Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CZ 10/15
POSTANOWIENIE
Dnia 21 maja 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Mirosława Wysocka (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Krzysztof Strzelczyk
SSN Kazimierz Zawada
w sprawie z wniosku M. Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w S.
przy uczestnictwie E.-W. C. Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. i A. R.
o wykreślenie w dziale III księgi wieczystej nr […] prawa dzierżawy na rzecz E.-W.
C. Spółki Akcyjnej w W.,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 21 maja 2015 r.,
zażalenia uczestnika E.-W. C. Spółki Akcyjnej z siedzibą w W.
na postanowienie Sądu Okręgowego w S.
z dnia 27 listopada 2014 r.,
oddala zażalenie;
pozostawia orzeczenie o kosztach postępowania
zażaleniowego do rozstrzygnięcia w postępowaniu kończącym
postępowanie w sprawie.
UZASADNIENIE
2
Zaskarżonym postanowieniem z dnia 27 listopada 2014 r. Sąd Okręgowy
w S., uwzględniając apelację wnioskodawcy M. Sp. z o.o. w S., uchylił
postanowienie Sądu Rejonowego w S. z dnia 16 września 2014 r., wydane w
sprawie o wpis (wykreślenie) z udziałem E. W. C.S.A. w W. oraz A. R. i przekazał
sprawę do ponownego rozpoznania.
W ocenie Sądu odwoławczego, Sąd pierwszej instancji wadliwie i bez
bliższego uzasadnienia przyjął, że wnioskodawca nie należy do kręgu osób
określonych w art. 6262
§ 5 k.p.c. i nie jest legitymowany do złożenia wniosku
o wpis (wykreślenie) w księdze wieczystej, oddalając na tej podstawie wniosek
i nie rozpoznając istoty sprawy. Sąd drugiej instancji, oceniając odmiennie
legitymację wnioskodawcy, wskazał, że przepis ten określa kto może złożyć
wniosek o dokonanie wpisu, wymieniając m.in. wierzyciela, któremu przysługuje
prawo, mogące być wpisane w księdze wieczystej. Art. 6262
§ 5 k.p.c. ma charakter
ogólny i nie ogranicza uprawnienia wierzyciela do złożenia wniosku o wpis
(wykreślenie) prawa, które tylko jemu przysługuje, choć niewątpliwie wniosek taki
musi być związany z prawem mu przysługującym.
W zażaleniu uczestnik E. W. C. S.A. w W. zarzucając naruszenie art. 386 § 4
k.p.c., podniósł, iż Sąd odwoławczy nieprawidłowo uznał, że doszło do
nierozpoznania istoty sprawy, podczas gdy Sąd pierwszej instancji prawidłowo
ocenił, iż wnioskodawca nie należy do kręgu osób wymienionych w art. 6262
§ 5
k.p.c., a zatem nie jest legitymowany do złożenia wniosku. Uczestnik zarzucił
ponadto uchybienie art. 6262
§ 5 k.p.c. poprzez uznanie, że wnioskodawcy
przysługuje status wierzyciela w rozumieniu tego przepisu.
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje.
Ze względu na sposób sformułowania przez skarżącą zarzutów oraz ich
uzasadnienie wymaga przypomnienia istota i charakter zażalenia przewidzianego
w art. 3941
§ 11
k.p.c.
Zgodnie z tym przepisem, w razie uchylenia przez sąd drugiej instancji
wyroku sądu pierwszej instancji i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania
do Sądu Najwyższego przysługuje zażalenie. Uchylenie wyroku (postanowienia
orzekającego co do istoty sprawy w postępowaniu nieprocesowym) połączone
z przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji
3
przewiduje art. 386 § 2 i § 4 k.p.c. Orzeczenie kasatoryjne może zostać wydane
w razie stwierdzenia nieważności postępowania przed sądem pierwszej instancji
i zniesienia postępowania w zakresie dotkniętym nieważnością, nierozpoznania
istoty sprawy przez sąd pierwszej instancji oraz w przypadku, gdy wydanie wyroku
(postanowienia) wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości.
Zażalenie na orzeczenie kasatoryjne sądu drugiej instancji ma służyć
skontrolowaniu, czy zostało ono prawidłowo oparte na jednej z wymienionych w art.
386 k.p.c. przesłanek, tj. czy powołana przez sąd przyczyna uchylenia odpowiada
ustawowej podstawie. Przedmiotem oceny Sądu Najwyższego jest istnienie
formalnych, procesowych podstaw wydania przez sąd drugiej instancji orzeczenia
kasatoryjnego, a nie reformatoryjnego.
Kontrolę o tak określonych granicach należy wyraźnie oddzielić nie tylko od
oceny zasadności pozwu (wniosku) i apelacji, lecz także od merytorycznego
badania stanowiska prawnego sądu odwoławczego. Środek odwoławczy
przewidziany w art. 3941
§ 11
k.p.c. nie jest środkiem prawnym służącym badaniu
materialnoprawnej podstawy zaskarżonego orzeczenia. Uznanie takiej kontroli za
dopuszczalną byłoby równoznaczne z przyzwoleniem, aby zażalenie, o którym
mowa w tym przepisie, stało się substytutem skargi kasacyjnej, a zatem środka
procesowego o zasadniczo innej randze, wysoce sformalizowanego i mającego
szansę rozpoznania przez Sąd Najwyższy tylko w wypadku spełnienia ściśle
określonych ustawowych przesłanek. Dopuszczanie takiej kontroli mogłoby również
prowadzić do obchodzenia przepisów o skardze kasacyjnej. Charakter zażalenia
przewidzianego w art. 3941
§ 11
k.p.c. i jego ograniczona funkcja, a także
konieczność usytuowania go w systemie środków odwoławczych i zaskarżenia z
jak najmniejszym uszczerbkiem dla spójności systemu, przemawiają za wąskim
określeniem granic kognicji Sądu Najwyższego, rozpoznającego takie zażalenie
(por. m.in. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 7 listopada 2012 r., IV CZ
147/12, OSNC 2013, nr 3, poz. 41, z dnia 5 grudnia 2013 r., V CZ 68/13, niepubl.,
z dnia 29 maja 2014 r., V CZ 34/14, niepubl. oraz z dnia 6 sierpnia 2014 r., I CZ
49/14, niepubl.).
