Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III UK 62/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 6 grudnia 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący)
SSN Romualda Spyt (sprawozdawca)
SSN Andrzej Wróbel
Protokolant Halina Kurek
w sprawie z odwołania J. L.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w B.
o prawo do emerytury,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych w dniu 6 grudnia 2007 r.,
skargi kasacyjnej odwołującego się od wyroku Sądu Apelacyjnego w [..]
z dnia 27 lutego 2007 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w L. wyrokiem z
dnia 27 lutego 2006 r. oddalił odwołanie J. L. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych Oddział w B. odmawiającej ubezpieczonemu prawa do emerytury z
tytułu pracy w szczególnych warunkach. W uzasadnieniu wyroku Sąd ustalił, że
ubezpieczony nie spełnia wszystkich przesłanek prawa do emerytury na podstawie
art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.),
ponieważ nie legitymuje się okresem 15 lat pracy w szczególnych warunkach. Sąd
Okręgowy – wbrew stanowisku organu rentowego - zaliczył ubezpieczonemu do
pracy w warunkach szczególnych okres pracy na stanowisku kierownika warsztatu,
które to stanowisko jest wymienione w wykazie A załącznika do rozporządzenia
Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników
zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U.
Nr 8, poz. 43 ze zm.), w dziale XIV, pod pozycją 24. Za pracę w warunkach
szczególnych Sąd uznał także pracę na stanowisku specjalisty do spraw bhp,
bowiem wynika to ze świadectwa pracy, a także stanowisko to wymienione jest w
uzupełnionym wykazie stanowisk opracowanym przez zakład pracy w oparciu o
załącznik Nr 1 do zarządzenia nr 9 Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów
Budowlanych z dnia 1 sierpnia 1983 r. w sprawie stanowisk pracy w zakładach
pracy nadzorowanych przez Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów
Budowlanych, na których wykonywane są prace w szczególnych warunkach
uprawniające do wcześniejszego przejścia na emeryturę oraz wzrostu emerytury
lub renty (Dz. Urz. M.B. i P.M.B. z 1983 r. nr 3, poz. 6) pod pozycją 196. Wprawdzie
stanowisko to nie jest wymienione ani w Wykazie A stanowiącym załącznik do
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r., ani w wykazie A
stanowiącym załącznik Nr 1 do zarządzenia nr 9 Ministra Budownictwa i Przemysłu
Materiałów Budowlanych z dnia 1 sierpnia 1983 r., lecz zakład pracy skorzystał z
udzielonej mu delegacji do rozszerzenia listy stanowisk pracy wykonywanej w
szczególnych warunkach i wskazując w uzupełnionym wykazie stanowisko
3
specjalisty do spraw bhp, uznał je za odpowiadające pracom wymienionym pod
pozycją 24 działu XIV załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego
1983 r. Zatem uznany okres pracy w warunkach szczególnych to łączny okres
pracy na obu tych stanowiskach w L.[…] Przedsiębiorstwie Produkcyjno –
Usługowym Ceramiki Budowlanej Oddział w C. Cegielnia B. - od 23 sierpnia 1980 r.
do 19 września 1984 r. Z tych samych względów Sąd Okręgowy uznał zatrudnienie
ubezpieczonego w Cementowni C. w okresie od 31 marca 1991 r. do 31 sierpnia
1996 r. na stanowisku specjalisty do spraw bhp oraz zatrudnienie od 31 marca
2001 r. do 31 grudnia 2002 r. na stanowisku mistrza za pracę w warunkach
szczególnych. Sąd Okręgowy stwierdził, że nie było podstaw, aby do tego okresu
zaliczyć okres wykonywania przez ubezpieczonego pracy na stanowisku inspektora
do spraw bhp, gdyż nie figuruje ono w uzupełnionym wykazie stanowisk pracy w
warunkach szczególnych opracowanym przez zakład pracy na podstawie
załącznika Nr 1 do zarządzenia nr 9 Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów
Budowlanych z dnia 1 sierpnia 1983 r. Łączny zatem okres pracy w warunkach
szczególnych jest niższy niż wymagane 15 lat.
