Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 54/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 14 stycznia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący)
SSN Bogusław Cudowski (sprawozdawca)
SSN Zbigniew Myszka
w sprawie z powództwa T. B.
przeciwko T. i P. - Radcowie Prawni Spółka partnerska z siedzibą w W.
o odszkodowania, zwrot kosztów używania rzeczy prywatnych do celów
służbowych, ekwiwalenty za urlopy, wynagrodzenie za pracę, delegacje na skutek
apelacji powoda i pozwanego,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 14 stycznia 2015 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego w W.
z dnia 14 maja 2013 r.,
1. uchyla zaskarżony wyrok w części dotyczącej roszczenia
powoda z tytułu nieudzielonego urlopu szkoleniowego i w tym
zakresie przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania i
orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego Sądowi
Okręgowemu w W.,
2. oddala skargę kasacyjną w pozostałej części.
UZASADNIENIE
2
Wyrokiem z dnia 25 lipca 2012 r. Sąd Rejonowy uwzględnił powództwo T. B.
przeciwko T. i P. - Radcowie Prawni Sp. p. z siedzibą w W. w części i zasądził na
rzecz powoda kwotę 4.320 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 10 czerwca 2011 r.
do dnia zapłaty tytułem odszkodowania za niezgodne z prawem rozwiązanie
umowy o pracę oraz kwotę 205,68 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 1 czerwca
2011 r. do dnia zapłaty tytułem ekwiwalentu za niewykorzystany urlop
wypoczynkowy. W pozostałym zakresie Sąd Rejonowy oddalił powództwo. Powód
dochodził zasądzenia następujących kwot: 1) 12.960 zł tytułem odszkodowania za
rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia wraz z ustawowymi odsetkami od
dnia doręczenia pozwu do dnia zapłaty, 2) 6.930 zł tytułem odszkodowania za
naruszenie zasady równego traktowania w zatrudnieniu wraz z ustawowymi
odsetkami od dnia doręczenia pozwu do dnia zapłaty, 3) 9.480,30 zł tytułem zwrotu
kosztów poniesionych w związku z wykorzystaniem prywatnego samochodu do
wykonywania zadań służbowych wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi do dnia
wniesienia pozwu do dnia zapłaty, 4) 2.000 zł tytułem zwrotu kosztów zużycia
komputera osobistego (notebooka) wykorzystywanego przez powoda do
wykonywania zadań służbowych wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia
wniesienia pozwu do dnia zapłaty, 5) 4.896 zł tytułem wynagrodzenia za urlop
przysługujący na podstawie ustawy o radcach prawnych wraz z ustawowymi
odsetkami liczonymi do dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty, 6) 6.624 zł tytułem
ekwiwalentu za niewykorzystany urlop wypoczynkowy w roku 2010 i 2011 wraz z
ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty,
7) 50,51 zł tytułem niewypłaconego powodowi wynagrodzenia za kwiecień 2011 r.
wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty.
W trakcie postępowania powód rozszerzył powództwo, żądając zasądzenia na jego
rzecz od pozwanego kwoty: 297,69 zł tytułem wynagrodzenia za okres od 1 do 3
maja 2011 r. wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 11 czerwca do dnia zapłaty,
36,70 zł tytułem brakującej części wynagrodzenia za grudzień 2008 r. wraz z
odsetkami od dnia 27 lipca 2011 r. do dnia zapłaty oraz dodatkowo kwoty 520,70 zł
tytułem zwrotu kosztów poniesionych w związku z korzystaniem z prywatnego
samochodu do wykonywania zadań służbowych (łącznie po rozszerzeniu
3
powództwa kwota dochodzona przez powoda z tego tytułu wyniosła 10.001 zł). W
trakcie postępowania przed Sądem I instancji powód cofnął pozew w zakresie
kwoty 4.079,22 zł dochodzonej tytułem ekwiwalentu za niewykorzystany urlop,
precyzując, że z tytułu ekwiwalentu za niewykorzystany urlop wypoczynkowy w
roku 2010 i 2011 dochodzi kwoty 1.885,50 zł.
Sąd Rejonowy ustalił, że powód był zatrudniony na podstawie umowy o
pracę na czas określony do dnia 1 grudnia 2008 r. do 30 listopada 2009 r., a
następnie na podstawie umowy o pracę na czas określony od dnia 1 grudnia
2009 r. do dnia 30 listopada 2012 r. W dniu 1 marca 2010 r. zawarto porozumienie
zmieniające, zgodnie z którym powód od dnia 1 marca 2010 r. miał otrzymywać
wynagrodzenie za pracę w kwocie 4.320 zł brutto. Miejscem wykonywania pracy
przez powoda była W. (aglomeracja w., w tym także obsługa Spółdzielni
Mieszkaniowej „J.” w jej siedzibie w P.). Powód był zatrudniony na stanowisku
aplikanta radcowskiego, przy czym jako jedyny aplikant zatrudniany przez
pozwanego zamierzał w czerwcu 2011 r. przystąpić do egzaminu radcowskiego.
