Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 100/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 18 lutego 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Grzegorz Misiurek (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Barbara Myszka
SSA Jacek Grela
w sprawie z powództwa B. K.
przeciwko Syndykowi Masy Upadłości Spółdzielni Mieszkaniowej D.
w upadłości likwidacyjnej w W.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 18 lutego 2015 r.,
skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Okręgowego w W.
z dnia 2 lipca 2013 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu w W. do ponownego rozpoznania
i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Sąd Rejonowy w W. wyrokiem z dnia 9 listopada 2011 r. oddalił powództwo
B. K. przeciwko Syndykowi masy upadłości Spółdzielni Mieszkaniowej D. w W.
w upadłości likwidacyjnej o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli
o ustanowieniu i przeniesieniu na rzecz powódki prawa odrębnej własności lokalu
o powierzchni użytkowej 70,32 m2
, położonego w W. przy ulicy B. 28, oznaczonego
numerem 10, wraz z przynależną komórką nr 10 o powierzchni 2,57 m2
, z którego
własnością jest związany udział w częściach wspólnych nieruchomości, w tym w
miejscach postojowych w garażu wielostanowiskowym. Podstawę tego
rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia i wnioski.
Powódce przysługuje – znajdujące się w zasobach Spółdzielni
Mieszkaniowej D. - spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego nr 10,
położonego w budynku przy ulicy B. 28, o powierzchni 70,32 m2
, do którego
przynależy komórka nr 10 o powierzchni 2,57 m2
oraz miejsce postojowe w garażu
wielostanowiskowym w tym samym budynku. Budynek ten został wzniesiony przy
wykorzystaniu środków Krajowego Funduszu Mieszkaniowego.
Powódka kilkakrotnie zwracała się do Spółdzielni z wnioskami
o przekształcenie spółdzielczego lokatorskiego prawa do opisanego wyżej lokalu
i miejsca postojowego w odrębną własność, jednak w odpowiedzi otrzymała pisma
z dnia 23 grudnia 2009 r. i z dnia 11 sierpnia 2010 r. informujące, że przeszkodę do
uwzględnienia tych wniosków stanowi wybudowanie budynku przy wsparciu
finansowym Krajowego Funduszu Mieszkaniowego.
Sąd Rejonowy uznał, że powódka nie spełniła przesłanki przewidzianej w art.
12 ust. 1 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (tekst
jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1116; dalej: „u.s.m.”), warunkującej
ustanowienie na jej rzecz odrębnej własności lokalu, gdyż nie wykazała, iż nie
zalega z opłatami związanymi z eksploatacją i utrzymaniem nieruchomości
w części przypadającej na jej lokal, mimo podniesienia przez stronę pozwaną
stosownego zarzutu.
3
Niezależnie o tego Sąd Rejonowy stwierdził, iż powództwo nie może być
uwzględnione z uwagi na treść art. 121
ust. 2 w związku z art. 541
ust. 1 u.s.m. oraz
art. 15e ust. 2 ustawy z dnia 26 października 1995 r. o niektórych formach
popierania budownictwa mieszkaniowego (tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr 98, poz.
1070; dalej: „u.f.p.b.m.”), wyłączających możliwość wyodrębnienia na własność
lokali wybudowanych przy wykorzystaniu kredytu udzielonego przez Bank
Gospodarstwa Krajowego ze środków Krajowego Funduszu Mieszkaniowego.
Sąd Okręgowy w W. wyrokiem zaskarżonym skargą kasacyjną oddalił
apelację powódki od wyroku Sądu Rejonowego. Podzielając ustalenia faktyczne
przyjęte za podstawę zaskarżonego wyroku, zwrócił uwagę, że art. 121
ust. 2 u.s.m.
został - z dniem 11 października 2011 r. - uchylony przez art. 2 pkt 2 ustawy z dnia
19 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy o niektórych formach popierania budownictwa
mieszkaniowego oraz ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych (Dz. U. Nr 201, poz.