Apelacja ubezpieczonego od powyższego wyroku oddalona została
wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia 27 lutego 2007 r. W pisemnych motywach
rozstrzygnięcia Sąd Apelacyjny podzielił stanowisko Sądu Okręgowego, iż brak
podstaw do zakwalifikowania pracy na stanowisku inspektora do spraw bhp jako
pracy wykonywanej w warunkach szczególnych. Podkreślił, że większość
czynności wynikających z zakresu obowiązków na tym stanowisku to prace
biurowe, niezwiązane z dozorem inżynieryjno – technicznym. Ponieważ zakres
obowiązków na stanowisku inspektora do spraw bhp jest zbieżny z zakresem
obowiązków specjalisty do spraw bhp, Sąd Apelacyjny, inaczej niż Sąd Okręgowy,
uznał, że również brak podstaw do zaliczenia okresu pracy wykonywanej na tym
ostatnim stanowisku do pracy w warunkach szczególnych. Sąd Apelacyjny
stwierdził, że nie sposób uznać, iż ubezpieczony w okresach, w których wykonywał
pracę specjalisty do spraw bhp i inspektora do spraw bhp, stale i w pełnym
wymiarze czasu pracy wykonywał nadzór inżynieryjno – techniczny, na oddziałach i
wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w
Wykazie A rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. Sąd Apelacyjny
4
podkreślił, że zakładowe wykazy stanowisk, na których wykonywana jest praca w
szczególnych warunkach, nie mogły rozszerzać katalogu stanowisk wymienionych
w załączniku do tego rozporządzenia.
Skargę kasacyjną od powyższego wyroku wywiódł ubezpieczony zarzucając
naruszenie przepisów postępowania – art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 316 § 1 k.p.c. i
art. 233 § 1 k.p.c. poprzez wadliwe uzasadnienie wyroku, w którym przy
dokonywaniu ustaleń faktycznych powołano jedynie część materiału dowodowego,
z pominięciem niektórych dowodów, bez wskazania, z jakich powodów Sąd
odmówił tym pominiętym dowodom wiarygodności i mocy dowodowej, a także
naruszenie art. 384 k.p.c. poprzez zmianę podstawy faktycznej wyroku Sądu
pierwszej instancji, mimo, że strona przeciwna nie wniosła apelacji od powyższego
wyroku i nie kwestionowała podstawy faktycznej wyroku Sądu Okręgowego w L.
Skarżący w podstawach kasacyjnych powołał także naruszenie prawa
materialnego: art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z FUS w zw. z § 1 ust. 2 i § 4
ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku
emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze oraz § 4 pkt 14 i 24 załącznika Nr 1 do zarządzenia nr 9
Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych z dnia 1 sierpnia 1983
r. w sprawie stanowisk pracy w zakładach pracy nadzorowanych przez Ministra
Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych, na których wykonywane są
prace w szczególnych warunkach uprawniające do wcześniejszego przejścia na
emeryturę oraz wzrostu emerytury lub renty poprzez błędną wykładnię i przyjęcie,
że stanowisko specjalisty do spraw bhp i inspektora do spraw bhp nie miało
charakteru dozoru inżynieryjno – technicznego przy produkcji cementu w
Cementowni C. S.A.; art. 9 k.p. w zw. z pkt 196 wykazu A stanowisk pracy, na
których wykonywano pracę w warunkach szczególnych, wydanego przez
Cementownię C. S.A. na podstawie do zarządzenia nr 9 Ministra Budownictwa i
Przemysłu Materiałów Budowlanych z dnia 1 sierpnia 1983 r.; art. 207 § 1 pkt 1 – 3
k.p. w zw. z § 22 pkt 1 – 22 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 2 września 1997
r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. Nr 109, poz. 704 ze zm.)
poprzez ich niezastosowanie.
5
Uzasadniając wniosek o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania
skarżący stwierdził, że w sprawie występuje istotne zagadnienie prawne
polegające na udzieleniu odpowiedzi, czy zakładowy wykaz stanowisk pracy, na
których wykonywane są prace uprawniające do wcześniejszego przejścia na
emeryturę, stanowi źródło prawa pracy, a jeśli tak, to czy umieszczenie w tym
wykazie określonego stanowiska, na którym praca w szczególnych warunkach
wykonywana była stale i w pełnym wymiarze czasu pracy uprawnia do
wcześniejszej emerytury. Skarżący wskazał także na konieczność wykładni
przepisów budzących poważne wątpliwości, tj. art. 9 k.p. w zw. z pkt 196 wykazu A
stanowisk pracy, na których wykonywano pracę w warunkach szczególnych,
wydanego przez Cementownię C. S.A. na podstawie zarządzenia nr 9 Ministra
Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych z dnia 1 sierpnia 1983 r.; art.
