Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 2 lipca 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Marta Sawińska

Sędziowie: SSA Ewa Cyran

del. SSO Izabela Halik (spr.)

Protokolant: st.sekr.sąd. Emilia Wielgus

po rozpoznaniu w dniu 2 lipca 2015 r. w Poznaniu

sprawy B. B.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. W..

o emeryturę

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. W..

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu

z dnia 5 czerwca 2014 r. sygn. akt VIII U 5105/13

1.  zmienia zaskarżony wyrok o tyle, że prawo do emerytury przyznaje odwołującemu od dnia zaprzestania pobierania świadczenia rehabilitacyjnego;

2.  w pozostałym zakresie apelację oddala.

UZASADNIENIE

Decyzją z 8 listopada 2013 r., znak:(...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O., na podstawie przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. nr 8, poz. 43 ze zm.) i ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tj. Dz. U. z 2009 r., Nr 153, poz. 1227 ze zm.), po rozpatrzeniu wniosku z dnia 17 września 2013 r., odmówił B. B. przyznania emerytury.

W uzasadnieniu organ rentowy wskazał, że wnioskodawca nie udowodnił 15-letniego okresu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Organ nie uwzględnił pracy od dnia 1 stycznia 1991 r. do 31 grudnia 1997 r. w (...) Sp. z o.o. w R., ponieważ w tym okresie wnioskodawca był zatrudniony na stanowisku kierownika odlewni. Jako pracownik dozoru inżynieryjno-technicznego wyższego szczebla nie miał za zadanie wyłącznie osobistego dozorowania, czy kontroli robotniczych stanowisk pracy. Organ pominął również okres od dnia 22 kwietnia 1987 r. do 30 czerwca 1989 r., gdyż w tym okresie wnioskodawca korzystał z urlopu bezpłatnego w związku z wykonywaniem pracy na kontrakcie na W..

Od powyższej decyzji odwołanie wniósł B. B., zarzucając, że błędne jest stanowisko organu rentowego, zgodnie z którym okres od 1 stycznia 1991 r. do 30 listopada 1997 r. nie zalicza się do pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze.

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy zmienił decyzję z 8 listopada 2013 r. w ten sposób, że przyznał odwołującemu prawo do emerytury od 27 września 2013 r.

Podstawą rozstrzygnięcia były następujące ustalenia faktyczne.

B. B. urodził się (...) Na dzień 1 stycznia 1999 r. udowodnił łącznie 25 lat, 3 miesiące i 5 dni okresów składkowych i nieskładkowych. Nie przystąpił do otwartego funduszu emerytalnego. W okresie od 1 stycznia 1979 r. do 21 kwietnia 1987 r. oraz od dnia 1 lipca 1989 r. do 31 grudnia 1990 r. pracował w (...) Sp. z o.o. w R. w szczególnych warunkach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, co zostało uwzględnione przez organ rentowy. Następnie w okresie od 1 stycznia 1991 r. do 30 listopada 1997 r. pracował w tej samej spółce w szczególnych warunkach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku kierownika odlewni. Zakres obowiązków odwołującego począwszy od 1 stycznia 1991 r. w porównaniu z poprzednim okresem nie zmienił się. Nadal pracował przez 8 godzin w szczególnych warunkach. W swojej karierze zawodowej odwołujący był zatrudniony na stanowisku mistrza, starszego mistrza i w końcu kierownika. Zmiana obowiązków polegała tylko na tym, że będąc mistrzem, czy starszym mistrzem odpowiadał za wycinek procesu. Będąc kierownikiem odlewni odwołujący odpowiadał za cały proces technologiczny. Ilość godzin pracy odwołującego na odlewni jako metalurga nie zmieniła się. Do obowiązków odwołującego przypisana była odpowiedzialność za gospodarkę materiałową. Raz w miesiącu mistrzowie wypisywali rozchody, a odwołujący je zatwierdzał pod względem zasadności i ilości. Czynności te odwołujący wykonywał dodatkowo poza normalnymi obowiązkami metalurga. Odwołujący nie tworzył dokumentacji jako kierownik odlewni. Poza wykonywaniem swoich obowiązków musiał kontrolować prace innych, cały czas pracując w tym samym miejscu w szczególnych warunkach. Odwołujący obowiązki kierownika wykonywał dodatkowo, a nie zamiast dotychczasowych obowiązków. Odwołujący współpracował z działem jakości, który kontrolował ilość i jakość, jednak również to pozostało bez wpływu na jego czas pracy jako metalurga.

