Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

E. P. w pozwie domagał się zasądzenia solidarnie od Z. P. i M. P. na swoją rzecz kwoty 50.000 zł, tytułem zachowku po B. P., z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty oraz kosztów procesu według norm przepisanych. W uzasadnieniu wskazał, że B. P. zmarła dnia 4 marca 2011 r. pozostawiając testament, w myśl którego do całości spadku powołała pozwanych Z. P. i M. P. w równych częściach. Powód jest synem spadkodawczyni i gdyby dziedziczył spadek z ustawy, to przypadałby mu udział spadkowy w wysokości 1/3 całości spadku. W skład masy spadkowej po B. P., wchodzi udział w wysokości 1/2 części nieruchomości zabudowanej domem położonej w O. o łącznej wartości udziału 300.000 zł.

W odpowiedzi na pozew pozwani wnieśli o oddalenie powództwa oraz o zasądzenie od powoda na ich rzecz kosztów procesu. W uzasadnieniu zakwestionowali wysokość dochodzonego roszczenia wskazując, iż kwota ta wynika z przyjęcia zbyt wygórowanej wartości nieruchomości, a także pominięcia otrzymanych darowizn.

Wyrokiem z dnia 4 lipca 2014 r. Sąd Rejonowy w Bydgoszczy zasądził solidarnie od pozwanych na rzecz powoda kwotę 24.582,41 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 29 grudnia 2011 r. do dnia zapłaty, oddalił powództwo w pozostałej części, zasądził od pozwanych solidarnie na rzecz powoda kwotę 1250 zł tytułem zwrotu kosztów procesu oraz nakazał pobrać od każdej ze stron na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Bydgoszczy po 1087,51 zł tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych.

Sąd Rejonowy ustalił i zważył, co następuje:

B. P. wraz z mężem J. P. byli właścicielami nieruchomości zabudowanej domem położonej w O., gmina (...), przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy w Bydgoszczy prowadzi księgę wieczystą o nr (...), objętej ustawową wspólnością majątkową. Ponadto B. P. była wspólnikiem (...) Zakładu (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w B. posiadając 10 udziałów nabytych w trakcie trwania związku małżeńskiego.

Dzień przed śmiercią spadkodawczyni, tj. 3 marca 2011 r. odbyło się nadzwyczajne zgromadzenie wspólników, na którym podjęto uchwałę o przekształceniu (...) Zakładu (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w B. w spółkę komandytową pod nazwą (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością spółka komandytowa. Zgodnie z przyjętym przez zarząd w dniu 26 października 2010r. planem przekształcenia wartość bilansowa jednego udziału w spółce przekształcanej wynosiła 4.936,89 zł.

B. P. zmarła w dniu 4 marca 2011 r. Zostawiła po sobie dwóch synów - Z. P. i E. P..

Na podstawie testamentu notarialnego z dnia 23 lutego 2011r. B. P. powołała do całości spadku syna Z. P. i M. P. w częściach równych, odwołując jednocześnie testament sporządzony w dniu 10 grudnia 2010 r., na mocy którego do całości spadku powołani byli jej synowie Z. P. i E. P..

Sąd Rejonowy w Bydgoszczy w dniu 21 grudnia 2012r. stwierdził nabycie spadku przez pozwanych.

Rynkowa wartość prawa własności nieruchomości gruntowej zabudowanej budynkiem mieszkalnym jednorodzinnym, położonej przy ul. (...) w O., gmina (...), dla którego Sąd Rejonowy w Bydgoszczy prowadzi księgę wieczystą nr (...), według stanu na dzień 4 marca 2011 r. i aktualnych cen wynosiła 255.000 zł.

W dniu 26 października 2011r. na konto pozwanej M. P. wpłynęła spłata udziałów w spółce przekształcanej (...) sp. z o.o. w kwocie 39.988,80 zł po pomniejszeniu o należny podatek dochodowy.

Powód E. P. wezwał pozwanych do zapłaty należnego mu zachowku pismem z dnia 21 września 2011 r. Pozwani nie uregulowali należności.

Sąd Rejonowy zważył, że podstawę roszczeń powoda stanowią art. 991 k.c. i 1000 k.c.

Bezspornym w sprawie był fakt, że na mocy testamentu notarialnego z dnia 23 lutego 2011 r. Z. P. i M. P. stali się jedynymi spadkobiercami po zmarłej B. P., natomiast E. P. nie został powołany do spadku na podstawie tego testamentu i nie został pozbawiony przez spadkodawczynię prawa do zachowku (wydziedziczony). Powód jako syn spadkodawczyni byłby powołany do spadku z mocy ustawy, co czyniło go osobą uprawnioną do zachowku.

Sporna między stronami była wysokość należnego powodowi zachowku. Powołując się na treść art. 991 § 1 k.c. Sąd uznał, że należny powodowi zachowek stanowi połowę wartości udziału, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym.

Na podstawie ustawy powód jako syn spadkodawczyni, w myśl art. 931 § 1 k.c., otrzymałby część równą 1/3 udziału, czyli udział spadkowy stanowiący podstawę obliczenia zachowku należnego powodowi stanowi 1/6 części stanu czynnego spadku.

