Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 229/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 28 stycznia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Roman Kuczyński (przewodniczący)
SSN Romualda Spyt (sprawozdawca)
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec
w sprawie z powództwa R. K.
przeciwko Uniwersyteckiemu Szpitalowi Klinicznemu […]
o wynagrodzenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 28 stycznia 2015 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w B.
z dnia 23 maja 2013 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Sąd Rejonowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 13
lutego 2013 r. zasądził od pozwanego Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego na
rzecz powoda J. K. kwotę 32.973,68 zł z ustawowymi odsetkami.
Stan faktyczny sprawy przedstawiał się następująco:
Powód był zatrudniony u pozwanego w pełnym wymiarze czasu pracy jako
asystent w Klinice Anestezjologii i Intensywnej Terapii. Powód wykonywał pracę w
normalnym czasie pracy oraz pełnił dyżury medyczne. Rozkład czasu pracy
powoda przedstawiał się w ten sposób, że wykonywał pracę w godzinach od 8:00
do 15:35 i w niektórych dniach tygodnia po zakończeniu pracy w normalnych
godzinach pełnił dyżur do godziny 8:00 następnego dnia. Po zakończeniu dyżuru
powodowi przysługiwał czas odpoczynku wynoszący co najmniej 11 godzin. W tak
ustalonym rozkładzie czasu pracy godziny normalnej pracy nie wyczerpywały
nominalnego tygodniowego wymiaru czasu pracy, wynoszącego 37 godzin 55
minut na tydzień w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie
rozliczeniowym. Pozwany przy rozliczaniu czasu pracy powoda zaliczał godziny
dyżuru medycznego do nominalnego tygodniowego wymiaru czasu pracy aż do
jego wypełnienia i wypłacał za te godziny tylko wymagany przez prawo dodatek.
Normalne wynagrodzenie za te godziny było wypłacane z tytułu umówionego
wynagrodzenia za pracę.
W uzasadnieniu wyroku Sąd Rejonowy wskazał, że do oceny prawnej stanu
faktycznego mają zastosowanie w zależności od czasu, w którym miały miejsce
zdarzenia, przepisy art. 32j i 32g ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach
opieki zdrowotnej (jednolity tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr 14, poz. 89 ze zm.) lub art. 95 i
art. 97 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (Dz.U. Nr 112,
poz. 654 ze zm.). Treść powołanych przepisów jest taka sama w obu ustawach.
Sąd pierwszej instancji uznał, że w świetle tych przepisów, a w szczególności w
świetle zawartego w tych przepisach odesłania do odpowiedniego stosowania do
wynagrodzenia za godziny dyżuru medycznego przepisów art. 1511
§ 1-3 k.p.,
regulujących wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych, nie jest możliwe
uzupełnianie godzin normalnego czasu pracy godzinami dyżuru medycznego. Czas
dyżuru medycznego może być kompensowany jedynie wynagrodzeniem, a nie
udzieleniem czasu wolnego od pracy. Pozwany, wliczając godziny dyżuru
3
medycznego do normalnego czasu pracy powoda, pomniejszył należne powodowi
wynagrodzenie za godziny dyżuru medycznego.
Pozwany wniósł apelację od powyższego wyroku.
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 23
maja 2013 r. oddalił apelację pozwanego.
Sąd Okręgowy uznał za prawidłowe ustalenia faktyczne i prawne Sądu
pierwszej instancji.
