Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UO 2/14
POSTANOWIENIE
Dnia 18 marca 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (przewodniczący)
SSN Katarzyna Gonera (sprawozdawca)
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska
w sprawie z odwołania M. P.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o rentę z tytułu niezdolności do pracy w związku z wypadkiem przy pracy
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 18 marca 2015 r.,
skargi ubezpieczonego o wznowienie postępowania zakończonego
postanowieniem Sądu Najwyższego
z dnia 27 listopada 2013 r., sygn. akt I UZ 35/13,
odrzuca skargę.
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy w P. wyrokiem z 25 stycznia 2012 r., oddalił odwołanie
ubezpieczonego M. P. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z 14 marca
2011 r. odmawiającej ubezpieczonemu prawa do renty z tytułu niezdolności do
pracy w związku z wypadkiem przy pracy. Przyczyną oddalenia odwołania było
ustalenie przez Sąd Okręgowy, że ubezpieczony nie jest niezdolny do pracy w
związku z wypadkiem przy pracy, ponieważ stwierdzone u niego schorzenia nie
powodują ani całkowitej, ani choćby częściowej niezdolności do pracy w związku z
wypadkiem przy pracy.
Apelację od powyższego wyroku wniósł ubezpieczony.
2
Sąd Apelacyjny wyrokiem z 8 stycznia 2013 r., oddalił apelację
ubezpieczonego. W uzasadnieniu wyroku Sąd Apelacyjny stwierdził, że nie ma
podstaw prawnych do zachowania renty z tytułu niezdolności do pracy przez osobę,
która nie odzyskała zdolności do pracy, nawet gdy miała wcześniej przyznane
prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy na stałe decyzją organu rentowego, a
nawet wyrokiem sądu. Zgodnie z art. 101 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, prawo do świadczeń ustaje, gdy ustanie
którykolwiek z warunków wymaganych do uzyskania tego prawa. Dlatego organ
rentowy był uprawniony do wydania decyzji o odmowie przyznania prawa do renty
wypadkowej (renty z tytułu niezdolności do pracy w związku z wypadkiem przy
pracy), wobec ustania prawa do tego świadczenia z powodu ustąpienia
niezdolności do pracy pozostającej w związku z wypadkiem przy pracy.
Skargę kasacyjną od tego wyroku wniósł w imieniu ubezpieczonego jego
pełnomocnik.
Postanowieniem z 27 listopada 2013 r., w sprawie I UK 218/13, Sąd
Najwyższy odmówił przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania.
W dniu 18 lutego 2013 r. ubezpieczony wniósł do Sądu Apelacyjnego skargę
o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu
Apelacyjnego […], opierając skargę na podstawie art. 403 § 2 k.p.c. Skarżący
powołał się na treść dwóch zaświadczeń lekarskich, które miały – jego zdaniem –
wykazywać trwałość zmian pourazowych w związku z wypadkiem przy pracy oraz
wadliwość opinii biegłych wydanych w sprawie prawomocnie zakończonej
wyrokiem Sądu Apelacyjnego.
Postanowieniem z 12 czerwca 2013 r., Sąd Apelacyjny odrzucił skargę o
wznowienie postępowania na podstawie art. 410 § 1 k.p.c. W uzasadnieniu tego
postanowienia Sąd Apelacyjny przypomniał, że postępowanie może być wznowione
na podstawie art. 403 § 2 k.p.c. w razie późniejszego wykrycia takich okoliczności
faktycznych lub środków dowodowych, które mogłyby mieć wpływ na wynik sprawy,
a z których strona nie mogła skorzystać w poprzednim postępowaniu. Nie stanowi
podstawy wznowienia postępowania ani środek dowodowy powstały po wydaniu
zaskarżonego orzeczenia, ani istniejący przed jego wydaniem i znany stronie w
poprzednim postępowaniu. Nowymi dowodami w przedmiotowej sprawie miały być
3
dwa zaświadczenia lekarskie – jedno z 19 listopada 2010 r., drugie z 26 maja 2010
r. Skarżący twierdził, że z zaświadczeń tych wynikają trwałe zmiany pourazowe
powstałe w związku z wypadkiem przy pracy, które nie zostały wzięte pod uwagę
przez opiniujących biegłych w postępowaniu objętym skargą o wznowienie
postępowania. Sąd Apelacyjny zauważył, że obydwa te zaświadczenia znajdują się
w aktach sprawy zakończonej prawomocnym wyrokiem, którego dotyczy skarga o
wznowienie postępowania. Oznacza to, że dowody te były znane w toku
postępowania sądowego i tym samym żadną miarą nie mogą być uznane za nowe
środki dowodowe w rozumieniu art. 403 § 2 k.p.c. Zaświadczenia te były znane
biegłym wydającym opinie w prawomocnie zakończonym postępowaniu, dlatego
wynikające z nich informacje dotyczące stanu zdrowia skarżącego nie stanowią
nowych okoliczności.
