Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III SPP 236/14
POSTANOWIENIE
Dnia 20 stycznia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Józef Iwulski (przewodniczący)
SSN Dawid Miąsik
SSN Romualda Spyt (sprawozdawca)
w sprawie ze skargi Zakładów O. spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w S.
na przewlekłość postępowania Sądu Apelacyjnego w [...] w sprawie I ACa …/14,
z udziałem Skarbu Państwa - Prezesa Sądu Apelacyjnego
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 20 stycznia 2015 r.,
odrzuca skargę.
UZASADNIENIE
Zakłady „O.” Spółka z o.o. wniosła skargę na przewlekłość postępowania
sądowego toczącego się przed Sądem Apelacyjnym, Wydziałem I Cywilnym, w
sprawie l ACa …/14, „w sprawie zwrotu kwoty złożonej wraz z wnioskiem o zmianę
zabezpieczenia na rachunku depozytowym Sądu Apelacyjnego w dniu 9 czerwca
2014 r.”
Skarżąca wniosła o stwierdzenie, że w sprawie tej nastąpiła przewlekłość
postępowania i o zasądzenie od Skarbu Państwa na jej rzecz zadośćuczynienia w
wysokości 20.000 zł, a także o zalecenie Sądowi Apelacyjnemu wydania
zarządzenia o zwrocie kwoty nieustanowionego depozytu.
W uzasadnieniu wskazano, że w dniu 9 czerwca 2014 r. w sprawie
apelacyjnej toczącej się przed Sądem Apelacyjnym, Wydziałem I Cywilnym, l
ACa …/14, strona wniosła o zmianę sposobu zabezpieczenia roszczenia
2
udzielonego powodowi w pierwszej instancji. Jednocześnie z wnioskiem na
rachunek sum depozytowych Sądu została wpłacona kwota 252.224,83 zł. Wniosek
o zmianę zabezpieczenia nie został rozpoznany do dnia posiedzenia Sądu w
sprawie apelacyjnej. Dopiero w dniu 21 sierpnia 2014 r. na rozprawie apelacyjnej
Sąd wydał wyrok w przedmiocie apelacji, oddalając równocześnie postanowieniem
wniosek o zmianę zabezpieczenia. W terminie wyrokowania Sąd nie orzekł o
zwrocie kwoty 252.224,83 zł, pomimo że depozyt nie został ustanowiony. „W inny
sposób nie został też wywołany niezwłoczny zwrot kwoty na rzecz skarżącej”.
W dniu 2 września 2014 r. skarżąca złożyła do Sądu Apelacyjnego wniosek
o zwrot kwoty 252.224,83 zł wpłaconej na rachunek sum depozytowych Sądu.
Zdaniem strony, kwota ta stanowiła świadczenie bez tytułu prawnego, bowiem
depozyt nie został ustanowiony i stąd sprawa nie podlegała jako taka jurysdykcji
Sądu w sprawie I ACa …/14. Powinna być zwrócona niezwłocznie po wezwaniu
jako świadczenie nienależne.
W dniu 18 września 2014 r. Sąd na posiedzeniu niejawnym rozpoznał
wniosek strony w trybie art. 157 § 3 k.p.c., w ten sposób, że stwierdził brak podstaw
do wydania zarządzenia o nakazaniu zwrotu z tej przyczyny, że w dniu 8 września
2014 r. komornik sądowy przy Sądzie Rejonowym w T., w sprawie KM …/13, tj. w
wykonaniu zabezpieczenia udzielonego powodowi, zajął wierzytelność (kwotę
złożoną na rachunku depozytowym).
W dniach 23 września 2014 r. i 25 września 2014 r. skarżąca skierowała do
prezesa Sądu Apelacyjnego pisma kwestionujące taki sposób postępowania. Nie
otrzymała jednak żadnego rozstrzygnięcia swej sprawy.
Sąd, pomimo braku zwrotu wpłaconej kwoty na rzecz skarżącej, nie
realizował również zajęcia z 8 września 2014 r. i nie przelał żądanej przez
komornika kwoty 86.458,88 zł na jego rachunek.