Pozwany wniósł skargę kasacyjną od wyroku Sądu Okręgowego,
zaskarżając ten wyrok w całości. Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił naruszenie
prawa materialnego przez:
1) błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 32j ust. 3 w związku z
art. 32j ust. 2 w związku z art. 18d ust. 1 pkt 4 i w związku z art. 32jb ust. 1 ustawy
z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej w związku z art. 80 k.p.,
przez uznanie, że nie ma możliwości uzupełnienia normalnego czasu pracy czasem
dyżuru medycznego i zaliczenia za dyżur medyczny części normalnego
wynagrodzenia zasadniczego za ilość godzin dopełniającą umówiony wymiar czasu
pracy, podczas gdy prawidłowa wykładnia tych przepisów prowadzi do wniosku
przeciwnego, gdyż przyjęta przez ustawodawcę konstrukcja dyżuru medycznego
wliczanego do czasu pracy sprawia, iż ten dyżur może występować zarówno w
normalnych godzinach pracy, jak i w godzinach ponadwymiarowych, a godziny
pracy lekarza w ramach pełnienia dyżuru medycznego uzupełniają w danym
okresie rozliczeniowym niewypracowany wymiar czasu pracy;
2) błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 95 ust. 4 w związku z
art. 95 ust. 2 i 3 i w związku z art. 97 ust. 1 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o
działalności leczniczej w związku z 80 k.p., przez uznanie, że nie ma możliwości
uzupełnienia normalnego czasu pracy czasem dyżuru medycznego i zaliczenia za
dyżur medyczny części normalnego wynagrodzenia zasadniczego za ilość godzin
dopełniającą umówiony wymiar czasu pracy, podczas gdy prawidłowa wykładnia
tych przepisów prowadzi do wniosku przeciwnego, gdyż przyjęta przez
ustawodawcę konstrukcja dyżuru medycznego wliczanego do czasu pracy sprawia,
iż ten dyżur może występować zarówno w normalnych godzinach pracy, jak i w
godzinach ponadwymiarowych, a godziny pracy lekarza w ramach pełnienia dyżuru
4
medycznego uzupełniają w danym okresie rozliczeniowym niewypracowany wymiar
czasu pracy.
W skardze kasacyjnej pozwany wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku
oraz orzeczenie co do istoty sprawy przez zmianę wyroku Sądu Rejonowego i
oddalenie powództwa albo o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy
do ponownego rozpoznania Sądowi drugiej instancji.
Sąd Najwyższy w składzie zwykłym, rozpatrując skargę kasacyjną
pozwanego, postanowieniem z dnia 4 kwietnia 2014 r., I PK 229/13, przedstawił do
rozstrzygnięcia powiększonemu składowi Sądu Najwyższego następujące
zagadnienie prawne: „Czy w warunkach organizacji pracy, w których wskutek
wyznaczania dyżurów medycznych w rozumieniu art. 95 ustawy z dnia 15 kwietnia
2011 r. o działalności leczniczej (tekst jedn.: Dz.U. 2013 r., poz. 217) wyłączona
została możliwość wykonywania pracy w pełnym wymiarze normalnego czasu
pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym, lekarz nabywa prawo do wynagrodzenia
za czas nieprzepracowany w nominalnym czasie pracy?”
Uzasadniając przedstawione zagadnienie prawne Sądu Najwyższy wskazał
na występującą w orzecznictwie Sądu Najwyższego rozbieżność w wykładni prawa,
gdy chodzi o rozliczenie czasu pracy lekarza pełniącego dyżury medyczne i
ustalenie wysokości wynagrodzenia należnego za tę pracę. Powołał wyroki Sądu
Najwyższego z dnia 4 czerwca 2013 r., sygn. akt I PK 293/12 oraz z dnia 8
października 2013 r., sygn. akt III PK 110/12, które zostały wydane w podobnym
stanie faktycznym i w takim samym stanie prawnym jak w sprawie, w której zostało
postawione pytanie prawne.
Sąd Najwyższy w składzie powiększonym w dniu 6 listopada 2014 r. podjął
uchwałę, zgodnie z którą za pracę w ramach pełnienia dyżuru medycznego
dopełniającego czas pracy lekarza do obowiązującej go przeciętnej tygodniowej
normy czasu pracy (art. 95 ust. 4 w związku z art. 93 ust. 1 ustawy z dnia 15
kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej; jednolity tekst: Dz.U. 2013 r., poz. 217 ze
zm.) przysługuje jedynie dodatek w wysokości określonej przez odpowiednio
stosowane przepisy art. 1511
§ 1-3 k.p. (art. 95 ust. 5 tej ustawy).
