Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 kwietnia 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 9 kwietnia 2015 r. na rozprawie w Szczecinie

sprawy z powództwa (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w G.

przeciwko Gminie R.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie

z dnia 3 października 2014 r., sygn. akt I C 125/13

uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Szczecinie, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

SSA E. Skotarczak SSA D. Jezierska SSA T. Żelazowski

Sygn. akt I ACa 996/14

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 3 października 2014 r. Sąd Okręgowy w Szczecinie zasądził od pozwanej Gminy R. na rzecz powoda (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w G. kwotę 511.912 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 29 stycznia 2012r., oddalił powództwo w pozostałej części oraz orzekł o kosztach procesu.

Powódka domagała się zapłaty kwoty 657.558 zł za część prac związanych z wykonaniem umowy z dnia 8 kwietnia 2009 r., tj. w zakresie wykonania projektu budowlanego.

Pozwana wniosła o oddalenie powództwa w całości zarzucając, że dokumentacja projektowa znacznie odbiegała od wymagań stawianych przez przepisy prawa i zawierała braki.

Sąd Okręgowy ustalił, że w dniu 8 kwietnia 2009 r. pomiędzy powodem (...) spółką z ograniczoną odpowiedzialnością w G. a pozwaną Gminą R. została zawarta w trybie przetargu nieograniczonego, przeprowadzonego na podstawie ustawy Prawo zamówień publicznych umowa o wykonanie projektu budowlanego i wykonawczego budowy falochronu i toru podejściowego do przystani jachtowej w N. łącznie z uzyskaniem pozwolenia na budowę wraz z pracami towarzyszącymi, pełnieniem nadzoru autorskiego oraz uczestnictwa w charakterze biegłego w pracach komisji przetargowej, prowadzącej postępowanie przetargowe w celu wyłonienia wykonawcy, który wykona roboty budowlane zgodnie z ww. projektem. Szczegółowy zakres prac projektowych został określony w specyfikacji istotnych warunków zamówienia, stanowiącej integralną część umowy. Za wykonanie przedmiotu umowy strony ustaliły wynagrodzenie ryczałtowe w wysokości 1.188.000 zł plus należny podatek VAT w wysokości 22%, razem 1.449.360 zł brutto. Wynagrodzenie to miało być płatne w ratach odpowiadających zadaniom projektowym w zakresie:

a. 60% po wykonaniu projektów budowlanych wskazanych w § 4 pkt 1 ppkt a umowy

b. 40% po wykonaniu pozostałej dokumentacji, wskazanej w § 4 pkt 1 ppkt b do h oraz w SIWZ.

W umowie przewidziano płatność przejściową w wysokości udokumentowanych poniesionych kosztów opracowania materiałów przedprojektowych, w wysokości maksymalnie 10% wartości umowy. W przypadku dokonania płatności przejściowej, płatność za jedno zadanie projektowe miała zostać o nią pomniejszona. Powód został uprawniony do odstąpienia od umowy, jeżeli pozwana bez uzasadnionej przyczyny nie przystąpi do odbioru prac, odmawia ich odbioru lub odmawia podpisania protokołu albo pozwana zawiadomi powoda, że wobec zaistnienia uprzednio nie przewidzianych okoliczności nie będzie mogła spełnić swoich zobowiązań. Dla oświadczenia o odstąpieniu od umowy została zastrzeżona w umowie forma pisemna, pod rygorem nieważności. W razie skutecznego odstąpienia od umowy powód zobowiązany był przy udziale pozwanej do sporządzenia szczegółowego protokołu inwentaryzacji robót w toku według stanu na dzień odstąpienia.

Wykonanie projektu przystani jachtowej na obszarze od wrót sztormowych w głąb lądu stanowiło przedmiot odrębnej umowy zawartej przez pozwaną z innym wykonawcą.

W dniu 16 września 2009 r. powód wystawił fakturę na kwotę 140.300 zł obejmującą należność za poniesione koszty opracowania materiałów przedprojektowych i przekazał ją pozwanej. W tym samym dniu odbyło się też spotkanie w celu omówienia stanu przygotowania dokumentacji projektowej, w tym złożenia wniosku o wydanie skumulowanej decyzji środowiskowej dla projektów Budowa przystani jachtowej w N. oraz Budowa falochronu i toru podejściowego do przystani jachtowej w N.. Po udokumentowaniu wysokości kosztów cała należność z faktury została zapłacona przez pozwaną w czterech równych ratach.

Powód złożył z upoważnienia pozwanej wniosek do Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w S. o wydanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach dla przedsięwzięcia polegającego na budowie falochronów i toru podejściowego do przystani jachtowej w N.. Uzyskanie tej decyzji było niezbędne do wydania decyzji o warunkach zabudowy. Działki, na których miała być realizowana inwestycja nie były objęte miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego. Pozwana jest właścicielem trzech spośród dziesięciu działek objętych inwestycją. Część działek, które stanowiły własność Skarbu Państwa, zostały przez nią wydzierżawione od właściciela w dniu 25 marca 2011r.

W dniu 19 maja 2010 r. w Urzędzie Gminy w R. odbyło się spotkanie, w którym udział wzięli między innymi przedstawiciele stron oraz wykonawcy projektu przystani w N. wraz z wrotami sztormowymi. Na spotkaniu rozważano cztery rozwiązania koncepcyjne budowy falochronów. Ostatecznie wybrano do dalszych rozważań wariant III i IV i ustalono, że wybór jednego wariantu nastąpi do dnia 28 maja 2010r. Pozwana zdecydowała się ostatecznie na realizację inwestycji w wariancie IV.

W piśmie z dnia 11 października 2010 r. powód poinformował pozwaną, że wykonane do tej pory projekty nie posiadają wszystkich niezbędnych uzgodnień, a główną tego przyczyną jest przedłużająca się procedura uzyskania decyzji środowiskowej, która jest potrzebna do złożenia wniosku do Urzędu Morskiego w S. o zwolnienie z zakazu zabudowy dla terenów zalewowych i złożenia projektu do zatwierdzenia, a w dalszej kolejności do wystąpienia o pozwolenie wodnoprawne na wznoszenie planowanych budowli hydrotechnicznych. Jednocześnie powód zwrócił się do pozwanej o wprowadzenie do aneksu zmian w zasadach płatności wynagrodzenia. W dniu 20 października 2010r. został podpisany przez strony aneks do umowy, w którym:

- nowy termin wykonania projektu budowlanego i wykonawczego ustalono na dzień 30 listopada 2011r.