Egzamin radcowski w roku 2011 odbywał się w dniach 14-17 czerwca. Powód w
ramach umowy o pracę realizował obsługę prawną P. – Ż. Towarzystwo
Ubezpieczeń […] S.A. w jego siedzibie oraz dwa razy w tygodniu obsługę prawną
Spółdzielni Mieszkaniowej „J.” w jej siedzibie w P. W przypadku konieczności
wykonywania obowiązków poza miejscem świadczenia pracy, powód otrzymywał
polecenia służbowe oraz delegację. Wyjazdy takie były przez pozwanego w pełni
rozliczane, tj. pozwany zwracał koszty wyjazdu. Sąd Rejonowy ustalił, że powód
zawierając umowę o pracę oświadczył, że nie chce służbowego laptopa i będzie
korzystał z prywatnego oraz, iż powód nigdy nie zawarł z pozwanym żadnej umowy
dotyczącej korzystania z prywatnego samochodu czy też komputera przenośnego.
Podczas obsługi Spółdzielni Mieszkaniowej „J.” powód miał zapewniony dostęp do
stanowiska pracy z komputerem stacjonarnym. Z kolei świadcząc obsługę prawną
P. – Ż. Towarzystwo Ubezpieczeń […] S.A. powód korzystał z komputera
przenośnego nie będącego własnością tego klienta. W grudniu 2010 r. powód
sygnalizował pozwanemu, że będzie zdawał egzamin radcowski w czerwcu 2011 r.,
prosząc o udzielenie urlopu na przygotowanie się do niego, w okresie
poprzedzającym egzamin. Prośby te pozostały bez jakiegokolwiek odzewu ze
4
strony pozwanego. W dniu 7 lutego 2011 r. powód złożył wniosek o urlop w okresie
od 14 marca do 13 czerwca 2011 r. W okresie od 7 marca 2011 r. do 29 kwietnia
2011 r. powód był niezdolny do pracy z powodu choroby. Pismem z dnia 29
kwietnia 2011 r. powód na podstawie art. 34 ust. 2 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o
radcach prawnych (w brzmieniu obowiązującym przed zmianą dokonaną ustawą z
dnia 13 czerwca 2013 r. o zmianie ustaw regulujących wykonywanie niektórych
zawodów – Dz.U. z 2013 r., poz. 829), poinformował pozwanego, że w okresie od 4
maja do 2 czerwca 2011 r. (30 dni kalendarzowych), będzie przebywał na urlopie
związanym z koniecznością przygotowania się do egzaminu radcowskiego. Pismo
to zostało przesłane drogą mailową w dniu 29 kwietnia 2011 r., zostało doręczone
pozwanemu w dniu 4 maja 2011 r. Powód nie otrzymał odpowiedzi na złożony
wniosek o urlop. Pozwany pismem z dnia 9 maja 2011 r., doręczonym powodowi w
dniu 20 maja 2011 r., rozwiązał z nim umowę o pracę jako przyczynę wskazując
ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych polegające na
nieusprawiedliwionej nieobecności w pracy do dnia 4 maja 2011 r., udaniu się na
urlop bez zgody pracodawcy. Sąd Rejonowy ustalił, że pozwany wypłacił powodowi
wynagrodzenie za grudzień 2008 r. w wysokości 2.700 zł, a za kwiecień 2011 r. -
708,68 zł. Ponadto, że w dniu 31 maja 2011 r. pozwany wypłacił powodowi kwotę
4.079,22 zł tytułem ekwiwalentu za niewykorzystany urlop wypoczynkowy. W tak
ustalonych okolicznościach Sąd Rejonowy stwierdził, że nie doszło do ciężkiego
naruszenia obowiązków pracowniczych, ponieważ powód wielokrotnie informował
pozwanego o chęci wzięcia urlopu wypoczynkowego i urlopu szkoleniowego na
podstawie ustawy o radcach prawnych, początkowo ustnie w swobodnych
rozmowach (już w grudniu 2010 r.), a następnie wobec braku jakiejkolwiek reakcji w
dniu 7 lutego 2011 r. złożył oficjalny wniosek o udzielenie mu urlopu
wypoczynkowego. Sąd Rejonowy zauważył również, że do momentu rozwiązania z
powodem umowy o pracę, czyli przez prawie trzy miesiące, pozwany w żaden
sposób nie poinformował powoda czy urlop został mu udzielony, czy też nie - w
ogóle nie ustosunkował się do złożonego wniosku. Sąd I instancji uznał, mając na
uwadze starania powoda, że nie dopuścił się on ciężkiego naruszenia
podstawowych obowiązków pracowniczych. W konsekwencji na podstawie art. 56 §
1 k.p. w zw. z art. 58 k.p. zasądził od pozwanego na rzecz powoda odszkodowanie
5
w kwocie 4.320 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 10 czerwca 2011 r.
