Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV KK 22/15
POSTANOWIENIE
Dnia 28 maja 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Roman Sądej (przewodniczący)
SSN Tomasz Grzegorczyk (sprawozdawca)
SSA del. do SN Dariusz Czajkowski
Protokolant Danuta Bratkrajc
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Zdzisława Brodzisza
w sprawie J. F.
skazanego z art. 59 ust. 1 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu
narkomanii, art. 279 § 1 kk
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 28 maja 2015 r.,
kasacji, wniesionej przez obrońcę skazanego
od wyroku Sądu Okręgowego w T.
z dnia 10 października 2014 r.,
zmieniającego wyrok Sądu Rejonowego w B.
z dnia 4 lutego 2014 r.
oddala obie kasacje, obciążając skazanego kosztami
sądowymi postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
W sprawie niniejszej J. F. był oskarżony o pięć przestępstw, w tym trzech
popełnionych wspólnie z innym oskarżonym, tj. a) o to, że: w okresie od czerwca
2012 r. do 21 września 2012 r., w miejscowości J. (…) działając wspólnie i w
porozumieniu, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, w wykonaniu z góry
powziętego zamiaru, w krótkich odstępach czasu, wielokrotnie udzielili
2
nieustalonym osobom środka odurzającego, w postaci amfetaminy w łącznie ilości
400 gramów na łączną kwotę 10.000 zł oraz marihuany w łącznej ilości 200
gramów na łączną kwotę 6.000 zł, przy czym z popełnienia tego przestępstwa
uczynili sobie stałe źródło dochodu, tj. czynu z art. 59 ust. 1 ustawy o
przeciwdziałaniu narkomanii z 2005 r. w zw. z art. 12 k.k. i art. 65 § 1 k.k., b) w
nocy z 10 na 11 września 2012 r., w miejscowości P., działając wspólnie i w
porozumieniu z inną jeszcze osobą, po uprzednim siłowym zerwaniu korka wlewu
paliwa do samochodu ciężarowego o wskazanym w opisie czynu numerze
rejestracyjnym, dokonali kradzieży 200 litrów oleju napędowego o wartości 1.146 zł
na szkodę ustalonej osoby, tj. czynu z art. 279 § 1 k.k. oraz c) w nocy z 20 na 21
września 2012 r., w miejscowości S., działając w krótkich odstępach czasu i w
wykonaniu z góry powziętego zamiaru, wspólnie z inną jeszcze osobą, po
uprzednim zerwaniu zabezpieczenia korka wlewu paliwa, w samochodzie marki
Renault Magnum o określonym numerze rejestracyjnym, dokonali kradzieży 80
litrów oleju napędowego o wartości 450 zł na szkodę określonej osoby, a następnie
w podobny sposób, także z samochodu marki Mercedes Actross na szkodę innego
podmiotu, kradzieży 300 litrów oleju napędowego, tj. czynu z art. 279 § 1 k.k. w zw.
z art. 12 k.k. Nadto zaś był on jeszcze oskarżony o dwa kolejne przestępstwa, a to:
popełnione od czerwca 2012 do 21 września 2012 r. w B., wspólnie z innymi
osobami, podobnego jak wcześniej przestępstwa kradzieży 200 litrów oleju
napędowego o wartości 1.200 zł, czyli czynu z art. 279 § 1 k.k. oraz mającej
miejsce w nocy z 14 na 15 września 2012 r., w miejscowości D., także w
porozumieniu z innymi osobami, kradzieży oleju napędowego w ilości 250 litrów o
łącznej wartości 1.300 zł, jako przestępstwa z art. 278 § 1 k.k.
Wyrokiem Sądu Rejonowego w B. z dnia 4 lutego 2014 r., J. F. został, wraz
ze współoskarżonym w tej sprawie, uznany winnym, zarówno trzech wskazanych
wcześniej, a wspólnie z nim popełnionych, przestępstw i skazany za pierwsze z
nich na karę 1 roku i 4 miesięcy pozbawienia wolności, a za drugie i trzecie na kary
po 1 roku pozbawienia wolności, jak i dwóch pozostałych, wskazanych wcześniej,
przestępstw, za które skazano go również na kary po 1 roku pozbawienia wolności.
Jako karę łączną wymierzono mu karę 2 lat pozbawienia wolności, z zawieszeniem
jej wykonania - w oparciu o art. 69 § 1 i 2 oraz art. 70 § 1 pkt 1 k.k. - na okres próby
3
4 lat i zobowiązaniem go także do naprawienia szkód wyrządzonych
pokrzywdzonym przestępstwami z art. 278 i 279 k.k.
