przesądzono nią zasadność samego przejęcia sporej części
nieruchomości. Innymi słowy, Sąd odwoławczy uznał, że poprzednik prawny
powódki nie doznałby szkody, gdyby nie zostało wydane nieważne orzeczenie,
które wywołało konstytutywny skutek.
Pozwany Skarb Państwa zaskarżył w całości wyrok Sądu Apelacyjnego,
zarzucając niewłaściwe zastosowanie art. 160 § 1 k.p.a. w zw. z art. 361 § 1 k.c.
oraz art. 361 § 1 k.c., a nadto błędną wykładnię art. 1 ust. 1 dekretu z dnia 27 lipca
1949 r. o przejęciu na własność Państwa nie pozostających w faktycznym władaniu
właścicieli nieruchomości ziemskich … (Dz. U. Nr 46, poz. 339).
Skarżący akcentuje zarzut, adresowany do Sądów obu instancji,
niewłaściwego uznania, że pomiędzy wadliwą decyzją administracyjną a szkodą
powódki zachodzi adekwatny związek przyczynowy. Błędną wykładnię przepisu
art. 1 ust. 1 wskazanego dekretu uzasadnia skarżący wadliwym uznaniem, że fakt
posiadania przez właściciela części nieruchomości skutkuje niemożnością przejęcia
pozostałej części, która nie pozostaje w jego posiadaniu.
Powódka w odpowiedzi na skargę kasacyjną pozwanego wniosła
o oddalenie w całości skargi kasacyjnej i zasądzenie kosztów postępowania
kasacyjnego, wskazując, że do przejęcia doszło wskutek wydania nieważnej decyzji
administracyjnej o konstytutywnym charakterze.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna podlegała oddaleniu na podstawie art. 39814
k.p.c., wobec
braku w niej uzasadnionych podstaw.
Podniesione przez stronę skarżącą zarzuty naruszenia przepisów prawa
materialnego wymagały dokonania ich oceny z uwzględnieniem ustalonego stanu
4
faktycznego przyjętego za podstawę rozstrzygnięcia, które to ustalenia faktyczne,
poczynione przez Sąd pierwszej instancji, Sąd odwoławczy ocenił jako prawidłowe
i przyjął za własne przy ferowaniu zaskarżonego skargą kasacyjną orzeczenia.
Ustalenia te obejmują przejęcie na rzecz Państwa nieruchomości dziadka
powódki na mocy orzeczenia Prezydium Powiatowej Rady Narodowej (dalej PPRN)
w G. z dnia 5 października 1956 r., uchylenia go w części i odzyskania części
nieruchomości orzeczeniem PPRN w G. z dnia 10 listopada 1960 r., a wreszcie
nieodzyskania przez dziadka powódki reszty przejętych w 1956 r. nieruchomości.
Elementem ustaleń faktycznych jest wydanie decyzji SKO z dnia 20 sierpnia 2007 r.
stwierdzającej nieważność orzeczenia PPRN w G. z dnia 5 października 1956 r. w
części dotyczącej przejęcia nieruchomości określonej w decyzji SKO, wobec
stwierdzenia tą decyzją wydania w 1956 r. orzeczenia o przejęciu z rażącym
naruszeniem prawa, wobec braku zamieszczenia w nim osnowy określającej
przedmiot przejęcia.
Finalne ustalenia faktyczne przyjęte za podstawę orzeczenia Sądu II
instancji obejmują ustalenie, że powierzchnia nieruchomości przejętych na rzecz
Skarbu Państwa na podstawie orzeczenia PPRN z 5.10.1956 r., a które nie zostały
zwrócone właścicielowi ani jego następcom prawnym wynosi łącznie 2,0480 ha,
których wartość odpowiada kwocie 140.341 zł, natomiast nieruchomości nadane
przez Skarb Państwa jako część ekwiwalentu zamiennego za przejęte grunty
obejmuje obszar 0,6294 ha o wartości rynkowej 12.317 zł.