Odnosząc się do żądania powoda zasądzenia ekwiwalentu za niewykorzystany
urlop wypoczynkowy Sąd stwierdził, że powód nie wykorzystał 17 dni urlopu
wypoczynkowego, za co w toku procesu pozwany wypłacił mu ekwiwalent
pieniężny. Spornym pozostał jeden dzień urlopu, za który powodowi należy się
ekwiwalent w kwocie 205,68 zł. W pozostałym zakresie Sąd oddalił powództwo.
Apelację od wyroku Sądu Rejonowego wniósł zarówno powód jak i pozwany.
Powód zaskarżył wyrok w części, tj. w zakresie brakującej kwoty 8.640 zł
dochodzonej tytułem odszkodowania za niezgodne z prawem rozwiązanie umowy o
pracę, kwoty 1.028,40 zł tytułem wynagrodzenia za niewykorzystany urlop
wypoczynkowy oraz pozostałych żądań, których Sąd I Instancji nie uwzględnił. W
apelacji powód zarzucił naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 233 § 1 k.p.c.
oraz przepisów prawa materialnego, tj. art. 58 zd. drugie k.p. poprzez nie
zasądzenie odszkodowania w wysokości 3-miesięcznego wynagrodzenia, art. 183a
§ 1, 2 i 4 k.p. oraz 183b
§ 1 k.p. poprzez ich niezastosowanie, w sytuacji gdy
zdaniem powoda był on dyskryminowany ze względu na konieczność podnoszenia
przez niego kwalifikacji zawodowych, art. 171 § 1 k.p. w zw. z § 18 Rozporządzenia
Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 8 stycznia 1997 r. w sprawie
szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania
wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop (Dz.U. z
1997 r. Nr 2, poz. 14 ze zm.) poprzez ich niezastosowanie, art. 34 ust. 2 ustawy o
radcach prawnych poprzez jego niezastosowanie w sytuacji gdy powód nabył
prawo do tego urlopu i w związku z tym należało mu się wynagrodzenie do dnia 20
maja 2011 r. (dzień rozwiązania umowy o pracę), a w pozostałym zakresie
ekwiwalent za niewykorzystaną część urlopu. Ponadto zarzucił naruszenie art. 8
k.p. w zw. z art. 22 § 1 k.p. w zw. z art. 100 § 1 k.p., art. 84 k.p., art. 742 k.c. w zw.
z art. 300 k.p., art. 18 § 1 i 2 k.p. w zw. z art. 775
§ 1 k.p., art. 60 k.c., art. 56 k.c. w
zw. z art. 300 k.p., art. 58 § 1, 2 k.c. w zw. z art. 300 k.p., art. 3531
k.c. w związku z
art. 300 k.p., art. 405 k.c. w zw. z art. 300 k.p., art. 34a ust. 1 ustawy z dnia 6
września 2001 r. o transporcie drogowym w zw. z § 1 ust. 1, 2 w zw. z § 2 ust. 1 pkt
1 lit. b) Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 25 marca 2002 r. w sprawie
warunków ustalania oraz sposobu dokonywania zwrotu kosztów używania do celów
6
służbowych samochodów osobowych, motocykli i motorowerów niebędących
własnością pracodawcy w zw. z art. 300 k.p. – zarzuty te dotyczyły oddalenia przez
Sąd Rejonowy żądania zwrotu kosztów używania przez powoda prywatnego
samochodu oraz korzystania z własnego laptopa do wykonywania zadań
pracowniczych. Powód wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w części i
uwzględnienie powództwa w całości.
Pozwany zaskarżył wyrok Sądu Rejonowego w zakresie, w jakim Sąd
zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 4.320 zł wraz z odsetkami
ustawowymi od dnia 10 czerwca 2011 r. do dnia zapłaty tytułem odszkodowania za
niezgodne z prawem rozwiązanie umowy o pracę, a także kwoty 205,68 zł tytułem
ekwiwalentu za niewykorzystany urlop wypoczynkowy oraz w zakresie obciążenia
go kosztami postępowania. Wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez
oddalenie powództwa w całości. Wyrokowi zarzucono naruszenie prawa
procesowego, tj. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przyjęcie, że nie istniały szczególne
potrzeby pracodawcy w zakresie organizacji pracy uniemożliwiające
natychmiastowe udzielenie powodowi odpowiedzi w zakresie terminu udania się na
urlop szkoleniowy oraz art. 52 k.p. poprzez błędne przyjęcie, że samowolne udanie
się przez powoda na urlop szkoleniowy jest usprawiedliwione w kontekście
przedłożenia przez niego wniosku o udzielenie takiego urlopu.
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 14 maja 2013 r. uwzględnił apelację powoda
w części i zmienił wyrok Sądu Rejonowego, zasądzając w miejsce kwoty 4.320 zł
kwotę 12.960 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 10 czerwca 2011 r. do dnia
zapłaty tytułem odszkodowania za niezgodne z prawem rozwiązanie umowy o
pracę. W pozostałych zakresie oddalił apelację powoda. Apelację pozwanego
oddalił w całości.