- nowy termin uzyskania pozwolenia na budowę ustalono na dzień 30 grudnia 2011r.

- nadano nowe brzmienie § 6 pkt 6 umowy, zgodnie z którym warunkiem niezbędnym do wypłaty należności jest protokolarne przekazanie dokumentacji technicznej poszczególnych części zamówienia zgodnie z treścią § 5 pkt 2

- wprowadzono następujące zasady płatności wynagrodzenia:

a. 60% po wykonaniu projektów budowlanych wskazanych w § 4 pkt 1 ppkt a, w tym:

- 45% wynagrodzenia po wykonaniu projektów i protokólarnym ich przyjęciu przez pozwaną

- 15% wynagrodzenia po uzyskaniu uzgodnień i złożeniu w (...) Urzędzie Wojewódzkim kompletnego wniosku o pozwolenie na budowę

b. 40% wynagrodzenia po wykonaniu pozostałej dokumentacji wskazanej w § 4 pkt 1 od ppkt b do h oraz w SIWZ i uzyskaniu pozwolenia na budowę.

Protokołem z dnia 21 października 2010r. powód przekazał pozwanej:

- Tom I opracowania przedprojektowe, w tym badania batymetryczne, badania geotechniczne, analizę nawigacyjną i pomiary geodezyjne,

- Tom II studium hydrologiczne,

- Tom III opracowania oceny oddziaływania na środowisko,

- Tom IV projekt budowlany, w tym: projekt zabudowy hydrotechnicznej z oznakowaniem nawigacyjnym, projekt oświetlenia elementów zabudowy, projekt robót czerpalnych, projekt zagospodarowania terenu i operat wodnoprawny.

Pozwana odebrała dokumentację zawartą w tomie I, II i III, natomiast do projektu budowlanego zgłosiła następujące uwagi:

- w prefabrykatach parapetu falochronu należy przewidzieć ławki w ilości co najmniej jedną na każdy prefabrykat o długości 4,80 m,

- oświetlenie parapetu falochronu należy umieścić w prefabrykacie nad posadzką,

- szerokość głowic falochronu należy dostosować do możliwości zawracania sprzętu technicznego o promieniu skrętu co najmniej 5.800 mm,

- w falochronie należy przewidzieć dodatkową kanalizację rezerwową: 1. o średnicy użytkowej większej niż 150 mm i 2. o średnicy użytkowej większej niż 32 mm, prowadzoną na odcinku od pirsu zamykającego basen schronienia do działki nr (...) w N..

Powód uwzględnił w projekcie uwagi pozwanej i po wprowadzeniu poprawek przesłał go pozwanej do uzgodnienia wraz z pismem przewodnim z dnia 24 lutego 2011r. W ślad za pismem, w czerwcu 2011r. przesłał pozwanej dodatkowo wersje elektroniczne projektu wykonawczego, specyfikacji technicznych wykonania i odbioru robót budowlanych oraz technologię wykonania projektowanych konstrukcji przyjętą do przedmiaru robót i kosztorysowania.

W dniu 18 sierpnia 2011r. odbyło się w siedzibie Urzędu Gminy R. spotkanie przedstawicieli stron w sprawie zaawansowania prac projektowych budowy falochronów i toru podejściowego do przystani jachtowej w N., w którym uczestniczyli również między innymi przedstawiciele (...) w G. oraz Instytutu (...) w G.. Na spotkaniu uzgodniono, że zostanie sporządzony aneks do umowy dotyczący terminów i sposobów płatności oraz, że zostanie zorganizowane kolejne spotkanie w celu wypracowania wspólnego stanowiska odnośnie projektowanej inwestycji. W tym samym dniu powód zawiadomił pisemnie pozwaną o gotowości przekazania dokumentacji projektowej do jej końcowego odbioru i przesłał pozostałą część dokumentacji w postaci:

1. tom V -projekt wykonawczy obejmujący:

- projekt zabudowy hydrotechnicznej z oznakowaniem nawigacyjnym,

- projekt oświetlenia elementów zabudowy,

- projekt oświetlenia elementów zabudowy (usunięcie kolizji sieci elektrycznych),

2. tom VI-technologia wykonania projektowanych konstrukcji przyjęta do przedmiaru robót,

3. tom VII- przedmiar robót, obejmujący:

- projekt zabudowy hydrotechnicznej z oznakowaniem nawigacyjnym,

- projekt oświetlenia elementów zabudowy,

4. tom VIII-kosztorys inwestorski, obejmujący:

- projekt zabudowy hydrotechnicznej z oznakowaniem nawigacyjnym,

- projekt oświetlenia elementów zabudowy,

5. tom IX-specyfikacja techniczna wykonania i odbioru robót budowlanych, obejmująca:

- dwa projekty zabudowy hydrotechnicznej z oznakowaniem nawigacyjnym,

- projekt oświetlenia elementów zabudowy.

W dniu 20 października 2011r. powód wystawił fakturę na kwotę 657.558 zł brutto z terminem płatności 19 listopada 2011r. W fakturze wskazano, że obejmuje ona należność za wykonanie i przekazanie projektu budowlanego, odpowiadającą 45% wartości umowy. Wraz z fakturą został przesłany protokół z dnia 20 października 2011r. przekazania projektu budowlanego, podpisany przez przedstawiciela powoda. Pismem z dnia 9 listopada 2011r. pozwana wezwała powoda do uzupełnienia projektu o:

- pozwolenie wodnoprawne,

- decyzję zwalniającą z zakazów w obszarze zagrożenia powodzią,

- zgodę na wykorzystywanie pasa technicznego na cele inne niż ochronne,

- zgodę na zajęcie akwenu na czas prowadzenia robót,

- zgodę na usuwanie dorobku do morza,

- uzgodnienie oznakowania nawigacyjnego,

- zatwierdzenie przełożenia kabli z (...) K.,

- protokół (...),

- uzgodnienia projektu z (...) S..