Zatrudnienie odwołującego w powyższym zakładzie pracy w opisanym charakterze miało charakter stały i w pełnym wymiarze czasu pracy.

Odwołujący posiadał odpowiednie, adekwatne do zajmowanych stanowiski, zaświadczenia kwalifikacyjne wydane przez (...) Inspektorat (...) w P..

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał, że odwołanie zasługiwało na uwzględnienie.

Spór dotyczył kwestii, czy odwołujący spełnił wymagane warunki, aby uzyskać prawo do wcześniejszej emerytury, w szczególności czy legitymuje się 15 letnim okresem pracy w szczególnych warunkach w związku z wykonywaniem pracy w (...) Sp. z o.o. w R. od dnia 1 stycznia 1991 r. do 30 listopada 1997 r.

Organ rentowy kwestionował ten okres, ponieważ ze świadectwa pracy z 31 października 2007 r. wynika, że wnioskodawca był wówczas zatrudniony na stanowisku kierownika odlewni. Pominięto również okres od 22 kwietnia 1987 r. do 30 czerwca 1989 r., gdyż w tym okresie odwołujący korzystał z urlopu bezpłatnego w związku z wykonywaniem pracy na kontrakcie na W..

Zasady wystawiania świadectw pracy w szczególnych warunkach reguluje Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r., Nr 8 poz. 43). Zgodnie z § 1. ust. 1 powołanego aktu prawnego rozporządzenie stosuje się do pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, wymienione w § 4-15 rozporządzenia oraz w wykazach stanowiących załącznik do rozporządzenia, zwanych dalej „wykazami”. Z kolei ust. 2 stanowi, że właściwi ministrowie, kierownicy urzędów centralnych oraz centralne związki spółdzielcze w porozumieniu z Ministrem Pracy, Płac i Spraw Socjalnych ustalają w podległych i nadzorowanych zakładach pracy stanowiska pracy, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazach A i B.

Na okoliczność pracy odwołującego w szczególnych warunkach Sąd Okręgowy, nie będąc związany treścią świadectwa pracy ani innymi ograniczeniami dowodowymi, przeprowadził postępowanie dowodowe przesłuchując odwołującego oraz analizując dostępną dokumentację.

W toku postępowania Sąd Okręgowy ustalił, że odwołujący w okresie od 1 stycznia 1991 r. do 30 listopada 1997 r. pracował w szczególnych warunkach, stale i w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku kierownika odlewni, określonym:

- w wykazie A, Dziale XIV, poz. 24 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r., tj. kontrola międzyoperacyjna, kontrola jakości produkcji i usług oraz dozór inżynieryjno-techniczny na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie,

- w wykazie A , Dziale XIV, poz. 24, pkt 1 wykazu stanowiącego załącznik nr 1 do zarządzenia Ministra Górnictwa Nr 17 z dnia 12 sierpnia 1983 r. w sprawie prac zaliczanych do pierwszej kategorii zatrudnienia oraz Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. 1983 r., Nr 8 poz. 43).

Powyższe ustalenia wskazują, że odwołujący pracował w szczególnych warunkach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w (...) Sp. z o.o. w R. od dnia 1 stycznia 1991 r. do 30 listopada 1997 r.

Zgodnie z art. 24 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku emerytalnego wynoszącego co najmniej 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn z zastrzeżeniem art. 46, 47, 50, 50a, 50e i 184 powołanej ustawy. Natomiast w myśl art. 184 ustawy w związku z § 4 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983r., Nr 8 poz. 43) ubezpieczonym urodzonym po dniu 31.12.1948r. przysługuje emerytura jeśli spełnią następujące warunki: osiągną wiek 60 lat dla mężczyzn, na dzień 1 stycznia 1999 r. osiągną okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 25 lat dla mężczyzn, w tym co najmniej 15 lat wykonywania prac w szczególnych warunkach, stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, nie przystąpią do otwartego funduszu emerytalnego.

Odwołujący legitymuje się wiekiem (...) lat, posiada wymagany przepisami okres składkowy i nieskładkowy. Nie przystąpił do otwartego funduszu emerytalnego. W toku postępowania sądowego ustalono, że pracował w szczególnych warunkach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy przez okres 15 lat.

Przepis art. 129 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tj. Dz. U. z 2009r., Nr 153, poz. 1227 ze zm.) stanowi, iż świadczenia wypłaca się poczynając od dnia powstania prawa do tych świadczeń, nie wcześniej jednak niż od miesiąca w którym zgłoszono wniosek. Z uwagi na okoliczność, iż odwołujący złożył wniosek o emeryturę w dniu 17.09.2013r., a wymagany prawem wiek ukończył w dniu (...)., to data(...) jest najwcześniejszą datą, od której można było przyznać odwołującemu emeryturę.

