Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 października 2015 r.

Sąd Okręgowy w Rzeszowie Wydział II Karny w składzie:

Przewodniczący: SSO Dariusz Zrębiec

Sędziowie: SSO Tomasz Wojciechowski (spr.)

SSO Bożena Przysada

Protokolant: protokolant Małgorzata Dąbek

przy udziale Prokuratora Prokuratury Okręgowej w Rzeszowie - Danuty Czarnoty

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 15 października 2015 r.

sprawy M. S. (1)

oskarżonego o przestępstwo z art. 300 § 2 kk w zw. z art. 12 kk

na skutek apelacji wniesionych przez oskarżonego i obrońcę oskarżonego

od wyroku Sądu Rejonowego w Łańcucie

z dnia 16 marca 2015 r., sygnatura akt II K 398/14

uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi Rejonowemu w Łańcucie do ponownego rozpoznania

SSO Bożena Przysada SSO Dariusz Zrębiec SSO Tomasz Wojciechowski

Sygn. akt II Ka 337/15

UZASADNIENIE

Wyrokiem Sądu Rejonowego w Łańcucie z dnia 16 marca 2015 r., sygn. akt II K 398/14 oskarżony M. S. (1) uznany został za winnego tego, że w dniu 23 kwietnia 2014 r. i 5 czerwca 2014 r. w Ł., pow. (...), woj. (...), działając w wykonaniu z góry powziętego zamiaru w celu udaremnienia wykonania postanowienia Sądu Okręgowego w Rzeszowie z dnia 28 października 2013 roku, sygn. akt I C 1525/13 uszczuplił zaspokojenie swojego wierzyciela M. S. (2) działającej imieniem małoletnich dzieci R. E. S. i B. L. S. przez to, że ukrył składnik swojego majątku objętego postępowaniem egzekucyjnym prowadzonym przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Łańcucie J. W. w ten sposób, że nie stawił się dwukrotnie na wyznaczone terminy licytacji i nie podstawił samochodu osobowego marki R. (...) o nr rej. (...) powodując szkodę nieustalonej wysokości
w mieniu M. S. (2), działającej imieniem małoletnich dzieci R. E. S. i B. L. S. tj. popełnienia czynu stanowiącego przestępstwo
z art. 300 § 2 kk w zw. z art. 12 kk i za to na podstawie art.300 § 2 kk w zw. z art.12 kk skazał go na karę pozbawienia wolności w wymiarze 6 miesięcy.

Na podstawie art. 69 § 1 kk. i art. 70 § 1 pkt 1 kk Sąd warunkowo zawiesił oskarżonemu wykonanie orzeczonej kary pozbawienia wolności na okres próby lat 2.

Na podstawie art. 618 § 1 pkt 11 kpk Sąd zasądził od Skarbu Państwa na rzecz adwokata J. G. kwotę 516,60 zł – tytułem obrony wykonywanej z urzędu.

Na podstawie art. 624 § 1 kpk w zw. z art. 616 § 2 kpk Sąd zwolnił oskarżonego z obowiązku uiszczenia kosztów sądowych obciążając nimi w całości Skarb Państwa.

Powyższy wyrok apelacjami zaskarżyli oskarżony i jego obrońca.

Obrońca oskarżonego, zaskarżając orzeczenie w całości, zarzucił mu:

1.  mającą wpływ na treść orzeczenia obrazę przepisów postepowania, a mianowicie art. 2 § 1 pkt 1 oraz art. 4 kpk, art. 7, art. 410, art. 424 § l pkt l kpk, polegającą na dowolnej zamiast swobodnej ocenie przeprowadzonych dowodów z uwzględnieniem zasad prawidłowego rozumowania oraz wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego;

A)  przejawiającą się w bezzasadnym odmówieniu przymiotu wiarygodności wyjaśnieniom oskarżonego, szczególnie w części, w której pokrywają się one
z zeznaniami świadka M. S. (2), które to zeznania Sąd uznał za w pełni wiarygodne,

B)  uznanie, że działania oskarżonego spowodowały szkodę w mieniu M. S. (2), działającej imieniem małoletnich dzieci, w sytuacji gdy żaden z dowodów zalegających w aktach sprawy nie wskazuje, że taka szkoda rzeczywiście nastąpiła, zaś Sąd nie poczynił w tym kierunku ustaleń i nie rozważał kwestii ewentualnej szkody i jej wysokości, a w konsekwencji:

1.  mający wpływ na treść zaskarżonego wyroku błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę tego wyroku, a w szczególności:

A)  przyjęcie, że obie licytacje ruchomości mogły być przeprowadzone skutecznie,
w sytuacji gdy w aktach sprawy komorniczej o sygn. Kmp 17/13 brak oświadczenia współwłaściciela M. S. (2) o zezwoleniu na sprzedaż samochodu w całości,

B)  przez uznanie oskarżonego za winnego popełnienia przestępstwa wyczerpującego dyspozycję art. 300 § 2 kk w zw. z art. 12 kk, w sytuacji gdy zachowanie oskarżonego polegające na ukryciu samochodu nie wywołało skutku w postaci udaremnienia zaspokojenia wierzyciela, a nadto że jego działania nie miały wpływu na przebieg postępowania egzekucyjnego.