Od wyroku tego skutecznie apelował jedynie prokurator w stosunku do
obydwu oskarżonych, zarzucając obrazę prawa materialnego, a to: art. 73 § 2 k.k.
przez nieorzeczenie wobec nich obligatoryjnego dozoru, jako że byli oni sprawcami
umyślnego przestępstwa popełnionego w warunkach art. 65 § 1 k.k. oraz art. 70 § 2
k.k., również z uwagi na przypisanie im przestępstwa popełnionego w warunkach
wskazanego wyżej art. 65 § 1 k.k., a w odniesieniu już tylko do J. F. także zarzut
rażącej niewspółmierności wymierzonej kary i warunkowego jej zawieszenia w
sytuacji, gdy przypisano mu wielość sprzecznych z prawem zachowań,
różnorodność naruszonych dóbr prawnych, wysoki stopień ich społecznej
szkodliwości, działanie w niewielkich odstępach czasu i w wykonaniu z góry
powziętego zamiaru, ustalając przy tym uprzednią karalność tego oskarżonego, co
powoduje, że zastosowanie instytucji probacyjnych nie znajdowało tu żadnego
uzasadnienia. W związku z powyższym wniósł on o wymierzenie J. F. kary łącznej
w wymiarze 2 lat i 6 miesięcy pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia
jej wykonania.
Po rozpoznaniu tej apelacji Sąd Okręgowy w T., wyrokiem z dnia 10
października 2014 r., zmienił zaskarżone orzeczenie wobec obu oskarżonych, w
tym w odniesieniu do J. F. w ten sposób, że uchylił orzeczenie o karze łącznej oraz
o warunkowym zawieszeniu jej wykonania i orzekł nową karę łączną w rozmiarze 2
lat i 6 miesięcy, uchylając też rozstrzygnięcie odnośnie do obowiązku naprawienia
szkody jako warunku probacyjnego ze wskazaniem, że apelacja nie zawierała
żądania przekształcenia go w środek karny. W uzasadnieniu tego wyroku
podniesiono kwestie wielości przypisanych oskarżonemu przestępstw, działanie
także w zakresie czynu ciągłego na szkodę różnych podmiotów pokrzywdzonych,
godzenie w dwa różne dobra prawem chronione, popełnienie przestępstwa, z
którego oskarżony uczynił sobie stałe źródło dochodu, jak i jego poprzednią
karalność, ze wskazaniem, że wszystko to nakazuje ukształtować karę łączną na
wyższym poziomie oraz odstąpienie od możliwości warunkowego jej zawieszenia.
Kasacje od tego wyroku wywiedli dwaj obrońcy skazanego.
4
W pierwszej z nich (autorstwa adw. K. S.) podniesione zostały zarzuty: a)
obrazy art. 434 § 1 k.p.k. przez przyjęcie za podstawę podwyższenia wymiaru kary
uchybień nie podniesionych przez oskarżyciela publicznego i nieuwzględnianych z
urzędu, a to popełnienia czynu ciągłego na szkodę dwóch różnych podmiotów oraz
godzenie w dwa dobra prawne i popełnienie przestępstwa na szkodę różnych
pokrzywdzonych, a także przez uchylenie warunkowego zawieszenia wykonania
kary z uwagi na brak wyjątkowego wypadku uzasadnionego szczególnymi
okolicznościami, choć w apelacji nie stawiano takiego zarzutu, domagając się
jedynie przyjęcia innej podstawy prawnej zawieszenia wykonania kary, a także b)
obrazy art. 454 § 2 k.p.k. przez wymierzenie surowszej kary łącznej przy zmianie
ustaleń faktycznych przyjętych za podstawę skarżonego wyroku, a to nowego
katalogu okoliczności obciążających i łagodzących i uznanie, że oskarżony popełnił
przestępstwa w warunkach czynu ciągłego na szkodę różnych podmiotów, godząc
w dwa dobra prawem chronione oraz przez wyeliminowanie z katalogu okoliczności
łagodzących faktu, że uprzednia karalność oskarżonego dotyczyła czynów
niebędących podobnymi do tych, za które był skazany w przedmiotowym
postępowaniu oraz przez uznanie, że nie zachodzi w tej sprawie wyjątkowy
wypadek uprawniający do zawieszenia wykonania kary.
