Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V KK 446/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 7 maja 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jacek Sobczak (przewodniczący)
SSN Eugeniusz Wildowicz (sprawozdawca)
SSA del. do SN Dariusz Czajkowski
Protokolant Anna Kowal
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Zbigniewa Siejbika,
w sprawie R. M.
skazanego z art. 280 § 1 k.k. i in.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 7 maja 2015 r.,
kasacji, wniesionej przez obrońcę skazanego
od wyroku Sądu Okręgowego w P.
z dnia 13 czerwca 2014 r., zmieniającego wyrok Sądu Rejonowego w G. z dnia 3
grudnia 2013 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w odniesieniu do R. M. i sprawę
przekazuje Sądowi Okręgowemu w P. do ponownego
rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
UZASADNIENIE
Sąd Rejonowy, wyrokiem z dnia 3 grudnia 2013 r., uznał R. M. za winnego
popełnienia czynów z art. 280 § 1 k.k., art. 279 § 1 k.k. i art. 13 § 1 k.k. w zw. z art.
279 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. i art. 12 k.k., z art. 279 § 1 k.k. i art. 13 § 1 k.k.
2
w zw. z art. 279 § 1 k.k. w zw. z art. 91 § 1 k.k., art. 178a § 1 i 4 k.k. i za to skazał
go na karę łączną 6 lat pozbawienia wolności. Na podstawie art. 42 § 2 k.k. orzekł
wobec oskarżonego środek karny w postaci zakazu prowadzenia pojazdów
mechanicznych na okres 2 lat. Na podstawie art. 46 § 2 k.k. zasądził od
oskarżonego na rzecz pokrzywdzonej E. J. nawiązkę w wysokości 5 000 zł. Tym
samym wyrokiem skazano również dwóch innych oskarżonych.
Od powyższego wyroku apelację złożył obrońca oskarżonego i zarzucając:
 obrazę art. 186 § 1 k.p.k. w zw. z art. 182 § 1 i 3 k.p.k. poprzez
przeprowadzenie dowodu z zeznań świadka R. M., mimo złożenia przez niego
oświadczenia o odmowie złożenia zeznań;
 błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę wydanego
orzeczenia i mający istotny wpływ na jego treść polegający na przyjęciu, że:
a) oskarżony wypełnił znamiona zarzucanych mu w punktach I, II i V aktu
oskarżenia czynów zabronionych;
b) każda opisana w punkcie 2 wyroku zabrana w celu przywłaszczenia butla
gazowa przedstawiała wartość 115 zł, zaś pełna 170 zł;
c) oskarżony prowadził pojazd mechaniczny będąc w stanie nietrzeźwości i
to mając 2,07 ‰ alkoholu we krwi;
wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania, ewentualnie o uniewinnienie oskarżonego od zarzucanych mu w pkt I,
II, V aktu oskarżenia czynów, zmianę opisu czynu ujętego w punkcie 2 wyroku
poprzez określenie rzeczywistej i jednocześnie niższej niż wskazana w wyroku
wartości skradzionych butli z gazem (zarówno pustych, jak i pełnych) i wymierzenia
za ten czyn oskarżonemu kary roku i jednego miesiąca pozbawienia wolności,
uznania oskarżonego za winnego popełnienia czynów opisanych w punktach III i VI
aktu oskarżenia, których oskarżony dopuścił się w ramach ciągu przestępstw i
wymierzenia mu kary roku i 1 miesiąca pozbawienia wolności, zmiany opisu czynu
ujętego w punkcie 6 wyroku poprzez wyeliminowanie z niego zapisu, że oskarżony
prowadził pojazd w stanie nietrzeźwości i dokonanie zmiany kwalifikacji prawnej
tego czynu poprzez uznanie, że swoim działaniem oskarżony wyczerpał znamiona
występku z art. 244 k.k. i za to wymierzenia mu kary 3 miesięcy pozbawienia
wolności, wymierzenia kary łącznej w wysokości roku i 4 miesięcy pozbawienia
3
wolności, uchylenia orzeczenia w zakresie środka karnego zakazu prowadzenia
pojazdów mechanicznych, uchylenia orzeczenia w zakresie zasądzonej na rzecz
pokrzywdzonej E. J. nawiązki.