Mając powyższe zarzuty na uwadze skarżący wniósł o:

l. zmianę zaskarżonego wyroku i uniewinnienie oskarżonego od zarzucanego mu czynu,

ewentualnie;

2.  uchylenie zaskarżonego orzeczenia w całości i przekazanie sprawy do ponownego

rozpoznania sądowi I Instancji.

Oskarżony M. S. (1) zaskarżył wyrok w całości zarzucając mu:

1.  Naruszenie prawa procesowego przez błędną jego wykładnię i niewłaściwe zastosowanie.

2.  Naruszenie prawa materialnego poprzez uznanie, iż zarzucany oskarżonemu czyn, wypełnia znamiona przestępstwa opisanego w art. 300 § 2 kk.

3.  Sprzeczność istotnych ustaleń sądu z faktami.

Wskazując na powyższe skarżący wniósł o zmianę wyroku w całości, poprzez uniewinnienie od zarzucanego aktem oskarżenia czynu, ewentualnie o uchylenie wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.

Sąd Okręgowy miał na uwadze, co następuje:

Skuteczność apelacji polega na tym, że w następstwie ich rozpoznania rację bytu zyskał postulat dotyczący uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy sądowi I instancji do ponownego rozpoznania. Potrzeba wydania tego rodzaju orzeczenia jest jednak pochodną ujawnienia w toku kontroli instancyjnej uchybienia kwalifikowanego jako obraza przepisów postępowania, tj. art. 51 § 2 kpk, które podlegało uwzględnieniu z urzędu, a przy tym było wystarczające dla wydania rozstrzygnięcia o charakterze kasatoryjnym, bowiem mogło mieć wpływ na odmienne ukształtowanie odpowiedzialności karnej oskarżonego.

Odwołując się do zapatrywania wyrażonego w postanowieniu Sądu Okręgowego wydanego, w oparciu o przepis art. 56 § 2 kpk, na rozprawie odbytej
w dniu 15 października 2005 r. skonstatować należy, że prawidłowe ujęcie ról procesowych w rozpoznawanej sprawie nakazuje przyjąć, iż pokrzywdzonymi czynem zarzuconym oskarżonemu są wspólne małoletnie dzieci małżonków M.
i M. S. (1) (jako wierzyciele alimentacyjni), a nie ich matka.

Co więcej, Sąd Najwyższy w uchwale 7 sędziów z dnia 30 września 2010 r.
I KZP 10/10 (OSNKW 2010/10/84 i inne miejsca publikacji) stwierdził, że: „rodzic małoletniego nie może, działając w charakterze przedstawiciela ustawowego, wykonywać praw tego małoletniego jako pokrzywdzonego (…) jeżeli oskarżonym jest drugi z rodziców”. W świetle przytoczonego poglądu brak jest należytego umocowania do przyjęcia, by M. S. (2), jako przedstawiciel ustawowy dwojga małoletnich dzieci, mogła (wykonując ich prawa) skutecznie złożyć oświadczenie
o zamiarze działania w sprawie w charakterze oskarżyciela posiłkowego, a następnie podejmować dalsze przysługujące tej stronie czynności procesowe.

W konsekwencji niezbędne okazało się skorzystanie – poprzez odwołanie systemowe – z rozwiązania przewidzianego w art. 98 § 3 kro w zw. z art. 98 § 2 kro
oraz art. 99 kro, którego istota sprowadza się do zapewnienia małoletnim pokrzywdzonym reprezentacji ze strony kuratora ustanowionego przez sąd opiekuńczy. Za wyartykułowanym podejściem przemawia wzgląd na dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków S. i potrzeba zapobieżenia ewentualnej możliwości rozkładu więzi pomiędzy oskarżonym a pokrzywdzonymi, do którego mogłoby prowadzić zbyt pochopne, nieprzemyślane, czy wręcz instrumentalne podejmowanie czynności przez matkę, reprezentującą ich interesy, w postępowaniu toczącym się przeciwko jej małżonkowi, a jednocześnie drugiemu rodzicowi. Natomiast powierzenie przedstawicielstwa małoletnich wierzycieli alimentacyjnych kuratorowi, który winien kierować się obiektywną oceną sytuacji z punktu widzenia „dobra dziecka”, niewątpliwie postrzegać trzeba jako okoliczność przeciwdziałającą sytuacji, w której interes własny jednego z rodziców (matki) mógłby przeważać nad przedmiotową wartością.