W drugiej kasacji (autorstwa adw. M. Z.) podniesiono obrazę: a) art. 454 § 2
k.p.k., przez orzeczenie surowszej kary łącznej i uchylenie warunkowego jej
zawieszenia przy dokonaniu zmiany ustaleń faktycznych, a to że popełnił on
przestępstwa czyniąc sobie z nich stałe źródło dochodu oraz b) art. 437 § 2 k.p.k.
przez nieuchylenie wyroku z przekazaniem sprawy do pierwszej instancji, jeżeli
uznano, że oskarżony uczynił sobie wskazane wyżej źródło dochodu z popełniania
przestępstw, które pominął Sąd pierwszej instancji, nadto zaś c) obrazę art. 4, 7 i
424 k.p.k. przez naruszenie granic swobodnej oceny dowodów i przyjęcie ustaleń
na podstawie domniemań w zakresie wskazanego uczynienia sobie przez
oskarżonego stałego źródła dochodu z popełniania przestępstw, a także naruszenie
d) art. 457 § 3 k.p.k. przez ogólnikowe tylko odniesienie się do wprowadzanych w
ustaleniach faktycznych zmian. Podniesiono w tej skardze nadto, że w sprawie
niniejszej pojawia się zagadnienie prawne, czy omawiana zmiana ustaleń
faktycznych, w sytuacji, gdy Sąd pierwszej instancji nie wskazał przy wymiarze kary
5
art. 65 § 1 k.k. narusza zasadę określoną w art. 454 § 2 k.k. z uwagi na dokonanie
innych ocen ustaleń faktycznych Sądu pierwszej instancji.
W obu kasacjach wnioskowano o uchylenie zaskarżonego wyroku i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w T. (adw.
K. S.) lub „właściwemu Sądowi” (adw. M. Z.). W odpowiedzi na te kasacje
prokurator Prokuratury Okręgowej wniósł o ich oddalenie jako bezzasadnych. Na
rozprawie kasacyjnej prokurator Prokuratury Generalnej poparł to stanowisko.
Rozpoznając te kasacje, Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacje te nie są zasadne.
Jeżeli chodzi bowiem o rzekomą obrazę art. 434 § 1 k.p.k., który stwarza
możliwość orzeczenia na niekorzyść oskarżonego jedynie, gdy doszło do
stwierdzenia uchybień podniesionych w środku odwoławczym wywiedzionych na
niekorzyść tego podmiotu oraz uwzględnianych z urzędu, to zauważyć należy, że z
orzeczenia Sądu odwoławczego nie wynika bynajmniej, iż nie uwzględnia on tych
okoliczności, o jakich mowa była w apelacji prokuratora. Wyraźnie przecież Sąd ten
wskazuje odnośnie zasadności potrzeby obostrzenia kary i rezygnacji z
zawieszenia jej wykonania, na podniesioną w apelacji wielość przypisanych
oskarżonemu przestępstw, godzenie w dwa dobra prawnie chronione, co
odpowiada wskazanej w tym środku „różnorodności naruszonych dóbr”, jak i
uprzednią karalność oskarżonego, też wyraźnie przywoływaną w zarzucie
apelacyjnym, czy działanie w warunkach czynu ciągłego (k. 338), co odpowiada
wskazanemu w apelacji działaniu w wykonaniu z góry powziętego zamiaru w
niewielkich odstępach czasu. Zatem Sąd Okręgowy, bądź wprost, bądź też
używając innych określeń, przyjmuje za zaistniałe w sprawie okoliczności, jako
zasadne uchybienia, na które powoływał się oskarżyciel publiczny. Prawdą jest
natomiast, że Sąd odwoławczy wyartykułował także inne jeszcze okoliczności, ale z
treści § 1 art. 434 k.p.k. nie wynika bynajmniej, iż sąd drugiej instancji, przy apelacji
wywiedzionej na niekorzyść oskarżonego, ma ograniczyć się wyłącznie do tych
uchybień, które wskazano w takiej skardze i nie dostrzegać innych, zaistniałych w
sprawie naruszeń, jeżeli tylko wynikają one z ustaleń faktycznych poczynionych
przez sąd pierwszej instancji. Istotne jest bowiem jedynie to, że do zmiany
orzeczenia na niekorzyść oskarżonego może dojść pod warunkiem, że
6
potwierdzone zostaną naruszenia wskazane przez skarżącego, ale niekoniecznie
wyłącznie na podstawie wskazanych uchybień. Zatem w realiach tej sprawy, o
obrazie wskazanego wyżej przepisu, nie może być mowy.