Wyniki postępowania dowodowego przed Sądem doprowadziły do odmiennych ustaleń od tych, jakie poczynił organ rentowy, dlatego też Sąd mając na względzie zebrany w sprawie materiał dowodowy, na podstawie cytowanych przepisów prawa materialnego i art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał odwołującemu prawo do emerytury od dnia 27 września 2013 r.

Powyższy wyrok apelacją zaskarżył w całości organ rentowy, zarzucając:

- naruszenie art. 184 w zw. z art. 32 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych,

- naruszenie art. 233 i 232 k.p.c. poprzez nieprzeprowadzenie dowodu z akt osobowych odwołującego.

Apelujący wniósł o zmianę wyroku i oddalenie odwołania.

W odpowiedzi na apelację odwołujący wniósł o jej oddalenie.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja zasługiwała na częściowe uwzględnienie, jednak z innych przyczyn, niż wskazane w jej treści.

Na obecnym etapie postępowania kwestionowane jest zaliczenie odwołującemu pracy w okresie od 1 stycznia 1991 r. do 30 listopada 1997 r. do stażu uprawniającego do wcześniejszej emerytury, o której mowa w art. 184 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Zarzut ten stanowi podstawę apelacji i wyznacza oś sporu w postępowaniu drugoinstancyjnym. Apelujący nawiązuje do regulacji zawartej w Rozporządzeniu Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. 1983 r., Nr 8 poz. 43), w którym w wykazie A, Dziale XIV, poz. 24, pkt 1 wskazano kontrolę międzyoperacyjną, kontrolę jakości produkcji i usług oraz dozór inżynieryjno-techniczny na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie. W świetle zarzutów apelacji konieczne jest zatem rozstrzygnięcie, czy słusznie Sąd I instancji zakwalifikował pracę odwołującego na stanowisku kierownika odlewni jako dozór inżynieryjno-techniczny w odlewni żeliwa (Dział III, poz. 21-23), prowadzony stale i w pełnym wymiarze czasu pracy (§ 2 ust. 1 rozporządzenia). W ocenie Sądu Okręgowego skutkowało to bowiem przyznaniem mu uprawnień emerytalnych na podstawie przytoczonych przepisów.

W ocenie Sądu Apelacyjnego Sąd I instancji wyprowadził słuszne wnioski z materiału dowodowego, stanowiącego podstawę poczynionych ustaleń faktycznych. Z tego względu Sąd Apelacyjny przyjął podstawę faktyczną zaskarżonego orzeczenia podstawą również swojego wyroku.

Sąd Apelacyjny uznał za zasadny zarzut pominięcia dowodu z akt osobowych odwołującego. Dowód ten znajdował się w aktach sprawy również w chwili wydania wyroku przez Sąd I instancji, jednak nie zaliczono go do podstawy wyrokowania. Uchybienie to zostało skorygowane stosownym postanowieniem dowodowym wydanym na rozprawie apelacyjnej. Sąd Apelacyjny dokonał analizy poszerzonego materiału dowodowego, jednak nie prowadził on do odmiennych wniosków niż przyjęte przez Sąd I instancji.

Apelujący zarzuca, że zatrudnienie B. B. na stanowisku kierowniczym wyższego szczebla w procesie produkcji wyklucza możliwość, by nadzór i dozór pracowników trwał przez całą dniówkę roboczą. Organ rentowy twierdzi, że obok powyższych czynności odwołujący prowadził także działalność administracyjno-biurową, co nie pozwala zakwalifikować spornego okresu jako pracy w warunkach szczególnych. Stanowiska tego nie sposób podzielić, bowiem żaden z dowodów przeprowadzonych w toku postępowania, nie dał podstaw do wniosku, że odwołujący obok czynności dozoru wykonywał obowiązki charakterystyczne dla kierownictwa wyższego szczebla. Tezie tej przeczy zwłaszcza podległość ubezpieczonego dyrektorowi do spraw produkcji, podkreślana przez B. B. w odwołaniu i podczas rozprawy apelacyjnej, znajdująca także potwierdzenie w aktach osobowych (por. zakres czynności k. 121 akt osobowych – koperta k. 39 akt sprawy). W przypadku podległości kierownika dyrektorowi, nie sposób przypisać odwołującemu pracy na stanowisku zarządczym wyższego szczebla. Zarazem wydzielenie pionów już na poziomie dyrekcji wskazuje, że kwestie organizacyjne, kadrowe czy finansowe, pozostawały poza zakresem działalności komórki organizacyjnej, w której zatrudniony był odwołujący.