W dniu 17 października 2014 r. skarżąca otrzymała pismo z Sądu
Apelacyjnego Oddziału Finansowego z dnia 13 października 2014 r. z informacją,
że z kwoty 252.224,83 zł spoczywającej na rachunku sum depozytowych Sąd 13
października 2014 r. przelał kwotę 110.224,83 zł na rachunek komornika sądowego
przy Sądzie Rejonowym w T. tytułem zajęcia wierzytelności w sprawie egzekucyjnej
KM …/14. Łącznie z pismem Oddziału Finansowego strona otrzymała odpisy pism
3
komornika, z których wynikało, że dnia 7 października 2014 r. postępowanie z
zabezpieczenia (KM …/13) zostało umorzone, jednocześnie wszczęte zostało
postępowanie egzekucyjne z tożsamego tytułu oraz ponownie zajęto tę samą
wierzytelność. Komornik zajął jednak w tym przypadku wierzytelność powiększoną
o 20.490,57 zł tytułem kosztów postępowania egzekucyjnego (które w
postępowaniu komorniczym o wykonaniu zabezpieczenia nie mogły być naliczone
w takiej wysokości).
Zajęcie to niezwłocznie, bo po upływie 6 dni od dnia zajęcia, zostało
zrealizowane przez przelew zajętej kwoty na rachunek komornika. Nie zostało
jednak wydane żadne zarządzenie Sądu w tym przedmiocie.
Sąd nie wydał również zarządzenia o zwrocie pozostałej po zajęciu kwoty na
rzecz skarżącej. Została ona natomiast fizycznie przelana zwrotnie na rachunek
innego podmiotu, tj. O. Spółka z o.o.
W tym kontekście skarżąca stwierdziła, że skoro Sąd nie wydał
rozstrzygnięcia w przedmiocie kwoty wpłaconej w dniu 9 czerwca 2014 r., sprawa
jest nadal w rozumieniu procesowym „w toku”, co wyczerpuje przesłankę złożenia
skargi wskazaną w art. 5 ust. 1 ustawy z 17 czerwca 2004 r. o skardze na
naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz.U.
Nr 179, poz. 1843 ze zm.). Podniosła, że zwłoka w rozpoznaniu sprawy zwrotu
kwoty z rachunku depozytowego Sądu Apelacyjnego nie była i nie jest uzasadniona
żadnymi okolicznościami, w szczególności charakterem sprawy, stopniem zawiłości
ani też postawą samej strony. Orzeczenie w przedmiocie zwrotu powinno nastąpić
niezwłocznie po dniu 21 sierpnia 2014 r. Strona podnosi, że zwłokę „można
rozciągnąć” na okres od 9 czerwca 2014 r. do 21 sierpnia 2014 r., skoro w tym
czasie nie zapadło orzeczenie o zmianie zabezpieczenia ani też nie została
zwrócona wpłacona kwota - przy stwierdzeniu braku tytułu do jej wpłaty. „Tym
samym zostały spełnione okoliczności o jakich mowa w art. 1 ust. 1 (ewentualnie
sprawa może być zakwalifikowana pod ust. 2) ustawy o skardze na przewlekłość”.
Zdaniem skarżącej, w przedstawionych wyżej okolicznościach na skutek
bezczynności Sądu w przedmiocie orzeczenia o zwrocie kwoty 252.224,83 zł
Spółka została pozbawiona możliwości dobrowolnej zapłaty zasądzonych kwot
4
wyrokiem Sądu Apelacyjnego z 21 sierpnia 2014 r., bowiem nie posiadała innych
środków na zapłatę tego długu.
Zwłoka Sądu w umożliwieniu realizacji zajęcia komorniczego z dnia 8
września 2014 r. w sprawie KM …/14, dotyczącej kwoty spoczywającej na
rachunku Sądu Apelacyjnego, spowodowała, że skarżąca została obciążona nie
tylko biegnącymi odsetkami za zwłokę, lecz innymi znacznymi obciążeniami z tytułu
wszczętej egzekucji.
Wskutek opieszałości Sądu w realizacji zajęcia z dnia 8 września 2014 r. i
finalnie braku jego realizacji do dnia 7 października 2014 r., wszczęte zostało
postępowanie egzekucyjne i wskutek zajęcia strona została obciążona kosztami
postępowania egzekucyjnego w kwocie ponad 20.000 zł. „Kosztów tych strona by
nie poniosła, gdyby odzyskała środki spoczywające na rachunku Sądu i mogła
dobrowolnie wykonać wyrok Sądu jak również kosztów takich by nie poniosła gdyby
Sąd zrealizował zajęcie z 8 września 2014 roku w sprawie KM …/13 tj. w
postępowaniu w celu wykonania zabezpieczenia. Wówczas nie byłoby podstaw do
wszczęcia egzekucji”.