Pozwana jednocześnie wskazała, że brak uzupełnienia projektu w terminie 7 dni spowoduje odesłanie protokołu oraz faktury bez podpisu. Pismem z dnia 5 grudnia 2011r. pozwana poinformowała powoda, że w związku z brakiem uzgodnień lub informacji o postępach w ich uzyskaniu dla projektu budowlanego budowy falochronu i toru podejściowego do przystani jachtowej w N., odsyła fakturę VAT i protokół przekazania. W odpowiedzi na powyższe powód wystosował do pozwanej pismo z dnia 29 grudnia 2011r., w którym przedstawił stan zaawansowania realizacji przez niego umowy oraz powołując się na postanowienia aneksu poprosił o podpisanie protokołu i opłacenie faktury. Do pisma załączył protokół przekazania dokumentacji z dnia 29 grudnia 2011r. i nową fakturę z dnia 29 grudnia 2011r. Pismem z dnia 20 stycznia 2012r. pozwana poinformowała powoda, że w związku z brakiem uzgodnień projektu oraz uzyskaniem dwóch negatywnych postanowień w sprawie w sprawie uzgodnienia projektu decyzji o ustaleniu inwestycji celu publicznego dla projektu budowlanego, odsyła fakturę i protokół przekazania. Pozwana wskazała, że w przedłożonym projekcie brak jest określenia oddziaływania falochronów na zmiany położenia linii brzegowej oraz proponowanych rozwiązań przeciwdziałających negatywnym skutkom oddziaływania falochronów na zmiany położenia linii brzegowej, tymczasem konieczność podania takich rozwiązań wymienia specyfikacja istotnych warunków zamówienia.

Pismem z dnia 13 lutego 2012r. powód wezwał pozwaną do podpisania protokołu przekazania projektu budowlanego i zapłaty należności z faktury, w terminie 7 dni pod rygorem odstąpienia od umowy. Pismem z dnia 1 marca 2012r. pozwana ponownie odmówiła spełnienia świadczenia. W uzasadnieniu swojego stanowiska podniosła, że przedłożony przez powoda projekt nie jest projektem budowlanym, gdyż:

-nie posiada uzgodnień, wymaganych opinii i sprawdzeń,

- nie spełnia wymagań pozwolenia Ministra Infrastruktury określonych w decyzji z dnia 27 września 2011r.,

- sprzeczny z ustawą jest brak możliwości weryfikacji spełnienia wymagań określonych w decyzji o lokalizacji inwestycji celu publicznego w stosunku do projektu budowlanego,

- brak jest określenia oddziaływania falochronów na zmiany położenia linii brzegowej oraz proponowanych rozwiązań przeciwdziałających negatywnym skutkom oddziaływania falochronów na zmiany położenia linii brzegowej.

Pismem z dnia 9 maja 2012r. powód po raz kolejny wezwał pozwaną do zapłaty kwoty 657.558 zł tytułem części wynagrodzenia, pod rygorem wystąpienia z powództwem cywilnym i odstąpienia od umowy. Pozwana w odpowiedzi na wezwanie wskazała, że nie posiada zaewidencjonowanej w systemie finansowo-księgowym faktury wobec czego roszczenie powoda uznaje za bezprzedmiotowe. Powód ponownie przesłał fakturę wraz z pismem z dnia 12 czerwca 2012r., w którym w nawiązaniu do stanowiska Urzędu Morskiego w S. o konieczności zaproponowania dodatkowego zabezpieczenia brzegu na odcinkach znajdujących się w zasięgu negatywnego oddziaływania falochronów, zaproponował zaprojektowanie dodatkowego zabezpieczenia na żądanie pozwanej. Jednocześnie wskazał, że takie rozwiązanie wymaga spełnienia trzech warunków:

- akceptacji przez Gminę R.,

- gotowości Gminy do poniesienia zwiększonych kosztów realizacji robót (szacunkowo około 6-8 mln. zł.),

- zapłaty wynagrodzenia za dotychczas wykonane prace.

Wobec braku zapłaty, pismem z dnia 10 lipca 2012r., doręczonym pozwanej w dniu 11 lipca 2012r. powód złożył oświadczenie o odstąpieniu od umowy. W piśmie wskazał jako podstawę prawną odstąpienia art. 491 § 1 k.c. i § 10 ust.3 pkt a umowy.

Sąd nadto ustalił, że w ramach realizacji zawartej między stronami umowy powód podjął między innymi następujące działania:

- złożył wniosek do Dyrektora Urzędu Morskiego w S. o zwolnienie z zakazów zabudowy na obszarach bezpośredniego zagrożenia powodzią planowanej inwestycji,

- złożył wniosek do Ministra Infrastruktury o wydanie pozwolenia na wznoszenie i wykorzystywanie konstrukcji i urządzeń na morskich wodach wewnętrznych,

- złożył wniosek o ustalenie warunków zabudowy dla inwestycji celu publicznego planowanego przedsięwzięcia,

- złożył wniosek o wydanie pozwoleń wodnoprawnych,

- złożył wniosek o wyrażenie zgody na wykorzystanie pasa technicznego.

Na skutek podjętych przez niego działań zostały wydane:

1. decyzja Ministra Infrastruktury z dnia 27 września 2011r. o pozwoleniu na wznoszenie i wykorzystywanie sztucznych wysp, konstrukcji i urządzeń w polskich obszarach morskich,

2. decyzja Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w S., z dnia 15 listopada 2011r. o ustaleniu środowiskowych uwarunkowań dla przedsięwzięcia polegającego na budowie falochronów i toru podejściowego do przystani jachtowej w N.,

3. decyzja Wójta Gminy R. z dnia 20 stycznia 2012r. o odmowie ustalenia inwestycji celu publicznego dla budowy falochronów i toru podejściowego na działkach o numerze geodezyjnym (...) obręb N. oraz (...), (...) (...) (...) (...), (...) obręb P. pomiędzy wrotami sztormowymi na kanale L. a linią brzegową Morza B.,

4. decyzja Urzędu Morskiego w S. z dnia 1 marca 2012r. o odmowie zwolnienia z zakazów,

5. decyzja Urzędu Morskiego z dnia 1 marca 2012r. o odmowie wyrażenia zgody na wykorzystanie pasa technicznego do celów innych niż ochronne,

6. decyzja Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z dnia 26 czerwca 2012r. utrzymująca w mocy decyzję Urzędu Morskiego w sprawie wykorzystania pasa technicznego,

7. decyzja Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z dnia 26 czerwca 2012r. utrzymująca w mocy decyzję Urzędu Morskiego w S. w sprawie zwolnienia z zakazów.