207 § 1 pkt 1 – 3 k.p. w zw. z § 22 pkt 1 – 22 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia
2 września 1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy i wyjaśnienia,
czy wykonywanie pracy na stanowisku specjalisty (inspektora) do spraw bhp można
zaliczyć do dozoru technicznego produkcji cementu, którego stale i bezpośrednie
wykonywanie stanowi okres pracy w warunkach szczególnych.
W uzasadnieniu skargi skarżący stwierdził, że Sąd Apelacyjny dokonał
odmiennych ustaleń niż Sąd Okręgowy, ponieważ doszedł do przekonania, iż
całego zatrudnienia ubezpieczonego na stanowiskach specjalisty do spraw bhp i
inspektora do spraw bhp nie można zaliczyć do pracy w warunkach szczególnych,
gdyż praca na tych stanowiskach nie była dozorem inżynieryjno – technicznym nad
pracownikami produkcji a nadto praca ta miała w znacznej części charakter pracy
„biurowej.” Ustalenia te wymagały odniesienia się do wszystkich dowodów.
Tymczasem Sąd Apelacyjny powołał zakres obowiązków na tych stanowiskach, nie
biorąc pod uwagę zeznań świadków i częściowo zeznań ubezpieczonego, z których
wynikało, że ubezpieczony swoje obowiązki wykonywał w wydzielonej części
produkcyjnej, w której przebywał cały czas, przemieszczając się między
stanowiskami ciągów produkcyjnych, wykonując czynności związane z dozorem
urządzeń technicznych. Tym samym naruszony został przepis art. 328 § 2 k.p.c.
Nadto ustalenia te doprowadziły do zmiany podstawy faktycznej rozstrzygnięcia na
niekorzyść strony wnoszącej apelację, przy braku zaskarżenia wyroku przez stronę
6
przeciwną, co zdaniem skarżącego stanowi naruszenie zakazu reformationis in
peius, wynikającego z art. 384 k.p.c. Dalej skarżący wywiódł, że ujęcie w
resortowych wykazach stanowisk pracy wykonywanej w szczególnych warunkach
nie może wykraczać poza delegację ustawową zawartą w rozporządzeniu Rady
Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników
zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze,
powołując się przy tym na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 października 2005 r.
I UK 41/05 (OSNP 2006 r. nr 19-20, poz. 306). Stąd też zasadnicze znaczenie ma
to, że ubezpieczony wykonując pracę na stanowisku specjalisty do spraw bhp i
inspektora do spraw bhp wykonywał swoje czynności w części produkcyjnej
cementowni, a zatem dozorował pracę na wydziałach na których wykonywane są
jako podstawowe prace przy produkcji cementu. Gdyby natomiast pracę tę nie
uznać za dozór inżynieryjno –techniczny, to wymienienie stanowiska specjalisty do
spraw bhp w zakładowym wykazie wskazuje, że w warunkach konkretnego zakładu
pracy czynności takie uznano za pracę wykonywaną stale i bezpośrednio przy
produkcji cementu. Zdaniem skarżącego zakładowy wykaz A ma charakter źródła
prawa pracy w rozumieniu art. 9 k.p. i jest wiążący dla uprawnień emerytalnych
ubezpieczonego, gdyż nie można dopatrzeć się jego sprzeczności z
rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. Skarżący zakwestionował
także pogląd Sądu Apelacyjnego, iż pojęcie dozoru inżynieryjno – technicznego
należy ograniczyć wyłącznie do nadzoru nad produkcją w zakresie utrzymania i
ciągów produkcyjnych w technicznej sprawności, wywodząc, że owa sprawność
techniczna musi uwzględniać także przestrzeganie zasad bhp w funkcjonowaniu
urządzeń.
