Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 września 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 17 września 2015 r. w Białymstoku

na rozprawie

sprawy z powództwa D. B., P. B., M. B., J. B. i Ł. B.

przeciwko Towarzystwu (...) S.A. w W.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Suwałkach

z dnia 27 lutego 2015 r. sygn. akt I C 393/14

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od pozwanego na rzecz powodów solidarnie kwotę 2.700 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu odwoławczym.

UZASADNIENIE

Powodowie D. B., P. B., M. B., J. B. i Ł. B. wnosili o zasądzenie od pozwanego Towarzystwa (...) S.A. w W., w związku ze śmiercią ich męża i ojca w wypadku drogowym mającym miejsce w dniu (...), tytułem zadośćuczynienia, odszkodowania i zwrotu kosztów pogrzebu następujących kwot: na rzecz D. B. 80.000 zł zadośćuczynienia, 40.000 zł odszkodowania za pogorszenie sytuacji życiowej i 2.749,50 zł zwrotu kosztów pogrzebu, zaś na rzecz P. B., M. B., J. B. i Ł. B. po 80.000 zł zadośćuczynienia i po 40.000 zł odszkodowania wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 21 lutego 2013 r. do dnia zapłaty. Nadto powodowie P. B., M. B., J. B. i Ł. B. domagali się renty wyrównawczej w kwotach odpowiednio na rzecz P. B. 350 zł miesięcznie, na rzecz M. B. 300 zł miesięcznie oraz na rzecz J. B. i Ł. B. kwot po 270 zł miesięcznie.

Pozwany Towarzystwo (...) S.A. w W. wnosił o oddalenie powództwa wskazując, że krzywda powodów została w całości zrekompensowana poprzez wypłacenie im odpowiednich kwot w postępowaniu likwidacyjnym.

Wyrokiem z dnia 27 lutego 2015 r. Sąd Okręgowy w Suwałkach zasądził od pozwanego na rzecz powodów: D. B. kwoty 50.000 zł tytułem zadośćuczynienia, 10.000 zł tytułem odszkodowania za pogorszenie sytuacji życiowej i 1.881,60 zł tytułem zwrotu kosztów pogrzebu wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 21 lutego 2013 r. do dnia zapłaty (pkt I lit. a, b, c), P. B. kwoty 38.000 zł tytułem zadośćuczynienia, 8.050 zł tytułem odszkodowania za pogorszenie sytuacji życiowej wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 21 lutego 2013 r. do dnia zapłaty oraz rentę w kwocie 350 zł miesięcznie płatną z góry do dnia 10 każdego miesiąca z ustawowymi odsetkami do dnia zapłaty poczynając od dnia 27 lutego 2015 r. (pkt II lit. a, b, c), M. B. kwoty 38.000 zł tytułem zadośćuczynienia, 3.542 zł tytułem odszkodowania za pogorszenie sytuacji życiowej wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 21 lutego 2013 r. do dnia zapłaty oraz rentę w kwocie 154 zł miesięcznie płatną z góry do dnia 10 każdego miesiąca z ustawowymi odsetkami do dnia zapłaty poczynając od dnia 27 lutego 2015 r. (pkt III lit. a, b, c), J. B. kwoty 38.000 zł tytułem zadośćuczynienia, 3.542 zł tytułem odszkodowania za pogorszenie sytuacji życiowej wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 21 lutego 2013 r. do dnia zapłaty oraz rentę w kwocie 154 zł miesięcznie płatną z góry do dnia 10 każdego miesiąca z ustawowymi odsetkami do dnia zapłaty do rąk przedstawicielki ustawowej D. B. poczynając od dnia 27 lutego 2015 r. (pkt IV lit. a, b, c), Ł. B. kwoty 38.000 zł tytułem zadośćuczynienia, 3.542 zł tytułem odszkodowania za pogorszenie sytuacji życiowej wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 21 lutego 2013 r. do dnia zapłaty oraz rentę w kwocie 154 zł miesięcznie płatną z góry do dnia 10 każdego miesiąca z ustawowymi odsetkami do dnia zapłaty do rąk przedstawicielki ustawowej D. B. poczynając od dnia 27 lutego 2015 r. (pkt V lit. a, b, c). W pozostałym zakresie natomiast powództwo oddalił (pkt VI) oraz rozstrzygnął o kosztach sądowych (pkt VI) i kosztach procesu, znosząc je między stronami (pkt VIII).

