Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CZ 97/14
POSTANOWIENIE
Dnia 14 stycznia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Tadeusz Wiśniewski (przewodniczący)
SSN Wojciech Katner
SSN Hubert Wrzeszcz (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku E. O. z siedzibą w S. (Szwajcaria)
przy uczestnictwie E. D. z siedzibą w L. (Cypr)
o uznanie i stwierdzenie wykonalności wyroku sądu polubownego,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 14 stycznia 2015 r.,
zażalenia uczestnika
na postanowienie Sądu Apelacyjnego
z dnia 11 sierpnia 2014 r.,
oddala zażalenie i zasądza od uczestnika postępowania
na rzecz wnioskodawcy 120 (sto dwadzieścia) zł kosztów
postępowania zażaleniowego.
2
UZASADNIENIE
Postanowieniem z dnia 11 sierpnia 2014 r. Sąd Apelacyjny odrzucił skargę
kasacyjną uczestnika postępowania, ponieważ jest ona niedopuszczalna (art. 3986
§ 2 k.p.c.).
Sąd ustalił, że postanowieniem z dnia 13 marca 2013 r. Sąd Apelacyjny
oddalił zażalenie uczestnika postępowania na postanowienie z dnia 1 sierpnia 2012
r. w przedmiocie uznania i stwierdzenia wykonalności wyroku Sądu Arbitrażowego
przy Krajowej Izbie Gospodarczej w W. z dnia 30 maja 2012 r. Od tego
postanowienia uczestnik wniósł skargę kasacyjną.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego skarga jest niedopuszczalna, ponieważ
postanowienie, od którego została wniesiona, nie należy do żadnej z kategorii
orzeczeń wymienionych w art. 3981
§ 1 k.p.c., nie ma też przepisu szczególnego,
przewidującego możliwości zaskarżenia skargą kasacyjną postanowienia sądu
drugiej instancji oddalającego zażalenie na postanowienie sądu pierwszej instancji
dotyczące uznania i stwierdzenia wykonalności wydanego w Polsce orzeczenia
sądu polubownego. Sąd powołał się także na potwierdzające to stanowisko
orzecznictwo Sądu Najwyższego.
W zażaleniu pełnomocnik uczestnika postępowania zarzucił naruszenie art.
3981
§ 1 w związku z art. 13 § 2 k.p.c. i art. 328 § 2 w związku z art. 361, art. 391
§ 1 i 397 § 2 k.p.c. i wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kwestia dopuszczalności skargi kasacyjnej na postanowienie sądu drugiej
instancji w przedmiocie uznania albo stwierdzenia wykonalności orzeczenia sądu
polubownego była przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego zarówno przed
wejściem w życie ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o zmianie ustawy – Kodeks
postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 178, poz. 1478 – dalej: „ustawa nowelizująca”),
którą wprowadzono nową regulację sądownictwa polubownego jako piątą część
Kodeksu postępowania cywilnego (art. 1154-1217), jak i w okresie obowiązywania
nowej regulacji.
3
Przed wejściem w życie ustawy nowelizującej w orzecznictwie przyjmowano,
że dopuszczalność skargi kasacyjnej (kasacji) zależy od tego, czy orzeczenie
w przedmiocie uznania albo stwierdzenia wykonalności sądu polubownego
odnosiło się do orzeczenia wydanego w Polsce, czy za granicą. W postanowieniu
Sądu Najwyższego z dnia 22 września 1999 r., I CKN 654/99 (OSNC 2000, nr 3,
poz. 61) wyrażono pogląd, że postanowienie sądu drugiej instancji oddalające
zażalenie na postanowienie sądu pierwszej instancji co do stwierdzenia
wykonalności wyroku sądu polubownego wydanego w Polsce lub ugody zawartej
przed takim sądem nie jest postanowieniem kończącym postępowanie w sprawie w
rozumieniu dawnego art. 392 k.p.c., gdyż w stosunku do wyroku sądu polubownego
może być złożona skarga o jego uchylenie, która jest szczególnym środkiem
nadzoru sądu państwowego nad sądem polubownym i której podstawy pochłaniają
podstawy odmowy stwierdzenia wykonalności wyroku sądu polubownego.
Jednocześnie stwierdzono, że kasacja jest dopuszczalna od postanowienia sądu
drugiej instancji co do stwierdzenia wykonalności wyroku sądu polubownego
wydanego za granicą. Istotna różnica polega nie tylko na szczególnym charakterze
obu postępowań, w tym zwłaszcza postępowania, w wyniku którego wyrok
zagranicznego sądu polubownego uzyskuje byt w polskim porządku prawnym, lecz
przede wszystkim na tym, że wyrok arbitrażowy wydany za granicą nie może być
wzruszony w Polsce w drodze skargi o jego uchylenie (por. także postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 9 lutego 1999 r., I CKN 887/98, OSNC 1999, nr 10, poz.
