Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 3 czerwca 2015 roku

Sąd Okręgowy we Włocławku Wydział I Cywilny

w składzie następującym :

Przewodniczący : SSO Mariusz Nazdrowicz (spraw.)

Sędziowie: SO Maria Woźniak

SO Andrzej Witka – Jeżewski

Protokolant: st. sekr. sąd. Halina Baszewska

po rozpoznaniu w dniu 21 maja 2015 roku we Włocławku

na rozprawie

sprawy z wniosku S. W.

z udziałem Z. W. (1), Z. W. (2), A. W., J. L., J. W., Z. W. (2)

o podział majątku wspólnego, dział spadku i zniesienie współwłasności

na skutek apelacji wnioskodawcy

od postanowienia Sądu Rejonowego we Włocławku

z dnia 14 listopada 2014 roku, sygnatura akt I Ns 1673/09

postanawia :

1.  zmienić zaskarżone postanowienie w punktach II (drugim) , III (trzecim), IV (czwartym), V (piątym), VI (szóstym) i VII (siódmym) w ten sposób, że tytułem spłat zasądzić:

A)  od wnioskodawcy S. W. na rzecz uczestnika postępowania J. L. kwotę 30.182,17 zł ( trzydzieści tysięcy sto osiemdziesiąt dwa złotych siedemnaście groszy) ;

B)  od uczestnika postępowania Z. W. (2) na rzecz uczestników postępowania:

a)  J. L. kwotę 48.251,16 zł ( czterdzieści osiem tysięcy dwieście pięćdziesiąt jeden złotych szesnaście groszy) ;

b)  A. W. kwotę 14.706,25 zł ( czternaście tysięcy siedemset sześć złotych dwadzieścia pięć groszy)

wszystkie kwoty płatne w terminie 3 miesięcy od uprawomocnienia się orzeczenia z ustawowymi odsetkami w przypadku opóźnienia w płatności;

2.  zmienić zaskarżone postanowienie w punkcie VIII (ósmym) w ten sposób, że:

a)  nakazać wydać uczestnikowi postępowania J. L. w terminie 14 dni od otrzymania spłaty od wnioskodawcy nieruchomość przyznaną S. W. [opisaną w punkcie I (pierwszym)] postanowienia wolną od osób i rzeczy prawa jego reprezentujących;

b)  nakazać wydać uczestnikowi postępowania J. L. w terminie 14 dni od otrzymania spłaty od uczestnika postępowania Z. W. (2) nieruchomość przyznaną temu uczestnikowi [ opisaną w punkcie I (pierwszym) ] postanowienia wolną od osób i rzeczy prawa jego reprezentujących;

3.  oddalić apelację w pozostałej części ;

4.  oddalić wniosek S. W. o zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. I Ca 69/15

UZASADNIENIE

Apelujący w złożonym środku odwoławczym nie zakwestionował dokonanych przez Sąd Rejonowy we Włocławku ustaleń faktycznych. Sąd Okręgowy nie zmienił tych ustaleń czyniąc je podstawą orzekania w postępowaniu apelacyjnym jak również nie przeprowadził postępowania dowodowego. W tej sytuacji uzasadnienie Sądu odwoławczego ograniczy się do elementów wskazanych w przepisie art. 387 § 2 ¹ kpc w zw. z art. 13 § 2 kpc.