Wyrokiem z dnia 13 czerwca 2014 r. Sąd Okręgowy zmienił zaskarżony
wyrok w stosunku do oskarżonego R. M. w ten sposób, że obniżył orzeczoną w
punkcie 3 wyroku karę pozbawienia wolności do lat 2 oraz na podstawie art. 91 § 2
k.k. wymierzył oskarżonemu karę łączną w wymiarze 5 lat pozbawienia wolności. W
pozostałym zakresie zaskarżony wyrok w odniesieniu do tego oskarżonego
utrzymał w mocy.
Od powyższego wyroku kasację wniósł obrońca skazanego zarzucając
rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku naruszenie przepisu prawa
procesowego, a mianowicie art. 451 k.p.k. w zw. z art. 86 § 2 k.p.k. i art. 6 k.p.k.
poprzez nieuwzględnienie złożonego przez oskarżonego wniosku o doprowadzenie
go na rozprawę odwoławczą, co pozbawiło oskarżonego prawa do obrony, tym
bardziej, że w apelacji obrońcy podniesiono m.in. zarzuty dotyczące błędu ustaleń
stanu faktycznego odnoszące się m.in. do kwestii sprawstwa i zamiaru.
W konkluzji skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie
sprawy właściwemu sądowi do ponownego rozpoznania.
W odpowiedzi na kasację prokurator wniósł o jej oddalenie wobec oczywistej
bezzasadności.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja obrońcy skazanego R. M. zasługuje na uwzględnienie. Zaskarżony
wyrok zapadł bowiem w postępowaniu odwoławczym, w toku którego doszło do
rażącego naruszenia przepisów prawa procesowego, wskazanych w
nadzwyczajnym środku zaskarżenia.
Zgodnie z art. 451 k.p.k. regułą winno być sprowadzenie oskarżonego
pozbawionego wolności na rozprawę odwoławczą w wypadku złożenia przez niego
stosownego wniosku, a jedynie wyjątkiem od tej zasady jest uprawnienie sądu
odwoławczego do uznania za wystarczającą obecność samego obrońcy na
rozprawie apelacyjnej. Oznacza to tym samym, że udział obrońcy w rozprawie nie
może być alternatywą dla uczestnictwa w rozprawie apelacyjnej oskarżonego.
4
W orzecznictwie Sądu Najwyższego, jak i piśmiennictwie, wskazuje się, że
odstąpienie od sprowadzenia oskarżonego pozbawionego wolności, który domaga
się osobistego udziału w rozprawie odwoławczej (bądź występuje o to w jego
imieniu obrońca), powinno następować w wyjątkowych wypadkach, np. wówczas,
gdy przedmiotem rozpoznania sądu odwoławczego będą wyłącznie kwestie natury
prawnej. W wypadkach, gdy przedmiotem apelacji są kwestie natury faktycznej, np.
dotyczące oceny wiarygodności dowodów i ustalenia sprawstwa, gdy sąd
odwoławczy przeprowadza uzupełniające postępowanie dowodowe w trybie art.
452 § 2 k.p.k. lub gdy wskazane jest dodatkowe wysłuchanie oskarżonego,
sprowadzenie oskarżonego pozbawionego wolności na rozprawę jest niezbędne
(por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4 listopada 2004 r., II KK 309/04,
OSNwSK 2004/1/1994; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 lutego 2012 r., V KK
166/11, LEX nr 1119578; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 listopada 2003 r., II
KK 263/02, LEX nr 152087; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2012 r., III
KK 220/11, LEX nr 1119513). Każdorazowo decyzję w przedmiocie rezygnacji ze
sprowadzenia oskarżonego pozbawionego wolności na rozprawę Sąd odwoławczy
winien rozważyć szczególnie wnikliwie, mając na uwadze, że udział w niej
oskarżonego jest elementem rzetelnego procesu, w tym prawa do obrony, sprzyja
realizacji zasady kontradyktoryjności i równości stron.