W skład majątku spadkowego po B. P., podlegającego uwzględnieniu przy obliczaniu zachowku, wchodziła połowa wartości w nieruchomości w O. o wartości 127.500 zł. B. P. była bowiem właścicielką tej nieruchomości wraz z mężem w ramach małżeńskiej wspólności ustawowej, która ustała z chwila jej śmierci. Na podstawie art. 43 k.r.io. domniemywa się, że udziały małżonków w majątku wspólnym są równe.

Ponadto uwzględnieniu podlegała również wartość udziałów w spółce kapitałowej w kwocie 49.368,90 zł, jednakże do wartości spadku należało zaliczyć jedynie połowę wartości udziałów tj. kwotę 24.684,45 zł pomniejszoną o pobrany podatek, tj. kwotę 19.994,40 zł, albowiem udziały te należały do majątku wspólnego spadkodawczyni i jej męża.

Substrat zachowku wynosił więc 147.494,40 zł, gdyby po B. P. doszło do dziedziczenia ustawowego, powód powołany byłby do 1/3 spadku. Należny zachowek wynosi połowę tego udziału czyli, 1/6, a więc opiewał na kwotę 24.582,40 zł. Pozwani odpowiadają za zapłatę tej kwoty solidarnie na podstawie art. 1034 k.p.c.

O odsetkach orzeczono na podstawie art. 481 k.c. W niniejszej sprawie powód wykazał, iż pozwani przed procesem byli wzywani do zapłaty zachowku. Zapłata zachowku miała nastąpić w terminie siedmiu dni od daty doręczenia wezwania, nie później niż do dnia 5 października 2011 r. Powód wniósł jednak o zasądzenie odsetek od dnia wniesienia pozwu, tj. od dnia 29 grudnia 2011 r., w związku z czym Sąd orzekł w tym zakresie zgodnie z żądaniem pozwu.

W pozostałym zakresie tj. co do kwoty 33.645,75 zł powództwo podlegało oddaleniu jako bezzasadne.

O kosztach procesu orzeczono w myśl art. 100 k.p.c. i art. 105 § 2 k.p.c., tj. zgodnie z zasadą stosunkowego rozliczenia kosztów.

Powód poniósł koszty procesu w łącznej kwocie 5.717 zł (opłata od pozwu 2.500 zł, wynagrodzenie pełnomocnika 2.400 zł, opłata skarbowa od pełnomocnictwa 17 zł, wykorzystana zaliczka na poczet wynagrodzenia biegłego 800 zł).

Pozwani ponieśli koszty w łącznej wysokości 3.217 zł (wynagrodzenie pełnomocnika 2.400 zł, opłata skarbowa od pełnomocnictwa 17 zł, wykorzystana zaliczka na poczet wynagrodzenia biegłych 800 zł.

Łącznie koszty procesu wyniosły 8.934 zł. Powód wygrał proces w 50%, w związku z czym pozwani winni ponieść koszty procesu 50%, tj. w kwocie 4.467 zł, a wydatkowali sumę o 1.250 zł niższą, dlatego podlegała ona zasądzeniu od pozwanych na rzecz powoda.

Z uwagi na fakt, iż pozostały nie rozliczone koszty związane z wynagrodzeniem biegłego w kwocie 2.175,02 zł, które tymczasowo poniósł Skarb Państwa, Sąd na podstawie art. 83 ustawy z dnia 28 lipca 2005 o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. 2005 nr 167, poz. 1398 ze zm.), w związku z art. 1304 § 1 k.p.c. i z art. 100 i 105 § 2 k.p.c. Sąd obciążył tymi kosztami stosunkowo po połowie strony nakazując pobrać na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego w Bydgoszczy od każdej ze stron kwotę 1087,51 zł.

Apelację od powyższego wyroku złożyli pozwani, zaskarżając go w części dotyczącej odsetek ustawowych i rozstrzygnięcia o kosztach procesu. Skarżący zarzucili Sądowi Rejonowemu naruszenie przepisów:

-

prawa materialnego, tj. art. 481 k.c. poprzez zasądzenie odsetek od dnia wniesienia pozwu, a nie od daty orzekania,

-

prawa procesowego, tj. art. 100 k.p.c. poprzez zastosowanie zasady stosunkowego rozdzielenia kosztów procesu, zamiast wzajemnego ich zniesienia.

Mając powyższe na uwadze apelujący wnieśli o zmianę zaskarżonego wyroku w punkcie pierwszym poprzez zasądzenie odsetek od dnia 4 lipca 2014r. oraz w punktach 3 i 5 poprzez wzajemne zniesienie kosztów procesu.

W odpowiedzi na apelację powód wniósł o jej oddalenie i zasądzenie na jego rzecz kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja pozwanych jest niezasadna.

Sąd Rejonowy poczynił prawidłowe ustalenia faktyczne z rozważeniem całokształtu materiału dowodowego bez przekroczenia granic swobodnej oceny dowodów, o jakiej mowa w art. 233 § 1 k.p.c., które to ustalenia Sąd Okręgowy w całości podziela i przyjmuje za własne.