W tym stanie rzeczy Sąd Apelacyjny zasadnie przyjął, że wydanie
orzeczenia PPRN z dnia 5.10.1956 r. wywołało z mocy art. 3 ust. 1 dekretu z dnia
27 lipca 1949 r. konstytutywny skutek prawny, będąc źródłem utraty prawa
własności przez dziadka powódki i źródłem nabycia tego prawa przez Skarb
Państwa. W tej sytuacji, zasadnie przyjął Sąd odwoławczy, że wystąpił adekwatny
związek przyczynowy między zdarzeniem sprawczym szkody w postaci wydania
nieważnego orzeczenia, które wywołało konstytutywny skutek rzeczowo-prawny,
a szkodą, ponieważ gdyby nie doszło do wydania w 1956 r. nieważnego
orzeczenia, to poprzednik prawny powódki nie poniósłby szkody w postaci utraty
5
prawa własności części nieruchomości wskutek wydania tego orzeczenia
wywołującego konstytutywny skutek.
Nietrafny okazał się więc zarzut niewłaściwego zastosowania art. 160 § 1
k.p.a. w zw. z art. 361 § 1 k.c., postawiony zresztą Sądowi I instancji, ponieważ
zarzut ten sprowadzony został w istocie do bezzasadnego zanegowania istnienia
normalnego związku przyczynowego pomiędzy wydaniem w 1956 r. nieważnego
orzeczenia a szkodą, którą, w następstwie nieodwracalnych skutków
rzeczowo-prawnych wywołanych jego wydaniem, poniosła finalnie powódka. Z tych
samych powodów nietrafnym okazał się zarzut niewłaściwego zastosowania
art. 361 § 1 k.c., ponieważ zasadnie uznał Sąd odwoławczy, że gdyby nie zostało
wydane w 1956 r. nieważne orzeczenie o konstytutywnym charakterze, to
poprzednik prawny powódki nie doznałby szkody w postaci utraty prawa własności
części jego nieruchomości, które następnie nie zostały mu już zwrócone, zgodnie
z ustaleniem przyjętym za podstawę rozstrzygnięcia.
Zarzut błędnej wykładni art. 1 ust. 1 dekretu z dnia 27 lipca 1949 r. (Dz.U.
Nr 46, poz. 339 ze zm.) również nie okazał się trafny, ponieważ odnosi się on do
określonej tym przepisem przesłanki przejęcia na własność Państwa, która
w ocenie skarżącego i tak uzasadniałaby wydanie tej samej treści decyzji
orzekającej o przejęciu nieruchomości poprzednika prawnego powódki.
O bezzasadności tego zarzutu przesądza argument, że przepis objęty
zarzutem naruszenia jedynie umożliwiał (na co wskazuje sam skarżący)
uprawnionemu organowi wydanie orzeczenia o przejęciu nieruchomości ziemskich
w okolicznościach określonych w art. 1 ust. 1 dekretu, a więc nie zobowiązywał
tego organu do wydania orzeczenia o przejęciu. Przepis ten wyraźnie formułował
jedynie możliwość przejęcia na własność Państwa nieruchomości ziemskich
położonych w określonych w nim województwach, i to także wówczas jeżeli nie
pozostawały one w faktycznym władaniu ich właścicieli. Taka konstrukcja normy
prawnej zawartej w art. 1 ust. 1 dekretu nie pozwala na aprobatę stanowiska strony
skarżącej, że w ustalonym stanie faktycznym i tak musiałaby zostać wydana
tożsamej treści decyzja z tą, której nieważność następnie stwierdzono.
6
Przysługująca organowi możliwość wydania decyzji w razie zaistnienia
ustawowych przesłanek nie przesądza o pewności jej wydania i o braku
wystąpienia normalnego związku przyczynowego między szkodą a wydaniem
nieważnej decyzji powodującej tę szkodę.
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie
art. 39814
k.p.c.
O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 § 1
i art. 99 k.p.c. oraz na podstawie § 6 pkt 6 w zw. z § 12 ust. 4 pkt 1 rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. (Dz.U. 2013, poz. 490).