Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 lipca 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Lublinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 1 lipca 2015 r. w Lublinie

sprawy M. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w R.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w R.

od wyroku Sądu Okręgowego w Radomiu

z dnia 28 stycznia 2015 r. sygn. akt VI U 500/13

zmienia zaskarżony wyrok i oddala odwołanie.

III AUa 337/15

UZASADNIENIE

Organ rentowy - Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. decyzja z dnia 26 marca 2013 roku odmówił M. K. prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym, ponieważ wnioskodawczyni nie udowodniła podstawowej przesłanki wymaganej ustawą a stanowiącą warunek nabycia prawa do świadczenia emerytalnego tj. 15 lat pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

Od tej decyzji odwołanie do Sądu Okręgowego w Radomiu wniosła M. K. podnosząc, że nie zgadza się z w/w decyzją, ponieważ organ rentowy nie uwzględnił jej stażu pracy w warunkach szczególnych w zakładzie pracy, który już nie istnieje.

Sąd Okręgowy w Radomiu wyrokiem z dnia 28 stycznia 2015 roku zmienił zaskarżoną decyzję i ustalił M. K. prawo do emerytury od dnia 5 marca 2013 roku. Sąd Okręgowy ustalił, że wnioskodawczyni, urodzona (...), złożyła w dniu 5 marca 2013 roku wniosek o przyznanie prawa do emerytury. Organ rentowy zaskarżoną decyzją odmówił wnioskodawczyni prawa do dochodzonego świadczenia wobec braku udowodnienia wymaganego przepisami ustawy 15 – letniego okresu pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, uznając za udowodniony łączny staż ubezpieczeniowy wynoszący na dzień 1 stycznia 1999 roku 20 lat i 6 miesięcy.

M. K. w dniu 16 marca 1978 roku zawarła umowę o pracę z Jednostką Wojskową (...) w (...)/P. na trzymiesięczny okres próbny, a następnie na czas nie określony. Została zatrudniona na stanowisku telegrafistki w Węźle Łączności w pełnym wymiarze czasu pracy. W Jednostce znajdowała się centrala miejscowa, w której pracowała wnioskodawczyni. Jako telegrafistka nadawała i przesyłała różnego rodzaju telegramy dotyczące wojskowości. Pracowała na tzw. dalekopisie, czyli maszynie do pisania, która drogą radiową przesyłała pisany tekst do adresata. Podlegała szefowi Węzła Łączności. Z dniem 1 maja 1994 roku powierzono jej obowiązki telefonistki. Wówczas pracowała w centrali miejscowej i obsługiwała połączenia telefoniczne między jednostkami i garnizonami oraz wszelkie połączenia międzymiastowe. Pracowała w systemie trzyzmianowym, przez 8 godzin dziennie. Otrzymywała dodatek za pracę w warunkach szczególnych. W okresie od dnia 18 października 1980 roku do dnia 18 października 1981 roku wnioskodawczyni przebywała na urlopie bezpłatnym z tytułu opieki nad dzieckiem, przy czym w dniu (...) urodziła kolejne dziecko i z tego powodu w miesiącach lipiec – listopad 1981 roku pobierała zasiłek macierzyński. Z urlopów bezpłatnych z tytułu opieki nad dzieckiem (urlopów wychowawczych) korzystała również w okresach od dnia 11 listopada 1981 roku do dnia 1 listopada 1983 roku, od dnia 22 października 1992 roku do dnia 28 lutego 1993 roku i od dnia 7 sierpnia 1997 roku do dnia 31 stycznia 1999 roku. Pracę świadczyła do dnia 31 grudnia 2000 roku.

Sąd Okręgowy orzekł, że warunkiem nabycia uprawnień emerytalnych według art. 184 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w związku przepisami § 2 i § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz.43 ze zm.). jest spełnienie przed dniem 1 stycznia 1999 r. przesłanki ubezpieczeniowego wynoszącego dla kobiet 20 lat, w tym 15 lat pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze.