Jak jednak wskazano wyżej, owe inne uchybienia, na które nie wskazuje
środek odwoławczy muszą mieć oparcie w ustaleniach faktycznych dokonanych
przez Sąd meriti. Stosownie bowiem do art. 454 § 2 k.p.k., Sąd odwoławczy nie
może zaostrzyć kary pozbawienia wolności, jeżeli dokonałby zmiany ustaleń
faktycznych, które dałyby dopiero podstawę do obostrzenia tej kary (zob. uchwała
SN z dnia 23 marca 2011 r., I KZP 28/10, OSNKW 2011, z. 4, poz. 30). W obu
kasacjach podnosi się zarzut obrazy tego przepisu przez uwzględnienie, jako nowej
okoliczności obciążającej, faktu, że przypisane skazanemu czyny „zostały
popełnione w warunkach czynu ciągłego na szkodę dwóch różnych (…)
pokrzywdzonych oraz ze swoim zachowaniem godził w dwa dobra prawem
chronione, a przy tym popełnił przestępstwa na szkodę kilku różnych podmiotów”
(kasacja adw. K. S.) oraz przyjęcia „że oskarżony (…) z popełnienia przestępstwa
uczynił sobie stałe źródło dochodu” (kasacja adw. M. Z.). Rzecz jednak w tym, że
po pierwsze tego typu okoliczności i tak mieściły się we wskazywanej w apelacji i
przyjętej przez Sąd za trafną, okoliczności naruszenia różnych dóbr prawnych i
podejmowania niektórych zachowań w ramach czynu ciągłego, co in concreto – jak
wynika z przypisanych zachowań – godziło w różnych pokrzywdzonych na gruncie
przestępstw z art. 278 i 279 k.k. Po wtóre zaś, z opisu pierwszego z zarzucanych
czynów, za który J. F. został skazany, czyli przestępstwa z art. 59 ust. 1 ustawy o
przeciwdziałaniu narkomanii z 2005 r. wynika wyraźnie, że popełnił on je czyniąc
sobie z tego zachowania „stałe źródło dochodu”. Przy przypisaniu tego czynu nie
zmodyfikowano przy tym niczego w jego opisie, a w podstawie skazania wyraźnie
figuruje również art. 65 § 1 k.k. Także w rozważaniach prawnych Sądu meriti
dotyczących owego zachowania, wyraźnie jest mowa o uczynieniu sobie z
omawianego przestępstwa przez oskarżonego stałego źródła dochodu (k. 252). Nie
można zatem twierdzić jakoby uwzględnienie owego faktu przez Sąd odwoławczy
było nowym ustaleniem faktycznym. Było to bowiem jedynie nadanie odmiennej
oceny i wyciągnięcie z niej odmiennych niż Sąd meriti wniosków, ale opartych na
ustaleniach dokonanych przez Sąd pierwszej instancji, które – jak wskazuje się w
7
orzecznictwie Sądu Najwyższego – nie oznaczają bynajmniej dokonania zmiany
ustaleń faktycznych w rozumieniu art. 454 § 2 k.p.k. (zob. np. postanowienia SN: z
dnia 7 czerwca 2006 r., III KK 395/05, OSNKW 2006, z. 10, poz. 92, z dnia 28
czerwca 2006 r., V KK 491/05, OSNKW 2006, z. 9, poz. 84, z dnia 25 stycznia 2008
r., III KK 480/07, LEX nr 534906, czy uzasadnienia postanowień SN: z dnia 10
czerwca 2010 r., IV KK 422/09, OSNKW 2010, z. 9, poz. 81, z dnia 6 grudnia 2012
r., IV KK 121/12, LEX nr 1277774, czy z dnia 10 października 2013 r., V KK 190/13,
LEX nr 1402696; zob. też wyrok SA we Wrocławiu z dnia 29 czerwca 2012 r., II
AKa 135/12, LEX nr 1213766).
Powyższe wskazuje, że również zawarte w jednej z kasacji (adw. M. Z.)
sugestie odnośnie do jakoby istnienia potrzeby rozstrzygnięcia zagadnienia
prawnego co do możliwości poczynienia w drugiej instancji odmiennych ocen
ustalonych uprzednio okoliczności, wymagały wystąpienia w tej sprawie z pytaniem
prawnym nie może być w żadnej mierze uznane za zasadne. Tym samym jednak
całkowicie niezasadny jest też zarzut tejże kasacji o obrazie jakoby art. 437 § 2
k.p.k. przez nieuchylenie wyroku Sądu meriti z przekazaniem tej sprawy do
ponownego rozpoznania, skoro – jak twierdzi skarżący – nie wskazano dowodów,
które pozwalają dokonać takiego ustalenia na etapie postępowania odwoławczego.