Zażalenie, o którym mowa w art. 3941
§ 11
k.p.c., jest skierowane przeciwko
uchyleniu orzeczenia sądu pierwszej instancji i przekazaniu sprawy do ponownego
4
rozpoznania, a zatem badaniu może być poddany jedynie ewentualny błąd sądu
odwoławczego przy kwalifikowaniu określonej sytuacji procesowej jako
odpowiadającej powołanej podstawie orzeczenia kasatoryjnego.
Jeżeli orzeczenie sądu pierwszej instancji zostało uchylone z powodu
nierozpoznania przez ten sąd istoty sprawy, zadaniem Sądu Najwyższego
w postępowaniu zażaleniowym jest zbadanie, czy sąd drugiej instancji prawidłowo
rozumiał to pojęcie oraz czy jego merytoryczne stanowisko uzasadniało taką ocenę
postępowania sądu pierwszoinstancyjnego. Poza zakresem kontroli Sądu
Najwyższego pozostaje prawidłowość stanowiska prawnego sądu odwoławczego
co do meritum.
W związku z tak określoną funkcją Sądu Najwyższego skarżący powinien
koncentrować się w zażaleniu na przedstawieniu argumentacji prawnej, która
zmierzałaby do przekonania o uchybieniu przepisowi art. 386 § 4 k.p.c., a nie na
podważaniu merytorycznych podstaw zaskarżonego orzeczenia. Skuteczność
zakwestionowania zaskarżonego postanowienia zależała więc od wykazania,
w drodze stosownej jurydycznej argumentacji, że Sąd odwoławczy dopuścił się
naruszenia art. 386 § 4 k.p.c. Wprawdzie jeden z zarzutów wskazuje na takie
naruszenie, już jednak jego uzasadnienie, podobnie jak w przypadku drugiego
z zarzutów dotyczącego bezpośrednio naruszenia art. 6262
§ 5 k.p.c., zmierza
wyłącznie do podważenie prawidłowości oceny Sądu odwoławczego co do
legitymacji wnioskodawcy do złożenia wniosku o wykreślenie wpisu, a więc odnosi
się do kwestii materialnoprawnej. Skarżący, podsumowując swoje wywody, wprost
podnosi, że w sprawie brak jest podstaw do uchylenia postanowienia Sądu
pierwszej instancji i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania wobec tego,
że „Sąd Rejonowy prawidłowo rozstrzygnął niniejszą sprawę, uznając brak
legitymacji po stronie wnioskującej”.
Przedstawiona w zażaleniu argumentacja odnosi się do materii
wykraczającej poza zakres kontroli przeprowadzanej w ramach rozpoznania
zażalenia przewidzianego w art. 3941
§ 11
k.p.c. Oczekiwane przez skarżącego
przesądzenie przez Sąd Najwyższy w postępowaniu zażaleniowym o istnieniu lub
braku legitymacji wnioskodawcy w sprawie byłoby równoznaczne z jej
merytorycznym rozstrzygnięciem już na obecnym etapie, a zatem z pominięciem
5
właściwego postępowania wszczętego na skutek wniesienia skargi kasacyjnej.
Wykorzystanie środka uregulowanego w tym przepisie do takiego celu byłoby
sprzeczne z jego charakterem.
Ze względu na argumentację podniesioną w zażaleniu na uzasadnienie obu
zarzutów, należy poprzestać na stwierdzeniu, że zaniechanie zbadania
i wyjaśnienia przez Sąd pierwszej instancji merytorycznej podstawy żądania
wnioskodawcy w wyniku oceny, iż nie jest on legitymowany do złożenia wniosku
o wykreślenie wpisu, którą to ocenę Sąd odwoławczy uznał za błędną,
odpowiadało sytuacji ujętej w art. 386 § 4 k.p.c. jako „nierozpoznanie istoty sprawy”.
Zgodnie z utrwalonym stanowiskiem Sądu Najwyższego, o nierozpoznaniu istoty
sprawy można mówić wówczas, gdy sąd nie odniósł się tego, co było przedmiotem
sprawy, gdy zaniechał zbadania materialnej podstawy żądania albo merytorycznych
zarzutów strony (uczestnika) uznając bezzasadnie, że nie jest to konieczne z uwagi
na istnienie przesłanek materialnoprawnych lub procesowych unicestwiających
dochodzone roszczenie, wśród których należy także wymienić brak legitymacji
strony (uczestnika) czynnej lub biernej (por. np. postanowienia Sądu Najwyższego
z dnia 23 września 1998 r., II CKN 897/97, OSNC 1999, nr 1, poz. 22, z dnia z dnia
13 marca 2014 r., I CZ 10/14, niepubl., z dnia 6 sierpnia 2014 r., I CZ 48/14,
niepubl., z dnia 28 listopada 2014 r., I CZ 91/14, niepubl. oraz powołane w nich
orzeczenia). Sąd Apelacyjny prawidłowo zatem wskazaną sytuację uznał za
podstawę uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.
Z omówionych przyczyn Sąd Najwyższy oddalił zażalenie na podstawie
art. 3941
§ 3 w zw. z art. 39814
k.p.c.