W uzasadnieniu uchwały wskazano między innymi, że między pracą w
ramach dyżuru medycznego uregulowaną w ustawie o działalności leczniczej a
5
pracą w godzinach nadliczbowych unormowaną w przepisach Kodeksu pracy
zachodzi szereg różnic. W przypadku pracy w godzinach nadliczbowych praca
stanowi kontynuację pracy wykonywanej w ramach normalnego czasu pracy, przy
czym jest to praca w znaczeniu faktycznym. W przypadku dyżuru medycznego
dyżur może stanowić wyłączną pracę tego pracownika zaplanowaną w danej dobie,
przy czym praca ta stanowi swoiste połączenie „normalnego” wykonywania pracy,
gotowości do wykonywania pracy oraz wypoczynku (snu). Również ETS podkreślał
specyfikę dyżuru lekarskiego w zakresie świadczenia pracy w ramach dyżuru.
Praca w godzinach nadliczbowych w rozumieniu art. 1511
k.p. może znaleźć
zastosowanie w sytuacjach nadzwyczajnych i zasadniczo nie może być planowana,
dyżury medyczne mogą być planowane w ramach rozkładu czasu pracy.
Dopuszczalność planowania pracy lekarza na dyżurze medycznym wynika z
art. 95 ust. 4 ustawy o działalności leczniczej (poprzednio z art. 32j ust. 3 ustawy o
z.o.z. w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 2008 r.), w myśl którego praca w
ramach pełnienia dyżuru medycznego może być planowana również w zakresie, w
jakim będzie przekraczać 37 godzin 55 minut na tydzień w przyjętym okresie
rozliczeniowym. Treść tego przepisu wskazuje na możliwość planowania dyżuru
medycznego w zakresie przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy oraz ponad
nomę tygodniową. Dopuszczalność planowania dyżuru medycznego w zakresie
przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy oznacza zaś, że harmonogram pracy, w
którym pracodawca wyznacza lekarzowi godziny pracy w ramach wymiaru czasu
pracy może obejmować normalne godziny pracy oraz godziny dyżuru medycznego.
Godziny dyżuru medycznego planowane przez pracodawcę mogą więc dopełniać
godziny pracy do obowiązującej lekarza przeciętnej tygodniowej normy czasu
pracy. Praca na dyżurze medycznym może być także planowana w zakresie
powodującym przekroczenie przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy (zob.
Z. Kubot, Dopełnienie normalnych godzin pracy godzinami dyżuru medycznego,
PiZS 2014 nr 1, s. 14 i następne oraz Z. Kubot, Kwalifikacje godzin pracy lekarzy
pełniących dyżury medyczne, PiZS 2014 nr 6, s. 20 i następne).
Z dopuszczalności planowania dyżuru medycznego w zakresie tygodniowej
normy czasu pracy, co oznacza, że godziny dyżuru medycznego mogą dopełniać
czas pracy lekarza do obowiązującej go przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy
6
wynika, że dyżur medyczny nie może być kwalifikowany w całości w kategoriach
pracy ponadnormatywnej czy pracy w godzinach nadliczbowych. Przy przyjęciu, że
dyżur medyczny może być planowany i pełniony w ramach przeciętnej tygodniowej
normy czasu pracy staje się jasne, że nieodniesienie się w definicji dyżuru
medycznego do obowiązujących pracownika norm lub wymiaru czasu pracy (jak to
czyni art. 151 § 1 k.p.), ale do wykonywania czynności zawodowych poza
normalnymi godzinami pracy, nie jest przypadkowe, a określenie „poza normalnymi
godzinami pracy” nie oznacza wykonywania pracy ponad obowiązującą pracownika
przeciętną tygodniową normę czasu pracy. W ten sposób ustawodawca, nie
zmieniając definicji dyżuru medycznego (taka sama obowiązywała przed 1 stycznia
2008 r., a więc wówczas, gdy czas dyżuru medycznego nie podlegał wliczeniu do
czasu pracy), nadał jej inne znaczenie. Niespójność między możliwością
planowania dyżuru w normatywnym czasie pracy (art. 95 ust. 4 ustawy o
działalności leczniczej i art. 32j ust. 3 ustawy o z.o.z.) i jednoczesną niemożliwością