Przed wydaniem decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska w S. wystąpił do Urzędu Morskiego o opinię na temat realizowanego przedsięwzięcia. Dyrektor Urzędu Morskiego wskazał na potrzebę uzupełnienia przedłożonego przez powoda raportu o oddziaływaniu planowanego przedsięwzięcia na środowisko, o szczegółowe informacje dotyczące erozji brzegu morskiego. Po uzupełnieniu przez powoda wymaganych braków Urząd Morski w S. uzgodnił realizację planowanego przedsięwzięcia.

Odnośnie ochrony brzegu morskiego w raporcie zamieszczono między innymi zalecenie, by:

- po uzyskaniu pozytywnych atestów czystości refulatu materiał ten odłożyć po wschodniej stronie projektowanych falochronów, uzyskując w ten sposób zabezpieczenie podstawy wydmy na okres co najmniej dwóch lat,

- po realizacji budowy falochronów i sztucznego zasilania po wschodniej stronie prowadzić lokalny, poinwestycyjny monitoring obejmujący pomiary batymetryczne i tachimetryczne na odcinkach o długości około 1,5 km na wschód i zachód od planowanych falochronów,

- w przypadku krótkiego okresu utrzymywania się refulatu na brzegu lub niewystarczającej ilości materiału pochodzącego z prac podczyszczeniowych rozpatrzyć możliwość przerzucania osadów z zachodniej na wschodnią stronę portu,

- w zależności od czasu utrzymywania się odłożonego refulatu na brzegu rozważyć potrzebę budowy opaski brzegowej u stopy wydmy pełniącej funkcję tzw. drugiej linii ochrony brzegu.

Pozwana nie przewidziała w swoim budżecie środków na ochronę brzegu morskiego przed erozją.

