Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 6 marca 2015 r.

Sąd Rejonowy dla Warszawy-Woli w Warszawie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 6 marca 2015 r. w Warszawie na rozprawie

sprawy z wniosku I. M.

z udziałem U. M., S. W. (1), A. W., J. W., M. N., N. N., S. W. (2)

o zatwierdzenie uchylenia się od skutków prawnych odrzucenia spadku po E. W. (1)

postanawia:

1.  oddalić wniosek o zatwierdzenie uchylenia się przez I. M. od skutków prawnych odrzucenia spadku po E. W. (1) zmarłym w dniu 4 kwietnia 2012 r. w K.;

2.  pozostawić uczestników przy poniesionych kosztach postępowania.

Sygn. akt I Ns 1065/14

UZASADNIENIE

postanowienia z dnia 6 marca 2015 r.

W dniu 11 kwietnia 2014 r. I. M. złożył do Sądu Rejnowego dla Krakowa –Podgórza w Krakowie wniosek o zatwierdzenie oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli o odrzuceniu spadku, wskazując jako podstawę art. 1019 § 1 k.c. W uzasadnieniu wnioskodawca wyjaśnił, że w dniu 29 maja 2012 r. złożył przed notariuszem oświadczenie o odrzuceniu spadku po swoim dziadku E. W. (1), działając w przekonaniu, iż skoro spadkodawca wydziedziczył w testamencie swoich synów: S., A. i J. W., zaś jego matka i siostra odrzuciły spadek, do dziedziczenia w drodze ustawy zostaną powołane: wnuczka spadkodawcy - S. W. (2) oraz prawnuczka spadkodawcy - N. N.. Wskazał też, że według jego wiedzy spadek był pusty, gdyż przed śmiercią spadkodawca podarował mu lokal mieszkalny będący jedynym składnikiem majątku dziadka. Wnioskodawca dodał, iż nie przypuszczał, że konsekwencją odrzucenia przez niego spadku, będzie dojście do spadkobrania osób, które zostały w testamencie wydziedziczone, a które obecnie dochodzą od niego, w osobnym postępowaniu, zachowku w kwotach po 43.125,00 zł. Wnioskodawca podkreślił, że gdyby posiadał wiedzę o możliwych następstwach prawnych odrzucenia spadku, nigdy nie złożyłby oświadczenia o odrzuceniu spadku. Wywodził, iż działał pod wpływem istotnego błędu co do treści dokonanej przez siebie czynności w postaci oświadczenia o odrzuceniu spadku. ( wniosek – k. 2-6)

Postanowieniem z dnia 15 lipca 2014 r., sygn. akt I Co 268/14, Sąd Okręgowy w Krakowie ze względów celowościowych wyznaczył do rozpoznania sprawy Sąd Rejonowy dla Warszawy - Woli w Warszawie. ( postanowienie – k. 24)

W odpowiedziach na wniosek, uczestnicy S. W. (1), A. W. i J. W. podnosili, iż wniosek nie zasługuje na uwzględnienie. Wskazywali, że wnioskodawca bezzasadnie powołuje się na błąd co do prawa, dodając, iż nie doszło do spełnienia przesłanek z art. 1019 k.c. Uczestnicy podnosili też, że nawet jeśli zaistniał po stronie wnioskodawcy błąd, nie może on zostać uwzględniony, gdyż wnioskodawca rażąco zaniedbał swój obowiązek poznania i właściwego zinterpretowania swojej sytuacji prawnej. ( odpowiedzi na wniosek – k. 45-46, k. 53-54, k. 74)

W dalszym toku postępowania strony podtrzymywały swoje stanowiska.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 14 listopada 2006 r. E. W. (1) przeniósł na swojego wnuka – wnioskodawcę I. M., w drodze darowizny, własność lokalu mieszkalnego nr (...) przy ul. (...) w W..

W dniu 4 kwietnia 2012 r. E. W. (1) zmarł pozostawiając testament notarialny sporządzony 23 września 2005 r., w którym do całego spadku po sobie powoływał wnioskodawcę. W testamencie zostało też zawarte oświadczenie o wydziedziczeniu synów spadkodawcy, a mianowicie: S. W. (1), J. W. i A. W..

