Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 818/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 25 marca 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Barbara Myszka
SSN Bogumiła Ustjanicz
Protokolant Agnieszka Łuniewska
w sprawie z powództwa Syndyka masy upadłości S. P. P. sp. z o.o.
z siedzibą w C.,
poprzednio S. P. P. sp. z o.o.
przeciwko Bankowi w P.
o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności,
po rozpoznaniu na rozprawie
w Izbie Cywilnej w dniu 25 marca 2015 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 29 października 2013 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Powodowa Spółka, występując przeciwko pozwanemu Bankowi
z powództwem o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności w postaci
wystawionego przez ten Bank tytułu egzekucyjnego, zaopatrzonego sądową
klauzulą wykonalności, wskazała, że świadczenie objęte tym tytułem wynika
z udzielonego przez prezesa zarządu powodowej Spółki M. J. poręczenia kredytu
przyznanego przez pozwany Bank A. K., który w dacie zawarcia umowy poręczenia
był jedynym wspólnikiem oraz członkiem rady nadzorczej tej Spółki. Zdaniem strony
powodowej poręczenie jest nieważne, udzielone bowiem zostało bez uprzedniego
podjęcia przez A. K., wykonującego uprawnienia zgromadzenia wspólników,
pisemnej uchwały, wyrażającej zgodę na zawarcie umowy poręczenia (art. 15 § 1 i
art.17 § 1 i 2 k.s.h.).
Sąd Okręgowy oddalił wniosek strony powodowej o dopuszczenie dowodu
z opinii biegłego z zakresu technicznego badania dokumentów w celu zbadania,
czy podpis A. K. na - złożonej w toku postępowania przed tym Sądem - uchwale
Nadzwyczajnego Zgromadzenia Wspólników powodowej Spółki wyrażającej zgodę
na zaciągnięcie przez Spółkę zobowiązań w postaci kredytów udzielonych m.in. A.
K., opatrzonej datą 23 kwietnia 2010 r., mógł być złożony w tej dacie. Oddalając
powództwo, uznał, że wspomniana uchwała została podjęta per facta concludentia.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 29 października 2013 r. oddalił apelację
strony powodowej; uznał, że w sytuacji, gdy umowa poręczenia z dnia 26 kwietnia
2010 r. zawarta została przez powodową Spółkę na rzecz A. K., będącego
członkiem rady nadzorczej i jedynym wspólnikiem Spółki, działającym jako
zgromadzenie wspólników, to przyjąć należało, że do podjęcia – wymaganej
przepisami art. 15 § 1 i art. 17 § 1 i 2 k.s.h. - uchwały wyrażającej zgodę na
poręczenie doszło w sposób dorozumiany. Sąd Apelacyjny stwierdził, że
niezachowanie formy pisemnej rzeczonej uchwały nie oznacza, że jest ona
nieważna, z żadnego bowiem przepisu skutek taki nie wynika.
W skardze kasacyjnej strona powodowa zarzuciła - w ramach podstawy
naruszenia prawa procesowego – naruszenie art. 382 k.p.c. w zw. z art. 227, 278
§ 1 i art. 248 § 1 k.p.c. przez nieprzeprowadzenie dowodu z opinii biegłego na
okoliczność „wieku dokumentu oznaczonego jako Uchwała Nadzwyczajnego
3
Zgromadzenia Wspólników S. P. P. sp. z o.o. z dnia 23.04.2010 oraz daty
naniesienia podpisu A. K. na tym dokumencie”. Opierając skargę kasacyjną także
na podstawie naruszenia prawa materialnego powodowa Spółka zarzuciła
naruszenie art. 15 § 1, art. 17 § 2 k.s.h. w zw. z art. 65 § 1 k.c., art. 173 § 1 i art.
156 k.s.h. oraz art. 4 ust. 1 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady
2009/102/WE z dnia 16 września 2009 r. w sprawie prawa spółek, dotyczącej
jednoosobowych spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, dalej jako „dyrektywa
2009/102/WE” (Dz. Urz. UE z 1 października 2009 r., L 258/20) - przez dokonanie
wykładni uchwały podjętej przez A. K., mimo nieustalenia jej treści a także uznania,
że jest ona ważna, mimo że nie została podjęta w formie pisemnej.
