V CSK 202/11
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Izby:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:29-11-2012
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt V CSK 202/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 27 kwietnia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Iwona Koper (przewodniczący)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz (sprawozdawca)
SSN Józef Frąckowiak
w sprawie z powództwa K. P.
przeciwko T. K.
o zachowek,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 27 kwietnia 2012 r.,
skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Okręgowego
z dnia 29 listopada 2010 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego
rozpoznania Sądowi Okręgowemu, pozostawiając temu Sądowi
rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Wyrokiem z dnia 18 marca 2010 r. Sąd Rejonowy oddalił powództwo K. P.
przeciwko T. K. o zasądzenie kwoty 75 000 zł tytułem zachowku.
Z ustaleń wynika, że spadkodawca J. P. zmarł 12 lutego 2007 r.,
ustawowymi spadkobiercami są powódka będąca jego żoną oraz ich dwie córki. Do
1997 r. małżonkowie mieszkali razem. Spadkodawca nadużywał alkoholu i znęcał
się fizycznie oraz psychicznie nad rodziną. Powódka z dziećmi wyprowadziła się
w 1998 r., w tym czasie też wyłączona została wspólność majątkowa, toczyły się
postępowania sądowe o podział majątku dorobkowego, o zasądzenie alimentów
oraz postępowania karne o znęcanie się nad rodziną. Małżonkowie pozostawali
w głębokim konflikcie i nie interesowali się sobą nawzajem. Stan zdrowia
spadkodawcy od 2000 r. był bardzo zły, przeszedł wiele zabiegów chirurgicznych.
Opiekę nad nim sprawowali członkowie jego rodziny.
Spadkodawca pozostawił testament, w którym do spadku powołał
siostrzeńca T. K. oraz wydziedziczył powódkę i córki, jako przyczynę wskazując ich
niewdzięczność. W skład spadku wchodzi działka zabudowana domem
mieszkalnym.
Sąd Rejonowy uznał, że powódka została skutecznie wydziedziczona,
bowiem wskazana w testamencie przyczyna wydziedziczenia odpowiada
przesłance określonej w art. 1008 pkt 3 k.c., dotyczącej uporczywego
niewypełniania wobec spadkodawcy obowiązków rodzinnych. Sąd podkreślił
również, że powódka nie wykazała wysokości roszczenia, nie zgłaszając na tę
okoliczność żadnych wniosków dowodowych.
Apelacja powódki od powyższego wyroku została oddalona wyrokiem Sądu
Okręgowego z dnia 29 listopada 2010 r. Sąd ten podzielił zarzut błędnej oceny
odnośnie do istnienia podstawy wydziedziczenia. Ustalił bowiem, że spadkodawca
z własnej woli zerwał kontakty z żoną oraz córkami i nie życzył sobie aby go
odwiedzały. Spadkodawca wrogo się do nich odnosił, groził im i manifestował brak
woli jakichkolwiek kontaktów. Powódka zatem nie mogła wbrew jego woli dopełniać
wobec niego obowiązków rodzinnych. Za nieuzasadniony natomiast uznał Sąd
3
drugi z zarzutów apelacyjnych, dotyczący wadliwego uznania, że powódka nie
wykazała wysokości dochodzonego roszczenia. Pozwany zaprzeczał twierdzeniom
powódki także co do wartości spadku, zatem jej obowiązkiem było wykazanie tej
okoliczności.