Sąd II instancji w całości zaakceptował ustalenia faktyczne Sądu I instancji,
przyjmując je za własne. Nie podzielił zasadności zarzutu powoda o naruszeniu
art. 233 § 1 k.p.c., stwierdzając, że Sąd I instancji prawidłowo zgromadził materiał
dowodowy i ocenił go bez przekroczenia reguł oceny dowodów. Podkreślił, że brak
było podstaw, aby w oparciu o zaoferowane przez powoda dowody dopatrzyć się
po stronie pozwanego jakichkolwiek praktyk dyskryminacyjnych, wbrew przepisom
zawartym w art. 183a
§ 1, 2 i 4 k.p., art. 183b
§ 1 k.p. Powód był traktowany na równi
7
z innymi pracownikami, z uwzględnieniem tych różnic, jakich można spodziewać się
w zależności od specyfiki pracy aplikanta zatrudnionego w kancelarii. Sąd
stwierdził, że wydaje się logicznym, że pracodawca miał prawo kształtować politykę
zatrudniania w swojej kancelarii w sposób dogodny dla siebie, tak więc do
pracodawcy należał wybór którego roku aplikantów zatrudniać i jakie powierzać im
zadania. Za nie mające podstaw w materiale dowodowym Sąd ocenił zarzuty
apelacyjne dotyczące niezapewnienia powodowi przez pracodawcę komputera
przenośnego, podzielając w tym zakresie wnioski Sądu I instancji. Wskazał, że
wnioski te mają oparcie w zasadach doświadczenia życiowego, które przemawiają
za powszechną dostępnością sprzętu komputerowego na rynku, w cenach
umożliwiających jego nabycie przy zarobkach na poziomie oferowanym powodowi
przez pracodawcę. Zdaniem Sądu kwestia roszczeń związanych z wykorzystaniem
osobistego laptopa została sztucznie wyolbrzymiona przez powoda na użytek
niniejszego procesu, bowiem na etapie zatrudniania powoda nie była to kwestia w
żaden sposób problematyczna, co jasno wynika z materiału dowodowego. Sąd
stwierdził ponadto, że materiał dowodowy nie potwierdza w żaden sposób, aby
strony uzgadniały refundowanie powodowi dojazdów samochodem prywatnym, co
czyni gołosłownymi jego zarzuty związane z roszczeniem o zwrot kosztów w tym
zakresie jak i zarzuty naruszenia prawa materialnego, tj. art. 300 k.p. w zw. z
art. 3531
k.c. w zw. z art. 60 k.c. Dalej, że w świetle nie budzących wątpliwości
ustaleń Sądu I instancji powód mimo wskazania miejsca świadczenia pracy (W.)
miał świadomość, iż miejscem jego pracy może być cała aglomeracja w./…/ Sąd
podzielił również ustalenia Sądu I instancji co do liczby dni urlopu wypoczynkowego
należnego powodowi, jak i wysokości ekwiwalentu wypłaconego w trakcie procesu i
wysokość należności za 1 dzień urlopu. Potwierdzając, że tylko w tej części w
świetle materiału dowodowego, roszczenie powoda było zasadne. W odniesieniu
do żądania zapłaty wynagrodzenia za urlop szkoleniowy, Sąd Okręgowy podobnie
jak Sąd Rejonowy stwierdził, że powód ostatecznie urlopu tego nie otrzymał.
Jednocześnie wskazał, że powód otrzymał wynagrodzenie za okres do daty
rozwiązania umowy. Nie podzielił stanowiska powoda, że przysługuje mu
ekwiwalent za urlop szkoleniowy. Zdaniem Sądu urlop szkoleniowy aplikanta
radcowskiego reguluje art. 34 ust. 2 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach
8
prawnych. W świetle tego przepisu „pracownikowi przysługuje prawo do płatnego
urlopu, w wymiarze 30 dni kalendarzowych, na przygotowanie się do egzaminu
radcowskiego oraz zwolnienie od pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia w
celu uczestniczenia w egzaminie wstępnym i radcowskim”. W piśmiennictwie
przyjmuje się, iż jest to urlop o charakterze szczególnym, nie mający charakteru
urlopu wypoczynkowego, oparty na odmiennej niż Kodeks pracy regulacji (tak
Dobrowolski I -artykuł Rzeczpospolita PCD 2006/3/30). Zdaniem Sądu, nie powinno
budzić wątpliwości, że skoro ustawa o radcach prawnych zawiera specjalne
regulacje w odniesieniu do osoby wpisanej na listę aplikantów i jako lex specialis
nie przewiduje ekwiwalentu za niewykorzystany urlop szkoleniowy, brak jest
podstaw do stosowania regulacji kodeksu pracy, odnoszących się do ekwiwalentu
za urlop wypoczynkowy. Odnosząc się do zarzutów apelacyjnych pozwanego, Sąd
podzielił stanowisko Sądu Rejonowego, iż w ustalonych okolicznościach
obowiązkiem pracodawcy było udzielenie urlopu szkoleniowego, co oznacza, że
pozwany nadużył prawa, rozwiązując umowę bez wypowiedzenia na podstawie
art. 52 k.p. Sąd wskazał, że ze zgromadzonego materiału dowodowego wynika
niezbicie, że powód wielokrotnie informował pozwanego o chęci wzięcia urlopu
wypoczynkowego i urlopu szkoleniowego na podstawie ustawy o radcach prawnych
początkowo ustnie, w grudniu 2010 r., a następnie wobec braku reakcji w dniu 7
lutego 2011 r. złożył oficjalny wniosek o udzielenie mu urlopu wypoczynkowego,
wskazując przy tym dokładnie podstawy urlopu - urlop wypoczynkowy „zaległy”
oraz urlop zagwarantowany przez ustawę o radcach prawnych. Zdaniem Sądu,
pozwany mógł rozważyć zasadność wypowiedzenia ustawowego, jednakże nie
powinien stosować drastycznych środków prawnych (rozwiązania dyscyplinarnego)
w sytuacji, gdy sam poprzez nadmierną zwłokę z udzieleniem odpowiedzi poniekąd
sprowokował powoda, który w sposób zdeterminowany podjął działania
samowolne, lecz zrozumiałe z punktu widzenia jego interesów pracowniczych.