Z akt sprawy wynika, że R. M. - przebywający w zakładzie karnym w R. -
pismem z dnia 9 maja 2014 r. (data złożenia pisma w administracji zakładu
karnego), złożył wniosek o doprowadzenie go na rozprawę odwoławczą
wyznaczoną na dzień 13 czerwca 2014 r. (k. 1272).
Sąd Okręgowy, mimo że przedmiotem rozpoznania była apelacja obrońcy
oskarżonego, w której zakwestionowane zostały ustalenia faktyczne, w tym co do
sprawstwa oskarżonego czynów zarzucanych mu w punktach I, II, V i X aktu
oskarżenia, postanowieniem z dnia 20 maja 2014 r. zaniechał sprowadzenia
oskarżonego na rozprawę w dniu 13 czerwca 2014 r., uznając obecność obrońcy
za dostateczne zabezpieczenie interesów procesowych oskarżonego. W
uzasadnieniu stwierdził, że skazany „w żaden sposób nie wykazał, aby zachodziły
jakiekolwiek okoliczności natury faktycznej, dla wyjaśnienia których konieczna jest
obecność skazanego na rozprawie”, nadto, że „oskarżony nie wykazał, aby jego
5
celem było złożenie na rozprawie odwoławczej dodatkowych wyjaśnień,
oświadczeń czy wniosków” (k. 1276).
Tak postępując, Sąd Okręgowy ograniczył w sposób niedopuszczalny prawo
oskarżonego do osobistego uczestnictwa w rozprawie apelacyjnej. Deklaracja
oskarżonego o zamiarze osobistego uczestnictwa w rozprawie odwoławczej,
będąca realizacją jego prawa do obrony w sensie materialnym, jest uprawnieniem,
w którym oskarżony ograniczany być nie może. Oskarżony może przecież -
zwłaszcza gdy przedmiotem rozpoznania jest wniesiona w jego imieniu apelacja -
niezależnie od obrońcy, bronić się osobiście, a realizując swoje prawo w tym
zakresie składać w toku rozprawy odwoławczej wyjaśnienia, oświadczenia i wnioski
ustnie, lub na piśmie - art. 453 § 2 k.p.k. Korzystanie z tych uprawnień jest zarazem
wykonywaniem gwarantowanego mu w art. 42 ust. 2 Konstytucji RP prawa do
obrony we wszystkich stadiach postępowania (por. wyroki Sądu Najwyższego: z
dnia 7 maja 2008 r., V KK 413/07, LEX nr 388671; z dnia 1 grudnia 2000 r., sygn. V
KKN 373/98, LEX nr 50975, z dnia 15 listopada 2005 r., sygn. III KK 35/05, LEX nr
164348).
Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy podzielił zasadność
podniesionego w kasacji obrońcy zarzutu rażącego naruszenia przepisu art. 451
k.p.k., co skutkowało też, w realiach niniejszej sprawy, rażącym naruszeniem jednej
z podstawowych gwarancji procesowych oskarżonego, jaką jest prawo do obrony i
rzetelnego procesu, uniemożliwiając w rezultacie realizację wynikającej z art. 6
k.p.k. zasady równości stron.
Stwierdzone naruszenia miały istotny wpływ na treść zaskarżonego
orzeczenia Sądu odwoławczego, co implikowało wydanie przez Sąd Najwyższy
orzeczenia kasatoryjnego i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez
Sąd Okręgowy w P.
Procedując powtórnie, Sąd drugiej instancji rozpozna wniesioną w tej
sprawie apelację obrońcy oskarżonego R. M., zapewniając udział w rozprawie
odwoławczej oskarżonego, jeżeli ponowi on wniosek w tym przedmiocie.
Mając na uwadze powyższe, orzeczono jak w części dyspozytywnej wyroku.