Zmarły E. W. (1) miał czwórkę dzieci, które go przeżyły, w tym córkę U. M. oraz trzech synów, tj. S., J. i A. W.. Miał też czworo wnuków, czyli M. N. i I. M. będących dziećmi U. M., S. W. (2) będącą córką A. W., a także M. W. będącą córką S. W. (1). Ponadto miał wnuczkę N. N. będącą córką M. N..

W dniu 29 maja 2012 r. wnioskodawca złożył przed notariuszem M. G. oświadczenie o odrzuceniu spadku po E. W. (1) zarówno jako spadkobierca testamentowy jak i ustawowy. W tym samym dniu i przed tym samym notariuszem spadek po E. W. (2) odrzuciła matka wnioskodawcy – U. M., jako spadkobierczyni ustawowa. Poprzez odrzucenie spadku, wnioskodawca chciał uniknąć zapłaty zachowków spadkobiercom ustawowym. Takie rozwiązanie podsunęła mu matka – U. M., która w tej kwestii zasięgnęła porady prawnej u adwokata. Taki sposób postępowania zasugerował też notariusz, przed którym wnioskodawca i jego matka składali oświadczenia o odrzuceniu spadku.

Postanowieniem z dnia 25 września 2013 r., sygn. akt I Ns 1040/11/1, Sąd Rejonowy w Lesznie stwierdził, że spadek po E. W. (1), na mocy ustawy, nabyli: syn S. W. (1), syn J. W., małoletnia wnuczka N. N., małoletnia wnuczka S. W. (2), wszyscy w udziałach po 1/4, z dobrodziejstwem inwentarza. W toku postępowania spadek po E. W. (1) odrzucił A. W., wobec czego w jego miejsce jako spadkobierca ustawowy wstąpiła córka S. W. (2). Wnioskodawca wiedział o toczącym się postępowaniu spadkowym po E. W. (1) i był jednym z jego uczestników, przy czym nie stawiał się na terminy rozpraw, nie interesował się tokiem postępowania, nie złożył w terminie wniosku o uzasadnienie postanowienia kończącego, nie wniósł apelacji. Apelację wniosła U. M., ale uczyniła to po terminie i apelacja została odrzucona.

S. W. (1), J. W. i małoletnia S. W. (2) reprezentowana przez ojca A. W. wnieśli przeciwko wnioskodawcy I. M. powództwa o zachowek, żądając zapłaty kwot po 43.125,00 zł, a to w związku z otrzymaną przez wnioskodawcę od spadkodawcy darowizną w postaci lokalu mieszkalnego, wyczerpującą cały majątek spadkowy.

Stan faktyczny jest niesporny, znajduje potwierdzenie w zgromadzonym materiale dowodowym w postaci: protokół oświadczeń o odrzucenia spadku – k. 7-9, testament – k. 10-11, umowa darowizny – k. 12-15, postanowienie – k. 24, postanowienie – k. 75-76, zeznania wnioskodawcy – k. 81, zeznania uczestniczki U. M. – k. 81-82, zeznania uczestniczki M. N. – k. 82, zeznania uczestnika A. W. – k. 83, akta sprawy I Ns 1040/11 wypożyczone z Sądu Rejonowego dla Krakowa – Podgórza.

Sąd zważył co następuje:

Wniosek nie zasługuje na uwzględnienie.

Zgodnie z art. 1019 § 1 k.c. jeżeli oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku zostało złożone pod wpływem błędu lub groźby, stosuje się przepisy o wadach oświadczenia woli z następującymi zmianami: uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia powinno nastąpić przed sądem, spadkobierca powinien jednocześnie oświadczyć, czy i jak spadek przyjmuje czy też go odrzuca. Stosownie zaś do § 3 wymienionego artykułu, uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku wymaga zatwierdzenia przez sąd.

Złożenie oświadczeń pod wpływem błędu podlega ocenie dokonywanej w oparciu o kryteria określone w art. 84 k.c. Błąd musi być zatem zarówno błędem prawnie doniosłym, jak i błędem dotyczącym treści czynności prawnej, a nie np. sfery motywacyjnej. Odmiennej ocenie podlega działanie pod wpływem błędu wywołanego podstępnie (art. 86 kc) i działanie pod wpływem błędu będącego wynikiem niedbalstwa czy niestaranności składającego oświadczenie.