Powyższe orzeczenie zostało oparte na następujących ustaleniach faktycznych.

W dniu (...) w A. na ulicy (...) doszło do wypadku drogowego, podczas którego M. W. umyślnie naruszył zasady bezpieczeństwa w ruchu drogowym w ten sposób, że kierując pojazdem marki F. (...) o nr rej. (...) znajdując się w stanie nietrzeźwości wynoszącym 1,24 mg/l w wydychanym powietrzu z bliżej nieustalonych przyczyn zjechał na przeciwny pas ruchu doprowadzając do czołowego zdarzeniu z motorowerem kierowanym przez G. B., powodując zderzenie pojazdów, w wyniku którego kierujący motorowerem G. B. na skutek licznych obrażeń ciała poniósł śmierć na miejscu, zaś pasażer motoroweru P. B. doznał obrażeń ciała.

Za powyższe przestępstwo M. W. został skazany wyrokiem Sądu Rejonowego w Augustowie z dnia 31 lipca 2013 r. w sprawie sygn. akt II K 178/13. W momencie zaś zdarzenia pojazd G. B. posiadał ubezpieczenie.

W związku z pogrzebem D. B. uiściła na rzecz Parafii Rzymskokatolickiej w R. kwotę 1.000 zł tytułem miejsca na cmentarzu, opłaty za przechowywanie ciała w kaplicy, posługi liturgicznej i służby kościelnej. Za usługę cateringową w trakcie stypy D. B. poniosła koszt 1.749,60 zł, zaś na usługę pogrzebową (w tym trumna, tablica, wieniec, itp.) zapłaciła 3.132 zł, co łącznie dało kwotę 5.881,60 złotych.

G. B. w chwili śmierci miał 44 lata. Z zawodu był stolarzem, pracował jako robotnik budowlany na pół etatu na umowę na czas określony do dnia 30 września 2012 r. za wynagrodzeniem 800 zł miesięcznie. Gdy nie wykonywał pracy na podstawie umowy o pracę to pracował dorywczo bez umowy. W 2004 r. rodzina B. osiągnęła przychód w wysokości 5.414,86 zł, w 2005 r. nie mieli żadnego dochodu, w 2006 r. osiągnęli przychód 899,10 zł, w 2007 r. – 10.208,92 zł, w 2008 r. – 6.609,12 zł, w 2009 r. – 4.353,53 zł, w 2010 r. – 2403,68 zł, w 2011 r. – 25.454,38 zł, w 2012 r. – 31.077,75 zł, w 2013 r. – 47.702,63 złotych. Rodzina G. B. korzystała z pomocy społecznej w latach 2010-2012, m.in. pobierała zasiłki okresowe z powodu bezrobocia, zasiłek na pokrycie kosztów remontu mieszkania, dożywianie dzieci w szkole, na zakup żywności. G. B. był żonaty z D. B., z którą miał czworo dzieci: P., M., J. i Ł.. Wszyscy mieszkali razem, jednak od lutego do maja 2012 r. mieszkał wraz ze swoim bratem Z. B. z uwagi na leczenie odwykowe. G. B. był alkoholikiem i osobą uzależnioną od nikotyny, leczył się odwykowo. Zdarzały się kłótnie między nim a resztą rodziny o spożywanie alkoholu, zdarzały się także incydenty przemocy. Mimo to G. B. był zawsze osoba otwartą, życzliwą i służącą pomocą. Lubił spędzać czas z rodziną, chodzić na spacery, ryby. Lubił grać w szachy i uczył tej gry swoje dzieci. Był też osobą dbającą o swoją rodzinę, wspólnie spędzali święta Bożego Narodzenia, Wielkanocy. Rodzina była zadłużona łącznie na kwotę około 8.000 złotych.