Sąd Okręgowy mając na uwadze takie ustalenia uznał powództwo za częściowo uzasadnione. Wskazał, że zgodnie ze specyfikacją istotnych warunków zamówienia, stanowiącą integralną część umowy, wykonanie projektu budowlanego i wykonawczego obejmowało szereg dających się wyodrębnić elementów w postaci między innymi projektów budowlanych, projektów wykonawczych, studium hydrologicznego, przedmiarów robót, uzgodnień, opinii, uzyskania prawomocnej decyzji pozwolenia na budowę, itp. I doszedł do przekonania, że zawarta przez strony umowa jest taką, w której świadczenia obu stron są podzielne. Zdaniem Sądu nie budziło wątpliwości, że podzielne jest świadczenie wzajemne pozwanej, polegające na zapłacie umówionego wynagrodzenia. Natomiast za przyjęciem podzielności świadczenia powoda przemawiają postanowienia umowy i specyfikacji istotnych warunków zamówienia opisujące w sposób w miarę szczegółowy dające się wyodrębnić elementy projektu budowlanego i wykonawczego oraz ustalające zasady płatności wynagrodzenia. Sąd podkreślił, że pierwotnie § 6 umowy przewidywał, że zamawiający zapłaci wynagrodzenie w ratach odpowiadających zadaniom projektowym: 60% po wykonaniu projektów budowlanych wskazanych w § 4 pkt 1 ppkt a i 40% po wykonaniu pozostałej dokumentacji wskazanej w § 4 pkt 1 od b do h, w SIWZ oraz po uzyskaniu pozwolenia na budowę. Strony przewidziały w § 4 umowy, że przyjęcie poszczególnych elementów projektu budowlanego i wykonawczego następować będzie protokołem zdawczo -odbiorczym, jak również, że czynność ta nie będzie stanowić potwierdzenia, iż opracowania są wolne od wad. Sąd wskazał, że konsekwencją ustalenia, że świadczenia obu stron umowy są podzielne, jest konieczność dokonania oceny czy zostały spełnione przesłanki odstąpienia od umowy ze skutkiem ex tunc, określone w art. 491 § 2 k.c. Przed przedstawieniem tej oceny niezbędne było jednak, z uwagi na sprzeczne stanowiska stron wyjaśnienie, jakiego zakresu świadczenia dotyczył obowiązek zapłaty 45% wynagrodzenia. Sąd podkreślił, że obie strony zgodne były co do tego, że pierwotnie w umowie przewidziano zapłatę 60% wynagrodzenia za wykonanie projektów budowlanych, o których mowa w § 4 pkt 1 ppkt a umowy wraz z wymaganymi uzgodnieniami. Odmiennie interpretują natomiast postanowienia aneksu, dotyczące płatności wynagrodzenia. Według powoda podział w aneksie 60% wynagrodzenia na 45% i 15 % związany był z przedłużającą się procedurą uzyskania wymaganych uzgodnień i miał na celu zapłatę mu 45% wynagrodzenia za wykonane projekty budowlane bez uzgodnień. Według strony pozwanej uzgodnienia, z obowiązku dostarczenia których powód był zwolniony przy zapłacie 45% wynagrodzenia, nie obejmowały decyzji właściwych organów. W ocenie Sądu dowody zebrane w sprawie wskazują na to, że zgodnym zamiarem stron było ustalenie obowiązku zapłaty 45% wynagrodzenia za projekty budowlane bez uzgodnień, przez które należy rozumieć nie tylko uzgodnienia w wąsko ujętym rozumieniu tego słowa (np. uzgodnienia oznakowania nawigacyjnego, uzgodnienia projektu z (...), itp.), ale także wszelkie wymagane prawem decyzje, jak np. decyzja zwalniająca z zakazów w obszarze zagrożenia powodzią, decyzja zezwalająca na wykorzystanie pasa technicznego, itp. Zdaniem Sądu świadczy o tym fakt, że z inicjatywą podpisania aneksu z przyczyn wyżej wskazanych wyszedł powód i wynika to z jego pisma z dnia 11 października 2010 r., gdzie wystąpił z prośbą o wprowadzenie nowych zasad płatności: 60 % wynagrodzenia przewidzianego po wykonaniu projektów budowlanych, o których mowa w § 4 pkt 1 ppkt a, 40% po wykonaniu projektów budowlanych i ich protokólarnym przyjęciu przez zamawiającego, 20% po uzyskaniu uzgodnień i złożeniu w (...) Urzędzie Wojewódzkim kompletnego wniosku o pozwolenie na budowę. Zgodnie z § 4 pkt 2 umowy powód zobowiązany został do przekazania projektów i opracowań szczegółowo wymienionych w § 4 pkt 1 umowy wraz z wymaganymi uzgodnieniami. W paragrafie tym nie ma mowy o obowiązku uzyskania oprócz uzgodnień także niezbędnych decyzji, co w ocenie Sądu przemawia za tym, że przez uzgodnienia strony rozumiały również wszelkie niezbędne decyzje właściwych organów. Do identycznego wniosku prowadzą, zdaniem Sądu, zeznania świadków M. K., P. S., T. B., H. B. i T. M.. Z niespornych, w ocenie Sądu, okoliczności sprawy wynika, że projekt budowlany, o którym mowa w § 4 pkt 1 ppkt a umowy po zmianie wprowadzonym aneksem, a więc projekt bez uzgodnień, został wykonany i przekazany pozwanej wraz z fakturą. Pozwana odmówiła zapłaty powołując się na brak wymaganych prawem uzgodnień, a w późniejszym czasie podniosła dodatkowo kwestie związane z brakiem zabezpieczenia brzegu morskiego przed erozją. Pomimo jednak stanowiska co do wad projektu pozwana nie zgłosiła wobec powoda żadnych konkretnych żądań, nie przystała też na jego propozycję złożoną w piśmie z dnia 12 czerwca 2012 r., w którym powód wskazał, że gotowy jest na żądanie pozwanej zaprojektować dodatkowe zabezpieczenie w postaci np. opaski brzegowej w technologii gruntu zbrojonego lub typowej ciężkiej opaski brzegowej, pod warunkiem akceptacji takie rozwiązania przez pozwaną, gotowości pozwanej do poniesienia zwiększonych kosztów realizacji robót oraz zapłaty wynagrodzenia za dotychczas wykonane przez powoda prace. W ocenie Sądu odmowa odbioru projektu i zapłaty wynagrodzenia była zatem nieuzasadniona. Sąd podkreślił, że umowę stron należy zakwalifikować jako umowę o dzieło, a zatem w sytuacji, gdy pozwana kwestionowała prawidłowość wykonania części dzieła określonej umową jako projekty budowlane (bez uzgodnień), powinna była swojemu stanowisku dać wyraz albo poprzez skorzystanie z uprawnień, jakie daje jej art. 636 k.c., albo wykonać obowiązek odbioru tej części dzieła od powoda i zapłaty wynagrodzenia. Tymczasem z tych uprawnień nie skorzystała, zachowując do końca bierną postawę. Zdaniem Sądu jej stanowisko co do wad projektu budowlanego bez uzgodnień, o którym mowa w § 6 pkt 2 ppkt a (45%) w brzmieniu uwzględniającym zmiany wprowadzone aneksem, nie znajduje uzasadnienia w zebranych dowodach. Kwestia zaprojektowania zabezpieczeń brzegu morskiego, na które wskazali w swoich zeznaniach świadkowie P. D. i J. C., w świetle pozytywnej decyzji środowiskowej, studium hydrologicznego, raportu o oddziaływaniu na środowisko i aneksie do raportu pod tytułem "Uszczegółowienie informacji dotyczących skutków realizacji przedsięwzięcia w odniesieniu do zagadnień z zakresu erozji brzegów morskich", jest bowiem dyskusyjna. Jej wyjaśnienie wymagało wiadomości specjalnych, jednak wniosek w tym zakresie nie został w sprawie zgłoszony. Ponadto zgodnie ze Specyfikacją Istotnych Warunków Zamówienia i § 4 umowy, określenie oddziaływania falochronów na zmiany położenia linii brzegowej wraz z propozycją przeciwdziałania ich ewentualnym negatywnym skutkom stanowi element składowy studium hydrologicznego, a nie projektów budowlanych wskazanych w § 4 pkt 1 ppkt a, za które uzgodnione zostało 45% wynagrodzenia. Drugą podstawową przyczyną nie wydania przez Urząd Morski pozytywnych decyzji był brak określenia w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego granic obszaru portowego i wylesienia obszaru pod basen ekspansywny. Usunięcie tego braku nie leżało jednak w gestii powoda, lecz pozwanej.

Z tych względów przyjąć należało, że pozwana nie wykazała, iż dostarczone przez powoda projekty budowlane posiadają istotną wadę i odmowa zapłaty wynagrodzenia była nieuzasadniona.

Jednak w ocenie Sądu powód nie wykazał istnienia przesłanek z art. 491 k.c., w związku z czym jego oświadczenie o odstąpieniu od umowy nie wywołało skutków prawnych. Brak było również podstaw do przyjęcia, że odstąpienie ograniczyło się do określonej części świadczenia, skoro nie taka była wola powoda i skoro art. 491 § 2 zdanie 1. k.c. pozostawia powodowi wybór co do części świadczenia, od której chce odstąpić. Powód w oświadczeniu o odstąpieniu od umowy powołał się również na postanowienia § 10 pkt 3 ppkt a umowy, ale postanowienie to nie daje podstawy do odstąpienia od umowy. Z tych względów Sąd za nieuzasadnione uznał żądanie zapłaty odszkodowania w związku z odstąpieniem od umowy, za zasadne uznał natomiast żądanie zapłaty umówionego wynagrodzenia, choć nie w pełnej określonej w pozwie wysokości. Za projekty budowlane bez uzgodnień strony przewidziały 45% umówionego wynagrodzenia. Wynagrodzenie za wykonanie umowy zostało określone ryczałtowo na kwotę 1.188.000 zł plus podatek VAT w wysokości 22%, czyli razem 1.449.360 zł brutto. W umowie i Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia nie przewidziano zmiany wynagrodzenia w przypadku zmiany wysokości podatku VAT. Powód przy obliczaniu wysokości wynagrodzenia doliczył podatek VAT w wysokości 23% a nie 22%, jak przewidywała umowa. W związku z § 6 pkt 3 umowy kwotę tę należało pomniejszyć o dokonaną płatność przejściową, czyli o 140.300 zł. Różnica wynosi 511.912 zł i taką też kwotę Sąd zasądził z odsetkami od dnia 29 stycznia 2012r.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 100 zdanie 1. k.p.c.