Zaznaczył dalej, że nawet jeśli zwłoka pozwanego w udzieleniu odpowiedzi
powodowi znalazła uzasadnienie, polegające na spiętrzeniu obowiązków
wspólników przy organizacji pracy kancelarii, to poszanowanie praw pracownika w
szczególnej sytuacji zbliżającego się egzaminu, niezwykle istotnego z punktu
widzenia rozwoju zawodowego młodego pracownika, przemawiało za uznaniem, iż
9
udzielenie mu wiążącej odpowiedzi co do urlopu jest sprawą priorytetową i
wymagają tego dobre obyczaje w stosunkach pracodawca-pracownik.
Od powyższego wyroku skargę kasacyjną złożył powód w zakresie, w jakim
Sąd Okręgowy oddalił apelację powoda. Zarzucono naruszenia prawa
materialnego: 1) art. 183b
§ 1 k.p. poprzez jego niezastosowanie oraz błędną
wykładnię polegającą na pominięciu odwróconego rozkładu ciężaru dowodu, jaki
zawiera ten przepis, 2) art. 183a
§ 1 i 2 i 4 k.p. poprzez ich niezastosowanie
pomimo, iż przepisy te, zdaniem skarżącego, wprost wskazują, iż pracownik może
być m.in. dyskryminowany ze względu na nawiązywanie i rozwiązanie z nim
stosunku pracy, ze względu na konieczność podnoszenia przez niego kwalifikacji
zawodowych, a ponadto, iż katalog okoliczności dyskryminujących zawartych w
ww. przepisach jest katalogiem otwartym, stąd znajdują one również zastosowanie
w przypadku dyskryminacji pracownika przystępującego do egzaminu
radcowskiego oraz w dostępie do narzędzi pracy; a także iż zachowanie
pozwanego pracodawcy stanowiło klasyczną dyskryminację pośrednią, 3) art. 183a
§ 1 i 2 i 4 k.p. poprzez ich błędną wykładnię sprzeczną z celem regulacji dotyczącej
dyskryminacji pośredniej, 4) art. 171 § 1 k.p. w zw. z § 18 Rozporządzenia Ministra
Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 08 stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych
zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia
za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop - poprzez ich
niezastosowanie pomimo faktu, iż Sąd I instancji prawidłowo ustalił, iż
pracownikowi nie wypłacono należnego ekwiwalentu za 6 dni urlopu
wypoczynkowego, 5) art. 34 ust. 3 ustawy o radcach prawnych poprzez jego
niezastosowanie pomimo, iż powód nabył prawo do tego urlopu w związku z czym
należało mu się wynagrodzenie za okres do dnia 20 maja 2011 r. (dzień
rozwiązania umowy), w pozostałym zakresie pracownikowi należał się ekwiwalent
za nie wykorzystaną część urlopu, 6) art. 775
§ 1 w zw. z art. 84 k.p. poprzez ich
niezastosowanie w sytuacji, gdy przysługujące powodowi na należności na pokrycie
kosztów związanych z dojazdami do klientów pozwanego, a także ekwiwalent za
korzystanie z własnego laptopa wchodzą w skład wynagrodzenia pracownika,
którego pracownik nie może się zrzec, 7) art. 8 w zw. z art. 22 § 1 w zw. z art. 100 §
1 k.p. poprzez ich niezastosowanie w sytuacji, gdy powód nie miał żadnych
10
podstaw, aby odmówić wykonania poleceń pracodawcy polegających na obowiązku
dojazdu własnym samochodem do klientów pozwanego, co jednocześnie nie
wyklucza uprawnienia do domagania się zwrotu poniesionych kosztów przez
pracownika; przerzucanie kosztów prowadzenia działalności przez pracodawcę na
pracownika jest rażąco sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, jak też z
fundamentalnymi zasadami prawa pracy, 8) art. 18 § 1 i 2 w zw. z art. 775
§ 1 k.p.