D. B. ma aktualnie 43 lata, ma wykształcenie zawodowe, sprzedawca. Pracuje w Zakładach (...) na stanowisku drobiarz i zarabia 1.780 zł miesięcznie, za dojazdy do pracy płaci 150 złotych. Wcześniej nie pracowała, zajmowała się prowadzeniem domu i wychowywaniem dzieci. O śmierci męża dowiedziała się od Policji. Przeżyła to, nie dowierzała, brała leki uspokajające, ale potem zaprzestała ich przyjmować, gdyż obawiała się, że się od nich uzależni. D. B. po śmierci męża była zdezintegrowana i rozchwiana emocjonalnie, ograniczało ją uczucie smutku i przygnębienia. Miała trudności z zasypianiem, brakowało chęci do wykonywania czynności domowych, odczuwała stałe zmęczenie, bóle głowy, osłabienie koncentracji uwagi. Cały jej świat został wywrócony. Jej systemy obronne trwale uległy osłabieniu. D. B. odczuwa rozdarcie wewnętrzne, co powoduje, że czuje się zagubiona, zamknięta w sobie, odczuwa lęk o przyszłość.

P. B. ma 21 lat, jest najstarszym dzieckiem w rodzinie. Uczy się na Politechnice B. na kierunku informatyka, otrzymuje stypendium socjalne w wysokości 540 złotych. Do wypadku doszło, gdy jechał z ojcem skuterem. Ojciec zmarł, on natomiast doznał szeregu obrażeń i znalazł się w szpitalu. Nie uczestniczył w ceremoniach pogrzebowych. Nie pamięta traumatycznego zdarzenia związanego z wypadkiem. Miewał kołatanie serca, zdarza się, że śni mu się ojciec. Kłócił się z ojcem, gdy ten przychodził pijany, czasami unika ludzi. W związku z traumatycznym wydarzeniem musiał powtarzać pierwszy rok studiów. Ma problemy z zasypianiem, jest osobą silnie zamartwiającą się. Odczuwa poczucie nieszczęścia, lęk, nerwowość, drażliwość.

M. B. ma 19 lat, jest uczennicą klasy czwartej Technikum nr(...) w (...) w S.. Uczy się bardzo dobrze. O traumatycznym wydarzeniu poinformowała ją Policja, gdyż matka nie była w stanie. Przeżyła szok. Uczestniczyła w ceremoniach pogrzebowych, uzyskała wsparcie w przyjaciołach. Obecnie obawia się jazdy samochodem. Zdarzały się jej sprzeczki z ojcem, gdy zarzucała mu nadużywanie alkoholu. Mimo to doznała traumy w związku z nagłą i niespodziewaną jego śmiercią.

Ł. B. ma aktualnie 16 lat, jest uczniem klasy pierwszej (...)w O.. Do szkoły dojeżdża autobusem. W szkole korzystał kilkukrotnie z porad pedagoga. Po śmierci ojca nie przystąpił do bierzmowania, przestał chodzić do kościoła, opuścił się w nauce. Jest osobą pełną niepokoju i lęków, zamartwia się z byle powodu, zbyt silnie reaguje na różne bodźce. Obawia się straty przyjaciół. W momencie śmierci ojca miał 14 lat, przeżył szok, nie dowierzał, płakał.

J. B. ma aktualnie 10 lat, uczy się w szkole podstawowej. Jest najmłodszym dzieckiem w rodzinie. W momencie śmierci ojca miał 8 lat, mocno przeżył to wydarzenie. Przez dwa dni nie poszedł do szkoły, płakał. Uczestniczył w ceremoniach pogrzebowych, rozmawiał o swoich przeżyciach z przyjacielem ze szkoły. Aktualnie czasami odczuwa smutek, cierpi z powodu braku taty, ojca wspomina dobrze. Obawia się, że sam umrze zbyt wcześnie.

Mając na względzie powyższe ustalenia, Sąd wskazał, że powodowie swe roszczenia wywodzili z treści art. 446 k.c. W tym kontekście uznał za zasadne, wynikające z tego przepisu, a zgłoszone przez nich roszczenia o zwrot kosztów pogrzebu, rentę wyrównawczą, odszkodowanie z tytułu znacznego pogorszenia ich sytuacji życiowej oraz zadośćuczynienia za doznaną krzywdę.

W odniesieniu do roszczeń rentowych, biorąc pod uwagę sytuację majątkową powodów sprzed śmierci G. B., fakt nadużywania przez niego alkoholu oraz to, iż powodowie D. B., M. B., J. B. i Ł. B. pobierają aktualnie rentę rodzinną w wysokości 785,25 zł, co w przeliczeniu na każdą z tych osób wynosi 196 zł miesięcznie, Sąd doszedł do wniosku, że każde z dzieci mogło liczyć na wsparcie finansowe ojca w granicach po 350 zł miesięcznie. Dlatego też zasądził na rzecz P. B., niepobierającego renty rodzinnej, świadczenie w takiej właśnie wysokości, zaś na rzecz M. B., J. B. i Ł. B. renty wyrównawcze po 154 złote.