Z takim rozstrzygnięciem nie zgodziła się pozwana Gmina R.. Zaskarżyła wyrok Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 3 października 2014 r., w zakresie punktu I. i III.

Zaskarżonemu orzeczeniu zarzuciła:

1. naruszenie przepisów prawa procesowego w postaci przepisu art. 233 § 1 k.p.c., poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów, co doprowadziło do błędu w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę wydania wyroku, polegające na:

- uznaniu, że oddawana część dzieła stanowiącego przedmiot świadczenia umownego powódki, nie była obarczona wadami istotnymi, co w konsekwencji obligowało pozwaną do odbioru tej części świadczenia, pomimo że istotne wady dokumentacji sporządzonej przez powódkę zostały stwierdzone ostatecznymi decyzjami Dyrektora Urzędu Morskiego w S. oraz Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej;

-

uznaniu za dyskusyjne zeznań świadków P. D. i J. C. w zakresie wymaganego sposobu trwałego zabezpieczenia brzegu morskiego, których potwierdzenie zdaniem Sądu wymagało wiadomości specjalnych, podczas gdy treść tych zeznań znajduje potwierdzenie w ostatecznych decyzjach Dyrektora Urzędu Morskiego w S. oraz Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej, a jedynymi zaproponowanymi środkami dowodowymi, które stoją w sprzeczności z tymi zeznaniami, są zeznania pracowników i współpracowników powódki oraz dokumenty prywatne sporządzone na wyłączne zlecenie powódki, w oczywisty sposób zainteresowanej zmniejszeniem wymaganego zakresu prac projektowych;

-

dokonaniu wykładni zapisów aneksu nr (...) z dnia 20 października 2010 r. w oparciu o zeznania świadków będących pracownikami powódki, których wiarygodność może wzbudzać wątpliwości, bądź też świadków będących osobami działającymi w toku wykonywania umowy na zlecenie powódki, które nie mają żadnej wiedzy na temat tego jaki był zamiar przyświecający stronom zawierającym aneks nr (...) do umowy stron;

-

uznaniu zeznań M. H. za niewiarygodne w zakresie wykładni zapisów aneksu nr (...) z dnia 20 października 2010 r., podczas gdy brak jest materiału dowodowego pozwalającego na podważenie zeznań tego świadka i umożliwiającego dokonanie ustaleń poczynionych przez Sąd I instancji.

Z tego względu pozwana wniosła o zmianę zaskarżonego orzeczenia poprzez oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powódki na rzecz pozwanej zwrotu kosztów postępowania przed Sądem I instancji, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych orzeczenie oraz orzeczenie o kosztach postępowania.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył, co następuje:

W pierwszej kolejności wskazać należy, że strona powodowa na rozprawie apelacyjnej w dniu 9 kwietnia 2015 r. przedstawiła pismo z dnia 2 lutego 2015 roku skierowane do pozwanej o odstąpieniu od umowy nr (...) zawartej z Gminą R. w dniu 8.04.2009 r. – co do reszty niespełnionego świadczenia, z wezwaniem do zapłaty kwoty zasądzonej wyrokiem Sądu Okręgowego, będącego przedmiotem niniejszego postępowania odwoławczego. Pismo to ma niewątpliwie cechą nowości a pozwana przyznała, że pismo tej treści otrzymała, chociaż zakwestionowała skuteczność złożonego w tym zakresie oświadczenia woli. W tym zakresie Sąd Apelacyjny uzupełnia więc swoje ustalenia w niniejszej sprawie, iż pismem z dnia 2 lutego 2015 roku skierowanym do pozwanej strona powodowa złożyła oświadczenie o odstąpieniu od umowy nr (...) zawartej z Gminą R. w dniu 8.04.2009 r. – co do reszty niespełnionego świadczenia, w związku z bezskutecznym upływem terminu do zapłaty zakreślonego pismem z dnia 9 grudnia 2014 r., wynagrodzenia.

Mając zatem na uwadze powyższe okoliczności – w szczególności fakt, że sąd II instancji obowiązany jest, przy uwzględnieniu unormowań zawartych w art. 381 i 382 k.p.c., brać pod uwagę zmiany w stanie faktycznym i prawnym sprawy wpływające na treść rozstrzygnięcia (por. np. wyrok SN z 10.06.2000, IV CKN 166/00, czy post. SN z 10.11.1998, III CKN 259/98), jak i zarzuty podniesione w apelacji przez stronę pozwaną - w ocenie Sądu Apelacyjnego w sprawie należało wydać wyrok kasatoryjny.

Nie może bowiem budzić wątpliwości fakt, że w świetle pisma powoda z dnia 2 lutego 2015 r., że intencją powoda nie jest kontynowanie zawartej umowy oraz wykonanie jej dalszych etapów, na nowo więc aktualizuje się konieczność zbadania żądania powoda pod kątem roszczenia w związku z odstąpieniem przez powoda od umowy. Kwestią kluczową jest przy tym rozstrzygnięcie, czy umowę stron, w zakresie zgłoszonego przez powoda w pozwie roszczenia (tj. w zakresie zapłaty 45% wynagrodzenia) można uznać za podzielną, czy też w tym zakresie umowa jest niepodzielna, a strony aneksem Nr (...) postanowiły jedynie, że pozwana zobowiązana będzie do zaliczkowej zapłaty części wynagrodzenia na poczet zawartej w dniu 8 kwietnia 2009 roku umowy, zaś ostateczne rozliczenie prac nastąpi po wykonaniu całej umowy (a przynajmniej jej etapu co do wysokości 60% wynagrodzenia).