Sąd Najwyższy zważył, następuje:
Skarga kasacyjna zasługuje na uwzględnienie z uwagi przede wszystkim na
zarzucane naruszenie przepisów prawa procesowego – w szczególności art. 328 §
2 k.p.c. W istocie bowiem Sąd Apelacyjny oceniając kluczową kwestię dotyczącą
charakteru pracy na stanowisku specjalisty do sprawa bhp i inspektora do spraw
bhp poprzestał na analizie zakresów czynności obowiązujących na tych
stanowiskach, natomiast pominął milczeniem pozostałe dowody, z których
7
wynikało, że ubezpieczony wykonywał swoje obowiązki w hali produkcyjnej,
przemieszczając się i wykonując czynności związane z dozorem urządzeń
technicznych przez 8 godzin dziennie. (zeznania ubezpieczonego, zeznania
świadka M. M.). Z uzasadnienia Sądu Apelacyjnego wynika z jednej strony, iż
podstawą jego poglądu jest odrzucenie możliwości zakwalifikowania pracy
ubezpieczonego na spornych stanowiskach jako dozór inżynieryjno – techniczny,
jak też z drugiej strony, stwierdzenie, że przeważający zakres jego obowiązków
sprowadzał się do pracy „biurowej,” a więc niewykonywanej w szczególnych
warunkach.
Przepis art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
FUS stanowi, że ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 r.,
zatrudnionym w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze,
przysługuje emerytura w wieku niższym niż określony w art. 27. Dla celów ustalenia
uprawnień, o których mowa w tym przepisie, za pracowników zatrudnionych w
szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o
znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub
wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na
bezpieczeństwo własne lub otoczenia w podmiotach, w których obowiązują wykazy
stanowisk ustalone na podstawie przepisów dotychczasowych. Przepis ten, w
zakresie, w jakim posługiwał się określeniem "w podmiotach, w których obowiązują
wykazy stanowisk ustalone na podstawie przepisów dotychczasowych", został
wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 14 czerwca 2004 r., P 17/03 (OTK-A
2004 nr 6, poz. 57 i Dz. U. Nr 144, poz. 1530) pozbawiony mocy prawnej. Artykuł
32 ust. 4 pozostał bez zmian i stanowi, że "wiek emerytalny, o którym mowa w ust.
1, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których osobom
wymienionym w ust. 2 i 3 przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie
przepisów dotychczasowych". Wykładni pojęcia "przepisy dotychczasowe" dokonał
Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 13 lutego 2002 r., III ZP
30/01 (OSNAPiUS 2002 nr 10, poz. 243), wskazując, że "przepisy dotychczasowe",
o których mowa w odesłaniu, to § 2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7
lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w
szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze
8
zm.), stanowiący, iż okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na
zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w
szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w
pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy; § 4-8a
określające wiek emerytalny i okres wykonywania pracy w szczególnych warunkach
pracowników wykonujących prace wyszczególnione w wykazach A i B
stanowiących załącznik do rozporządzenia oraz § 9-15 dotyczące wieku
emerytalnego i warunków przechodzenia na emeryturę osób zatrudnionych w
szczególnym charakterze. W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 20 października
2005r. I UK 41/05 (OSNP 2006r. nr 19-20, poz. 306) wywiedziono, iż określone w
art. 93 ust. 2 Konstytucji akty prawne, niebędące obecnie źródłem prawa – w tym
zarządzenia ministrów, nie mogą być samodzielną podstawą prawną
indywidualnych decyzji, jednakże akt prawny, mający swoje umocowanie w ustawie
i rozporządzeniu Rady Ministrów, a ponadto nieodnoszący się do praw
podmiotowych obywateli, który jest w istocie jedynie wykazem prac wykonywanych
w szczególnych warunkach, nadal obowiązuje. Określone w nim skutki prawne
wykonywania takich prac nie są bowiem wskazywane przez to zarządzenie, lecz
stanowi o nich ustawa i utrzymane jej przepisami w mocy rozporządzenie Rady
Ministrów (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 kwietnia 2004 r., II UK 337/03,
OSNP 2004 nr 22, poz. 392). Jednocześnie „przepisy dotychczasowe” w
rozumieniu art. 32 ust. 4 to wyłącznie przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z
dnia 7 lutego 1983 r., a wydane na ich podstawie zarządzenia resortowe są aktami
niższego rzędu i nie mogą wykraczać poza ustawowe upoważnienie. Upoważnienie
dla właściwych ministrów, kierowników urzędów centralnych oraz centralnych
związków spółdzielczych wynikające z § 2 ust. 2 tego rozporządzenia nie stwarzało
podstawy prawnej do wydawania aktów niepozostających w zgodności z
powszechnie obowiązującym prawem, lecz obejmowało tylko ustalenie w
porozumieniu z Ministrem Pracy, Płac i Spraw Socjalnych w podległych i
nadzorowanych zakładach pracy stanowisk pracy, na których są wykonywane
prace w szczególnych warunkach i nie przewidywało możliwości wykroczenia poza
wykazy prac wykonywanych w szczególnych warunkach wymienione w załączniku
do rozporządzenia. Na jego podstawie wymienione podmioty mogły tylko wskazać,
9
na których stanowiskach są wykonywane prace w szczególnych warunkach,
wymienione w wykazach A i B, nigdy zaś ustanawiać nowych stanowisk pracy.