Jeśli chodzi zaś o odszkodowanie z tytułu znacznego pogorszenia sytuacji życiowej powodów uregulowane w art. 446 § 3 k.c. z uwagi na fakt, iż ścisłe udowodnienie wysokości żądań w tym zakresie było nader utrudnione, Sąd dokonał ich miarkowania. Uznał, że powódce D. B. przysługuje wyższe odszkodowanie, gdyż utraciła ona odporność psychiczną, oparcie w bliskiej osobie. Dlatego też odszkodowanie w wysokości 10.000 zł w ocenie Sądu powinno zrekompensować pogorszenie się jej stanu zdrowia. W przypadku natomiast dzieci zmarłego ze względu na to, iż strata materialna po śmierci ojca co do zasady została wyrównana przez otrzymywaną rentę rodzinną, a nadto od dnia wyrokowania została zasądzona na ich rzecz jeszcze renta wyrównawcza, Sąd przyjął, że zasądzone na ich rzecz odszkodowania mają zrekompensować ich szkodę jedynie za czas od momentu zgłoszenia szkody do dnia wyrokowania, czyli za 23 miesiące. W rezultacie Sąd zasądził na rzecz M. B., J. B. i Ł. B. odszkodowania w wysokości po 3.542 zł, zaś na rzecz P. B., który renty rodzinnej nie pobiera, odszkodowanie w wysokości 8.050 złotych.

W przypadku natomiast zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, o jakim stanowi art. 446 § 4 k.c., Sąd uznał, iż przyznane przez pozwanego po śmierci G. B. świadczenia nie rekompensują w pełni bólu, jaki ponieśli powodowie po śmierci ich męża i ojca. W ocenie Sądu każdy z powodów przeżył bowiem nagłe odejście G. B., tym niemniej najbardziej boleśnie odczuła to D. B., która mimo alkoholizmu męża mogła zawsze na niego liczyć, który był dla niej podporą przy wychowywaniu dzieci, przy remontach domu, zakupach. Dlatego też odpowiednią kwotą dla tej powódki, która wynagrodzi ból i stratę jest suma 65.000 zł, a skoro pozwany wypłacił już na jej rzecz kwotę 15.000 zł, Sąd odjął tę sumę od tak określonego zadośćuczynienia i finalnie zasądził zadośćuczynienie w wysokości 50.000 złotych. Z kolei w odniesieniu do pozostałych powodów, Sąd oceniając ich ból jako mniejszy zasądził na ich rzecz po 38.000 zł zadośćuczynienia, co łącznie z wypłaconą wcześniej kwotą dało ogólną sumę po 50.000 złotych

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 100 k.p.c. w zw. z art. 113 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

Apelację od tego wyroku w części uwzględniającej powództwo ponad kwotę 35.000 zł zadośćuczynienia oraz w zakresie zasadności przyznania odszkodowania na rzecz D. B., a także ponad kwoty po 28.000 zł zadośćuczynienia, zasadności przyznania odszkodowania i renty na rzecz P. B., M. B., J. B. oraz Ł. B., jak również w zakresie rozstrzygnięcia o kosztach procesu, wniósł pozwany. Autor środka zaskarżenia zarzucił Sądowi I instancji naruszenie przepisów prawa procesowego i materialnego:

1)  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnej oceny dowodów, w tym przede wszystkim zeznań powodów, opinii biegłego z zakresu psychologii i dokumentów o charakterze finansowym znajdujących się w aktach sprawy obrazujących dochody rodziny B. przed zdarzeniem i po zdarzeniu,

2)  art. 446 § 4 k.c. poprzez przyznanie powodom zadośćuczynienia w kwotach rażąco zawyżonych, w wyniku dokonania przez Sąd niewłaściwej oceny więzi i relacji rodzinnych pomiędzy członkami rodziny B. oraz rozmiaru cierpień psychicznych powodów,