Wysokość spłat lub dopłat przy zniesieniu współwłasności( także dziale spadku oraz podziale majątku wspólnego) o ile - tak jak w rozpatrywanej sprawie – przedmiotem zniesienia nie jest gospodarstwo rolne determinowana jest dwoma czynnikami: wysokością udziałów współwłaścicieli uprawnionych do ich otrzymania i wartością rzeczy stanowiącej współwłasność. Sąd I instancji w pełni prawidłowo przyjął, że udziały w nieruchomości przy ul. (...) we W. (posiadającej urządzoną w Sądzie Rejonowym we Włocławku księgę wieczystą (...)/ kształtowały się w sposób następujący: wnioskodawca S. W. – 28/144, uczestnicy postępowania: Z. W. (2) -39/144, J. L. – 48/144, J. W. -10/144, Z. W. (2) -10/144 i A. W. - 9/144. Wszelkie sugestie skarżącego, że jego udział jest w istocie większy wobec przekazania mu przez braci J. W. i Z. W. (2) (na rozprawie w dniu 10 czerwca 2010 r., gdzie oświadczyli również, że z tego tytułu nie żądają od niego spłat i dopłat) pozbawione są jakiegokolwiek uzasadnienia. W orzecznictwie za od dawana ugruntowany można przyjąć pogląd (orzeczenie Sądu Najwyższego z 17 sierpnia 1961 r. IV CR 332/61 opubl. OSNC 1963/3/54, postanowienie Sądu Najwyższego z 3 października 1980 r. III CRN 180/80 opubl. OSNC 1981/2-3/45), że zbycie spadku, jak również udziału w spadku bez zachowania formy aktu notarialnego jest nieważne (art. 1052 § 3 kc). Oświadczenie spadkobiercy, że przekazuje swój udział innemu spadkobiercy jest jedynie wnioskiem uczestnika postępowania wyrażającym jego wolę co do sposobu dokonania działu przez Sąd. Może więc ono wpłynąć na treść orzeczenia o dziale (zniesieniu współwłasności, podziale majątku wspólnego) ale w żadnym razie nie oznacza, że wzrósł udział osoby, na rzecz której przedmiotowe oświadczenie zostało złożone. Sąd Okręgowy we Włocławku zapatrywanie to w pełni podziela i nie ma potrzeby powielania argumentacji przemawiającej za tym stanowiskiem. Wartość nieruchomości (235300 zł) była bezsporna. Oznacza to, że w wyniku podziału majątku wspólnego, zniesienia współwłasności i działu spadku wnioskodawca powinien otrzymać majątek równowartości 45752,77 zł, a wymienieni wyżej uczestnicy postępowania odpowiednio 63727,17 zł, 78433,44 zł, 16340,03 zł, 16340,03 zł i 14706,27 zł (suma tych liczb o 29 groszy nie odpowiada – z uwagi na konieczność dokonania niezbędnych zaokrągleń – wartości nieruchomości). S. W. otrzymał część nieruchomości o wartości 108615 zł, a Z. W. (2) -126685 zł. Jest w tych warunkach rzeczą oczywistą, że obaj muszą dokonać spłat na rzecz pozostałych uczestników postępowania (spłata ze strony wnioskodawcy powinna wynosić 62862,23 zł, a ze strony Z. W. (2) 62957,92 zł). Natomiast nie może być mowy o jakimkolwiek wyrównaniu wartości udziałów pomiędzy nimi. Przedstawione w apelacji argumenty uzasadniające żądanie wnioskodawcy dopłaty od tego uczestnika postępowania (w kwocie 24633 zł) są całkowicie niezrozumiałe i wobec tego nie ma konieczności bliższego ich analizowania. Apelacja w tej części w oczywisty sposób pozbawiona była uzasadnionych podstaw.

Zasadny okazał się natomiast środek odwoławczy S. W. w pozostałej części. Z treści przepisów art. 212 § 2 i 3 kc (które poprzez stosowne odesłanie – trafnie wskazane przez Sąd a quo – znajdują zastosowanie w sprawach o dział spadku i podział majątku wspólnego) nie wynika, by każdy współwłaściciel, któremu przypadła część rzeczy miał obowiązek spłacać (w częściach równych lub proporcjonalnie z innymi współwłaścicielami, którym także przypadły pozostałe części rzeczy) wszystkich współwłaścicieli, którzy nie otrzymali w naturze części przedmiotu podlegającego podziałowi. Inaczej mówiąc nie ma co do zasady żadnych przeszkód, by Sąd zasądził od takiego współwłaściciela spłaty na rzecz kilku z większej liczby współwłaścicieli uprawnionych do spłat, czy nawet tylko jednego z nich. Sąd ma w tym zakresie swobodny wybór. Oczywiście warunkiem jest to, aby wszyscy uprawnieni spłaty otrzymali, co oznacza odpowiednie nałożenie w tym zakresie tego obowiązku na pozostałych współwłaścicieli, którym przypadły dalsze części rzeczy. Nie da się naturalnie wykluczyć, że zaistnieją przypadki wyjątków od powyższej reguły (np. możliwość dokonania potrącenia, co będzie jedynym realnym sposobem odzyskania przysługującej współwłaścicielowi wierzytelności w stosunku do osoby uprawnionej do spłaty). Zawsze jednak niezbędne będzie wykazanie, że zachodzą okoliczności przemawiające za dokonaniem konkretnego wyboru.

W ocenie Sądu II instancji w przedmiotowej sprawie wystąpił tego rodzaju inny wyjątek, ograniczający dowolność w zakresie obciążenia spłatami. Sąd Rejonowy nie zwrócił dostatecznej uwagi, że celem zrzeczenia się spłat przez J. W. i Z. W. (2) od S. W. było przysporzenie majątkowe wyłącznie na rzecz wnioskodawcy. Jedynie on miał odnieść z tego korzyść, a nie którykolwiek z pozostałych uczestników postępowania. Stanowisko to należało uhonorować poprzez odpowiednie określenie sposobu spłat. Zupełnie przy tym niecelowe było osiągnięcie tego rezultatu w sposób niejako pośredni tj. poprzez zasądzenie części spłat na rzecz braci wnioskodawcy od Z. W. (2). Rodzi to bowiem ryzyko niepotrzebnych komplikacji w razie braku dobrowolnej realizacji obowiązku (konieczność ewentualnej egzekucji i dopiero – o ile przyniosłaby ona pożądany efekt – przekazanie pieniędzy wnioskodawcy). Cel ten można łatwo uzyskać poprzez stosowne rozliczenie wyłącznie na linii S. J. W. i Z. W. (2).