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. wydane zostało na
podstawie art. 55 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym
pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zm.). Upoważniał on Radę
Ministrów do określenia, w drodze rozporządzenia, rodzajów prac lub stanowisk
pracy oraz warunków, na podstawie których przysługuje prawo do emerytury w
obniżonym wieku emerytalnym. Z kolei § 1 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów
stanowi, iż właściwi ministrowie, kierownicy urzędów centralnych oraz centralne
związki spółdzielcze w porozumieniu z Ministrem Pracy, Płac i Spraw Socjalnych
ustalają w podległych i nadzorowanych zakładach pracy stanowiska pracy, na
których są wykonywane prace w szczególnych warunkach, wymienione w
wykazach A i B. Uprawnienie zatem do ustalenia wykazu takich stanowisk
pozostawało na szczeblu resortowym. Nie było zatem podstawy do tworzenia w
zakładach pracy wykazu stanowisk pracy w warunkach szczególnych, a tym
bardziej rozszerzania go o inne stanowiska, niż wynikające z zarządzenia
resortowego, a w tym konkretnym przypadku z załącznika Nr 1 do zarządzenia nr 9
Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych z dnia 1 sierpnia
1983r. Zatem fakt umieszczenia stanowiska specjalisty do spraw bhp w
zakładowym wykazie stanowisk, na których wykonywana jest praca w szczególnych
warunkach, samo w sobie nie przesądza o charakterze pracy na tym stanowisku.
Definicję ustawową „pracy w szczególnych warunkach” zawiera art. 32 ust. 2
ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Mianowicie, zgodnie z tym przepisem, za
pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników
zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym
stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze
względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia. Praca w warunkach
szczególnych to praca, w której pracownik w sposób znaczny jest narażony na
niekorzystne dla zdrowia czynniki. Jako przykłady takiej pracy można wymienić:
pracę w narażeniu na hałas przekraczający dozwolone normy, w zapyleniu, w
oparach chemicznych, w wysokich temperaturach lub zmiennych warunkach
atmosferycznych. Pracę taką pracownik musi wykonywać stale i w pełnym
10
wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku (§ 2 ust. 1
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r.), aby nabyć prawo do
emerytury w obniżonym wieku emerytalnym. Motyw przyświecający ustawodawcy
w stworzeniu instytucji przewidzianej w art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z
FUS opiera się zatem na założeniu, że praca wykonywana w szczególnych
warunkach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym
stanowisku pracy przyczynia się do szybszego obniżenia wydolności organizmu,
stąd też osoba wykonująca taką pracę ma prawo do emerytury wcześniej niż inni
ubezpieczeni. Pamiętać również należy, iż prawo do emerytury w obniżonym wieku
emerytalnym stanowi odstępstwo od zasady wyrażonej w art. 27 ustawy o
emeryturach i rentach z FUS i określonego w nim wieku emerytalnego, tak więc
przepisy regulujące to prawo należy wykładać w sposób gwarantujący zachowanie
celu uzasadniającego to odstępstwo. Przy takim założeniu czynności ogólnie
pojętego nadzoru lub kontroli w procesie produkcji wykonywanej w tych wydziałach
i oddziałach, w których zatrudnieni są pracownicy wykonujący pracę w warunkach
szczególnych w rozumieniu rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r.,
objęte poz. 24 działu XIV Wykazu A, to wyłącznie te czynności, które wykonywane
są w warunkach bezpośrednio narażających na szkodliwe dla zdrowia czynniki, a
więc polegające na bezpośrednim nadzorze i bezpośredniej kontroli procesu pracy
na stanowiskach pracy wykonywanej w szczególnych warunkach. Jeśli zatem