poprzez ich niezastosowanie w sytuacji, gdy ukształtowanie stosunku pracy w ten
sposób, iż to pracownik miał pokrywać koszty dojazdu swoim samochodem do
klientów, a także korzystać z własnego laptopa jest sprzeczne z art. 775
§ 1 k.p.
oraz z naczelną zasadą prawa pracy nieponoszenia przez pracowników kosztów
działalności gospodarczej zakładu pracy, co uzasadnia skorygowanie umowy o
pracę na podstawie art. 18 § 1 i 2 k.p., 9) art. 56 k.c. w zw. z art. 300 k.p. poprzez
ich niezastosowanie w sytuacji, gdy umowa o pracę wywołuje również wszystkie
skutki wynikające z ustawy, w tym z przepisów prawa pracy, z zasad współżycia
społecznego i z ustalonych zwyczajów, tj. obowiązek pozwanego zwrotu
pracownikowi poniesionych kosztów wykorzystywania własnego samochodu do
celów służbowych, jak również korzystania z własnego laptopa, wynika zarówno z
przepisów prawa pracy, z zasad współżycia społecznego, a także ze zwyczaju -
pracownikowi zwyczajowo ryczałtowo zwraca się poniesione przez niego koszty
wykorzystywania prywatnego samochodu do celów służbowych, 10) art. 58 § 1 i 2
k.c. w zw. z art. 300 k.p. poprzez ich niezastosowanie w sytuacji, gdy
ukształtowanie stosunku pracy w ten sposób, że to pracownik ma ponosić koszty
dojazdów do klientów swojego pracodawcy, a także korzystać z własnego laptopa,
jest czynnością sprzeczną z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy oraz
sprzeczną z zasadami współżycia społecznego, 11) art. 3531
k.c. w zw. z art. 300
k.p. poprzez ich niezastosowanie w sytuacji, gdy ukształtowanie stosunku pracy w
ten sposób, że to pracownik ma ponosić koszty dojazdów do klientów swojego
pracodawcy, a także korzystać z własnego laptopa, jest czynnością sprzeczną z
prawem (zasadami prawa pracy), zasadami współżycia społecznego oraz z
właściwością (naturą) stosunku pracy, 12) art. 742 k.c. w zw. z art. 300 k.p. poprzez
ich niezastosowanie w sytuacji, gdy wyznaczenie przez pracodawcę zadania
roboczego, wymagającego dla jego wykonania poniesienia przez pracownika
11
dodatkowych kosztów w postaci wykorzystywania własnego samochodu do celów
służbowych przez cały okres zatrudnienia, jak również korzystanie z własnego
laptopa, uzasadnia roszczenie o ich zwrot przez pracodawcę, a brak stosowanych
regulacji w prawie pracy, uzasadniania odpowiednie zastosowanie przepisów
umowy zlecenia z kodeksu cywilnego, 13) art. 34a ust. 1 ustawy z dnia 6 września
2001 r. o transporcie drogowym w zw. z § 1 ust. 1 i 2 w zw. z § 2 ust. 1 pkt 1 lit. b
Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 25 marca 2002 r. w sprawie
warunków ustalania oraz sposobu dokonywania zwrotu kosztów używania do celów
służbowych samochodów osobowych, motocykli i motorowerów niebędących
własnością poprzez ich niezastosowanie w sytuacji, gdy ww. przepisy stanowią
podstawę zwrotu pracownikowi poniesionych przez niego kosztów dojazdów do
klientów w ramach swoich obowiązków pracowniczych, 14) art. 60 k.c. w zw. z
art. 300 k.p. poprzez ich niezastosowanie w sytuacji, gdy pomiędzy stronami w
sposób dorozumiany doszło do zawarcia umowy cywilnoprawnej o używanie
pojazdu do celów służbowych, o której mowa w art. 34a ust. 1 ustawy z dnia 6
września 2001 r. o transporcie drogowym, 15) art. 405 k.c. w zw. z art. 300 k.p.
poprzez ich niezastosowanie sytuacji, gdy ponoszenie przez pracownika kosztów w
postaci wykorzystywania własnego samochodu do celów służbowych przez cały
okres zatrudnienia, uzasadnia roszczenie o ich zwrot przez pracodawcę, a brak
stosowanych regulacji w prawie pracy, uzasadniania odpowiednie zastosowanie
przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu z kodeksu cywilnego.
Wniesiono o uchylenie zaskarżonego wyroku w części oddalającej apelację
powoda i orzeczenie co do istoty sprawy, względnie o uchylenie orzeczenia w
zaskarżonej części, a także orzeczenia Sądu I instancji w zakresie, jakim ten Sąd
oddalił powództwo i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, oraz o
zasądzenie kosztów postępowania.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
Skarga kasacyjna powoda okazała się po części uzasadniona.