3)  art. 446 § 2 k.c. w zw. z art. 6 k.c. poprzez przyjęcie, że możliwości zarobkowe i majątkowe ojca powodów uzasadniają przyznanie na ich rzecz renty, podczas gdy zarobki zmarłego kształtowały się na poziomie około 800 zł miesięcznie, zaś z dokumentów finansowych rodziny B. wynika, że przed zdarzeniem powodowie osiągnęli mniejszy przychód niż po zdarzeniu,

4)  art. 446 § 3 k.c. w zw. z art. 6 k.c. poprzez przyjęcie, że powodowie udowodnili okoliczności uzasadniające przyznanie im odszkodowania tytułem znacznego pogorszenia się ich sytuacji życiowej wskutek śmierci męża i ojca, podczas gdy brak jest jakichkolwiek dowodów by przyjąć, że takie pogorszenie w istocie nastąpiło,

5)  art. 446 § 2 k.c. w zw. z art. 446 § 3 k.c. w zw. z art. 5 k.c. i uwzględnienie podczas wyrokowania w przedmiocie odszkodowania z tytułu znacznego pogorszenia sytuacji życiowej powodów oraz rent wyrównawczych nieewidencjonowanego, nielegalnego dochodu ich męża i ojca, od którego nie odprowadzał składki na ubezpieczenie społeczne i podatek dochodowy,

6)  art. 361 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 446 § 3 k.c. poprzez nieuwzględnienie przy ustalaniu pogorszenia się sytuacji życiowej powodów kwoty jednorazowego odszkodowania z ubezpieczenia dobrowolnego powódki D. B. w wysokości 15.000 zł z tytułu śmierci męża, która to kwota winna zostać zaliczona na poczet świadczeń odszkodowawczych zgodnie z zasadą compensatio lucri cum damno .

W związku z powyższym, pozwany wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku i obniżenie zasądzonego na rzecz powodów zadośćuczynienia do kwoty 35.000 zł na rzecz D. B. oraz do kwot po 28.000 zł na rzecz P. B., M. B., J. B. i Ł. B., oddalenie powództwa w zakresie zasądzającym na rzecz powodów odszkodowania oraz renty, a także proporcjonalne obciążenie stron kosztami procesu oraz obciążenie powodów kosztami postępowania za instancję odwoławczą.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie.

Analiza zarzutów i ich uzasadnienie w świetle podstaw oraz motywów zaskarżonego wyroku nie daje przesłanek do oceny, iż kwestionowane rozstrzygnięcie stanowi konsekwencję naruszenia przepisów prawa, skutkujące koniecznością postulowanej modyfikacji zaskarżonego rozstrzygnięcia.

Sąd Okręgowy w sposób wszechstronny rozważył zgromadzony w sprawie materiał dowodowy i poczynił prawidłowe, znajdujące należyte odzwierciedlenie w tym materiale ustalenia faktyczne, które Sąd odwoławczy w całości podziela i przyjmuje za własne. Na aprobatę zasługują też wyprowadzone na podstawie tych ustaleń wnioski i ocena prawna.

Przede wszystkim wskazać trzeba, iż skarżący niezasadnie zarzuca Sądowi Okręgowemu naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. Nie odnosi on bowiem tego zarzutu do ustaleń faktycznych dokonanych przez Sąd I instancji, czy też oceny wiarygodności zebranego w sprawie materiału dowodowego. Apelujący nie wskazuje również sprzeczności ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego w świetle zasad logicznego myślenia, czy zasad doświadczenia życiowego. W uzasadnieniu zarzutu podnosi jedynie zawyżenie przez Sąd sumy zadośćuczynienia, tudzież bezpodstawne przyznanie powodom odszkodowania z tytułu znacznego pogorszenia ich sytuacji życiowej, nie kwestionując jednocześnie ustaleń faktycznych Sądu. Tymczasem ustalenie przez Sąd orzekający tak kwoty zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę, jak i odszkodowania za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej jest wyrazem stosowania przez Sąd prawa materialnego – art. 446 § 3 i 4 k.c., w związku z czym tak sformułowany zarzut naruszenia przepisu prawa procesowego nie mógł zyskać akceptacji.