Żądanie przyznania sumy pieniężnej w wysokości 20.000 zł strona
uzasadniła rażącym stopniem uchybień w zapewnieniu jej prawa do rozpoznania
sprawy bez zbędnej zwłoki oraz narażeniem na znaczną szkodę w postaci kosztów
wynikających z okoliczności, za które nie ponosi odpowiedzialności.
Prezes Sądu Apelacyjnego w piśmie z dnia 8 grudnia 2014 r. wniósł o
odrzucenie skargi. Wskazał, że wyrok w sprawie I ACa …/14 zapadł 21 sierpnia
2014 r., natomiast skarga pozwanego została wniesiona 13 listopada 2014 r. i
dotyczy czynności, które miały miejsce po dacie wyrokowania (wniosek o zmianę
zabezpieczenia z dnia 9 czerwca 2014 r. został rozpoznany i oddalony na
rozprawie w dniu 21 sierpnia 2014 r.). Podstawę prawną dla odrzucenia
przedmiotowej skargi stanowi – jego zdaniem - art. 5 ust. 1 ustawy o skardze na
naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki, z
wykładnią zaprezentowaną w uzasadnieniu uchwały składu siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego z dnia 28 marca 2013 r. w sprawie III SPZP 1/13.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
5
Prawo strony do rozpoznania sprawy w rozsądnym terminie potwierdzone
jest w art. 6 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności
sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze
zm.) oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji RP. Z art. 6 Konwencji wynika nakaz
zorganizowania wymiaru sprawiedliwości w sposób, który zapewnia, by sądy
orzekające w sprawie były w swoim działaniu w stanie spełnić standardy rzetelnego
postępowania, określone w tym przepisie, w tym między innymi wydania wyroku w
rozsądnym terminie. Z kolei w myśl art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, określającym
prawo do sądu, każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy
bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd.
Instrumentem zapewniającym realizację tej gwarancji jest ustawa z dnia 17
czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w
postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez
prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki. Zgodnie z art. 1
tej ustawy, reguluje ona zasady i tryb wnoszenia oraz rozpoznawania skargi strony,
której prawo do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki zostało naruszone
na skutek działania lub bezczynności sądu lub prokuratora prowadzącego lub
nadzorującego postępowanie przygotowawcze (ust. 1); przepisy ustawy stosuje się
odpowiednio, gdy na skutek działania lub bezczynności sądu albo komornika
sądowego doszło do naruszenia prawa strony do przeprowadzenia i zakończenia
bez nieuzasadnionej zwłoki sprawy egzekucyjnej lub innej sprawy dotyczącej
wykonania orzeczenia (ust. 2). Biorąc pod uwagę istotę instytucji skargi na
przewlekłość postępowania, wynikającą z przywołanych na wstępie przepisów,
stwierdzić należy, że dotyczy ona wyłącznie postępowań sądowych, w którym sąd
realizuje swoją jurysdykcyjną funkcję. Tylko zatem czynności procesowe sądu jako
organu wymiaru sprawiedliwości podlegają ocenie przez pryzmat ustawy z dnia 17
czerwca 2004 r.
W sprawie I ACa …/14, toczącej się przed Sądem Apelacyjnym, strona
pozwana – Zakłady „O.” Spółka z o.o. w S. wystąpiła o zmianę prawomocnego
postanowienia, którym udzielono zabezpieczenia powództwa (art. 742 k.p.c.),
dołączając do wniosku dowód wpłaty na rachunek depozytowy Sądu Apelacyjnego
6
sumy zabezpieczenia żądanej przez uprawnionego we wniosku o udzielenie
zabezpieczenia, dokonanej przez inny niż strona pozwana podmiot, tj. przez „O.”