W pierwszej kolejności należy stwierdzić, że nie były uzasadnione zarzuty
naruszenia prawa materialnego dotyczące dyskryminacji powoda. Nie ulega
12
wątpliwości, że pracodawca wbrew ustawowemu obowiązkowi nie udzielił
powodowi urlopu szkoleniowego. Jednak zgodnie z ustalonymi poglądami doktryny
i orzecznictwem Sądu Najwyższego nie każde, nawet bezprawne zachowanie
pracodawcy jest równoznaczne z dyskryminacją pracownika. Sąd Okręgowy trafnie
przyjął na podstawie ustaleń faktycznych, że pozwany pracodawca nie stosował
wobec powoda praktyk dyskryminacyjnych. Zdaniem Sądu Najwyższego
zatrudnienie innego aplikanta nie może automatycznie przesądzać o stosowaniu
przez pracodawcę dyskryminacji pośredniej. Skarżący uzasadnia swoje twierdzenia
o dyskryminacji nieuwzględnieniem jego wniosku o udzielenie urlopu co stanowiło
przedmiot odrębnego roszczenia. Tak więc w okolicznościach faktycznych sprawy
nie można było uznać, że z powodu nieudzielenia skarżącemu urlopu doszło do
naruszenia zakazu dyskryminacji w zatrudnieniu.
Nieuzasadnione okazały się także zarzuty związane z roszczeniami o zwrot
kosztów dojazdu własnym samochodem powoda do klientów oraz korzystania z
własnego laptopa. Zgodnie z ustaleniami faktycznymi skarżący nie uzgodnił ze
swoim pracodawcą jakiegokolwiek sposobu zwrotu tych kosztów i przez cały okres
zatrudnienia nie występował ze swoimi roszczeniami. Ponadto z ustaleń Sądu
Okręgowego wynika, że miejscem wykonywania pracy powoda była cała
aglomeracja w. Pomimo więc, że zasadą jest ponoszenie kosztów związanych z
wykonywaną pracą przez pracodawcę (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13
listopada 2013 r., I PK 94/13, LEX nr 1448692), to w okolicznościach niniejszej
sprawy nie można było przyjąć by strony nawet w sposób dorozumiany ustaliły
obowiązek pracodawcy zwrotu poniesionych kosztów użytkowania samochodu
prywatnego, czy laptopa. Brak jest również ustaleń, by pracodawca wydał
polecenie korzystania z samochodu i laptopa do celów służbowych. W tej sytuacji
nie można było uznać za zasadne zarzutów dotyczących obowiązku zwrotu tych
kosztów przez pracodawcę nawet z uwzględnieniem zarzutu kasacyjnego w postaci
naruszenia art. 8 k.p. i 56 k.c. Roszczenie powyższe nie może zostać także
skutecznie oparte na zarzucie naruszenia art. 84 k.p., gdyż ekwiwalent nie stanowi
składnika wynagrodzenia za pracę.
13
Także w świetle ustaleń faktycznych poczynionych przez Sądy obu instancji
zasadne było roszczenie o wypłatę ekwiwalentu jedynie za jeden dzień urlopu
wypoczynkowego.
Zasadny natomiast okazał się zarzut naruszenia przepisu art. 34 ust. 2
ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (j.t. Dz.U. z 2010 r. Nr 10, poz. 65
ze zm. – dalej ustawa). Skarżący wskazuje co prawda przepis art. 34 ust. 3 ustawy
przytacza jednak treść przepisu, który w tekście jednolitym znajduje się w art. 34
ust. 2 tej ustawy. Stanowi on, że pracownikowi przysługuje prawo do płatnego
urlopu, w wymiarze 30 dni kalendarzowych, na przygotowanie do egzaminu
radcowskiego oraz zwolnienie od pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia w
celu uczestniczenia w egzaminie wstępnym i radcowskim. Pracodawca powoda,
pomimo wielokrotnie składanych wniosków, urlopu tego nie udzielił. W związku z
tym skarżący domagał się wypłacenia ekwiwalentu za niewykorzystaną część
urlopu szkoleniowego. W zaskarżonym wyroku Sąd Okręgowy przyjął, że urlop
szkoleniowy jest urlopem o szczególnym charakterze. Natomiast przepisy ustawy
stanowią regulację szczególną, która nie przewiduje prawa do ekwiwalentu za
niewykorzystany urlop szkoleniowy. Na tej podstawie uznano więc, że brak jest
podstaw do stosowania przepisów Kodeksu pracy odnoszących się do ekwiwalentu
za urlop wypoczynkowy i odmówiono powodowi prawa do ekwiwalentu.