Nie jest też słuszny zarzut naruszenia art. 446 § 4 k.c. poprzez przyznanie powodom zadośćuczynienia w kwotach rażąco zawyżonych. W tym kontekście podkreślić trzeba, iż krzywdę doznaną w wyniku śmierci osoby bliskiej trudno jest ocenić i wyrazić w formie pieniężnej. Ustawodawca nie wskazuje tu żadnych kryteriów, ale wskazówek w tym zakresie dostarcza orzecznictwo. Ugruntowany jest pogląd opowiadający się za kompensacyjnym charakterem zadośćuczynienia pieniężnego, tj. uznający je za sposób naprawienia szkody niemajątkowej (por. wyrok SN z dnia 30.01.2004 roku I CK 131/03, OSNC 2005/2/40). Przy oznaczeniu zakresu wyrządzonej krzywdy za konieczne uważa się uwzględnienie: rodzaju naruszonego dobra, zakresu naruszenia i trwałości skutków naruszenia (por. wyrok SN z 20 kwietnia 2006 roku, IV CSK 99/05, LEX nr 198509; wyrok SN z 1 kwietnia 2004 roku, II CK 131/03, LEX nr 327923; wyrok SN z 19 sierpnia 1980 roku, IV CR 283/80, OSN 1981, nr 5, poz. 81; wyrok SN z 9 stycznia 1978 roku, IV CR 510/77, OSN 1978, nr 11, poz. 210). Wskazać też należy, iż ustalenie jaka kwota w konkretnych okolicznościach jest "odpowiednia", należy do sfery swobodnego uznania sędziowskiego. Korygowanie przez sąd drugiej instancji zasądzonego zadośćuczynienia może być aktualne tylko wtedy, gdy przy uwzględnieniu wszystkich okoliczności sprawy, mających wpływ na jego wysokość, jest ono niewspółmiernie nieodpowiednie, tj. albo rażąco wygórowane, albo rażąco niskie.

Mając zatem powyższe na względzie nie sposób przyjąć, aby zasądzone przez Sąd I instancji kwoty były znacznie zawyżone. Nie ulega bowiem wątpliwości, że nagła śmierć w gruncie rzeczy młodego, 44 letniego mężczyzny, będącego mężem i ojcem, a więc najbliższą dla powodów osobą jest zdarzeniem, z którego skutkami trudno się pogodzić. Psychiczny proces godzenia się i próby zrozumienia nieodwracalności zaistniałego zdarzenia jest długotrwały, bywa niekiedy, że niemożliwy do zakończenia. To natężenie przeżyć psychicznych najbliższych członków rodziny zależne jest od wielu czynników, przy czym niewątpliwie krzywda dziecka po stracie rodzica i współmałżonka, jest jedną z dotkliwszych jakich można doznać. Zebrany zaś w sprawie materiał dowodowy nie pozostawiał wątpliwości, iż powodowie byli silnie związani emocjonalnie ze zmarłym. G. B. był bowiem osobą dbającą o swoją rodzinę. Bezsprzecznie na skutek feralnego wypadku D. B., P. B., M. B., J. B. i Ł. B. utracili jedną z najbliższych i najważniejszych dla nich osób.

Sąd Apelacyjny dostrzega problem alkoholowy, z którym borykał się powód. Analiza znajdującej się w aktach sprawy dokumentacji z leczenia alkoholowego wskazuje – co nie jest częste w przypadku takich osób – że miał on świadomość tego problemu i że chciał się z nim uporać. Co więcej, nie wydaje się obciążone ryzykiem błędu przyjęcie, że terapia ta zakończyła się pomyślnie. W efekcie G. B. podjął prace, a w chwili śmierci był właściwie jedynym żywicielem rodziny. Z tego punktu widzenia, nie mogły mieć znaczenia podniesione w apelacji skarżącego argumenty, ze dochód w rodzinie wzrósł po śmierci G. B.. Ta okoliczność wynikła stąd, że wówczas pracę podjęła D. B.. Fakt, ze takiej pracy nie wykonywała ona w okresie poprzedzającym śmierć G. B. dowodzi, że był on w stanie zabezpieczyć potrzeby rodziny.

Nie można też nie zauważyć, że sporządzone w sprawie opinie psychologiczne w odniesieniu do wszystkich powodów wykazały silną więź ze zmarłym i tramę po jego śmierci. Okoliczności tych zdaniem Sadu Apelacyjnego nie należy deprecjonować jedynie z tego względu, iż zmarły w przeszłości nadużywał alkoholu.