Szczególnym przypadkiem błędu jest błąd co do prawa. Zagadnienie błędu co do prawa jest dyskusyjne, w orzecznictwie jednak dopuszcza się możliwość powoływania się na tego rodzaju błąd. Błąd co do tego, jakie skutki nieobjęte treścią oświadczeń woli wywoła dana czynność prawna, jest błędem co do prawa, nie zaś co do faktów. ( tak SN w wyr. z dnia 6 czerwca 2003 r., IV CK 274/02, Lex nr 146440: błąd co do treści czynności prawnej (art. 84 § 1 k.c.) może dotyczyć również stanu prawnego, a jego wykrycie oznacza zniesienie różnicy między stanem wyobrażanym przez składającego oświadczenie woli a stanem rzeczywistym opartym na wykładni prawa i praktyce jego stosowania, a także wyr. z dnia 5 grudnia 2000 r., IV CKN 179/00, Lex nr 52505: błędem - w rozumieniu art. 84-88 k.c. - jest niezgodne z rzeczywistością wyobrażenie o czynności prawnej, przy czym niezgodność ta może dotyczyć zarówno faktów, jak i prawa.)

Jak wynika z okoliczności niniejszej sprawy, błąd wnioskodawcy nie dotyczył treści dokonywanej czynności prawnej. Czynność prawna wnioskodawcy polegała na złożeniu oświadczenia o odrzuceniu spadku przypadającego mu na podstawie testamentu oraz na podstawie ustawy. Wynikającym z tej czynności bezpośrednim skutkiem, stosownie do art. 1020 k.c. było wyłączenie wnioskodawcy od dziedziczenia po zmarłym E. W. (1), tak jakby nie dożył otwarcia spadku. Taki bezpośredni skutek wnioskodawca chciał osiągnąć i go osiągnął. Wyobrażenie wnioskodawcy na temat dalszych konsekwencji odrzucenia spadku, czyli jego przekonanie, iż w ten sposób pozbawi spadkobierców ustawowych możliwości dochodzenia zachowku, nie mieści się w treści czynności prawnej polegającej na złożeniu oświadczenia o odrzuceniu spadku. Zamiar pozbawienia możliwości dochodzenia zachowku stanowił motyw dla złożenia oświadczenia o odrzucenia spadku. Zatem błąd wnioskodawcy polegający na mylnym wyobrażeniu, iż poprzez odrzucenie spadku pozbawi swoich krewnych możliwości dochodzenia zachowku, nie jest błędem co do treści czynności prawnej ale błędem co do pobudki, dotyczącym sfery motywacyjnej. Tego rodzaju błąd pozbawiony jest doniosłości prawnej. ( zob. wyrok SN z dnia 19 października 2000 r., III CKN 963/98, OSNC 2002, nr 5, poz. 63) Warto odnotować, iż zgodnie z art. 86 k.c., na błąd nie dotyczący treści czynności prawnej można się powoływać w razie podstępnego wprowadzenia w błąd, jednakże w niniejszej sprawie nie sposób doszukać się podstępu. Ponadto oświadczenie o odrzuceniu spadku jest jednostronną czynnością prawną, zatem art. 86 k.c. odnoszący się do dwustronnych czynności prawnych nie znajdzie tu zastosowania.

Skoro błąd wnioskodawcy nie dotyczył treści czynności prawnej, powołanie się na niego nie może stanowić podstawy do skutecznego uchylenia się od skutków oświadczenia o odrzuceniu spadku, stąd wniosek o zatwierdzenie uchylenia się należało oddalić.