Co prawda Sąd Okręgowy w swoim uzasadnieniu przyjął, że umowę w tym zakresie uznać należy za podzielną, jednak swojego stanowiska w istocie w żaden sposób (przewidziany art. 328 § 2 k.p.c.) nie uzasadnił, zatem uzasadnienie to wymyka się spod kontroli sądu odwoławczego. Sąd ten bowiem jedynie wskazał, że: Za przyjęciem podzielności tego świadczenia (tj. świadczenia powoda) przemawiają zdaniem Sądu postanowienia umowy i specyfikacji istotnych warunków zamówienia opisujące w sposób w miarę szczegółowy dające się wyodrębnić elementy projektu budowlanego i wykonawczego oraz ustalające zasady płatności wynagrodzenia. Umknęło jednak przy tym uwadze Sądu, że strony w umowie z dnia 8 kwietnia 2009 roku nie wskazywały wcale takiego etapu, który przewidywałby wypłatę wynagrodzenia wysokości 45%, a więc ani umowa, ani specyfikacja istotnych warunków zamówienia za podzielnością świadczenia w zakresie zgłoszonego przez powoda żądania wcale przemawiają. Następnie Sąd ten wskazuje, że pierwotnie umowa przewidywała zapłatę 60% wynagrodzenia po wykonaniu projektów budowlanych wskazanych w § 4 pkt 1 ppkt a i 40% po wykonaniu pozostałej dokumentacji oraz uzyskaniu pozwolenia na budowę i po rozważaniach teoretycznych na temat tego co to jest świadczenie podzielne i niepodzielne Sąd ten konstatuje, bez żadnego odniesienia się do poczynionych ustaleń i bliższego wyjaśnienia postawionej tezy, że: W cenie Sądu spełnianie przez powoda swojego świadczenia częściami nie doprowadzi do zmiany jego przedmiotu lub wartości, dlatego należało przyjąć że jest to świadczenie podzielne. W dalszej części uzasadnienia Sąd odnosi się do aneksu w przedmiocie obowiązku zapłaty 45% wynagrodzenia i po analizie zeznań świadków dochodzi do przekonania, że: W ocenie Sądu dowody zebrane w sprawie wskazują na to, że zgodnym zamiarem stron było ustalenie obowiązku zapłaty 45% wynagrodzenia za projekty budowlane bez uzgodnień, i dalej, że: odmowa odbioru projektu i zapłaty wynagrodzenia (przez pozwaną) w świetle dokonanych ustaleń była nieuzasadniona, wskazując we wnioskach, że: pozwana nie wykazała, iż dostarczone przez powoda projekty budowlane posiadają wadę istotną i odmowa zapłaty wynagrodzenia jest uzasadniona. Po czym, przywołując art. 395 k.c. i § 10 pkt ppkt a umowy Sąd dochodzi do wniosku, że te postanowienia umowy nie dają podstaw do odstąpienia od powoda od umowy i mając na uwadze podniesione wyżej okoliczności Sąd za nieuzasadnione uznał żądanie zapłaty odszkodowania w związku z odstąpieniem od umowy, za zasadne uznał natomiast żądanie zapłaty umówionego wynagrodzenia, choć nie w pełnej wysokości. Ze sporządzonego przez Sąd I instancji uzasadnienia nie sposób jednak się dowiedzieć, dlaczego Sąd ten uznał, że świadczenie powoda w zakresie zgłoszonego w pozwie żądania jest podzielne. Wszak sam powód zdawał się uznawać je za niepodzielne odstępując od zawartej umowy w całości i domagając w pierwszej kolejności zapłaty w związku z tym „odszkodowania”. Przypomnieć przy tym należy, że z definicji zawartej w art. 379 § 2 k.c. wynika w sposób jednoznaczny, że podzielność świadczenia zachodzi wówczas, gdy przy jego spełnianiu częściami występują kumulatywnie dwie przesłanki: po pierwsze zachowany musi być bez istotnej zmiany przedmiot świadczenia – co oznacza, że poszczególne części muszą mieć wszystkie istotne właściwości całego świadczenia, i po drugie – wartość świadczenia nie może ulec istotnej zmianie. Charakter podzielny ma z istoty świadczenie pieniężne oraz z reguły świadczenie rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku. Natomiast świadczenie rzeczy oznaczonej co do tożsamości, ze swej istoty jest na ogół świadczeniem niepodzielnym, gdyż z reguły podzielenie go na poszczególne elementy spowoduje istotną zmianę jego właściwości (por. np. wyrok SN z 14.03.2002, IV CKN 821/00).

Kluczowym dla rozstrzygnięcia, czy świadczenie powoda - w kontekście zgłoszonego żądania – można było uznać za podzielne czy niepodzielne, było zatem zbadanie przez Sąd Okręgowy, zgodnego zamiaru stron oraz celu świadczenia wynikającego z treści zobowiązania stron, tego zaś ten Sąd nie uczynił. Zgodzić się przy tym należy z poglądem, że zgodna wola stron może determinować charakter świadczenia poprzez określenie go jako świadczenia podzielnego lub niepodzielnego, przy czym niepodzielność przedmiotu świadczenia nie może być utożsamiana z niepodzielnością świadczenia (por. wyrok SN 13.03.2013, IV CSK 508/12, czy wyrok SN z 20.04.2006, III CSK 11/06). Powyższe okoliczności, w kontekście oświadczenia o częściowym odstąpieniu od umowy o dzieło (jak w piśmie powoda z 2.02.2015 r.), wskazują, że takie odstąpienie jest możliwe tylko wtedy, gdy charakter prawny przyjmującego zamówienie pozwala na przyjęcie, że zobowiązanie spełnia warunki określone w art. 379 § 2 k.c., albo przedmiot świadczenia jest podzielny i świadczenie może podlegać podziałowi poprzez częściowe spełnienie w czasie, a przez spełnienie świadczenia w częściach nie zmieni się wartość zobowiązania jako całości (por. uzasadnienie wyroku SN z 13.03.2013, IV CSK 508/12).