172 oraz z dnia 13 października 2004 r., I CZ 102/04, niepubl.). Pogląd ten był na
ogół akceptowany również w doktrynie.
Na gruncie obecnie obowiązującego stanu prawnego Sąd Najwyższy
zajmował się wspomnianą wyżej kwestią dopuszczalności skargi kasacyjnej
w postanowieniu z dni 4 lipca 2008 r., I CZ 139/07, (OSNC-ZD 2009, nr 1, poz. 18),
i z dnia 20 maja 2011 r. IV CZ 18/11, (nie publ.).
W postanowieniu z dnia 4 lipca 2008 r., I CZ 139/07 Sąd Najwyższy
stwierdził, że pogląd wyrażony w orzecznictwie przed wejściem życie ustawy
nowelizującej należy podtrzymać również na gruncie obecnie obowiązującego
stanu prawnego. Uznał, że wbrew wyrażanym niekiedy w literaturze poglądom
analiza obecnej regulacji części piątej Kodeksu postępowania cywilnego wzmacnia
4
argumenty przemawiające za przyjmowanym dotąd zróżnicowaniem w zakresie
dopuszczalności skargi kasacyjnej od orzeczenia sądu drugiej instancji
w przedmiocie uznania albo stwierdzenia wykonalności wyroku sądu
arbitrażowego wydanego w kraju oraz za granicą.
Zdaniem Sądu Najwyższego należy zauważyć, że w związku z brakiem
regulacji kwestii dopuszczalności skargi kasacyjnej wśród przepisów części piątej
Kodeksu postępowania cywilnego, właściwe do jego oceny są przepisy części
pierwszej, księgi pierwszej, regulujące postępowanie procesowe, przy czym chodzi
o przepisy ogólne o procesie, z wyłączeniem przepisów o postępowaniach
odrębnych (art. 13 § 2 k.p.c.). Stosowanie tej reguły w innych postępowaniach,
w tym w postępowaniu o uznanie albo stwierdzenie wykonalności wyroku sądu
arbitrażowego oznacza, że według art. 3981
§ 1 w związku z art. 13 § 2 k.p.c.
skarga kasacyjna jest dopuszczalna od prawomocnych orzeczeń wydanych przez
sąd drugiej instancji, które rozstrzygają o przedmiocie danego postępowania albo
dotyczą odrzucenia wniosku wszczynającego to postępowanie lub je umarzającego,
jeżeli dany rodzaj postępowania może być uznany za "odpowiednik" postępowania
w sprawie, którym jest proces.
Zgodnie z art. 1212 § 1 k.p.c., wyrok sądu polubownego lub ugoda przed nim
zawarta mają moc prawną na równi z wyrokiem sądu lub ugodą zawartą przed
sądem po ich uznaniu przez sąd albo po stwierdzeniu przez sąd ich wykonalności.
Bez wątpienia więc postępowanie o uznanie lub stwierdzenie wykonalności wyroku
sądu arbitrażowego ma istotne znaczenie, skoro stanowi nieodzowny warunek
uzyskania mocy prawnej przez orzeczenie sądu polubownego. Należy jednak
podkreślić, że obecnie obowiązujące przepisy wyraźnie różnicują wyroki sądów
polubownych oraz ugody zawarte przed takimi sądami ze względu na to, czy
zostały wydane lub zawarte w Polsce, czy za granicą.
Skarga o uchylenie wyroku sądu polubownego przed polskim sądem
państwowym może zostać skierowana tylko w stosunku do wyroku sądu
polubownego wydanego w Polsce (por. art. 1205 § 1 k.p.c.), co implikuje wniosek,
że chodzi o sytuację, w której także miejsce postępowania przed sądem
polubownym znajdowało się w Polsce (art. 1155 § 2 k.p.c.). Odmienny jest
w związku z tym także zakres kognicji sądu orzekającego o uznaniu lub
5
stwierdzeniu wykonalności, w zależności od tego, czy chodzi o wyrok sądu
polubownego wydany w Polsce lub ugodę zawartą przed takim sądem w Polsce,
czy też o wyrok sądu polubownego, który został wydany za granicą, lub ugodę,
którą zawarto za granicą. W razie wyroku sądu polubownego wydanego w Polsce
lub ugody zawartej przed takim sądem w Polsce, sąd kontroluje jedynie, czy według
przepisów Kodeksu postępowania cywilnego spór mógł być poddany pod
rozstrzygnięcie sądu polubownego lub też, czy uznanie lub wykonanie wyroku sądu
polubownego lub ugody przed nim zawartej byłoby sprzeczne z podstawowymi
zasadami porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej (klauzula porządku
publicznego - art. 1214 § 3 k.p.c.). Przesłanki te nie są jednak badane, jeżeli
wcześniej skarga o uchylenie wyroku sądu polubownego została przez sąd
państwowy prawomocnie oddalona (art. 1217 k.p.c.).