Do postępowania wywołanego skargą kasacyjną wstąpił syndyk masy
upadłości ustanowiony w związku z ogłoszeniem upadłości obejmującej likwidację
majątku strony powodowej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Powołany - w ramach podstawy naruszenia prawa procesowego – zarzut
naruszenia art. 382 k.p.c. w zw. z art. 227, 278 § 1 i art. 248 § 1 k.p.c. przez
nieprzeprowadzenie dowodu z opinii biegłego należało ocenić za bezzasadny.
Nieprzeprowadzenie dowodu przez sąd drugiej instancji nie podlega ocenie
w płaszczyźnie tych przepisów, lecz w ramach zarzutu naruszenia art. 217 § 1 i 2
k.p.c., mającego odpowiednie zastosowanie w postępowaniu przed sądem drugiej
instancji (art. 391 § 1 k.p.c.), a jego skuteczność uzależniona jest od wykazania,
że skarżący zachował w postępowaniu apelacyjnym uprawnienie do przytaczania
okoliczności faktycznych i dowodów. Uprawnienie takie przysługuje wtedy, gdy
środki dowodowe zgłoszone przez skarżącego przed sądem pierwszej instancji
zostały bezzasadnie pominięte bądź gdy kwestionowane są twierdzenia zawarte we
wnioskach dowodowych strony przeciwnej, zgłoszonych w jej apelacji (por. wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 29 stycznia 2002 r., V CKN 721/00, OSNC 2002, nr 12,
poz. 153).
W rozpoznawanej sprawie żadna z tych sytuacji nie zaistniała. W apelacji
oraz postępowaniu wywołanym jej wniesieniem strona powodowa nie zgłosiła
zarzutu naruszenia przez Sąd pierwszej instancji przepisów prawa procesowego
polegającego na pominięciu wspomnianego wniosku dowodowego; nie domagała
4
się przeprowadzenia tego dowodu przez Sąd Apelacyjny, ograniczając się do
zarzutu dokonania przez Sąd pierwszej instancji wadliwej oceny materiału
dowodowego (art. 233 § 1 k.p.c.). Strona skarżąca nie mogła skutecznie zarzucać
naruszenia art. 382 k.p.c., zawierającego dyrektywę orzekania przez sąd drugiej
instancji na podstawie materiału zebranego w obu instancjach sądowych, skoro
Sąd Apelacyjny nie pominął materiału zebranego w postępowaniu
pierwszoinstancyjnym, a własnego materiału nie zgromadził. Z tego względu Sąd
Apelacyjny nie mógł naruszyć także przepisów art. 227 i art. 278 § 1 k.p.c., które
wskazują, jakie okoliczności są przedmiotem dowodu z opinii biegłego, ani art. 248
k.p.c., który określa obowiązki osób w zakresie przedstawienia sądowi dokumentu,
jako dowodu mającego istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy.
Zarzuty naruszenia prawa materialnego – ze względu na bezzasadność
podstawy naruszenia przepisów postępowania – podlegały ocenie w płaszczyźnie
dokonanego przez Sąd Apelacyjny ustalenia, że A. K., zawierając umowę
poręczenia podjął w sposób dorozumiany uchwałę, której treścią była zgoda na
poręczenie udzielonych mu kredytów przez stronę pozwaną. W świetle takiego
ustalenia nie zasługiwał na uwzględnienie zarzut naruszenia art.65 k.c. polegający
– zdaniem strony skarżącej - na dokonaniu wykładni tej uchwały, mimo nieustalenia
jej treści. Rozważenia wymagała natomiast kwestia, czy do uchwał, o których mowa
w art. 17 § 1 w zw. z art. 15 § 1 k.s.h. ma zastosowanie art. 173 § 1 k.s.h., a jeśli
nie, to czy ustalenie, że uchwała podjęta została w formie dorozumianej było
wystarczające dla uznania, że – przewidziana w art. 15 § 1 k.s.h. - zgoda na
zawarcie przez spółkę kapitałową umowy poręczenia z członkiem rady nadzorczej
została skutecznie wyrażona i nie mógł mieć zastosowania art. 17 § 1 i 2 k.s.h., w
świetle którego bez wspomnianej zgody podjętej w formie uchwały umowę
poręczenia należało uznać za nieważną.
