Uchwała

III CZP 110/14

Powołane przepisy:

  1. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 1964 r. Nr 43 poz. 296 - art. 111 § 1 pkt 2, art. 390 § 1, art. 397 § 2) Przejdź do ustawy w dzienniku ustaw
  2. Obwieszczenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 31 stycznia 1961 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy z dnia 30 grudnia 1950 r. - Przepisy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 1961 r. Nr 10 poz. 57 - art. 1, art. 2) Przejdź do ustawy w dzienniku ustaw
  3. Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 21 stycznia 2002 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2002 r. Nr 9 poz. 88 - art. 5) Przejdź do ustawy w dzienniku ustaw
  4. Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 27 maja 2014 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2014 r. Nr 0 poz. 1025 - art. 2 ust. 2) Przejdź do ustawy w dzienniku ustaw
  5. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe w dniu 2 kwietnia 1997 r., przyjęta przez Naród w referendum konstytucyjnym w dniu 25 maja 1997 r., podpisana przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 16 lipca 1997 r. (Dz. U. z 1997 r. Nr 78 poz. 483 - art. 71, art. 72) Przejdź do ustawy w dzienniku ustaw

Dodatkowe informacje:

Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 110/14
UCHWAŁA
Dnia 26 lutego 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
Prezes SN Tadeusz Ereciński (przewodniczący)
SSN Jacek Gudowski (sprawozdawca)
SSN Karol Weitz
Protokolant Katarzyna Bartczak
w sprawie z powództwa C. B.
przeciwko J. B.
o uchylenie obowiązku alimentacyjnego,
po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym
w dniu 26 lutego 2015 r.
zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Okręgowy w K.
postanowieniem z dnia 21 listopada 2014 r.,
"Czy w sprawach o uchylenie (wygaśnięcie, ustalenie nieistnienia)
obowiązku alimentacyjnego strona pozwana jest z mocy ustawy
zwolniona od ponoszenia kosztów sądowych?"
podjął uchwałę:
W sprawie o ustalenie nieistnienia obowiązku
alimentacyjnego pozwany nie ma obowiązku uiszczenia kosztów
sądowych.
2
UZASADNIENIE
Powództwo C. B. o ustalenie nieistnienia obowiązku alimentacyjnego (o
uchylenie obowiązku alimentacyjnego) skierowane przeciwko J. B. zostało
oddalone wyrokiem Sądu Rejonowego w O. z dnia 12 sierpnia 2014 r. Zawarte w
tym wyroku postanowienie o kosztach procesu pozwana zaskarżyła zażaleniem, a
przy jego rozpoznawaniu powstało - przytoczone na wstępie - zagadnienie prawne,
przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia na podstawie art. 390 § 1
w związku z art. 397 § 2 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Koszty sądowe w sprawach cywilnych są elementem systemu prawa
publicznego, stanowiącym instrument polityki państwa służący regulowaniu relacji
stron stosunków procesowych oraz - w szerszym ujęciu - stymulowaniu decyzji
jednostek dotyczących sposobu prowadzenia swoich interesów i doboru środków
ich ochrony. Spełniają kilka ważnych funkcji, wśród których - poza funkcją fiskalną
i organizacyjną - jest ważna funkcja społeczna, polegająca na racjonalizowaniu
zakresu ochrony prawnej (por. np. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia
7 września 2004 r., P 4/2004, OTK-A Zb. Urz. 2004, nr 8, poz. 81, oraz uchwały
Sądu Najwyższego z dnia 26 listopada 1992 r., III CZP 143/92, OSNCP 1993, nr 5,
poz. 78, i z dnia 19 kwietnia 2007 r., III CZP 6/07, OSNC 2007, nr 11, poz. 167).
W związku z tym w prawodawstwie od wielu dziesięcioleci ugruntowana jest zasada,
że we wszystkich sprawach, od każdego pisma wnoszonego do sądu, pobiera się
opłaty sądowe (art. 1 i 2 ustawy z dnia 30 grudnia 1950 r. - Przepisy o kosztach
sądowych w sprawach cywilnych, jedn. tekst: Dz.U. z 1961 r. Nr 10, poz. 57 ze zm.,
art. 5 ustawy z dnia 13 czerwca 1967 r. o kosztach sądowych w sprawach
cywilnych, jedn. tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 9, poz. 88 ze zm., oraz - współcześnie -
art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach
cywilnych, jedn. tekst: Dz.U. z 2014 r., poz. 1025 ze zm. - dalej: „u.k.s.c.”;