Powódka wniosła od powyższego wyroku skargę kasacyjną, opartą na
podstawie naruszenia przepisów postępowania, w tym art. 382, 316 § 1 w związku
z art. 391 § 1, art. 386 § 1, art. 378 § 1, art. 232 oraz 228 § 1 k.p.c. W konkluzji
domagała się uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego
rozpoznania, ewentualnie o uchylenie wyroku i orzeczenie co do istoty sprawy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Z art. 232 zdanie pierwsze wynika, że strony są obowiązane wskazywać
dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne. Niewątpliwie
przepis ten obligował skarżącą do wskazania dowodów na okoliczność wartości
spadku, a w konsekwencji wysokości roszczenia o zachowek. Takich wniosków
dowodowych nie zgłosiła. Nie oznacza to jednak, że wyłącznie z tej przyczyny
apelację należało oddalić, zwłaszcza, że brak inicjatywy dowodowej stanowił
jedyny powód takiego rozstrzygnięcia, skoro roszczenie zostało uznane za
usprawiedliwione co do zasady. Przytoczony przepis w zdaniu drugim pozostawia
sądowi możliwość inicjatywy dowodowej z urzędu. Stanowi bowiem, że sąd może
dopuścić dowód nie wskazany przez stronę. W orzecznictwie Sądu Najwyższego
wyjaśnione zostało, że decyzja o dopuszczeniu dowodu z urzędu nie została
pozostawiona do swobodnego uznania sądu, a określona w zdaniu drugim
możliwość oznacza powinność dopuszczenia dowodu z urzędu w sytuacji, w której
istnieją szczególnie uzasadnione przyczyny nakazujące jej podjęcie w celu
prawidłowego wyjaśnienia sprawy. Okolicznością taką może być np. dążenie strony
do obejścia prawa, podejrzenie wszczęcia fikcyjnego procesu, rażąca nieporadność
strony działającej bez profesjonalnego pełnomocnika, ale także istnienie wysokiego
prawdopodobieństwa zasadności dochodzonego roszczenia (por. uchwała składu
siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 19 maja 2000 r., III CZP 4/00, OSNC
2000, nr 11, poz. 195, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 1997 r., III CKN
244/97, OSNC 1998, nr 3, poz. 52, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 czerwca
4
1998 r., III CKN 384/98, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 grudnia 2005 r., III CK
121/05, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 września 2008 r., I CSK 117/08,
wszystkie nie publ.). W okolicznościach rozpoznawanej sprawy zasadność
roszczenia nie budziła wątpliwości Sądu Okręgowego. Skład spadku, stanowiący
podstawę wyliczenia wartości zachowku, został ustalony, pozostawało zatem
jedynie ustalenie jego wartości. Jedynym składnikiem spadku jest zabudowana
nieruchomość. W sytuacji sporu co do wartości nieruchomości ustalenie tej
okoliczności wymagało wiadomości specjalnych. Należy podzielić pogląd wyrażony
w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 15 stycznia 2010 r., I CSK 199/09 (nie publ.),
że jeżeli uzyskanie wiadomości specjalnych zapewnia wyłącznie opinia biegłego, to
w braku odpowiedniej inicjatywy dowodowej samej strony niedopuszczenie dowodu
z takiej opinii stanowi naruszenie art. 232 zd. drugie k.c., gdy przeprowadzenie
przez sąd z urzędu takiego dowodu stanowi jedyny sposób przeciwdziałania
niebezpieczeństwu oczywiście nieprawidłowego rozstrzygnięcia sprawy,
podważającego funkcję procesu. Nawet zatem fakt, że strona była reprezentowana
przez profesjonalnego pełnomocnika, w tej szczególnie uzasadnionej sytuacji nie
powinien zwalniać Sądu z dążenia do prawidłowego wyjaśnienia sprawy.
Powyższe stanowi o zasadności zarzutu naruszenia art. 232 k.p.c.,
mającego wpływ na rozstrzygnięcie sprawy, co prowadzi w konsekwencji do
uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.
Pozostałe zarzuty uchylają się spod oceny Sądu Najwyższego, bowiem autor
skargi kasacyjnej zaniechał wyjaśnienia, na czym polega zarzucane uchybienie
przytoczonym w podstawie kasacyjnej przepisom, ograniczając się wyłącznie do
cytowania ich treści.