W konsekwencji podzielić należało ocenę Sądu Okręgowego co do tego, że "odpowiednim" zadośćuczynieniem za krzywdę doznaną przez powódkę D. B. winna być kwota 65.000 zł, zaś za krzywdę doznaną przez powodów P. B., M. B., J. B. i Ł. B. kwoty po 50.000 złotych. Uwzględniając zaś fakt, iż pozwany wypłacił uprzednio powodom stosowne kwoty tytułem zadośćuczynienia, zasądzenie od niego kwot po 38.000 zł na rzecz P. B., M. B., J. B. i Ł. B. oraz kwoty 50.000 zł na rzecz D. B. było prawidłowe. Zdaniem Sądu Apelacyjnego brak jest podstaw do uznania, że kwoty te są zawyżone i winny być obniżone do kwot wskazywanych w apelacji strony pozwanej. Niewątpliwie przyznanie na rzecz powodów kwot ustalonych w wyroku Sądu I instancji nie spowoduje po stronie powodów ani wzbogacenia, ani nie będzie skutkowało ich pokrzywdzeniem.

Sąd I instancji, wbrew odmiennym twierdzeniom skarżącego, prawidłowo także ocenił roszczenia powodów o zasądzenie odszkodowania z tytułu znacznego pogorszenia ich sytuacji życiowej, o jakim mowa w art. 443 § 3 k.c. i renty przewidzianej w art. 446 § 2 k.c. Niewadliwie również przyjął kryteria ustalenia wysokości przyznanych powodom kwot, w tym przede wszystkim możliwości zarobkowe zmarłego, który jak wynika z zeznań powódki D. B. oprócz uzyskiwanego wynagrodzenia za pracę świadczoną na pół etatu, regularnie podejmował prace dorywcze w budownictwie. Nie można więc zgodzić się z pozwanym, że brak jest danych świadczących o uzyskiwaniu przez niego dodatkowego wynagrodzenia. W ocenie Sądu II instancji zgodnie z zasadami doświadczenia życiowego zmarły na dzień ustalenia jego dochodów mógłby bowiem być czynny zawodowo i przy swoim wyuczonym zawodzie i doświadczeniu mógłby nadal wykonywać podobne prace jak przed śmiercią. Nie nastąpiły też zasadnicze zmiany na rynku pracy w miejscu jego zamieszkania, które by nie pozwalały na kontynuację wykonywania czynności jakie zmarły wykonywał przed śmiercią. Tym samym miał on możliwość uzyskiwania dochodów na poziomie odpowiadającym ustalonym przez Sąd I instancji kwot renty oraz odszkodowania. Zwłaszcza, że był osobą zdrową, posiadającą wyuczony zawód i doświadczenie w świadczeniu pracy zarobkowej.

Jednocześnie nie do przyjęcia jest postawiony w apelacji zarzut naruszenia zasad współżycia społecznego poprzez uwzględnienie podczas wyrokowania w przedmiocie odszkodowania z tytułu znacznego pogorszenia sytuacji życiowej oraz rent wyrównawczych nieewidencjonowanego dochodu zmarłego. Z zasady osiągania dochodów z pracy zarobkowej nie można bowiem uznać takiego dochody za sprzeczny z prawem lub zasadami współżycia społecznego, o ile oczywiście na co innego wprost nie wskazuje charakter wykonywanego zatrudnienia.

Końcowo nie sposób się również zgodzić z twierdzeniami apelującego, jakoby powódka D. B. otrzymując kwotę jednorazowego odszkodowania z jej dobrowolnego ubezpieczenia z tytułu śmierci męża, uzyskała jednocześnie odpowiednią kompensatę w związku z doznaną szkodą. Na marginesie tylko zauważyć należy, że Sąd I instancji uwzględnił tę kwotę ustalając zadośćuczynienie należne tej powódce.

Z tych przyczyn Sąd Apelacyjny przy zastosowaniu art. 385 k.p.c. oddalił apelację pozwanego.

O kosztach procesu należnych powodom za drugą instancję, na które złożyło się wynagrodzenie ich pełnomocnik będącą radcą prawnym ustalone w kwocie minimalnej 2.700 zł – na podstawie § 6 pkt 6 w zw. z § 12 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (t. j. Dz. U. z 2013 r., poz. 490) – Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu.

(...)