W aktach osobowych odwołującego znajdują się ponadto dwa dokumenty, obrazujące zakres czynności powierzony odwołującemu jako kierownikowi odlewni. Obok obowiązków dozoru zawarto w nich zapisy dotyczące sporządzania niezbędnej dokumentacji i planów. W ocenie Sądu Apelacyjnego treść powyższych dokumentów nie pozwala jednak na wniosek o wykonywaniu przez odwołującego innych czynności, niż dozór produkcji, w stopniu pozbawiającym pracę cechy wyrażonej w § 2 ust. 1 cytowanego wyżej rozporządzenia. Niezależnie bowiem od przytoczonych wyżej rozważań dotyczących struktury organizacyjnej pracodawcy, dokumenty zawierające zakresy obowiązków nie pozwalają odtworzyć, czy i w jakim zakresie odwołujący wykonywał czynności inne niż dozór. Zeznania odwołującego wskazują natomiast, że mimo awansu na stanowisko kierownicze, zakres jego obowiązków w odlewni nie uległ zmniejszeniu w stosunku do poprzedniego okresu, gdy pracował na stanowisku mistrza i starszego mistrza. Nadal więc przebywał w warunkach szkodliwych, pełniąc dozór stale i w pełnym wymiarze czasu pracy nad pracownikami tam zatrudnionymi. Sąd Apelacyjny nie znalazł podstaw, aby kwestionować wiarygodność zeznań odwołującego w powyższym zakresie. Przedstawił on bowiem zakres powierzonych mu czynności i w sposób klarowny wyjaśnił, na czym polegała zmiana warunków zatrudnienia po powierzeniu mu kierownictwa odlewnią. W powyższym świetle Sąd Apelacyjny uznał, że odwołujący nie wykonywał obowiązków z zakresu prowadzenia dokumentacji i planistyki, w zakresie ograniczającym wykonywanie dozoru. Odwołujący może być więc zakwalifikowany jako pracownik dozoru na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie A (pkt 24 działu XIV), bowiem w jego przypadku dozór polegał na sprawowaniu, stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, bezpośredniego nadzoru nad wykonywaniem pracy w szczególnych warunkach (wyroki SN z 24 marca 2015 r., II UK 159/14, 23 marca 2012 r., II UK 297/11, LEX nr 1214582 i 6 grudnia 2007 r., III UK 62/07, LEX nr 375653). Ponadto praca była wykonywana w określonym, skonkretyzowanym środowisku pracy, w którym występowały warunki narażające na szybszą utratę zdolności do zarobkowania. Za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się bowiem pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia (wyrok SN z 28 stycznia 2015 r., I UK 226/14, LEX nr 1645245).

Wobec powyższego Sąd Apelacyjny nie doszukał się obrazy art. art. 184 w zw. z art. 32 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Z tych względów Sąd Apelacyjny uznał zarzuty apelacji za bezzasadne i nie znalazł podstaw do zmiany wyroku co do meritum.

Na uwzględnienie zasługiwała natomiast pominięta przez Sąd I instancji i organ rentowy okoliczność dotycząca daty przyznania emerytury. Przepisy art. 100 ust. 1 i 2 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych stanowią, że prawo do emerytury powstaje z dniem spełnienia wszystkich warunków wymaganych do nabycia tego prawa, przy czym jeżeli ubezpieczony pobiera świadczenie rehabilitacyjne lub inne wskazane w tym przepisie, prawo do emerytury powstaje z dniem zaprzestania pobierania tego świadczenia. Z zeznań odwołującego na rozprawie w dniu 22 maja 2014 r. wynikało, że pobierał świadczenie rehabilitacyjne. Okoliczność tę potwierdził na rozprawie apelacyjnej, wskazując, że świadczenie pobierał do 5 października 2014 r., od tej daty ma prawo do renty – do 30 października 2015 r. Z powyższych względów Sąd Apelacyjny, korygując z urzędu naruszenie przepisu prawa materialnego – art. 100 ust. 2 cyt. ustawy, zmienił na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zaskarżony wyrok tylko o tyle, że przyznał odwołującemu prawo do emerytury od daty zaprzestania pobierania świadczenia rehabilitacyjnego. W pozostałym zakresie apelację oddalono jako bezzasadną na podstawie art. 385 k.p.c.