czynności te wykonywane są stale i w pełnym wymiarze czasu pracy
obowiązującym na stanowisku pracy związanej z kontrolą międzyoperacyjną,
kontrolą jakości produkcji i usług oraz dozorem inżynieryjno-technicznym, to okres
wykonywania tej pracy jest okresem pracy uzasadniającym prawo do świadczeń na
zasadach określonych w rozporządzeniu. Przenosząc te rozważania na grunt
niniejszej sprawy, wskazać należy, że nie tyle istotne jest ustalenie, co mieści się w
pojęciu dozoru inżynieryjno - technicznego, lecz to, czy czynności związane ze
stanowiskiem specjalisty do spraw bhp, czy inspektora do sprawa bhp, polegające
na dozorowaniu procesu pracy bezpośrednio przy produkcji cementu z punktu
widzenia przestrzegania zasad bhp, były wykonywane stale i w pełnym wymiarze
czasu pracy. Z pisemnego zakresu obowiązków, na którym oparł się Sąd
Apelacyjny, wynika, iż ubezpieczony na obu tych stanowiskach wykonywał także
11
szereg czynności niemających w ogóle charakteru jakiegokolwiek bezpośredniego
dozoru nad procesem produkcji. Natomiast z niektórych dowodów, których Sąd
Apelacyjny nie ocenił, a na które powołuje się skarżący, wynikałoby, że
ubezpieczony przez 8 godzin dziennie dozorował proces pracy z punktu widzenia
przestrzegania przepisów bhp, bezpośrednio przy stanowiskach pracy
wykonywanej w warunkach szczególnych. Ocena tych dowodów, mająca swoje
odzwierciedlenie w uzasadnieniu wyroku, będzie dawała podstawę do poczynienia
ustaleń, w jakich proporcjach - do czasu pracy obowiązującego na omawianych
stanowiskach - pozostawały czynności związane z dozorem, które można uznać za
pracę wykonywaną w warunkach szczególnych.
Nieuzasadniony jest natomiast zarzut obrazy przepisu art. 384 k.p.c., bowiem
w żaden sposób Sąd Apelacyjny nie naruszył zakazu reformationis in peius.
Przedmiotem rozstrzygnięcia niniejszej sprawy jest prawo ubezpieczonego do
emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych, którego odmówiono mu na
podstawie wyroku Sądu pierwszej instancji, natomiast Sąd drugiej instancji nie
wydał w tej sprawie wyroku reformatoryjnego, lecz oddalił apelację. Nigdy też
zmiana podstawy prawnej jak i faktycznej przez sąd drugiej instancji, przy
oddaleniu apelacji, z bardziej korzystnej na mniej korzystną dla apelującego nie
będzie stanowiła obrazy art. 384 k.p.c. Wbrew wywodom skargi, w żaden też
sposób takiego poglądu nie można wywieść z Komentarza do Kodeksu
postępowania cywilnego, T.Erecińskiego, J.Gudowskiego, M.Jędrzejewskiej, Część
pierwsza. Postępowanie rozpoznawcze , Warszawa 2001r., s.663 – 664, tezy 5 –
10, na który powołuje się skarżący.
Nieuprawnione jest także twierdzenie skarżącego, iż jakikolwiek akt prawny,
nawet będący w rozumieniu art. 9 k.p. źródłem prawa pracy, może kształtować
uprawnienia emerytalne. Taki akt kształtuje wyłącznie wzajemne prawa pracownika
i pracodawcy, natomiast nie może przenosić żadnych uprawnień do sfery prawa
ubezpieczeń społecznych i kształtować je w sposób sprzeczny z obowiązującymi w
niej przepisami, bądź uprawnienia te rozszerzać. Niezrozumiały jest wreszcie
zarzut naruszenia art. 207 § 1 pkt 1 – 3 k.p. w zw. z § 22 pkt 1 – 22 rozporządzenia
Rady Ministrów z dnia 2 września 1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i
higieny pracy - w szczególności, że przepisy rozporządzenia wskazujące na zakres
12
działania służby bhp potwierdzają to, iż czynności wykonywane przez te służby
polegają w przeważającej części na pracy niezwiązanej z bezpośrednim nadzorem
nad bezpieczeństwem i higieną pracy ciągów produkcyjnych.
Mając na uwadze powyższe Sąd Najwyższy na mocy art. 39815
§ 1 k.p.c.
orzekł jak w sentencji wyroku. O kosztach postępowania kasacyjnego. orzeczono
na podstawie art. 108 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. oraz art. 39821
k.p.c.
/tp/