Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 61/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 21 stycznia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący)
SSN Bogusław Cudowski (sprawozdawca)
SSN Roman Kuczyński
w sprawie z powództwa Z. R.
przeciwko Ż. P. S.A. z siedzibą w P.
o przywrócenie do pracy, wynagrodzenie i zadośćuczynienie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 21 stycznia 2015 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego w P.
z dnia 10 maja 2013 r.,
1. oddala skargę kasacyjną i nie obciąża powoda kosztami
postępowania kasacyjnego,
2. przyznaje od Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w P. na
rzecz adwokata W. W. (Kancelaria Adwokacka w P.) kwotę 900 zł
(dziewięćset) powiększoną o stawkę podatku od towarów i usług
tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z
urzędu w postępowaniu kasacyjnym.
UZASADNIENIE
2
Wyrokiem z dnia 10 października 2012 r. Sąd Rejonowy w P. oddalił
powództwo Z. R. przeciwko Ż. P. S.A. i odstąpił od obciążenia powoda kosztami
zastępstwa procesowego. Powód dochodził przywrócenia do pracy w związku z
oświadczeniem o rozwiązaniu umowy o pracę na podstawie porozumienia stron,
kwoty 5.000 zł za każdy rok pracy, tj. lata 2008, 2009 i 2010 tytułem wynagrodzenia
za wykonywanie na rzecz pozwanej różnych prac dodatkowych, 3.600 zł za każdy
rok pracy, tj. za 2009 i 2010 z tytułu wynagrodzenia za obsługiwanie maszyny
zgniatającej oraz 10.000 zł tytułem zadośćuczynienia z tytułu mobbingu. Sąd ustalił,
że powód był zatrudniony przez M. L. Sp. z o.o. w W. na podstawie umowy o pracę
od dnia 1 maja 2008 r. do dnia 31 lipca 2008 r. na okres próbny, a następnie na
podstawie umowy o pracę na czas określony zawartej na okres od dnia 1 sierpnia
2008 r. do dnia 31 lipca 2015 r., na stanowisku pracownika magazynowego.
Pozwana stała się stroną stosunku pracy z powodem na podstawie art. 231
k.p.
Powodowi zarzucono ciężkie naruszenie obowiązków pracowniczych polegające na
systematycznym zabieraniu towarów spożywczych z magazynu i przenoszeniu ich
do wskazanego miejsca, gdzie następnie były konsumowane przez grupę
pracowników, w tym powoda. W przeciwieństwie do innych pracowników powód nie
przyznał się do winy. W związku z tym zaproponowano mu rozwiązanie umowy o
pracę za porozumieniem stron. Z uwagi że powód nie wyraził zgody na taki sposób
rozwiązania umowy o pracę, rozwiązano z nim umowę o pracę bez wypowiedzenia
z powodu ciężkiego naruszenia obowiązków pracowniczych. Ostatecznie na
wniosek powoda, umotywowany niemożliwością otrzymania zasiłku dla
bezrobotnych, pracodawca wycofał oświadczenie o rozwiązaniu umowy o pracę
bez wypowiedzenia i stosunek pracy został rozwiązany na podstawie porozumienia
stron. Sąd stwierdził, że roszczenie powoda o wynagrodzenie za prace dodatkowe
oraz za obsługiwanie maszyny zgniatającej okazało się nieuzasadnione. W ocenie
Sądu powód nie wykazał, że strony dokonały zmiany umowy o pracę polegającej
na zwiększeniu wysokości wynagrodzenia zasadniczego albo przyznaniu stosownej
premii z tytułu obsługi maszyny zgniatającej. Sąd stwierdził, że brak było podstaw
do przyznania dodatkowego wynagrodzenia z tytułu wykonywania nowego
obowiązku pracowniczego, który był wykonywany w ramach zajmowanego
3
stanowiska w godzinach pracy. Sąd nie uwzględnił roszczenia powoda o
wynagrodzenie z tytułu prac dodatkowych, które jak twierdził były przez niego
wykonywane za innych pracowników, a tym samym zwiększały jego zakres
obowiązków. Sąd ustalił, że system wynagradzania u pozwanej opierał się na
wynagrodzeniu zasadniczym, a zatem wysokość wynagrodzenia w każdym
miesiącu pracy opierała się na wynagrodzeniu zasadniczym powiększonym o
ewentualne premie. Wysokość wynagrodzenia nie była zatem zależna od ilości
pracy wykonanej przez powoda w danym okresie rozliczeniowym, co ma miejsce w
akordowym systemie wynagrodzenia. Odnosząc się do roszczenia powoda o
zadośćuczynienie z tytułu mobbingu, Sąd stwierdził, że powództwo w tym zakresie
okazało się nieuzasadnione. Powód nie wykazał, że czynności pracodawcy, w
których upatrywał mobbingu, spowodowały u niego rozstrój zdrowia. Sąd ustalił, że
powód rzadko chodził do lekarza pierwszego kontaktu. Jeżeli do tego dochodziło, to
jedynie przy okazji wizyt związanych z innymi problemami zdrowotnymi, takimi jak
ból kręgosłupa czy przeziębienie, podczas których powód otrzymywał od lekarza
receptę na leki na bezsenność. Co do zasady, powód nie skarżył się lekarzowi na
jakiekolwiek inne dolegliwości związane z problemami w pracy. Sąd pierwszej
instancji oddalił także roszczenie powoda o ustalenie istnienia stosunku pracy.