Rzecz bowiem w tym, że ustaleń w tej materii dokonał już właśnie Sąd meriti, tyle
tylko, że nie wyciągnął z tego faktu odpowiednich wniosków mających znaczenie
dla orzeczenia o karze. Jednocześnie sam autor tej skargi popada w ten sposób w
sprzeczność, skoro domaga się rozstrzygania możliwości dokonania przez Sąd
drugiej instancji odmiennych ocen ustalonych przez Sąd pierwszej instancji
okoliczności. W konsekwencji również to samo można powiedzieć o zarzucie
omawianej kasacji, w którym twierdzi się, że doszło do obrazy art. 4, 7 i 424 § 1 pkt
1 k.p.k., przez naruszenie jakoby swobodnej oceny dowodów i przyjęcie na
podstawie domniemań popełnienia przez oskarżonego J. F. czynu z uczynieniem
sobie z tego przestępstwa stałego źródła dochodu, skoro na fakty te wskazywał już
Sąd pierwszej instancji. Całkowicie bezzasadny jest też zarzut omawianej tu kasacji
o rzekomej obrazie art. 457 § 3 k.p.k. przez jakoby ogólnikowe odniesienie się do
„wprowadzonej zmiany w ustaleniach faktycznych, bez wskazywania w oparciu o
jaki materiał dowodowy doszedł do takich wniosków”. Po pierwsze bowiem Sąd
8
odwoławczy – jak wykazano wcześniej – nie zmieniał ustaleń faktycznych
dokonanych przez Sąd pierwszej instancji, po wtóre zaś obszernie wypowiedział się
w tej materii, i to odnośnie do każdej analizowanej okoliczności przyjętej już
przecież przez Sąd meriti, a jedynie nie zawsze prawidłowo ocenionej, czego
dowodzą wywody Sądu Okręgowego zawarte na k. 336v-339.
Wbrew też twierdzeniom drugiej kasacji (adw. K. S.), jakoby Sąd
odwoławczy wyeliminował spośród branych pod uwagę okoliczności fakt, że
popełnione przez oskarżonego uprzednio przestępstwa nie miały charakteru
podobnego do czynów przypisanych w tym postępowaniu, żaden fragment
uzasadnienia wyroku Sądu Okręgowego na to nie wskazuje. Sąd ten nie negował
bowiem powyższego ustalenia Sądu meriti, a wskazał jedynie, że mimo
uprzedniego warunkowego umorzenia postępowania w jednej z tych spraw,
oskarżony dopuścił się przypisywanych mu obecnie przestępstw. Nie jest też
zasadne twierdzenie tej kasacji, jakoby oskarżyciel w swojej apelacji wskazywał
jedynie na potrzebę zmiany podstawy prawnej warunkowego zawieszenia kary
pozbawienia wolności, a tym samym Sąd odwoławczy nie był uprawniony do
uchylenia rozstrzygnięcia o takim zawieszeniu z uwagi na brak wyjątkowego
wypadku uzasadnionego szczególnymi okolicznościami, które uzasadniałyby to
zawieszenie. Rzecz bowiem w tym, że oskarżyciel, niezależnie od kwestionowania
podstawy prawnej omawianej konstrukcji prawnokarnej, wyraźnie wskazał też na
brak w jego ocenie, w świetle wskazanych w tej skardze okoliczności, podstaw do
jej zastosowania, żądając w związku z tym zaostrzenia kary pozbawienia wolności,
bez stosowania warunkowego jej zawieszenia. Tym samym Sąd odwoławczy
zasadnie rozważał, czy w związku z dokonywanymi ocenami zaistniałych w tej
sprawie okoliczności związanych z kwestią wymiaru kary, istnieją w tej sprawie, z
uwagi na przypisanie oskarżonemu przez Sąd pierwszej instancji czynu w
warunkach art. 65 § 1 k.k., warunki do jej zawieszenia określone w art. 69 § 3 k.k.,
wskazując, dlaczego ich nie dostrzega.
Powyższe wywody wskazują, że żaden z licznych zarzutów tych kasacji nie
jest zasadny, a podnoszone uchybienia w realiach tej sprawy w rzeczywistości nie
wystąpiły. Dlatego też Sąd Najwyższy oddalił obie te skargi, a w związku z tym –
9
stosownie do art. 636 § 1 w zw. z art. 518 k.p.k. – obciążył skazanego kosztami
sądowymi postępowania kasacyjnego.
Z tych wszystkich względów orzeczono, jak na wstępie.