Zażalenie na powyższe postanowienie o odrzuceniu skargi wniósł
ubezpieczony.
Postanowieniem z 27 listopada 2013 r., w sprawie I UZ 35/13, Sąd
Najwyższy oddalił zażalenie, przypominając, że w utrwalonym orzecznictwie
jednolicie przyjmuje się, że istniejące przed wydaniem prawomocnego wyroku i
znane stronie środki dowodowe, z których strona nie skorzystała lub nienależycie je
wykorzystała w poprzednim postępowaniu, nie stanowią podstawy wznowienia
postępowania z art. 403 § 2 k.p.c.
W piśmie, które wpłynęło do Sądu Najwyższego 27 października 2014 r.
pełnomocnik ubezpieczonego M. P. wniósł o wznowienie postępowania
zakończonego prawomocnym postanowieniem Sądu Najwyższego z 27 listopada
2013 r., w sprawie I UZ 35/13.
Jako podstawę wznowienia postępowania pełnomocnik skarżącego wskazał
art. 1, 10, 13 i 6 „Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wartości”
(prawdopodobnie chodzi o Konwencję o ochronie praw człowieka i podstawowych
wolności sporządzoną w Rzymie 4 listopada 1950 r., Dz.U. z 1993 r. Nr 61,
poz. 284) w związku z art. 401 § 2 k.p.c. (prawdopodobnie chodzi o art. 401 pkt 2
k.p.c.).
W uzasadnieniu skargi o wznowienie postępowania pełnomocnik skarżącego
podał, że 8 stycznia 2014 r. skarżący otrzymał „postanowienie o odrzuceniu
4
zażalenia o wznowienie postępowania” (prawdopodobnie chodzi o odpis
postanowienia Sądu Najwyższego z 27 listopada 2013 r., I UZ 35/13, oddalającego
zażalenie na postanowienie Sądu Apelacyjnego z 12 czerwca 2013 r., odrzucające
skargę o wznowienie postępowania). Skarżący podniósł, że rozstrzygnięcie Sądu
nie uwzględniało podstawowego w sprawie elementu, a mianowicie, że od chwili
„rzekomego badania” przez komisję ZUS, tj. od 20 grudnia 2010 r., do 9 kwietnia
2013 r. skarżący był bezprawnie aresztowany. Zgodnie z orzeczeniem Sądu
Apelacyjnego w Katowicach: „Skoro aresztowany nie został doprowadzony na
rozprawę, obojętnie z jakich przyczyn (usprawiedliwionych lub nie), to
przeprowadzenie pod jego nieobecność czynności procesowych skutkuje
uchyleniem wobec jego osoby zapadłego orzeczenia bez względu na to, czy miał
on zagwarantowane prawo do obrony przez uczestnictwo w rozprawie obrońcy.”
(wyrok SA w Katowicach z 25 lipca 1991 r., II AKz 61/91, OSA 1992 nr 3, poz. 22).
M. P. nie uczestniczył w rozprawach toczących się przed Sądem Okręgowym jak
też przed Sądem Apelacyjnym. Takim sposobem i takim postępowaniem zostały
naruszone art. 6 Konwencji oraz art. 2, art. 32 ust. 1 i art. 45 Konstytucji RP.