Poza sporem w sprawie niniejszej pozostaje, że wnioskodawczyni osiągnęła wiek 55 lat i udowodniła wymagany 20 letni okres zatrudnienia oraz to, że nie przystąpiła do funduszu emerytalnego. Sprawą sporną jest natomiast ustalenie, czy wnioskodawczyni wykonywała prace w szczególnych warunkach wymienione w wykazie A w wymiarze co najmniej 15 lat przed dniem 1 stycznia 1999 roku. Poza sporem w sprawie niniejszej pozostaje, że wnioskodawczyni udowodniła wymagany 20 letni okres zatrudnienia, osiągnęła wiek emerytalny 55 lat i jest członkiem OFE, przy czym złożyła wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu państwa.

Sprawą sporną pozostawało ustalenie, czy wnioskodawczyni wykonywała prace w szczególnych warunkach wymienione w wykazie A wyżej powołanego rozporządzenia w wymiarze co najmniej 15 lat i czy staż ten osiągnęła przed dniem 1 stycznia 1999 roku.

W ocenie Sądu Okręgowego Postępowanie dowodowe przeprowadzone w sprawie pozwala stwierdzić, że praca świadczona przez M. K. w okresach od dnia 16 marca 1978 roku do dnia 17 października 1980 roku, od dnia 2 listopada 1983 roku do dnia 21 października 1992 roku i od dnia 1 marca 1993 roku do dnia 6 sierpnia 1997 roku w Jednostce Wojskowej (...) w (...)/P. na stanowiskach telegrafistki i telefonistki wykonywana była stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w warunkach szczególnych.

Wnioskodawczyni podczas zatrudnienia w Jednostce Wojskowej (...) w (...) pracowała jako telegrafistka, a następnie została przeszeregowana na stanowisko telefonistki. Jej praca polegała na nadawaniu i przesyłaniu telegramów dotyczące wojskowości, za pomocą tzw. dalekopisu, czyli maszyny do pisania, która drogą radiową przesyłała pisany tekst do adresata. Jako telefonistka pracowała w centrali telefonicznej obsługując połączenia telefoniczne między jednostkami i garnizonami wojskowymi oraz wszelkie połączenia międzymiastowe. Pobierała dodatek za pracę w warunkach szczególnych. Charakter wykonywanej przez wnioskodawczynię pracy potwierdzili świadkowie, którzy zgodnie wskazali, że wnioskodawczyni stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywała wyłącznie prace telegrafistki oraz telefonistki.

Zdaniem Sądu Okręgowego praca skarżącej na stanowisku telefonistki również podlegała zaliczeniu do stażu pracy w warunkach szczególnych. Jej obowiązkiem było wykonywanie połączeń pomiędzy jednostkami wojskowymi i garnizonami rozmieszczonymi na terenie całego kraju, zatem niewątpliwie były to połączenia międzymiastowe. Nadto wykonywała także połączenia miejscowe, według zaistniałych potrzeb. Swoją pracę wykonywała w państwowej Jednostce Wojskowej, jako pracownik cywilny.

Wobec powyższego Sąd uznał, że wnioskodawczyni w Jednostce Wojskowej(...) w (...) pracowała w warunkach szczególnych, wykonując prace ujęte w wykazie A dziale VIII, pod poz. 18 tj. prace telegrafistów oraz pod poz. 19, tj. prace telefonistek central międzymiastowych i miejscowych w urzędach.

Z analizy okresów zatrudnienia i przebywania na urlopach bezpłatnych i wychowawczych wynika, że okres pracy w warunkach szczególnych wyniósłby 14 lat, 10 miesięcy i 16 dni, jednakże Sąd ustalił, że w trakcie urlopu wychowawczego w okresie od lipca 1981 roku do listopada 1981 roku otrzymywała zasiłek macierzyński w związku z urodzeniem drugiego dziecka. Sąd Okręgowy powołał się na przepis art. 32 ust. 1a pkt 1 ustawy emerytalnej, stanowiący, że przy ustalaniu okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze nie uwzględnia się okresów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał po dniu 14 listopada 1991 roku wynagrodzenie lub świadczenie z ubezpieczenia społecznego w razie choroby lub macierzyństwa, z którego wynika, że okresy pobierania zasiłku macierzyńskiego przed dniem 14 listopada 1991 roku podlegają wliczeniu do okresu pracy w warunkach szczególnych. Nie podlegają natomiast wliczeniu okresy przebywania na urlopie wychowawczym (wyrok SN z 23 kwietnia 2013 roku, I UK 561/12). Okresu tego ZUS nie uwzględnił w swoim hipotetycznym wyliczeniu.