1180) i nie mógł stanowić podstawy rozstrzygnięcia. Zgodził się natomiast z oceną,
że powództwo podlegało oddaleniu na podstawie art. 15e ust. 2 u.f.p.b.m. Wskazał
również na treść art. 17 ust. 3 ustawy z dnia 2 kwietnia 2009 r. o zmianie ustawy o
poręczeniach i gwarancjach udzielanych przez Skarb Państwa oraz niektóre osoby
prawne, ustawy o Banku Gospodarstwa Krajowego oraz niektórych innych ustaw
(Dz. U. Nr 65, poz. 545), zgodnie z którym lokale mieszkalne wybudowane przy
wykorzystaniu kredytu udzielonego spółdzielni mieszkaniowej na przedsięwzięcia
mające na celu budowę lokali mieszkalnych na wynajem lub w celu ustanowienia
spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu – na podstawie wniosków złożonych
do Banku Gospodarstwa Krajowego do dnia 30 września 2009 r. – nie mogą być,
pod rygorem nieważności, wyodrębnione na własność i nie może być dla nich
ustanowione spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu.
W skardze kasacyjnej, opartej na obu podstawach określonych w art. 3983
§ 1 k.p.c., powódka wniosła o uchylenie wyroku Sądu Okręgowego, ewentualnie –
również wyroku Sądu Rejonowego i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania.
W ramach pierwszej podstawy kasacyjnej zarzuciła naruszenie art. 15e ust.
2 u.p.f.b.m. przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie polegające na
4
uznaniu, że przepis ten jest identyczny z treścią uchylonego art. 121
ust. 2 u.s.m.
oraz art. 2 ust. 4 ustawy o własności lokali (dalej: „u.w.l.”) przez przyjęcie,
że miejsce garażowe może być przynależnością lokalu pomimo tego, że – zgodnie
z treścią tego przepisu – przynależnością może być garaż.
Podstawę naruszenia przepisów postepowania skarżąca wypełniła zarzutami
obrazy art. 378 § 1 k.p.c. przez nierozpoznanie sprawy w granicach apelacji
i pominięcie zarzutów braku rozstrzygnięcia co do udziału w częściach wspólnych
nieruchomości, tj. miejsca postojowego w garażu wielostanowiskowym oraz
nieważności postepowania wynikającej z pozbawienia powódki możności obrony
swoich praw wskutek uniemożliwienia jej zapoznania się z pismem strony pozwanej
doręczonym na rozprawie poprzedzającej wydanie wyroku i odniesienia się do
treści tego pisma, art. 328 w związku z art. 391 § 1 przez niewyjaśnienie podstawy
faktycznej i prawnej wyroku w zakresie odmowy rozstrzygnięcia w kwestii udziału
w częściach wspólnych nieruchomości, art. 381 w związku z art. 227 k.p.c. przez
pominięcie dowodów powołanych w apelacji, art. 5 k.p.c. przez zaniechanie
udzielenia powódce pouczeń co do celowości podjęcia czynności procesowych
i o prawie złożenia wniosku o ustanowienie pełnomocnika z urzędu oraz art. 386
§ 4 k.p.c. przez jego niezastosowanie pomimo nierozpoznania przez Sąd pierwszej
instancji żądania odnoszącego się do części wspólnych nieruchomości.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skardze kasacyjnej nie można odmówić słuszności, chociaż nie wszystkie
podniesione w niej zarzuty zasługiwały na uwzględnienie.
Nieważność postępowania występuje wtedy, gdy strona postępowania
wbrew swej woli zostaje faktycznie pozbawiona możności działania
w postępowaniu lub jego istotnej części. Stwierdzenie, czy taki stan nastąpił,
wymaga rozważenia, czy w konkretnej sprawie nastąpiło naruszenie przepisów
procesowych, czy uchybienie to miało wpływ na możność działania strony oraz czy
- pomimo zaistnienia tych dwóch przesłanek - strona mogła bronić swoich praw.