Stwierdził, że powód dochodził przywrócenia do pracy u pozwanego wywodząc, że
oświadczenie o rozwiązaniu umowy o pracę za porozumieniem stron nastąpiło pod
wpływem przymusu zastosowanego przez pozwanego. W ocenie Sądu, po stronie
powoda zachodził interes prawny w ustaleniu istnienia stosunku pracy pomiędzy
stronami („przywróceniu do pracy”). Sąd rozważył następnie ewentualną możliwość
uznania, że istnieje istotna wada oświadczenia woli powoda, poprzez którą można
by upatrywać uchylenia się przez powoda od skutków złożonego oświadczenia
woli. W ocenie Sądu postępowanie dowodowe nie wykazało jednak, aby powód
pod przymusem złożył oświadczenie woli o rozwiązaniu umowy o prace na
podstawie porozumienia stron. Sąd stwierdził, że nie można uznać za przymus
chęci uzyskania przez powoda zasiłku dla bezrobotnych. Podkreślił przy tym, że to
po stronie powoda leżała intencja co do sposobu rozwiązania umowy o pracę na
mocy porozumienia stron w celu uzyskania możliwości otrzymania świadczeń w
postaci zasiłku dla bezrobotnych. Ponadto wskazał, że trudno uznać za sytuację
4
przymusu, kiedy to pracodawca proponuje rozwiązanie umowy o pracę na mocy
porozumienia stron w przypadku, kiedy stosunek pracy rozwiązano bez
wypowiedzenia na skutek naruszenia przez pracownika jego podstawowych
obowiązków. Według Sądu, zaniechanie przez powoda odwołania się do sądu
pracy w związku z rozwiązaniem umowy o pracę bez wypowiedzenia i zgodzenie
się z rozwiązaniem umowy o pracę za porozumieniem stron nie może być uznane
za działanie pod wpływem przymusu, w szczególności w okolicznościach, w których
powód sam zabiegał o zmianę sposobu rozwiązania stosunku pracy kierując się
własnym interesem.
Apelację od wyroku Sądu Rejonowego wniósł powód. Powód powtórzył
żądania wyrażone w pozwie, odmiennie określając wysokość żądanych kwoty i
wskazując, że domaga się od pozwanego 8.000 zł za rożne prace za cały okres
zatrudnienia, 6.000 zł za obsługiwanie maszyny zgniatającej za okres 2 lat obsługi
tej maszyny, 10.000 zł tytułem zadośćuczynienia za obrażanie, poniżanie i mobbing
oraz przywrócenia do pracy wraz z wynagrodzeniem w wysokości 24.000 zł.
Powód, działający samodzielnie bez profesjonalnego pełnomocnika, stwierdził, że
„wyrok jest całkowicie niezrozumiały i krzywdzący” dla niego. Zarzucił, że
wnioskowani przez niego świadkowie nie zostali przesłuchani, a Sąd ograniczył się
do przesłuchania jedynie osób należących do, jak to określił, „obrońców firmy
(pozwanego) czyli moich prześladowców”. Ponadto wskazał na naruszenie
przepisów prawa procesowego, zarzucając dowolną, nieprawidłową ocenę
zebranego materiału dowodowego, poprzez przyznanie wiary zeznaniom
przesłuchanych świadków, tj. naruszenie art. 233 k.p.c.