Ponadto orzeczeniem lekarza orzecznika ZUS z 4 sierpnia 2014 r. skarżący został
uznany za częściowo niezdolnego do pracy a niezdolność ta powstała przed 1 maja
2014 r. Orzeczenie to ma bezpośredni związek ze skarżonym postępowaniem i
dowodzi, że M. P. jest w sposób ciągły niezdolny do pracy od 1998 r.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Na wstępie należy podkreślić, że w postępowaniu cywilnym obowiązuje
wyrażona w art. 365 § 1 k.p.c. zasada niewzruszalności prawomocnych wyroków
sądowych. Przepisy określające warunki, na jakich może nastąpić uchylenie lub
zmiana prawomocnego wyroku, muszą być zatem, jako wyjątek od wspomnianej
zasady, interpretowane ściśle. Skarga o wznowienie postępowania podlega
badaniu przez sąd pod kątem dopuszczalności w dwojakim znaczeniu, najpierw co
do dopuszczalności samej skargi, następnie co do dopuszczalności wznowienia
postępowania. O dopuszczalności skargi decyduje wniesienie jej od orzeczenia,
które może być nią zaskarżone (art. 399 k.p.c.), z zachowaniem ustawowego
5
terminu do jej wniesienia (art. 407 i 408 k.p.c.) oraz oparcie skargi na ustawowych
podstawach wznowienia wymienionych w art. 401, 4011
i 403 k.p.c.
Przy takich wstępnych założeniach skarga o wznowienie postępowania jest
niedopuszczalna i z tej przyczyny podlegała odrzuceniu na podstawie art. 410 § 1
k.p.c.
Nie może budzić wątpliwości, że skarga dotyczy wznowienia postępowania
zakończonego prawomocnym postanowieniem Sądu Najwyższego z 27 listopada
2013 r. wydanym w sprawie I UZ 35/13. Postanowieniem tym Sąd Najwyższy
oddalił zażalenie na postanowienie Sądu Apelacyjnego z 12 czerwca 2013 r.,
którym odrzucono skargę o wznowienie postępowania opartą na podstawie z art.
403 § 2 k.p.c. W taki sposób określił przedmiot skargi o wznowienie postępowania
profesjonalny pełnomocnik skarżącego. Przedmiot skargi nie może być dowolnie
określony (zinterpretowany) przez Sąd Najwyższy, ponieważ w postępowaniu
cywilnym obowiązuje ogólna zasada związania sądu żądaniem strony (por. np. art.
321 § 1 k.p.c.) oraz granicami środka zaskarżenia (por. np. art. 378 § 1 k.p.c., art.
39813
§ 1 k.p.c.).
Należy w związku z tym stwierdzić, że żądanie wznowienia postępowania
zakończonego prawomocnym postanowieniem Sądu Najwyższego powinno zostać
ocenione z uwzględnieniem przepisów zawartych w dziale VI części pierwszej
Kodeksu postępowania cywilnego (art. 399-4161
k.p.c.).
Zgodnie z art. 399 § 1 k.p.c. w wypadkach przewidzianych we wspomnianym
dziale można żądać wznowienia postępowania, które zostało zakończone
prawomocnym wyrokiem. Stosownie do art. 399 § 2 k.p.c., wprowadzonego ustawą
z dnia 22 grudnia 2004 r. nowelizującą Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. z
2005 r. Nr 13, poz. 98), postępowanie może być wznowione również w razie
zakończenia go postanowieniem, jednakże wyłącznie na podstawie określonej w
art. 4011
k.p.c.
Przytoczona regulacja oznacza, że instytucja wznowienia postępowania
dotyczy co do zasady jedynie prawomocnych wyroków, natomiast postanowień
tylko wówczas, gdy podstawę skargi stanowi art. 4011
k.p.c., zgodnie z którym
można żądać wznowienia postępowania również w wypadku, gdy Trybunał
Konstytucyjny orzekł o niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją,
6
ratyfikowaną umową międzynarodową lub z ustawą, na podstawie którego zostało
wydane orzeczenie. Przepis art. 399 § 2 k.p.c. zawiera zatem wyjątek od ogólnej
zasady określającej zakres przedmiotowy skargi o wznowienie postępowania –
wznowienie dotyczy postępowań zakończonych prawomocnym wyrokiem. Nie
dotyczy zatem postępowań zakończonych postanowieniem, także postanowieniem
Sądu Najwyższego. Według powszechnie przyjętych reguł wykładni prawa, norma
zawierająca wyjątek od zasady nie może być interpretowana w sposób
rozszerzający ani też stosowana w drodze analogii do innych sytuacji niż wyraźnie
w niej przewidziane. Z tych przyczyn nie jest możliwa taka wykładnia art. 399 k.p.c.,
która dopuszczałaby wznowienie postępowania w każdej sprawie, także
zakończonej prawomocnym postanowieniem, wydanym na podstawie aktu
normatywnego, w stosunku do którego Trybunał Konstytucyjny nie orzekł o jego
niezgodności z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub z ustawą
(por. postanowienia Sądu Najwyższego: z 19 października 2007 r., I CO 8/07,
LEX nr 457745 oraz z 18 kwietnia 2011 r., III UZ 5/11, LEX nr 966821).