Spółka z o.o. w S. Na rozprawie w dniu 18 sierpnia 2014 r., po której zapadł
prawomocny wyrok, Sąd Apelacyjny oddalił powyższy wniosek. Żądanie przez
stronę pozwaną zwrotu na swoją rzecz powyższej kwoty (w dniu 2 września 2014
r.) nie stanowi ani kontynuacji postępowania rozpoznawczego przed Sądem
Apelacyjnym w sprawie I ACa …/14, bowiem zakończyło się ono wydaniem
prawomocnego wyroku, ani też postępowania egzekucyjnego, choćby dlatego, że,
stosownie do art. 758 k.p.c., sprawy egzekucyjne należą do właściwości sądów
rejonowych i działających przy tych sądach komorników. Zgodnie z art. 5 ust. 1
ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do
rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz.U.
Nr 179, poz. 1843 ze zm.), skargę o stwierdzenie, że w postępowaniu, którego
skarga dotyczy, nastąpiła przewlekłość postępowania, wnosi się w toku
postępowania w sprawie. Pojęcie „toku postępowania w sprawie” należy
interpretować zgodnie z art. 16 ustawy, według którego strona, która nie wniosła
skargi na przewlekłość postępowania zgodnie z art. 5 ust. 1, może dochodzić - na
podstawie art. 417 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16,
poz. 93 ze zm.) - naprawienia szkody wynikłej z przewlekłości, po prawomocnym
zakończeniu postępowania co do istoty sprawy. Oznacza to, że skarga na
przewlekłość postępowania może być wniesiona w toku postępowania, a więc do
prawomocnego zakończenia postępowania co do istoty sprawy (por. postanowienia
Sądu Najwyższego: z dnia 7 grudnia 2004 r., III SPP 23/04, OSNP 2005 nr 9, poz.
137 oraz z dnia 27 lipca 2005 r., III SPP 127/05, PiZS 2005 nr 11, s. 25). Uzyskanie
przez orzeczenie rozstrzygające istotę sprawy przymiotu prawomocności oznacza
zakończenie sprawy poddanej pod osąd (por. uzasadnienie uchwały składu siedmiu
sędziów Sądu Najwyższego z dnia 6 października 2000 r., III CZP 31/00, OSNC
2001 Nr 2, poz. 22). Zgodnie z art. 363 § 1 k.p.c., orzeczenie sądu staje się
prawomocne, jeżeli nie przysługuje co do niego środek odwoławczy lub inny środek
zaskarżenia, czyli najpóźniej z dniem wydania wyroku przez sąd drugiej instancji.
Jak twierdzi skarżąca, kwota, której zwrotu domaga się od Sądu
Apelacyjnego, jest świadczeniem „bez tytułu prawnego, bowiem depozyt nie został
7
ustanowiony i stąd sprawa nie podlegała jako taka jurysdykcji sądu w sprawie I
ACa …/14. Powinna być zwrócona najpóźniej niezwłocznie po wezwaniu jako
świadczenie nienależne”. Sama więc wskazuje, że żądanie to skierowane jest do
Sądu Apelacyjnego - nie jako organu procesowego, ale dłużnika będącego statio
fisci Skarbu Państwa. Nie odnosi się ono więc do obowiązków jurysdykcyjnych
Sądu Apelacyjnego, ale do obowiązków dłużnika wyznaczonych przez przepisy
materialnoprawne. W istocie domaganie się zalecenia Sądowi Apelacyjnemu
wydania zarządzenia o zwrocie kwoty nieustanowionego depozytu może mieć
aktualnie charakter roszczenia materialnoprawnego, a decyzja o jego spełnieniu nie
należy do Sądu Apelacyjnego jako organu procesowego w sprawie I ACa …/14, ale
jako statio fisci Skarbu Państwa. Może ono przybrać postać roszczenia
procesowego dopiero po wytoczeniu powództwa przeciwko Sądowi Apelacyjnemu i
tylko w takim postępowaniu mogłaby mieć zastosowanie ustawa z dnia 17 czerwca
2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w
postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez
prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki.
W rezultacie więc niniejsza skarga nie została wniesiona w toku
postępowania w sprawie I ACa …/14. Jest zatem niedopuszczalna z mocy prawa i
podlega odrzuceniu.
Mając na uwadze powyższe Sąd Najwyższy na podstawie art. 8 ust. 2
ustawy o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w
postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez
prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki oraz art. 373
k.p.c. w związku z art. 397 § 2 k.p.c. orzekł jak w sentencji.