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 10 maja 2013 r. oddalił apelację powoda w
całości. W ocenie Sądu Odwoławczego, Sąd pierwszej instancji dokonał
prawidłowych i wyczerpujących ustaleń faktycznych, które w konsekwencji
skutkowały wyprowadzeniem logicznie poprawnych, a przy tym trafnych i
niesprzecznych wniosków. Z uwagi na powyższe Sąd Okręgowy nie widział
potrzeby uzupełnienia materiału dowodowego i na podstawie art. 382 k.p.c. przyjął
ustalenia poczynione przez Sąd Rejonowy za własne. Sąd Okręgowy w pełni
również podzielił przedstawione przez Sąd pierwszej instancji rozważania prawne,
które stanowiły podstawę zaskarżonego orzeczenia. Odnosząc się do zarzutu
5
nieprawidłowej oceny zebranego materiału dowodowego poprzez przyznanie wiary
przesłuchanym świadkom i dołączonym dokumentom, stwierdził, że wbrew
odmiennym twierdzeniom apelującego Sąd Rejonowy zebrał dostateczny materiał
dowodowy do prawidłowego rozstrzygnięcia sprawy i starannie go rozważył.
Zaznaczył, że zarzutu uchybienia w szczególności art. 233 § 1 k.p.c. nie może
uzasadniać jedynie odmienna od poczynionej przez Sąd, subiektywna ocena
dowodów strony niezadowolonej z niekorzystnego dla niej wyroku. Wskazał, że
uzasadnienie apelacji w odniesieniu do tego zarzutu jest tylko polemiką z
ustaleniami Sądu, nie znajdującą swojego potwierdzenia w zebranym materiale
dowodowym. Ponadto podkreślił, że stosownie do art. 227 k.p.c. przedmiotem
dowodu są fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie, a nie
wszelkie okoliczności podnoszone przez strony. Sąd Okręgowy za słuszne uznał
stanowisko Sadu Rejonowego o pominięciu zeznania powoda co do sposobu
wykonywania pracy przez innych pracowników magazynu, z uwagi, że ustalenie
tych okoliczności nie było istotne i celowe co do uznania zasadności roszczeń
powoda o wynagrodzenie, przywrócenie do pracy oraz zadośćuczynienie z tytułu
mobbingu.
Skargę kasacyjną od powyższego wyroku złożył powód. Zarzucono
naruszenie przepisów postępowania, tj. 1) art. 378 §1 k.p.c. w zw. z art. 328 §2
k.p.c. przez nierozpoznanie zarzutu apelacyjnego powoda polegającego na
niedopuszczeniu przez Sąd pierwszej instancji zgłoszonego dowodu z zeznań
świadka G. G. oraz świadka K. K. na okoliczność stosowania wobec powoda przez
pozwaną mobbingu, podczas gdy dowód ten dotyczył okoliczności mających dla
sprawy istotne znaczenie, a sporne okoliczności nie zostały jeszcze dostatecznie
wyjaśnione, a w konsekwencji brak należytego ustosunkowania się przez Sąd
drugiej instancji do granic zaskarżenia wyroku i tym samym podstaw
rozstrzygnięcia; 2) art. 232 zd. drugie k.p.c. w zw. z art. 391 §1 k.p.c. poprzez brak
dopuszczenia z urzędu dowodu z opinii biegłego lub dowodu z świadka E. R. -
lekarza rodzinnego powoda oraz akt medycznych powoda, mimo iż w świetle
ustaleń faktycznych konieczność przeprowadzenia dowodu na okoliczność sytuacji
zdrowotnej powoda jest oczywista z punktu widzenia wyjaśnienia sprawy, w
szczególności wywołania rozstroju zdrowia powoda przez mobbing stosowany za
6
przyczyną pozwanej, a powód działający bez profesjonalnego pełnomocnika nie
potrafił w sposób prawidłowy realizować swych uprawnień procesowych, co w
konsekwencji doprowadziło do niewłaściwego rozpoznania sprawy.
Wniesiono o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy
do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w P. oraz o przyznanie
pełnomocnikowi ustanowionemu z urzędu od Skarbu Państwa kosztów
nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wstępnie należy zauważyć, że powód dochodził kilku niezależnych od siebie
roszczeń. Natomiast zarzuty skargi kasacyjnej dotyczą wyłącznie zadośćuczynienia
z tytułu mobbingu. Z tego powodu przedmiotem rozpoznania sprawy przez Sąd
Najwyższy mogła być jedynie ta kwestia.
Podniesione w skardze kasacyjnej zarzuty okazały się nie mieć
uzasadnionych podstaw, a skarga nie była oczywiście uzasadniona.