Inaczej rzecz się przedstawia przy orzekaniu o uznaniu lub stwierdzeniu
wykonalności wyroku sądu polubownego wydanego za granicą lub ugody zawartej
przed takim sądem za granicą. Przesłanki, które są wówczas dodatkowo badane
(por. art. 1215 § 2 k.p.c.), są częściowo zbieżne z podstawami skargi o uchylenie
wyroku sądu polubownego uwzględnianymi na zarzut skarżącego (por. art. 1206
§ 1 pkt 1-4 k.p.c.), a częściowo nawiązują do sytuacji wyroku sądu polubownego
w państwie jego pochodzenia, tj. państwie, w którym lub według prawa którego
wyrok został wydany (art. 1215 § 2 pkt 5 k.p.c.).
Poczynione spostrzeżenia pozwalają stwierdzić, że charakter postępowania
o uznanie lub stwierdzenie wykonalności wyroku sądu polubownego lub ugody
zawartej przed takim sądem nie jest jednolity i należy inaczej go oceniać
w zależności od tego, czy postępowanie ma za przedmiot wyrok sądu
polubownego wydany w Polsce lub ugodę zawartą w Polsce, czy też wyrok sądu
polubownego wydany za granicą lub ugodę zawartą przed takim sądem za granicą.
W pierwszym wypadku jest to postępowanie pomocnicze, gdyż jest prowadzone
w sytuacji, w której wyrok sądu polubownego został wydany w Polsce (ugoda
przed tym sądem została zawarta w Polsce), co oznacza, że postępowanie przed
sądem polubownym było zlokalizowane - w sensie prawnym - w Polsce. Funkcja
postępowania o uznanie albo stwierdzenie wykonalności jest wówczas ograniczona
do zapewnienia skuteczności wyniku postępowania w sprawie przez zrównanie
6
wyroku sądu polubownego wydanego w Polsce lub ugody zawartej przed tym
sądem w Polsce z wyrokiem sądu państwowego lub ugodą zawartą przed takim
sądem, a w wypadku, gdy wyrok sądu polubownego lub ugoda przed nim zawarta
ma być podstawą egzekucji - do umożliwienia prowadzenia egzekucji na podstawie
tych tytułów. Element kontroli, który występuje w tym postępowaniu (art. 1214 § 3
k.p.c.), tej oceny nie zmienia, tym bardziej, że w pewnych okolicznościach kontrola
jest ograniczona i nie może obejmować podstaw przewidzianych w art. 1214 § 3
k.p.c. (por. art. 1217 k.p.c.).
Odmiennie zagadnienie przedstawia się w wypadku postępowania o uznanie
lub stwierdzenie wykonalności wyroku sądu polubownego wydanego za granicą lub
ugody zawartej przed takim sądem za granicą (zob. uzasadnienie postanowienia
Sądu Najwyższego z 18 stycznia 2007 r., I CSK 330/06, OSNC 2007, nr 12, poz.
185). W takim wypadku postępowanie to pełni znacznie dalej idące funkcje, gdyż
w sytuacji, w której postępowanie przed sądem polubownym było zlokalizowane za
granicą i wyrok sądu polubownego został wydany za granicą lub ugoda przed tym
sądem została zawarta za granicą, można mówić o tym, że postępowanie
o uznanie albo stwierdzenie wykonalności pozwala osiągnąć skutki prawne
równoznaczne z tymi, które istnieją, gdy postępowanie przed sądem polubownym
jest zlokalizowane w kraju i tu zostaje wydany wyrok lub zawarta zostaje ugoda.
Postępowanie to nie ogranicza się więc do funkcji, które spełnia postępowanie
o uznanie lub stwierdzenie wykonalności wyroku sądu polubownego wydanego
w Polsce lub ugody zawartej przed tym sądem w Polsce. W efekcie nie można
postępowania o uznanie albo stwierdzenie wykonalności wyroku sądu
polubownego wydanego za granicą lub ugody zawartej przed takim sądem za
granicą sprowadzać do roli postępowania o charakterze pomocniczym, jak to jest
w wypadku postępowania o uznanie albo stwierdzenie wykonalności wyroku sądu
polubownego wydanego w Polsce lub ugody zawartej przed tym sądem w Polsce.