Wobec powyższego orzeczono jak w sentencji na podstawie art. 39815
k.p.c.
md
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 27 kwietnia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Iwona Koper (przewodniczący)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz (sprawozdawca)
SSN Józef Frąckowiak
w sprawie z powództwa K. P.
przeciwko T. K.
o zachowek,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 27 kwietnia 2012 r.,
skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Okręgowego
z dnia 29 listopada 2010 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego
rozpoznania Sądowi Okręgowemu, pozostawiając temu Sądowi
rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Wyrokiem z dnia 18 marca 2010 r. Sąd Rejonowy oddalił powództwo K. P.
przeciwko T. K. o zasądzenie kwoty 75 000 zł tytułem zachowku.
Z ustaleń wynika, że spadkodawca J. P. zmarł 12 lutego 2007 r.,
ustawowymi spadkobiercami są powódka będąca jego żoną oraz ich dwie córki. Do
1997 r. małżonkowie mieszkali razem. Spadkodawca nadużywał alkoholu i znęcał
się fizycznie oraz psychicznie nad rodziną. Powódka z dziećmi wyprowadziła się
w 1998 r., w tym czasie też wyłączona została wspólność majątkowa, toczyły się
postępowania sądowe o podział majątku dorobkowego, o zasądzenie alimentów
oraz postępowania karne o znęcanie się nad rodziną. Małżonkowie pozostawali
w głębokim konflikcie i nie interesowali się sobą nawzajem. Stan zdrowia
spadkodawcy od 2000 r. był bardzo zły, przeszedł wiele zabiegów chirurgicznych.
Opiekę nad nim sprawowali członkowie jego rodziny.
Spadkodawca pozostawił testament, w którym do spadku powołał
siostrzeńca T. K. oraz wydziedziczył powódkę i córki, jako przyczynę wskazując ich
niewdzięczność. W skład spadku wchodzi działka zabudowana domem
mieszkalnym.
Sąd Rejonowy uznał, że powódka została skutecznie wydziedziczona,
bowiem wskazana w testamencie przyczyna wydziedziczenia odpowiada
przesłance określonej w art. 1008 pkt 3 k.c., dotyczącej uporczywego
niewypełniania wobec spadkodawcy obowiązków rodzinnych. Sąd podkreślił
również, że powódka nie wykazała wysokości roszczenia, nie zgłaszając na tę
okoliczność żadnych wniosków dowodowych.
Apelacja powódki od powyższego wyroku została oddalona wyrokiem Sądu
Okręgowego z dnia 29 listopada 2010 r. Sąd ten podzielił zarzut błędnej oceny
odnośnie do istnienia podstawy wydziedziczenia. Ustalił bowiem, że spadkodawca
z własnej woli zerwał kontakty z żoną oraz córkami i nie życzył sobie aby go
odwiedzały. Spadkodawca wrogo się do nich odnosił, groził im i manifestował brak
woli jakichkolwiek kontaktów. Powódka zatem nie mogła wbrew jego woli dopełniać
wobec niego obowiązków rodzinnych. Za nieuzasadniony natomiast uznał Sąd
3
drugi z zarzutów apelacyjnych, dotyczący wadliwego uznania, że powódka nie
wykazała wysokości dochodzonego roszczenia. Pozwany zaprzeczał twierdzeniom
powódki także co do wartości spadku, zatem jej obowiązkiem było wykazanie tej
okoliczności.