Zaznaczyć trzeba, iż nawet gdyby przyjąć, iż błąd wnioskodawcy dotyczył jednak treści czynności prawnej, wniosek o zatwierdzenie uchylenie się od skutków oświadczenia o odrzucenia spadku podlegałby oddaleniu z uwagi na niezachowanie przez wnioskodawcę należytej staranności przy składaniu oświadczenia o odrzuceniu spadku. Jak wynika z poczynionych ustaleń, wnioskodawca, pomimo, iż był osobą dorosłą w chwili otwarcia spadku i w momencie odrzucania spadku, osobiście nie interesował się kwestiami związanymi z dziedziczeniem po E. W. (1). Konsultacje z prawnikiem odbyła matka wnioskodawcy, będąca spadkobierczynią ustawową. Wnioskodawca w istocie postępował według wskazówek swojej matki. Problematyka wydziedziczenia, powołania do spadku na podstawie testamentu, kolejności dziedziczenia, praw do zachowku, nie należy do najprostszych. Zaistniałe w sprawie kwestie prawne nie są jednoznaczne. Nie można wykluczyć, iż informacje o treści porad uzyskanych od prawnika, przekazywane wnioskodawcy przez jego matkę, zostały zniekształcone, matka mogła nie dość precyzyjnie zrozumieć treść porad i nie dość precyzyjnie przekazać je wnioskodawcy. W orzecznictwie utrwalony jest pogląd, iż nie jest błędem prawnie doniosłym, czyli uzasadniającym uchylenie się od oświadczenia złożonego pod wpływem błędu, błąd będący konsekwencją braku należytej staranności. Takie stanowiska zawarł Sąd Najwyższy np. w postanowieniu z dnia 30 czerwca 2005 r., IV CK 799/04, OSNC 2006, nr 5, poz. 94. Wprawdzie w orzeczeniu tym Sąd Najwyższy nawiązywał do sytuacji niedołożenia należytej staranności przy ustalaniu rzeczywistego stanu majątku spadkowego, jednakże wymóg zachowania należytej staranności należy odnosić również do innych sytuacji, w których możliwe jest zaistnienie błędu, w tym również do ustalenia rzeczywistego stanu prawnego, skoro od ustalenia tego stanu zależy sens podejmowania określonych czynności prawnych. Wnioskodawca nie wykazał się należytą starannością. Brak należytej staranności wnioskodawcy daje się zauważyć również w okresie następującym po złożeniu przez niego oświadczenia o odrzuceniu spadku po dziadku. Otóż pomimo wiedzy o toczącym się postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku po E. W. (1) i formalnego bycia uczestnikiem tego postępowania, wnioskodawca nie brał udziału w rozprawach, nie interesował się przebiegiem postępowania, w efekcie czego nie złożył w terminie wniosku o uzasadnienie i nie zdołał zaskarżyć niekorzystnego w jego odbiorze postanowienia Sąd Rejonowy w Lesznie z dnia 25 września 2013 r., sygn. akt I Ns 1040/11/1, dotyczącego stwierdzeniu nabycia spadku po E. W. (1). W konsekwencji Sąd Rejonowy w Lesznie nie sporządził uzasadnienia postanowienia i trudno ustalić, z jakich powodów wydał takie a nie inne rozstrzygnięcie. Obecny wniosek o uchylenie się od skutków oświadczenia o odrzuceniu spadku w istocie jest próbą uzyskania rezultatu, jaki był możliwy do osiągnięcia w razie uczestniczenia w postepowaniu spadkowym i ewentualnym skutecznym zaskarżeniem zapadłego postanowienia apelacją.

Nie mieszczą się w ramach niniejszego postępowania rozważania dotyczące kwestii: skuteczności dokonanych w testamencie E. W. (1) wydziedziczeń, wpływu wydziedziczenia na możliwość powołania do spadku osoby wydziedziczonej oraz prawidłowości rozstrzygnięcia Sądu Rejonowego w Lesznie co do kręgu osób powołanych do spadku. Dość poprzestać na stwierdzeniu, że sprawa jest złożona. Warto przy tym jednak zauważyć, że niezależnie od skuteczności oświadczenia wnioskodawcy o odrzuceniu spadku, w ostatecznym rezultacie skuteczność dokonanych przez E. W. (1) wydziedziczeni podlega ocenie sądu rozpoznającego sprawę o zachowek. Nawet zatem gdyby wnioskodawca skutecznie uchylił się od oświadczenia od odrzucenia spadku i został spadkobiercą testamentowym, osoby wymienione w testamencie jako wydziedziczone mogłyby wykazywać w procesie o zachowek, iż wydziedziczenie jest nieskuteczne. W rezultacie, gdyby Sąd w niniejszym postępowaniu zatwierdził uchylenie się od skutków odrzucenia spadku, sytuacja prawna wnioskodawcy w odniesieniu do kwestii zachowków nie uległaby jakiejś diametralnej zmianie w stosunku do sytuacji zaistniałej na skutek oddalenie przez Sąd wniosku.

O kosztach postępowania Sąd orzekł zgodnie z art. 520 § 1 k.p.c., wedle którego każdy uczestnik ponosi koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie.

Mając na względzie powyższe, na podstawie powołanych przepisów, Sąd orzekł jak w sentencji postanowienia.