W pierwszej kolejności skarżący zarzuca Sądowi Okręgowemu naruszenie
art. 378 § 1 w związku z art. 328 § 2 k.p.c. Zasadniczo zarzut powyższy jest
związany z pominięciem wnioskowanych przez powoda świadków na okoliczności
stosowania przez pracodawcę mobbingu. W istocie zarzut ten sprowadza się do
kwestionowania ustaleń faktycznych Sądów obu instancji. W ich ocenie zebrany w
sprawie materiał dowodowy był wystarczający do oceny zasadności roszczeń
powoda z tytułu mobbingu. Na tej podstawie przyjęto, że powód nie udowodnił
przesłanki (rozstroju zdrowia) wymaganej do zasądzenia zadośćuczynienia za
mobbing. W tej sytuacji prowadzenie dalszego postępowania dowodowego na
okoliczności związane ze stosowaniem przez pracodawcę mobbingu stało się
oczywiście bezprzedmiotowe. Świadkowie wnioskowani przez powoda mieli
zeznawać właśnie w przedmiocie stosowania przez pracodawcę mobbingu. Z tego
powodu zarzut powyższy należało ocenić jako nieuzasadniony.
Kolejny zarzut naruszenia art. 232 zdanie drugie k.p.c. w związku z art. 391
§ 1 k.p.c. Także i ten zarzut zmierzał do zakwestionowania ustaleń faktycznych
dotyczących mobbingu (rozstroju zdrowia powoda). Tymczasem jak wyżej
7
wskazano postępowanie dowodowe nie wykazało rozstroju zdrowia powoda
spowodowanego stosowaniem mobbingu przez pracodawcę. Należy również
wyraźnie podkreślić, że zgodnie z art. 232 k.p.c. sąd może dopuścić dowód nie
wskazany przez stronę. Z uprawnienia tego sąd powinien korzystać jedynie w
wyjątkowych przypadkach z uwagi na zasadę równego traktowania stron. Z tego
powodu zarzut naruszenia art. 232 k.p.c. może zostać uwzględniony w szczególnie
uzasadnionych przypadkach nieskorzystania przez sąd z tego uprawnienia
(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 lipca 2014 r., II PK 266/13).
W skardze kasacyjnej zarzucono w powyższej kwestii, że Sąd Okręgowy nie
odniósł się do zarzutu oddalenia wniosków dowodowych powoda. Oceniając ten
zarzut należy stwierdzić, że Sąd Okręgowy uznał prawidłowość ustaleń stanu
faktycznego (postępowania dowodowego) i z tego powodu nie widział potrzeby
uzupełniania materiału dowodowego. Należy więc przez to rozumieć, że zdaniem
Sądu Okręgowego nie zaistniała potrzeba dopuszczenia dowodu w postaci
wskazanych przez powoda świadków. Tak więc pomimo ogólnego odniesienia się
do kwestii dowodowych nie można było uznać, że Sąd Okręgowy naruszył przepisy
postępowania w sposób mający wpływ na rozstrzygnięcie sprawy.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej podniesiony został także problem
nieporadności strony działającej bez profesjonalnego pełnomocnika. W tej kwestii
należy stwierdzić, że okoliczność powyższa może mieć znaczenie jedynie w
szczególnie uzasadnionych okolicznościach. Sąd Najwyższy wielokrotnie
przyjmował, że okolicznościami uzasadniającymi dopuszczenie dowodu przez sąd
może być np. dążenie strony do obejścia prawa, podejrzenie wszczęcia fikcyjnego
procesu, rażąca nieporadność strony działającej bez profesjonalnego
pełnomocnika, ale także istnienie wysokiego prawdopodobieństwa zasadności
dochodzonego roszczenia, czy jeżeli byłby to jedyny sposób przeciwdziałania
oczywiście nieprawidłowego rozstrzygnięcia sprawy, podważającego funkcję
procesu. Bardzo podobnie przyjęto w kwestii naruszenia art. 232 k.p.c. poprzez
niepowołanie dowodu z opinii biegłego (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27
kwietnia 2012 r., V CSK 202/11). W rozpoznawanej sprawie takie szczególne
okoliczności nie miały miejsca.
8
Mając powyższe na uwadze nie można było uznać, że skarga kasacyjna była
oczywiście uzasadniona. Ponadto niezasadne były zarzuty naruszenia prawa
procesowego. Stąd należało przyjąć, że zaskarżony wyrok odpowiada prawu.
Z tych względów orzeczono jak w sentencji wyroku.