W ocenie Sądu odwoławczego nie zasługiwał na uwzględnienie zarzut apelacyjny dotyczący ustalenia przez Sąd Rejonowy niewłaściwego początkowego terminu naliczania odsetek od zasądzonego świadczenia. W orzecznictwie ugruntowane jest stanowisko, że w zobowiązaniu łączącym uprawnionego do zachowku i osobę, która zachowek ten powinna uiścić, dostrzec należy elementy zobowiązania bezterminowego. Oznacza to, że określenie terminu spełnienia świadczenia pieniężnego w tym zobowiązaniu powinno następować w wyniku wezwania dłużnika do zapłaty (art. 455 k.c.), a nie dopiero od dnia wyrokowania w przedmiocie uprawnienia do zachowku. Zatem brak spełnienia świadczenia po wezwaniu skutkuje wystąpieniem opóźnienia po stronie dłużnika, co zasadniczo powinno skutkować obciążeniem go odsetkami ustawowymi z tego tytułu (wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 27.06.2014 r., V ACa 316/14, LEX nr 1526961; wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 06.05.2014 r., VI ACa 1419/13, LEX nr 1496128). Powód żądał w wezwaniu do zapłaty kwoty dwukrotnie wyższej niż ta, która została zasądzona przez Sąd Rejonowy, masa spadkowa była znana, jak i sposób obliczenia zachowku. Mając powyższe na uwadze, skoro powód domagał się odsetek ustawowych od dnia wniesienia pozwu, Sąd Rejonowy prawidłowo orzekł zgodnie z tym żądaniem.

Drugi z zarzutów apelacyjnych dotyczył naruszenia prawa procesowego, tj. art. 100 k.p.c. poprzez zastosowanie zasady stosunkowego rozliczenia kosztów procesu. Zdaniem skarżących skoro obie strony wygrały i przegrały proces w równej części, tj. w 50 %, koszty te winny być wzajemnie zniesione.

W ocenie Sądu Okręgowego, Sąd Rejonowy zastosował prawidłową zasadę przy rozliczeniu kosztów procesu. W myśl bowiem art. 100 k.p.c. w razie częściowego tylko uwzględnienia żądań koszty będą wzajemnie zniesione lub stosunkowo rozdzielone.

Rozstrzygnięcie o żądaniach stron co do kosztów procesu obejmuje zarówno ustalenia dotyczące wyliczeń w zakresie stosunku wygranej do przegranej, sumy kosztów obu stron, udziału każdej z nich w tej sumie, rozmiaru kosztów przypadających na stronę oraz dokonanie wyboru adekwatnego sposobu ich rozliczenia, mającego co do zasady dyskrecjonalną naturę. O zastosowaniu zasady wzajemnego zniesienia kosztów procesu decyduje kryterium słusznościowego rozłożenia obowiązku ponoszenia tych kosztów, nie jest natomiast bezwzględnie wymagane dokładne wyliczenie stosunku wygranej do przegranej. W takim wypadku sąd powinien wskazać na te względy, ponieważ słuszność leży u podłoża każdego rozstrzygnięcia w przedmiocie kosztów procesu, zaś sam charakter sprawy nie może przesądzać o zastosowaniu pierwszej z reguł wskazanych w art. 100 k.p.c. (vide: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 września 2013 r. w sprawie III CZ 37/13, LEX nr 1402619) Sąd Okręgowy w pełni zgadza się z powyższym stanowiskiem Sądu Najwyższego.

W niniejszej sprawie bowiem oprócz ustalenia stosunku procentowego pomiędzy stroną wygrywającą i przegrywającą proces, należało uwzględnić wysokość poniesionych kosztów. Obie strony poniosły wynagrodzenie pełnomocnika w tej samej wysokości, koszty opłaty skarbowej oraz zaliczki na poczet opinii biegłego. Natomiast powód uiścił nadto kwotę 2500 zł tytułem opłaty od pozwu. Zastosowanie zatem zasady wzajemnego zniesienia kosztów procesu nie byłoby słuszne w tej sprawie, mimo 50 % udziału każdej ze stron w wygranej i przegranej, z uwagi na to że powód poniósł większe koszty. A zatem przy zastosowaniu zasady wzajemnego zniesienia kosztów procesu powód koszty te poniósłby faktycznie w większym stopniu niż wynosi jego udział w przegranej procesu.

Reasumując, Sąd Okręgowy uznał, że zarzuty podniesione przez pozwanych w apelacji nie zasługują na uwzględnienie i na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację jako niezasadną.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 k.p.c. według zasady ponoszenia kosztów przez stronę przegrywającą postępowanie. Postępowanie apelacyjne w całości przegrali pozwani, a zatem winni zwrócić powodowi koszty postępowania apelacyjnego, na które składa się wynagrodzenie jego pełnomocnika ustalone w oparciu o § 12 ust. 1 w zw. z § 6 pkt 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U.2013.490 j.t.).