Dlatego też Sąd Okręgowy uznał, że wnioskodawczyni w okresie zatrudnienia w Jednostce Wojskowej (...) pracowała w warunkach szczególnych przez okres 15 lat, 3 miesięcy i 16 dni (okres wyliczony przez ZUS z wyłączeniem urlopów bezpłatnych i wychowawczych – 14 lat 10 miesięcy i 16 dni oraz okres pobierania zasiłku macierzyńskiego od lipca do listopada 1981 roku – 5 miesięcy). Spełnione więc zostały przesłanki określone w art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i Sąd Okręgowy powołując treść art.129 ustawy ustalił prawo do emerytury od dnia zgłoszenia wniosku o świadczenie.

Od tego wyroku apelację wniósł organ rentowy – Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R., zaskarżając wyrok w całości. Wyrokowi zarzucał naruszenie prawa materialnego tj art.184 w związku z art.32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz § 2 ust.1 i § 4 ust.1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze poprzez uwzględnienie bez podstawy prawnej pracy w warunkach szczególnych na stanowisku telefonistki i okresu pobierania zasiłku macierzyńskiego przyznanego na zasadach zasiłku macierzyńskiego, a w konsekwencji przyznanie prawa od emerytury oraz sprzeczność istotnych ustaleń Sądu treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego.

Wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania, ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego jest zasadna i prowadzi do zmiany zaskarżonego wyroku.

Przedmiotem sporu jest prawo do emerytury w związku z pracą w szczególnych warunkach. Zgodnie z art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz.U.2013.1440) ubezpieczeni urodzeni po dniu 31 grudnia 1948 r. uzyskują prawo do emerytury po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32 ustawy jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymagany w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym oraz mają niezbędny okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27 ustawy (20 lat dla kobiet). Warunkiem jest także nieprzystąpienie do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenie wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa. Warunek odpowiednio długiego okresu pracy w warunkach szczególnych został określony w § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r. Nr 8, poz. 43). Okres ów winien wynosić co najmniej 15 lat, a sama praca musi być wymieniona w wykazie A stanowiącym załącznik do przedmiotowego rozporządzenia. Sąd Okręgowy przyjął, że za pracę w szczególnych warunkach należy uznać pracę wykonywaną przez odwołującą na stanowisku telefonistki w centrali telefonicznej jednostki wojskowej za pracę wymienioną w wykazie A dziale VIII pod poz. 19, tj. prace telefonistek central międzymiastowych i miejscowych w urzędach, przy czym pominął pozostałą bardzo istotną część tego pozycji – urzędach pocztowo-telekomunikacyjnych i telekomunikacyjnych.