por. także np. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 31 lipca 1972 r., III CZP 93/71,
OSNCP 1973, nr 4, poz. 54).
3
Obowiązek uiszczania opłat nie ma jednak charakteru bezwzględnego;
prawodawca, kierując się różnymi motywami, zazwyczaj głęboko uzasadnionymi
aksjologicznie, udziela zwolnień od kosztów, które mają charakter ustawowy -
podmiotowy lub przedmiotowy - albo jurysdykcyjny; wynikają wówczas z decyzji
sądowej podejmowanej na wniosek i dotyczą, w określonym zakresie, konkretnej
osoby, występującej w konkretnej sprawie.
Katalog ustawowych zwolnień od kosztów sądowych został przewidziany
w art. 96 u.k.s.c.; zgodnie z ust. 1 pkt 2 tego przepisu, nie ma obowiązku uiszczenia
kosztów sądowych strona dochodząca roszczeń alimentacyjnych oraz strona
pozwana w sprawie o obniżenie alimentów. Ustanawiając to zwolnienie,
prawodawca zmierzał do uprzywilejowania osób uprawnionych do alimentacji,
które zresztą przejawia się także w innych dziedzinach prawa; ustawowe
zwolnienie od kosztów ułatwia tym osobom jak najszybsze i jak najbardziej
skuteczne uzyskanie od osób zobowiązanych niezbędnych środków utrzymania.
W tym wypadku funkcja społeczna kosztów sądowych wyprzedza funkcję fiskalną,
co ma także mocne uzasadnienie konstytucyjne (art. 71 i 72 Konstytucji RP; por.
także np. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 29 stycznia
1954 r. - zasada prawna - I C 3074/52, OSN 1955, nr 4, poz. 68).
W związku z tym nie może być wątpliwości, że przewidziane w omawianym
przepisie uprzywilejowanie obejmuje wszystkie osoby uprawnione do alimentów,
a więc zarówno te, które dochodzą roszczeń alimentów, jak i te, przeciwko którym
wytoczono powództwo zmierzające do ograniczenia lub zniesienia ich uprawnienia,
nie ma bowiem żadnych racji społecznych lub aksjologicznych uzasadniających
jakiekolwiek ich różnicowanie. W judykaturze, przy pełnym poparciu piśmiennictwa,
dawno już zresztą wyjaśniono, że używane w tekstach normatywnych
sformułowanie „dochodzenie roszczeń alimentacyjnych” obejmuje także formę
bierną tego zachowania, tj. opozycję przeciwko akcji zmierzającej do ograniczenia
lub odebrania uprawnień alimentacyjnych. W obu sytuacjach racje przemawiające
za uprzywilejowaniem osób uprawnionych do alimentacji oraz uzasadniające ich
obronę socjalną są identyczne (por. np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
28 stycznia 1966 r., III CR 356/65, OSNCP 1966, nr 10, poz. 176).
4
Zagadnienie przedstawione do rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie ma
źródło w niezbyt jasnej stylizacji art. 96 ust. 1 pkt 2 u.k.s.c., wymieniono w nim
bowiem - obok strony dochodzącej roszczeń alimentacyjnych – stronę pozwaną
o obniżenie alimentów, pomijając natomiast, przynajmniej w warstwie werbalnej,
stronę pozwaną w sprawach o ustalenie nieistnienia obowiązku alimentacyjnego,
określanych niekiedy niezbyt precyzyjnie jako sprawy o uchylenie lub wygaśnięcie
tego obowiązku. Tej stylizacji - w świetle przedstawionych argumentów
aksjologicznych, systemowych i funkcjonalnych - nie można jednak przypisywać
decydującego znaczenia, jest bowiem oczywiste, że wszystkie te argumenty
w jednakowym stopniu przemawiają za objęciem ustawowym zwolnieniem
od ponoszenia kosztów sądowych również osób uprawnionych do alimentów,
przeciwko którym wytoczono powództwo o ustalenie nieistnienia obowiązku
alimentacyjnego.
Do identycznych wniosków prowadzi także wykładnia logiczna; skoro
nie ponosi opłaty pozwany, którego prawo do alimentów jest kwestionowane
częściowo (żądanie obniżenia alimentów), to tym bardziej nie można obciążać
obowiązkiem jej poniesienia pozwanego, którego prawo do alimentacji zostało
zakwestionowane w całości (żądanie ustalenia nieistnienia obowiązku
alimentacyjnego). Podobny pogląd, zachowujący aktualność, został wyrażony przez
Sąd Najwyższy jeszcze pod rządem nieobowiązującego już art. 111 § 1 pkt 2 k.p.c.
(por. postanowienie z dnia 25 września 1997 r., I CKU 109/97, nie publ.).
Z tych względów podjęto uchwałę, jak na wstępie (art. 390 § 1 k.p.c.).
Kontakt: saos_malpka_saos_kropka_org_kropka_pl | Wersja SAOS: 0.9.13