Potwierdza ten wniosek szerszy zakres kontroli wyroku lub ugody przez sąd
państwowy w wypadku wyroku sądu polubownego wydanego za granicą lub ugody
zawartej przed takim sądem za granicą. Z tych względów postępowanie o uznanie
lub stwierdzenie wykonalności wyroku sądu polubownego wydanego za granicą lub
7
ugody zawartej przed takim sądem za granicą powinno być traktowane jako
"odpowiednik" postępowania w sprawie.
Wskazując odmienność charakteru postępowania o uznanie albo
stwierdzenie wykonalności wyroku sądu polubownego w zależności od miejsca jego
wydania, Sąd Najwyższy również w postanowieniu z dnia 20 maja 2011 r., IV CZ
18/11 uznał, że niedopuszczalna jest skarga kasacyjna od postanowienia sądu
drugiej instancji oddalającego zażalenie na postanowienie sądu pierwszej instancji
co do stwierdzenia wykonalności wydanego w Polsce orzeczenia sądu
polubownego. Przypomniał, że na gruncie poprzedniego stanu prawnego zakres
dopuszczalności skargi kasacyjnej od postanowienia sądu drugiej instancji
w przedmiocie uznania albo stwierdzenia wykonalności wyroku sądu budził
kontrowersje. Nowelizując art. 1215 k.p.c., ustawą z dnia 22 lipca 2010 o zmianie
ustawy – Kodeks cywilny, ustawy – Kodeks postępowania cywilnego, ustawy –
Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz. U. Nr 155, poz. 1037), ustawodawca
przesądził kwestię zakresu dopuszczalności skargi kasacyjnej w ten sposób, że
dopuścił ją tylko od postanowienia sądu drugiej instancji w przedmiocie uznania
albo stwierdzenia wykonalności wyroku sądu polubownego wydanego za granicą
lub ugody zawartej przed sądem polubownym za granicą. Pozwala to przyjąć
a contrario, że skarga kasacyjna jest niedopuszczalna od postanowienia sądu
drugiej instancji w przedmiocie uznania albo stwierdzenia wykonalności wyroku
sądu polubownego wydanego w Polsce lub ugody zawartej przed sądem
polubownym w Polsce.
W postanowieniu z dnia 20 maja 2010 r., IV CZ 18/11 Sąd Najwyższy nie
podzielił sugestii skarżącego, aby dopuścić możliwość zaskarżenia postanowienia
sądu drugiej instancji oddalającego zażalenia na postanowienie stwierdzające
wykonalność wyroku sądu polubownego wydanego w Polsce przez zastosowanie
w drodze analogii art. 1215 § 3 k.p.c. Sugestia ta idzie za daleko. Stanowi bowiem
propozycję zastosowania wykładni prawotwórczej, w pewnym sensie zastępującej
ustawodawcę, który stosunkowo niedawno znowelizował tę partię przepisów
Kodeksu postępowania cywilnego. Dlatego nie można jej podzielić. Zawarte
w zażaleniu uwagi i zastrzeżenia mogą mieć więc jedynie walor postulatów de lege
ferenda.
8
Mając na względzie powyższe nie można podzielić zarzutu skarżącego, że
zaskarżone postanowienie zostało wydane z naruszeniem art. 3981
§ 1 w związku
z art. 13 § 2 k.p.c. polegającym na uznaniu, że od zakwestionowanego
postanowienia nie przysługuje skarga kasacyjna. Skarżący nie przedstawił
przekonujących argumentów przemawiających przeciwko ugruntowanemu
stanowisku w orzecznictwie, podzielanemu także w piśmiennictwie.
Nieuzasadniony jest również zarzut wydania zaskarżonego postanowienia
z naruszeniem art. 328 § 2 w związku z art. 361, art. 391 § 1 k.p.c. i art. 397 § 2
k.p.c., polegającym na nieodniesieniu się do stanowiska skarżącego. Zgodnie
z utrwalonym orzecznictwem zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. może skutecznie
podważyć zaskarżone orzeczenie tylko wtedy, gdy jego uzasadnienie całkowicie
uniemożliwia dokonanie oceny motywów, którymi kierował się sąd, wydając
orzeczenie. Taka sytuacja nie zachodzi w sprawie. Wprawdzie uzasadnienie
zaskarżonego postanowienia jest lakoniczne, ale wyraźne odwołanie się do
orzecznictwa Sądu Najwyższego wskazuje, że Sąd Apelacyjny ze względu na
wyrażone w nim stanowisko nie znalazł podstaw do podzielenia argumentów
skarżącego.
Z przedstawionych powodów zażalenie należało oddalić jako
nieuzasadnione (art. 39814
w związku z art. 3941
§ 3 k.p.c.). Orzeczenie o kosztach
postępowania zostało oparte na § 12 ust. 2 pkt 2 w związku z § 10 ust. 1 pkt 13
i § 5 rozporządzenia z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej
udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (jedn. tekst Dz. U.
z 2013 r., poz. 490).