Powódka wniosła od powyższego wyroku skargę kasacyjną, opartą na
podstawie naruszenia przepisów postępowania, w tym art. 382, 316 § 1 w związku
z art. 391 § 1, art. 386 § 1, art. 378 § 1, art. 232 oraz 228 § 1 k.p.c. W konkluzji
domagała się uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego
rozpoznania, ewentualnie o uchylenie wyroku i orzeczenie co do istoty sprawy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Z art. 232 zdanie pierwsze wynika, że strony są obowiązane wskazywać
dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne. Niewątpliwie
przepis ten obligował skarżącą do wskazania dowodów na okoliczność wartości
spadku, a w konsekwencji wysokości roszczenia o zachowek. Takich wniosków
dowodowych nie zgłosiła. Nie oznacza to jednak, że wyłącznie z tej przyczyny
apelację należało oddalić, zwłaszcza, że brak inicjatywy dowodowej stanowił
jedyny powód takiego rozstrzygnięcia, skoro roszczenie zostało uznane za
usprawiedliwione co do zasady. Przytoczony przepis w zdaniu drugim pozostawia
sądowi możliwość inicjatywy dowodowej z urzędu. Stanowi bowiem, że sąd może
dopuścić dowód nie wskazany przez stronę. W orzecznictwie Sądu Najwyższego
wyjaśnione zostało, że decyzja o dopuszczeniu dowodu z urzędu nie została
pozostawiona do swobodnego uznania sądu, a określona w zdaniu drugim
możliwość oznacza powinność dopuszczenia dowodu z urzędu w sytuacji, w której
istnieją szczególnie uzasadnione przyczyny nakazujące jej podjęcie w celu
prawidłowego wyjaśnienia sprawy. Okolicznością taką może być np. dążenie strony
do obejścia prawa, podejrzenie wszczęcia fikcyjnego procesu, rażąca nieporadność
strony działającej bez profesjonalnego pełnomocnika, ale także istnienie wysokiego
prawdopodobieństwa zasadności dochodzonego roszczenia (por. uchwała składu
siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 19 maja 2000 r., III CZP 4/00, OSNC
2000, nr 11, poz. 195, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 1997 r., III CKN
244/97, OSNC 1998, nr 3, poz. 52, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 czerwca
4
1998 r., III CKN 384/98, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 grudnia 2005 r., III CK
121/05, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 września 2008 r., I CSK 117/08,
wszystkie nie publ.). W okolicznościach rozpoznawanej sprawy zasadność
roszczenia nie budziła wątpliwości Sądu Okręgowego. Skład spadku, stanowiący
podstawę wyliczenia wartości zachowku, został ustalony, pozostawało zatem
jedynie ustalenie jego wartości. Jedynym składnikiem spadku jest zabudowana
nieruchomość. W sytuacji sporu co do wartości nieruchomości ustalenie tej
okoliczności wymagało wiadomości specjalnych. Należy podzielić pogląd wyrażony
w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 15 stycznia 2010 r., I CSK 199/09 (nie publ.),
że jeżeli uzyskanie wiadomości specjalnych zapewnia wyłącznie opinia biegłego, to
w braku odpowiedniej inicjatywy dowodowej samej strony niedopuszczenie dowodu
z takiej opinii stanowi naruszenie art. 232 zd. drugie k.c., gdy przeprowadzenie
przez sąd z urzędu takiego dowodu stanowi jedyny sposób przeciwdziałania
niebezpieczeństwu oczywiście nieprawidłowego rozstrzygnięcia sprawy,
podważającego funkcję procesu. Nawet zatem fakt, że strona była reprezentowana
przez profesjonalnego pełnomocnika, w tej szczególnie uzasadnionej sytuacji nie
powinien zwalniać Sądu z dążenia do prawidłowego wyjaśnienia sprawy.
Powyższe stanowi o zasadności zarzutu naruszenia art. 232 k.p.c.,
mającego wpływ na rozstrzygnięcie sprawy, co prowadzi w konsekwencji do
uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.
Pozostałe zarzuty uchylają się spod oceny Sądu Najwyższego, bowiem autor
skargi kasacyjnej zaniechał wyjaśnienia, na czym polega zarzucane uchybienie
przytoczonym w podstawie kasacyjnej przepisom, ograniczając się wyłącznie do
cytowania ich treści.
Wobec powyższego orzeczono jak w sentencji na podstawie art. 39815
k.p.c.
md