Przedmiotem skargi o wznowienie postępowania wniesionej przez
ubezpieczonego jest postanowienie Sądu Najwyższego z 27 listopada 2013 r., w
sprawie I UZ 35/13. W postępowaniu zakończonym tym postanowieniem nie został
wydany wyrok – najpierw Sąd Apelacyjny postanowieniem z 12 czerwca 2013 r.,
odrzucił skargę o wznowienie postępowania w sprawie zakończonej prawomocnym
wyrokiem Sądu Apelacyjnego z 8 stycznia 2013 r., opartą na podstawie z art. 403 §
2 k.p.c., a następnie Sąd Najwyższy oddalił zażalenie na to postanowienie. Ocena
dopuszczalności skargi o wznowienie postępowania zakończonego
postanowieniem Sądu Najwyższego z 27 listopada 2013 r., w sprawie I UZ 35/13,
przez pryzmat art. 399 § 1 i 2 k.p.c. musi prowadzić do wniosku, że art. 399 § 2
k.p.c. nie znajduje zastosowania w rozpoznawanej sprawie, a w świetle
jednoznacznego brzmienia art. 399 § 1 k.p.c. skarga kasacyjna jest
niedopuszczalna, ponieważ nie została wniesiona od prawomocnego wyroku. Sam
ubezpieczony nie wskazał art. 4011
k.p.c. jako podstawy swojej skargi, gdyż oparł
ją na podstawie z art. 401 pkt 2 k.p.c. Poza tym nie może budzić jakichkolwiek
wątpliwości, że zaskarżone postanowienie Sądu Najwyższego z 27 listopada
2013 r. nie zostało wydane na podstawie aktu normatywnego, którego niezgodność
7
z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą stwierdził Trybunał
Konstytucyjny.
Ocena dopuszczalności skargi wniesionej przez ubezpieczonego musiała
być dokonana wyłącznie z uwzględnieniem art. 399 § 1 k.p.c. Przepis ten stwarza
możliwość żądania wznowienia tylko takiego postępowania, które zostało
zakończone prawomocnym wyrokiem. Rozpoznawana skarga nie dotyczy tego
rodzaju orzeczenia.
Ponieważ skarżący ma problem z identyfikacją orzeczenia podlegającego
zaskarżeniu skargą o wznowienie postepowania oraz sądu, do którego skarga taka
powinna być wniesiona, należy przywołać postanowienie Sądu Najwyższego z 28
maja 2013 r., I UO 2/13, LEX nr 1503145, zgodnie z którym przez sąd, który wydał
zaskarżone orzeczenie, właściwy do rozpoznania skargi o wznowienie
postępowania w razie oparcia jej na podstawie nieważności (art. 401 k.p.c.), należy
rozumieć sąd orzekający w instancji, w której postępowanie było dotknięte
nieważnością, a gdy nieważnością było dotknięte postępowanie w więcej niż jednej
instancji – sąd wyższej instancji. Sąd Najwyższy, który rozpoznawał skargę
kasacyjną i ją oddalił albo który odmówił przyjęcia skargi kasacyjnej do
rozpoznania, nie jest sądem wyższej instancji w rozumieniu art. 405 zdanie
pierwsze k.p.c., ponieważ orzeka poza tokiem instancji. W takiej sytuacji do
wznowienia postępowania właściwy jest sąd drugiej instancji.
Na marginesie można zauważyć, że w czasie, kiedy toczyło się
postępowanie w Sądzie Apelacyjnym oraz w Sądzie Najwyższym w sprawie I UZ
35/13 ubezpieczony M. P. nie był już tymczasowo aresztowany. Według twierdzeń
skargi został zwolniony z aresztu 9 kwietnia 2013 r., a postanowienia w tej sprawie
zostały wydane – przez Sąd Apelacyjny 12 czerwca 2013 r., a przez Sąd Najwyższy
27 listopada 2013 r. Argumenty wyprowadzane przez skarżącego z art. 401 pkt 2
k.p.c. jako podstawy wznowienia dotyczą zatem zupełnie innego postępowania.
Z przytoczonych względów Sąd Najwyższy uznał, że skarga ubezpieczonego
jako niedopuszczalna podlegała odrzuceniu na podstawie art. 410 § 1 k.p.c.
8