Tylko przy kumulatywnym spełnieniu tych wszystkich przesłanek można mówić
o pozbawieniu strony możliwości obrony swoich praw, skutkującym nieważnością
postępowania (art. 379 pkt 5 k.p.c.). W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje
5
się, że niedoręczenie stronie odpisu pisma procesowego przeciwnika z reguły nie
pozbawia strony możliwości obrony jej praw i nie powoduje nieważności
postępowania, skoro pozbawienie takie następuje jedynie wtedy, gdy z winy sądu
albo strony przeciwnej, strona w ogóle nie mogła działać i nie miała możliwości
podjęcia przed sądem obrony swoich praw (zob. m.in. wyrok z dnia 25 lipca 2003 r.,
I PK 330/02, nie publ. oraz postanowienie z dnia 23 października 2002 r., II CKN
463/01, nie publ.).
Skarżąca, formułując zarzut nieuwzględnienia przez Sąd Okręgowy
nieważności postepowania, nie podjęła próby wykazania, że wytknięte uchybienie
Sądu Rejonowego istotnie pozbawiło ją możności działania w toku całego
postepowania lub jego istotnej części; nie sprecyzowała nawet okoliczności
podniesionych w piśmie procesowym strony pozwanej, do których chciała, a nie
mogła ustosunkować się i nie wskazała ich znaczenia dla prezentowanego przez
nią w sprawie stanowiska. Sąd Najwyższy nie jest uprawniony do rekonstruowania
argumentów i intencji, którymi kierowała się strona podnosząc określone zarzuty.
Nieważność postępowania, uwzględniana przez sąd drugiej instancji
z urzędu lub na zarzut strony, stanowi uzasadnioną podstawę skargi kasacyjnej
jedynie wtedy, gdy miała znaczenie dla wyniku sprawy przed sądem drugiej
instancji (zob. por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 21 listopada 1997 r., I CKN
825/97, OSNP 1998, Nr 5, poz. 81; z dnia 10 lutego 1998 r., II CKN 600/97, OSP
1999, Nr 3, poz. 58; z dnia 18 stycznia 2005 r., II PK 151/04, OSNP 2005, Nr 17,
poz. 262; z dnia 23 czerwca 2009 r., III UK 16/09 nie publ. oraz z dnia 13 lipca 2011
r., I UK 11/11, nie publ.). Sposób zredagowania przez skarżąca zarzutu naruszenia
art. 378 § 1 w związku z art. 379 pkt 5 k.p.c. uniemożliwił przeprowadzenie takiej
oceny.
W podobny - wadliwy - sposób sformułowane zostały zarzuty naruszenia art.
381 w związku z art. 227 k.p.c. oraz art. 5 k.p.c. Skarżąca nie wskazała ani
pominiętych przez Sąd drugiej instancji dowodów, ani faktów istotnych dla
rozstrzygnięcia sprawy, które miały być wykazane tymi dowodami; nie
skonkretyzowała również czynności procesowych, o których potrzebie podjęcia nie
została pouczona przez Sąd drugiej instancji i nie przytoczyła okoliczności
6
uzasadniających celowość ustanowienia dla niej profesjonalnego pełnomocnika
procesowego. Zarzuty dotknięte tymi wadami nie mogły zatem zostać poddane
badaniu w ramach kontroli kasacyjnej zaskarżonego wyroku.
Chybiony wreszcie okazał się zarzut obrazy art. 328 § 2 w związku z art. 391
§ 1 k.p.c. W orzecznictwie Sądu Najwyższego zostało już wyjaśnione,
że wadliwość uzasadnienia orzeczenia sądu drugiej instancji może stanowić
usprawiedliwioną podstawę skargi kasacyjnej tylko wtedy, gdy uzasadnienie to nie
zawiera wszystkich koniecznych elementów, bądź zawiera tak kardynalne braki,
które uniemożliwiają kontrolę kasacyjną.