jego pełnienia w normalnych godzinach pracy (art. 95 ust. 2 ustawy o działalności
leczniczej i art. 18d ust. 1 pkt 4 ustawy o z.o.z.) staje się sprzecznością pozorną,
gdy przyjmie się, że normalnymi godzinami pracy lekarza są wyznaczone mu w
harmonogramie do przepracowania w ramach konkretnej doby (odpowiadające
dobowej normie czasu pracy), a dyżurem medycznym ten czas, który przypada
poza tak określonymi normalnymi godzinami pracy. Przepis art. 95 ust. 4 ustawy o
działalności leczniczej (art. 32j ust. 3 ustawy o z.o.z.) stanowi o możliwości
planowania dyżuru medycznego w ramach przeciętnej tygodniowej normy czasu
(również w zakresie przekraczającym tę normę), a nie w ramach normalnych
godzin pracy, czy w zakresie przekraczającym normalne godziny pracy, wobec
czego nie ma podstaw do utożsamiania tych dwóch pojęć (przeciętnej tygodniowej
normy czasu pracy i normalnych godzin pracy). Normalnymi godzinami pracy są
przypadające do przepracowania w danej dobie według harmonogramu
(odpowiadające dobowej normie czasu pracy), choćby po ich zsumowaniu w
okresie rozliczeniowym okazało się, że tak obliczony czas pracy nie sięga
obowiązującej pracownika przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy. Praca poza
tak określonymi normalnymi godzinami pracy lekarza jest dyżurem medycznym,
który wynagradzany jest według innych zasad niż praca w normalnych godzinach, z
7
uwzględnieniem tego, że przepisy ustawy o działalności leczniczej (poprzednio
ustawy o z.o.z.), w zakresie, w jakim regulują czas pracy pracowników zakładów
opieki zdrowotnej, mają charakter przepisów szczególnych w stosunku do
unormowań Kodeksu pracy o czasie pracy. Relacja między tymi unormowaniami
układa się w myśl ogólnych zasad rządzących stosunkiem przepisów szczególnych
do przepisów ogólnych. Dlatego też w zakresie zasad wynagradzania za czas
dyżuru medycznego ustawodawca w art. 95 ust. 5 ustawy o działalności leczniczej
(poprzednio art. 32j ust. 4 ustawy o z.o.z. w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia
2008 r.) nakazuje jedynie odpowiednio stosować reguły określone w art. 1511
§ 1-3
k.p. W literaturze przedmiotu wskazuje się, że „o odpowiednim stosowaniu”
przepisu mówimy wówczas, gdy sama norma prawna nakazuje nam zastosować
przepis prawny lub przepisy prawne należące do innej instytucji prawnej. Użycie w
tym kontekście formuły, która mówi o odpowiednim stosowaniu przepisu, nakazuje
interpretatorowi uwzględnienie ewentualnych różnic między instytucjami, do których
należy przepis odsyłający i przepis odesłania (por. L. Morawski, Wykładnia w
orzecznictwie sądów, s. 294). Odpowiednie stosowanie przepisów oznacza zatem
możliwość ich modyfikowania ze względu na szczególne właściwości danego
stosunku prawnego.
Z art. 95 ust. 4 ustawy o działalności leczniczej (art. 32j ust. 3 ustawy o
z.o.z.) wynika, że planowanie pracy w ramach dyżuru medycznego jest związane z
przeciętną tygodniową normą czasu pracy, a nie z normą dobową, czego
konsekwencją musi być stwierdzenie, że i rozliczanie czasu pracy w ramach
pełnienia tego dyżuru musi odnosić się do przeciętnej tygodniowej normy czasu, a
nie do normy dobowej, co należy uwzględnić przy odpowiednim stosowaniu do
obliczania wynagrodzenia za czas pełnienia dyżuru medycznego art. 1511
§ 1 – 3
k.p. Inaczej rzecz ujmując, czas pracy w ramach pełnienia dyżuru medycznego w
obowiązującym okresie rozliczeniowym dla obliczenia należnego wynagrodzenia
powinien być zestawiony z obowiązującą pracownika przeciętną tygodniową normą
czasu pracy, przy wyróżnieniu tych godzin dyżuru, które jedynie dopełniają czas
pracy do tej przeciętnej tygodniowej normy, albowiem sposób ich wynagradzania
jest inny niż tych godzin dyżuru medycznego, które przekraczają przeciętną
tygodniową normę czasu pracy.