Urlop przysługujący pracownikowi – aplikantowi radcowskiemu na
przygotowanie się do egzaminu jest niewątpliwie szczególnym rodzajem urlopu
szkoleniowego. Prawo do niego stanowi realizację prawa pracowniczego do
podnoszenia kwalifikacji zawodowych. Z kategorycznego brzmienia przepisu
(„pracownikowi przysługuje prawo”) wynika więc również jednoznacznie, że prawu
pracownika odpowiada obowiązek pracodawcy udzielenia tego urlopu. Przepisy
ustawy nie regulują jednak problemu terminu jego udzielenia. W literaturze
przedmiotu prezentowane jest stanowisko, że pracownik nie może samodzielnie
decydować o terminie wykorzystania urlopu szkoleniowego (M. Raczkowski, w:
M. Gersdorf, K. Rączka, M. Raczkowski: Kodeks Pracy. Komentarz, Lexis Nexis
2014, s. 734). Podobnie twierdzi się także, iż urlop szkoleniowy przysługuje
pracownikowi, a więc pracodawca ma obowiązek go udzielić. Termin powinien być
ustalony zgodnie z wnioskiem pracownika. Nie zmienia to jednak zasady, że
14
udziela go pracodawca (J. Iwulski, w: J. Iwulski, W. Sanetra: Kodeks pracy.
Komentarz, Lexis Nexis 2011, s. 750). Identyczne stanowisko zajął w tej kwestii
także Sąd Najwyższy. W wyroku z dnia 18 sierpnia 2010 r., II PK 33/10 (MPP 2011,
nr 1, s. 29) przyjęto bowiem, że przysługiwanie prawa do urlopu z ustawy o radcach
prawnych nie oznacza jednak, że pracownik może samodzielnie decydować o
terminie jego rozpoczęcia i okresie wykorzystania.
Na podstawie powyższego należało więc przyjąć, że urlop przysługujący
pracownikowi – aplikantowi radcowskiemu jest szczególnym rodzajem urlopu
szkoleniowego. Ze względu na odmienne zasady jego nabycia, wymiaru, jak i
przede wszystkim cel jego udzielenia nie jest możliwe analogiczne stosowanie
przepisów o urlopach wypoczynkowych, w tym o ekwiwalencie za niewykorzystany
urlop. Z tego powodu stanowisko Sądu Okręgowego o nieprzysługiwaniu
ekwiwalentu za niewykorzystany urlop powoda jest trafne.
Należy jednak mieć na uwadze, że pracodawca nie udzielając urlopu
szkoleniowego narusza swój jednoznacznie określony ustawą obowiązek. Powstaje
więc w tym przypadku problem sankcji za naruszenie obowiązku pracodawcy. W
literaturze trafnie zauważono, że problem ochrony prawa do urlopu szkoleniowego
został przez ustawodawcę pozostawiony na uboczu (zob. M. Raczkowski:
Charakter prawny urlopu szkoleniowego, PiZS 2011 nr 6, s. 28). Skarżący domagał
się wypłacenia ekwiwalentu za niewykorzystany urlop szkoleniowy. Niemożność
uwzględnienia roszczenia pracownika na tej podstawie nie powinna jednak
prowadzić do uznania, że na tym kończy się problem. Wstępnie należy bowiem
stwierdzić, że nie do zaakceptowania jest rozstrzygnięcie polegające na odmowie
zaspokojenia roszczenia pracownika z tytułu ewidentnego i rażącego naruszenia
obowiązku pracodawcy. Tak więc obowiązkiem Sądu jest rozważenie wszelkich
możliwości zaspokojenia roszczenia pracowniczego także w oparciu o inną
podstawę prawną. Nie stoi temu na przeszkodzie to, że powód sformułował swoje
roszczenie w postaci żądania wypłacenia ekwiwalentu. Zgodnie bowiem z
ugruntowanymi poglądami orzecznictwa Sądu Najwyższego i doktryny nie jest
wymagane wskazanie podstawy prawnej roszczenia, a jedynie faktów (da mihi
factum dabo tibi ius), a sąd zna prawo (iura novit curia).
15
Tak więc zdaniem Sądu Najwyższego nieudzielenie urlopu szkoleniowego
przez pracodawcę nie może pozostać bez możliwości skutecznego dochodzenia
roszczeń przez pracownika. W przeciwnym wypadku bezprawne zachowania
pracodawcy pozostałyby w tym zakresie całkowicie bezkarne a prawo pracownika
zostałoby pozostawione bez żadnej ochrony. Podkreślenia wymaga również to, że
prawo do urlopu szkoleniowego wchodzi z mocy ustawy do treści stosunku pracy.
Ustawa nie reguluje jednak skutków nieudzielenia tego urlopu. Nie mogą zostać
analogicznie zastosowane także przepisy art. 171 k.p. Z tego powodu należy
przyjąć, że mamy do czynienia z rzeczywistą (de lege lata) luką w prawie, co
umożliwia zastosowanie regulacji przepisów Kodeksu cywilnego o skutkach
niewykonania zobowiązań. Tak więc z tytułu nieudzielenia urlopu szkoleniowego
dla pracownika – aplikanta pracodawca będzie zobowiązany do naprawienia
wynikłej z tego szkody, jeżeli zostały spełnione przesłanki określone w art. 471 k.c.
Na podstawie powyższego nie można było uznać, że skarga kasacyjna była
oczywiście uzasadniona. Jednak skarga ta okazała się uzasadniona w zakresie
roszczenia powoda z tytułu nieudzielenia urlopu szkoleniowego.
Z tych względów orzeczono jak w sentencji wyroku.