W świetle argumentów przytoczonych przez Sąd Okręgowy w uzasadnieniu
zaskarżonego wyroku, nie ulega wątpliwości, że oddalenie powództwa w zakresie
żądania odnoszącego się do części wspólnych nieruchomości podyktowane zostało
przyjętą koncepcją rozstrzygnięcia. Oczywistym jest, że skoro żądanie
ustanowienia odrębnej własności lokalu zostało uznane za bezzasadne, to nie
mogło jednocześnie być uwzględnione żądanie dotyczące, związanego z tym
prawem, udziału w nieruchomości wspólnej. Ocena trafności tego stanowiska nie
podlega kontroli w płaszczyźnie art. 328 § 2 k.p.c.
Odniesienie się do pozostałych zarzutów wypełniających podstawę
kasacyjną naruszenia przepisów postepowania wymaga przeprowadzenia oceny
trafności - przyjętego za podstawę zaskarżonego wyroku - zapatrywania,
iż powództwo nie mogło zostać uwzględnione z uwagi na przeszkody wskazane
w art. 15e ust. 2 u.f.p.b.m. i art. 17 ust. 3 ustawy z dnia 2 kwietnia 2009 r.
Stanowisko to – co trafnie zarzuciła skarżąca – budzi istotne zastrzeżenia.
Należy zauważyć, że - w świetle ugruntowanego stanowiska Sądu
Najwyższego – odwołanie się przez ustawodawcę w powołanych przepisach do
pojęcia lokali mieszkalnych, a nie całych budynków, nakazuje uznać, iż decydujące
znaczenie dla określenia granic zakazu wyodrębnienia własności lub ustanowienia
własnościowego prawa do lokalu ma nie wybudowanie budynku, lecz konkretnego
lokalu mieszkalnego przy wykorzystaniu kredytu pochodzącego ze środków
Krajowego Funduszu Mieszkaniowego. Przyjęcie takiego rozwiązania ma na celu
wyłączenie uprawnienia do przekształcenia spółdzielczego lokatorskiego prawa do
7
lokalu w prawo własnościowe lub ustanowienie odrębnej własności lokalu
w stosunku do osób, które nie pokryły pełnych kosztów wybudowania lokalu; jeżeli
zatem określony lokal mieszkalny nie został wybudowany przy wykorzystaniu
takiego kredytu, to nie ma przeszkód prawnych, aby mógł stać się przedmiotem
odrębnej własności (zob. wyroki: z dnia 26 stycznia 2011 r., II CSK 366/10, nie
publ.; z dnia 8 kwietnia 2011 r., II CSK 515/10, nie publ.; z dnia 8 listopada 2012 r.,
I CSK 49/12, OSNC 2013, nr 6, poz. 76 i z dnia 6 marca 2014 r., V CSK 194/13,
nie publ.).
Ocena zasadności żądania powódki wymagała zatem – co umknęło uwadze
Sądu Okręgowego – dokonania jednoznacznego ustalenia, czy objęty nim lokal
został wybudowany przy wykorzystaniu wskazanych wyżej preferencyjnych źródeł
finansowania. Brak stanowczych ustaleń w tym zakresie usprawiedliwia zarzut
naruszenia art. 15e ust. 2 u.f.p.b.m. przez jego niewłaściwe zastosowanie; nie
pozwala również skutecznie odeprzeć zarzutów podważających zasadność
rozstrzygnięcia oddalającego żądanie odnoszące się do części wspólnych
nieruchomości.
Na uwzględnienie nie zasługiwał natomiast zarzut naruszenia art. 2 ust. 4
u.w.l., gdyż - wbrew odmiennemu twierdzeniu skarżącej – Sąd Okręgowy nie
wyraził poglądu, że miejsce postojowe w garażu wielostanowiskowym stanowi
przynależność w rozumieniu tego przepisu.
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. orzekł,
jak w sentencji.