Jak słusznie jednak podnosi skarżąca w swojej apelacji zarzucając naruszenie art. 233 § 1 k.p.c., sam Sąd Okręgowy wskazał, że wykładni przepisów aneksu nr (...) z dnia 20 października 2010 do umowy zawartej między stronami w dniu 8 kwietnia 2009 roku i to wyłącznie w kontekście, czy pozwana była uprawniona do odmowy zapłaty wynagrodzenia za część wykonanych przez powoda prac, dokonał jedynie w oparciu o zeznania świadków będących pracownikami strony powodowej bądź działającymi na zlecenie powoda, odmawiając przy tym wiary zeznaniom świadka H., tylko z tego względu, że były sprzeczne z zeznaniami powoda i świadków wskazanych przez powoda. Tymczasem, poza świadkiem S., który przyznał jedynie, że jego zdaniem zapłata miała nastąpić na rzecz powoda za wykonanie projektu bez uzgodnień, pozostali z tych świadków (K., C., B., B. S., M.) żadnej wiedzy na temat rokowań, w wyniku których doszło do zawarcia umowy, czy okoliczności w jakich doszło do sporządzenia aneksu (nawet w przedmiocie zapłaty, a tym bardziej w przedmiocie celu umowy i podzielności czy niepodzielności świadczenia powoda objętego żądaniem pozwu) nie mieli. Zatem twierdzenia Sądu, że to z zeznań tych świadków wynika intencja stron w zakresie podzielności świadczenia objętego pozwem, poprzez zmianę umowy w § 6, nie znajduje oparcia w zeznaniach tych świadków, a tym samym brak podstaw do uznania tych zeznań za wiarygodne w tym zakresie. Co więcej, Sąd w ogóle nie dążył do ustalenia, zgodnie z art. 65 § 2 k.c., czy strony aneksem Nr (...) dążyły do takiej zmiany umowy, by świadczenie w zakresie objętym żądaniem pozwu chciały uznać za świadczenie podzielne w rozumieniu art. 379 § 2 k.c. (tj. że mogło podlegać podziałowi poprzez częściowe spełnienie w czasie bez istotnej zmiany przedmiotu i przez to nie zmieniła się wartość zobowiązania jako całości), czy też intencją stron była jedynie zaliczkowa zapłata określonej kwoty (wskazanej w § 2 ust.2 pkt a akapit pierwszy) na poczet przyszłego wynagrodzenia. Słusznie zatem zarzuca skarżąca naruszenie przez Sąd Okręgowy w tym zakresie art. 233 § 1 k.p.c., gdyż przyjęcie przez ten Sąd, że zgodnym zamiarem stron dokonując aneksem z 20 października 2010 r. zmiany umowy w § 6, było uczynienie świadczenia powoda w zakresie wskazanym w § 2 ust. 2 pkt a akapit pierwszy tego aneksu za podzielne, nie znajduje żadnego oparcia w powołanym przez Sąd Okręgowy w swoim uzasadnieniu dowodach.

Okoliczności te, w kontekście oświadczenia powoda z dnia 2 lutego 2015 roku o odstąpieniu od umowy nr (...) zawartej z Gminą R. w dniu 8.04.2009 r. – co do reszty niespełnionego świadczenia, czynią koniecznym uchylenie zaskarżonego wyroku w oparciu o art. 386 § 4 k.p.c. i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w Szczecinie do ponownego rozpoznania. Przypomnieć bowiem należy, że w istocie treścią normy prawnej zawartej w przepisie art. 386 § 4 k.p.c. jest upoważnienie do wydania przez sąd odwoławczy orzeczenia kasatoryjnego w określonych sytuacjach procesowych, jako wyjątku od zasady orzekania co do meritum sporu w postępowaniu. Jego brzmienie wskazuje jednak jednocześnie na to, że nie zachodzi obowiązek prowadzenia przez sąd drugiej instancji postępowania dowodowego zmierzającego do wyjaśnienia rzeczywistej treści stosunków faktycznych i prawnych w sytuacji, gdy sąd pierwszej instancji zaniechał rozważenia poddanych pod osąd żądań i twierdzeń, jak również gdy nie dokonał oceny przeprowadzonych dowodów i pominął mające wpływ na rozstrzygnięcie istoty sprawy fakty wynikające z dowodów przeprowadzonych na wniosek stron. Konieczne staje się wówczas wydanie orzeczenia kasatoryjnego przewidzianego w art. 386 § 4 k.p.c., ponieważ przeprowadzenie postępowania dowodowego przez sąd odwoławczy, a następnie wydanie orzeczenia co do istoty sprawy, ograniczałoby merytoryczne rozpoznanie sprawy do jednej instancji. Z taką zaś sytuacją, z przyczyn wskazanych powyżej, mamy do czynienia w niniejszej sprawie.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy obowiązkiem Sądu będzie w pierwszej kolejności - poprzez uzupełniające przesłuchanie świadków, którzy uczestniczyli w rokowaniach między stronami i samych stron - ustalenie, czy żądanie powoda zawarte w pozwie, można uznać za świadczenie podzielne w rozumieniu przepisu art. 379 § 2 k.c., mając przy tym na uwadze zgodny zamiar stron i cel zawartej między stronami umowy (art. 65 § 2 k.c.) oraz uzasadnienie swojego stanowiska w tym przedmiocie, zgodnie z wymogami art. 328 § 2 k.p.c., tak by poddawało się ono ocenie sądu odwoławczego. Przesądzenie tej kwestii determinować będzie dalszy tok postępowania Sądu. Przy przyjęciu podzielności świadczenia Sąd powinien mieć na uwadze, że odstąpienie od umowy nie jest ani nienależytym wykonaniem zobowiązania, ani niewykonaniem zobowiązania, lecz wykonaniem przez jedną stron stosunku obligacyjnego uprawnienia jako prawo kształtującego, realizowanego na podstawie postanowienia zawartego w umowie wzajemnej, albo wynikającego z przepisów ustawy. Powinien też rozprawić się z zarzutami pozwanej, iż oddane dzieło, w kontekście zawartej między stronami umowy, ma wady istotne. Okoliczność ta, wbrew twierdzeniom Sądu nie zawsze musi być wykazana wyłącznie dowodem z opinii biegłego, lecz może być wykazana w każdy dostępny sposób, a więc również poprzez zeznania świadków czy też dowody z dokumentów. Sąd do kwestii tej w swoim uzasadnieniu odniósł się bardzo lakonicznie, co również słusznie wytyka skarżąca w swojej apelacji. Następnie w kontekście poczynionych ustaleń Sąd rozważy nadto, w zależności od ich wyniku, dopuszczenie dowodu z opinii biegłego, o co wnosił powód w punkcie VI swojego pozwu.

Z tych wszystkich względów, zgodnie z art. 386 § 4 k.p.c., Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji.

Eugeniusz Skotarczak Danuta Jezierska Tomasz Żelazowski