8
Wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych obejmuje dwa
elementy: normalne wynagrodzenie za pracę oraz dodatek za pracę w godzinach
nadliczbowych (art. 1511
§ 1 k.p.). Za każdą godzinę pracy nadliczbowej
pracownikowi należy więc przede wszystkim wypłacić jego normalną stawkę
godzinową, stanowiącą dopłatę z tytułu świadczenia pracy w wymiarze wyższym
niż pierwotnie ustalony. W tym zakresie wynagrodzenie za pracę w godzinach
nadliczbowych jest więc ekwiwalentem za pracę wykonywaną poza obowiązującą
pracownika normą czasu pracy. Takie normalne wynagrodzenie wraz z dodatkiem
przysługuje więc lekarzowi za każdą godzinę dyżuru medycznego
przekraczającego obowiązującą go przeciętną tygodniową normę czasu pracy. Nie
ma jednak podstaw do stwierdzenia, że identycznie powinno być obliczane
wynagrodzenie za pracę w ramach dyżuru medycznego dopełniającego czas pracy
do obowiązującej pracownika przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy. Jak już
bowiem powiedziano, normy czasu pracy rozumiane są jako normy nakładu pracy
pracownika, któremu odpowiada umówione wynagrodzenie za pracę. Podobnie
rzecz się ma z wynagrodzeniem lekarza przewidzianym umową o pracę.
Odpowiada ono nakładowi pracy lekarza w obowiązujących go normach czasu
pracy. Za część dyżuru medycznego jedynie uzupełniającą obowiązującą lekarza
przeciętną tygodniową normę czasu pracy otrzymuje on zatem normalne
wynagrodzenie w stawce określonej umową. Skoro zatem ta część dyżuru
medycznego jest już wynagrodzona ekwiwalentnym do rozmiaru wykonywanej
pracy świadczeniem w postaci normalnego wynagrodzenia, to odpowiednie
stosowanie przepisów art. 1511
§ 1 – 3 k.p. nie może oznaczać konieczności
„podwojenia” tego normalnego wynagrodzenia, lecz jedynie obowiązek wypłacania
za godziny dyżuru dopełniające czas pracy lekarza do obowiązującej go przeciętnej
normy tygodniowej dodatków, przy odpowiednim stosowaniu do ich obliczania
art. 1511
§ 1 – 3 k.p.
W ocenie Sądu Najwyższego w składzie powiększonym w świetle
obowiązujących przepisów ustawy o działalności leczniczej (poprzednio ustawy o
z.o.z. w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 2008 r.) nie ma możliwości
stwierdzenia, że wyznaczenie dyżurów medycznych może doprowadzić do sytuacji
wyłączenia możliwości „wykonywania pracy w pełnym wymiarze normalnego czasu
9
pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym”. Dopuszczalne jest bowiem dopełnienie
dyżurem medycznym czasu pracy lekarza do obowiązującej go przeciętnej
tygodniowej normy czasu pracy. Nie występuje więc problem nabycia prawa do
wynagrodzenia „za czas nieprzepracowany w nominalnym czasie pracy”, lecz
jedynie sposobu wynagradzania za pracę w ramach pełnienia dyżuru medycznego
dopełniającego czas pracy lekarza do obowiązującej go przeciętnej tygodniowej
normy czasu pracy.
Stosownie do art. 39817
§ 2 k.p.c., uchwała powiększonego składu Sądu
Najwyższego jest w danej sprawie wiążąca. Tym się kierując Sąd Najwyższy uznał,
że skarga kasacyjna strony pozwanej ma usprawiedliwione podstawy i na
podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. orzekł jak w sentencji. O kosztach postępowania
kasacyjnego rozstrzygnięto po myśli art. 108 § 2 k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c.