Rozważając najdalej idący zarzut naruszenia art. 173 k.s.h. przez jego
niezastosowanie, Sąd Najwyższy miał na względzie, że przepis ten, stanowiąc, że
oświadczenie woli jedynego wspólnika spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
„składane spółce” (verba legis) wymaga formy pisemnej pod rygorem nieważności,
wywołał w doktrynie istotne wątpliwości interpretacyjne. Według przeważającego
stanowiska, wyrażonego także w judykaturze Sądu Najwyższego (wyrok z dnia
5
13 kwietnia 2005 r., IV CK 686/04, OSNC 2006, nr 3, poz. 55) przepis art. 173 § 1
k.s.h. nie ma zastosowania do uchwał jedynego wspólnika, który działa jako
zgromadzenie wspólników lub zarząd spółki. Aprobując to stanowisko wskazać
należy na utrwalony w doktrynie i judykaturze pogląd, zgodnie z którym uchwały
organów spółek kapitałowych są sui generis czynnościami prawnymi, ich
szczególny charakter wynika z tego, że są to uchwały wewnątrzspółkowe,
niemające określonego adresata. Według tej trafnej koncepcji nie ma podstaw do
kwalifikowania uchwał jako oświadczeń woli. Skoro więc w art. 173 § 1 k.s.h. mowa
jest o „oświadczeniu woli wspólnika”, przepis ten nie może mieć zastosowania
do uchwał podejmowanych przez jedynego udziałowca.
Zgodnie z teorią czynności prawnych ich konstytutywnym elementem jest
oświadczenie woli. Mając tę okoliczność na względzie można zatem bronić także
stanowiska, że uchwały jedynego wspólnika są oświadczeniami woli. Pamiętać
jednak należy, że w art. 173 k.s.h. mowa jest o oświadczeniach woli, których
adresatem jest spółka, a nie o oświadczeniach woli organów spółki, zatem w razie
przyjęcia tezy, że uchwały jedynego wspólnika należy kwalifikować jako
oświadczenia woli, zastosowanie art. 173 § 1 k.s.h. do uchwał podejmowanych
w spółce nie znajduje usprawiedliwienia, skoro przesłanką pozytywną jego
zastosowania jest wymaganie, aby oświadczenie woli wspólnika było składane
spółce, nie zaś w spółce, a nie budzi wątpliwości, że uchwały zgromadzenia
wspólników zapadają - jak zaznaczono - w ramach wewnętrznych stosunków spółki.
Zwolennicy przeciwnego poglądu, według którego art. 173 § 1 k.s.h. stosuje
się do uchwał wspólnika, wykonującego uprawnienia zgromadzenia wspólników
wskazują na konieczność interpretowania tego przepisu w zgodzie z art. 4 ust. 1
dyrektywy 2009/102/WE, która wymaga, aby uchwały jedynego wspólnika podjęte
w ramach wykonywania uprawnień zgromadzenia wspólników były protokołowane
albo sporządzane w formie pisemnej. Odpierając ten argument wskazać należy, że
skoro do uchwały jedynego wspólnika podjętej „w spółce”, nie zaś wyrażającej
oświadczenie „składane spółce” nie ma - jak wykazano - zastosowania art. 173 § 1
k.s.h., to wymagania przewidziane w dyrektywie 2009/102/WE należy mieć na
względzie przy interpretowaniu nie tego przepisu, który reguluje skutki
niezachowania formy pisemnej oświadczenia jedynego wspólnika składanego
6
spółce, lecz przepisy art. 17 § 1 i 2 w zw. z art. 15 § 1, art. 156 i 248 § 1 k.s.h.,
określające skutek nieważności określonych czynności prawnych w razie ich
dokonania bez wymaganej uchwały jedynego wspólnika wykonującego uprawnienia
zgromadzenia wspólników.