Poza sporem jest rzeczywisty charakter zatrudnienia ubezpieczonej w spornym okresie. Z prawidłowych ustaleń faktycznych Sądu I instancji wynika, że wnioskodawczyni w jednostce wojskowej w (...) od 16 marca 1978 roku do 31 grudnia 2000 roku pracowała na stanowisku początkowo telegrafistki (do 15 czerwca 1978 roku), a następnie od 16 czerwca 1978 roku na stanowisku telefonistki w centralo jednostki, gdzie do jej obowiązków należało łączenie rozmów pomiędzy poszczególnymi jednostkami wojskowymi, w tym międzymiastowych. O ile, z czym zgadza się organ rentowy praca telegrafisty wymieniona w wykazie A dziale VIII pod pozycją 18 jako „prace radiotelegrafistów, radiotelefonistów, telegrafistów i teletypistów oraz radiooperatorów kontroli emisji radiowej” nie jest ograniczona do konkretnego miejsca jej wykonywania i może być zakwalifikowana jako praca uprawniająca do obniżenia wieku emerytalnego, to praca telefonistki jako praca w szczególnych warunkach, przyporządkowana jest wyłącznie do branży łączności i ograniczona do konkretnego miejsca jej wykonywania – central urzędów pocztowo-telekomunikacyjnych i telekomunikacyjnych. Usystematyzowanie prac o znacznej szkodliwości i uciążliwości do oddzielnych działów wykazu A oraz poszczególnych stanowisk w ramach gałęzi gospodarki nie jest przypadkowe, gdyż należy przyjąć, że konkretne stanowisko narażone jest na ekspozycję na czynniki szkodliwe w stopniu mniejszym lub większym w zależności od tego, w którym dziale przemysłu jest umiejscowione. Konieczny jest bezpośredni związek wykonywanej pracy z procesem technologicznym właściwym dla danego działu gospodarki. Ubezpieczona pracowała w jednostce wojskowej w centrali telefonicznej i niewątpliwie wykonywała czynności polegające na łączeniu rozmów miejscowych i międzymiastowych, ale ustawodawca nie uwzględnił pracy wykonywanej poza centralami rzędów pocztowo-telekomunikacyjnych i telekomunikacyjnych, mimo że niewątpliwie pracownik zatrudniony w lokalnym centralach i centralkach telefonicznych różnych innych instytucji posiadających rozdzielnię rozmów telefonicznych wykonuje podobną pracę, aczkolwiek w innym charakterze i wymiarze.

Przepis § 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.) jednoznacznie stanowi, że okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w tym rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy ściśle określonym w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia. Wnioskodawczyni wykonywała pracę telefonistki w centrali jednostki wojskowej nie objętą stosownym wykazem stanowiącym załącznik do rozporządzenia. Podkreślić należy, że o uprawnieniach pracownika do emerytury na warunkach przewidzianych w rozporządzeniu decyduje łączne spełnienie określonych w nim przesłanek, a przekonanie pracownika o wysokiej szkodliwości warunków pracy nie jest wystarczające do uznania takiej pracy za pracę w szczególnych warunkach.

Przypomnieć tu trzeba, że prawo do emerytury przewidziane w art. 184 w związku z art. 32 ustawy emerytalnej ma charakter wyjątkowy, jest odstępstwem od ogólnej reguły dotyczącej warunków przechodzenia na emeryturę, a zatem właściwe przepisy muszą być wykładane w sposób ścisły. Niedopuszczalna jest wykładnia rozszerzająca, prowadząca w konsekwencji do wypaczenia idei, że emerytura w wieku wcześniejszym jest wynikiem pracy w obciążających dla zdrowia warunkach. Tym samym praca telefonistki centralek i centrali innych instytucji poza urzędami pocztowo-komunikacyjnymi nie może być zakwalifikowana jako praca wymieniona pod pozycją 19 działu VIII wykazu A. Wnioskodawczyni wykonywała prace, nie objęte stosownym wykazem stanowiącym załącznik do rozporządzenia, a swoje uprawnienia do obniżenia wieku emerytalnego wywodzi z warunków szkodliwych, w jakich pracowała, jej zdaniem praca ta była bardziej uciążliwa, aniżeli praca w urzędach pocztowo-telekomunikacyjnych, ale ta okoliczność nie może przesądzić o prawie do świadczenia, którego przesłanki są ściśle uregulowane i jakiekolwiek odstępstwa od tych zasad są wykluczone.

W konsekwencji zasadny okazał się zarzut naruszenia przez Sąd I instancji prawa materialnego, poprzez stwierdzenie, że wnioskodawczyni spełnia wszystkie, wymagane art. 184 w związku z art. 32 ustawy emerytalnej, warunki niezbędne do przyznania jej emerytury, w tym warunek co najmniej 15 letniego stażu pracy w warunkach szczególnych na dzień 1 stycznia 1999 r. w tej sytuacji nie zachodzi potrzeba rozważań odnoszących się do zaliczonego przez Sąd do okresu pracy w warunkach szczególnych okresu pobierania zasiłku na zasadach zasiłku macierzyńskiego.

Z tych względów i na mocy powołanych powyżej przepisów oraz na podstawie art.386 § 1 KPC orzekł, jak w sentencji.