Jak już wspomniano wnioskodawca powinien zostać obciążony spłatą w kwocie 62862,23 zł. Równowartość udziałów we współwłasności jego braci wyraża się kwotą łączną 32680,06 zł. Skoro J. W. i Z. W. (2) zrezygnowali z tej spłaty to teoretyczny obowiązek zasądzenia jej na ich rzecz od wnioskodawcy w ogóle nie powstał. Do rozliczenia pozostała dalsza spłata w kwocie 30182,17 zł (62862,23 zł – 32680,06 zł). I taką też kwotę należało zasądzić od wnioskodawcy na rzecz J. L. - pkt. 1 A postanowienia( także i w przypadku wysokości spłat zachodzą pewne pozbawione znaczenia różnice w ich wysokości z uwagi na konieczność zaokrąglenia poszczególnych kwot).

Uwzględnienie w tej części apelacji spowodowało konieczność zmiany postanowienia Sądu I instancji w pozostałej części dotyczącej spłat. Nie stał temu na przeszkodzie zakres zaskarżenia przedmiotowego orzeczenia z uwagi na zasadę integralnej części postanowienia „działowego” (o dziale spadku, zniesieniu współwłasności i podziale majątku wspólnego). Wszystkie rozstrzygnięcia (z określonymi wyjątkami) są tak ściśle w tego rodzaju postanowieniach ze sobą powiązane, że wszelka zmiana choćby tylko drobnej części – rzutująca jednak na całokształt rozliczeń – skutkuje koniecznością stosownej zmiany pozostałej części, choćby nie została ona zakwestionowana w środku odwoławczym.

Skoro równowartość udziału we współwłasności J. L. odpowiadała kwocie 78433,44 zł, a otrzymał on od wnioskodawcy spłatę we wskazanej wyżej kwocie to od Z. W. (2) należy mu się różnica w wysokości 48251,16 zł (78433,33 zł – 30182,17 zł). Z. W. (2) musiał zostać też obciążony całą spłatą na rzecz A. W. (14706,25 zł). Z punktu widzenia zobowiązanego do spłat tego uczestnika istota dokonanej zmiany sprowadza się jedynie do ograniczenia kręgu osób, którym będzie ją miał uiścić i do zwiększenia (w stosunku do pierwotnych kwot) wysokości należności na rzecz J. L. i A. W.. Naturalnie globalna skala obciążenia spłatami jest (pomijając wielokrotne wspomniane różnice wynikające z konieczności zaokrąglenia) taka sama. Warunki płatności spłat (w terminie 3 miesięcy od uprawomocnienia się orzeczenia z ustawowymi odsetkami w przypadku opóźnienia w płatności) Sąd odwoławczy pozostawił bez zmian nie widząc potrzeby ich korekty.

Trafna okazała się również apelacja w zakresie określenia warunków wydania przypadłej wnioskodawcy części nieruchomości od uczestnika postępowania J. L. (co zresztą w identyczny sposób odnosi się do wydania Z. W. (2)). Redakcja punktu VIII kwestionowanego postanowienia jest niefortunna. Wynika bowiem z niej, że wydanie S. W. i Z. W. (2) przypadłych im części nieruchomości przez J. L. uzależnione jest od uzyskania od nich łącznej spłaty i realizacja tego obowiązku w swoim zakresie tylko przez jednego z nich wcale bynajmniej nie obliguje J. L. do wydania nieruchomości osobie, która spłaty dokonała. Nie trzeba szerzej uzasadniać, że nie znajduje to jakiegokolwiek uzasadnienia. Dlatego też Sąd odwoławczy w punkcie 2 swojego orzeczenia nadał właściwą postać tej części orzeczenia Sądu Rejonowego.

Mając powyższe na uwadze apelację w określonej części należało uwzględnić w oparciu o treść przepisu art. 386 § 1 kpc w zw. z art. 13 § 2 kpc, a w pozostałej oddalić na podstawie art. 385 kpc w zw. z art. 13 § 2 kpc.

O kosztach postępowania apelacyjnego rozstrzygnięto stosując przepis art. 520 § 1 kpc. W sprawach „działowych” nie występuje co do zasady sprzeczność interesów w rozumieniu art. 520 § 2 i 3 kpc, gdyż strony są w nich w równym stopniu zainteresowane rozstrzygnięciem. Interesy ich są wspólne o tyle, że celem wspomnianych postępowań jest wyjście ze wspólności majątkowej i uregulowanie wzajemnych stosunków majątkowych (np. postanowienie Sądu Najwyższego z 23 października 2013 r. IV CZ 74/13 nie publ., LEX nr 1388478 i dalsze wskazane tam orzecznictwo). Uznanie przez Sąd w postępowaniu nieprocesowym, że wniosek o zasądzenie kosztów postępowania nie uzasadnia odstąpienia od reguł) określonej w art. 520 § 1 kpc powoduje oddalenie tego wniosku (postanowienie Sądu Najwyższego z 9 grudnia 1999 r. III CKN 497/98 OSNC 2000/6/116).

SSO. M. Woźniak SSO.M. Nazdrowicz SSO.A.Witka- Jeżewski