Zgodnie z art. 4 ust. 1 i 2 dyrektywy 2009/102/WE uchwały jedynego
wspólnika wykonującego uprawnienia zgromadzenia wspólników są protokołowane
lub sporządzane w formie pisemnej. Sąd Apelacyjny uznał, mając na względzie tę
dyrektywę, że wprawdzie oświadczenie wyrażające zgodę, o której mowa w art. 15
§ 1 k.s.h. „powinno być sporządzone na piśmie, ale brak dochowania tej formy nie
skutkuje jego nieważnością, bo z żadnego przepisu [art. 15 § 1, art. 227, 234, 248
k.s.h. oraz z art. 4 dyrektywy 2009/102/WE] nie wynika sankcja nieważności”, a art.
173 § 1 k.s.h., przewidujący taki rygor nie ma zastosowania do uchwał
zgromadzenia wspólników w spółce jednoosobowej.
W przytoczonym stwierdzeniu, które w istocie stanowiło uzasadnienie
rozstrzygnięcia przyjętego w zaskarżonym wyroku Sąd Apelacyjny zawarł
bezzasadny wniosek, który miałby wynikać z regulacji zawartych w powołanych
przepisach, mimo że ich istota i zakres unormowań, jak wskazano, są różne. Skoro,
co należy powtórzyć, art. 173 § 1 k.s.h. stanowi o nieważności oświadczenia
jedynego wspólnika składanego spółce w razie niezachowania formy pisemnej tego
oświadczenia, natomiast art. 17 § 1 k.s.h. określa skutek jakim jest nieważność
umów, o których mowa w art. 15 § 1 k.s.h. w razie ich zawarcia bez wymaganej
uchwały, to rozważenia wymagała kwestia, czy przepisy te interpretowane
w zgodzie z dyrektywą 2009/102/WE, zawierającą wymaganie, aby uchwały
jedynego wspólnika wykonującego uprawnienia zgromadzenia były protokołowane
lub sporządzane w formie pisemnej, pozwalają na przyjęcie tezy o możliwości ich
podejmowania w sposób dorozumiany.
Sąd Apelacyjny dopuszczając taką możliwość nie miał na względzie funkcji
i celu tych przepisów oraz dyrektywy 2009/102/WE, jakim jest ochrona interesów
spółki oraz pewność obrotu prawnego, pominął przepisy art. 248 § 1 i 3 w zw. z art.
156 k.s.h., zawierające regulacje pozostające w zgodzie z XII dyrektywą Rady
Wspólnot Europejskich z dnia 21 grudnia 1989 r. dotyczącą jednoosobowych
spółek z ograniczoną odpowiedzialnością (89/667). Ich uwzględnienie oraz
7
dokonana przez Sąd Najwyższy wykładnia art. 173 § 1 k.s.h. prowadzą do wniosku,
że do uchwały podjętej przez wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością, wykonującego uprawnienia zgromadzenia wspólników,
wyrażającej zgodę, o której mowa w art. 15 § 1 k.s.h., nie ma zastosowania art. 173
§ 1 k.s.h., lecz przepisy art. 248 § 1 w zw. z art. 156 k.s.h., ze skutkiem
wynikającym z art. 17 § 1 i 2 k.s.h. Wymaganie przewidziane w art.248 § 1 k.s.h.
ma na celu zabezpieczenie dowodu na okoliczność podjęcia uchwały. Sąd
Apelacyjny na skutek błędnej wykładni tych przepisów bezzasadnie uznał, że
w celu wykazania istnienia takiej uchwały wystarczy powołać umowę, na zawarcie
której wymagana jest wspomniana uchwała.
Z przytoczonych względów należało orzec, jak w sentencji (art. 39815
§ 1
oraz art. 108 § 2 w zw. z art. 391 § 1 i art. 39821
k.p.c.).