Nieodzowne staje się przy tym uczynienie zastrzeżenia, że prezentowane ujęcie omawianej problematyki nie stanowi przełamania kierunku zaskarżenia, zbieżnie określonego w obu środkach odwoławczych na korzyść oskarżonego. Dobrą ilustrację tej kwestii stanowi chociażby uregulowanie dotyczące możliwości zastosowania
w uwarunkowaniach rozpoznawanej sprawy środka probacyjnego w postaci warunkowego umorzenia postępowania karnego. Rzecz mianowicie w tym, iż kurator reprezentujący małoletnich pokrzywdzonych, mając na względzie zerwanie, tudzież istotne zaburzenie więzi pomiędzy nimi a ojcem w następstwie mogącego zapaść wyroku skazującego, może – zachowując w polu widzenia dobro dzieci – opowiedzieć się za tym środkiem, pozostając w opozycji do oczekiwań M. S. (2), dla której zwiększenie dolegliwości po stronie małżonka, w tym także w wymiarze relacji
z synem i córką, stanowić może czynnik determinujący jej proces motywacyjny.

Zamieszczone powyżej racje są więc wystarczające do uchylenia zaskarżonego wyroku w celu ponowienia postępowania rozpoznawczego. Rzeczą Sądu Rejonowego będzie w pierwszym rzędzie zwrócenie się do sądu opiekuńczego z wnioskiem
o wyznaczenie kuratora, który sprawować będzie reprezentację małoletnich pokrzywdzonych w dalszym toku postępowania, a w szczególności rozważy czy ich interes procesowy (oceniony w kategorii „dobra dziecka”) przemawia za złożeniem oświadczenia o zamiarze działania w sprawie w charakterze oskarżycieli posiłkowych.

W zakresie postępowania dowodowego konieczne stanie się odebranie wyjaśnień od oskarżonego (o ile nie skorzysta on z prawa odmowy ich złożenia) oraz przesłuchanie w charakterze świadka M. S. (2). Odrębnego zwrócenia uwagi wymaga problematyka przesłuchania S. K., gdyż prokurator Prokuratury Rejonowej w Łańcucie postanowieniem z dnia 31 lipca 2014 r. (k. 50) zwolnił z zachowania tajemnicy zawodowej (w określonym zakresie) komornika sądowego przy Sądzie Rejonowym w Łańcucie J. W., która to decyzja procesowa nie może przecież rozciągać się – przy braku jakiejkolwiek aktywności Sądu Rejonowego w komentowanej mierze – na osobę asesora komorniczego. Dygresyjnie odnotować też trzeba wyłączenie jawności rozprawy (i to z mocy ustawy) na czas przesłuchania osoby, o której mowa w art. 180 § 1 kpk, a także ciążące na organie procesowym obowiązki wynikające z rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości wydanego na podstawie art. 181 § 2 kpk. Natomiast w odniesieniu do pozostałych świadków możliwe będzie skorzystanie z dyspozycji art. 442 § 2 kpk, gdyż dowody te nie miały wpływu na uchylenie zaskarżonego wyroku.

W związku z krytycznymi uwagami oskarżonego zamieszczonymi w środku odwoławczym w aspekcie kompletności dokumentowania czynności podejmowanych przez organ egzekucyjny, aktualizuje się potrzeba dokonania przez sąd I instancji przeglądu całości akt prowadzonych przez komornika sądowego przy Sądzie Rejonowym w Łańcucie J. W. pod sygnaturą Kmp 47/13, jako że ograniczenie się do uwierzytelnionych kopii dostarczonych na etapie postępowania przygotowawczego może okazać się niewystarczające.

Akceptując eksponowany w obu środkach odwoławczych skutkowy charakter typu czynu zabronionego określonego w art. 300 § 2 kk i wynikające z niego (ugruntowane zresztą w orzecznictwie i doktrynie) stanowisko co do tego, że
w sytuacji możliwości kontynuowania skutecznej egzekucji wierzytelności w stosunku do innych składników majątkowych dłużnika skutek w postaci udaremnienia lub uszczuplenia zaspokojenia swojego wierzyciela może nie zaistnieć, powodując tym samym brak podstaw do przypisania dokonania przestępstwa sprawcy, który zrealizował swoim działaniem pozostałe jego znamiona, nieodzowne staje się zweryfikowanie w postepowaniu dowodowym tej części wyjaśnień oskarżonego,
w której wskazywał on na inne ruchomości mogące być przedmiotem egzekucji roszczeń alimentacyjnych małoletnich pokrzywdzonych. Podjęcie czynności we wskazanym kierunku zyskuje na znaczeniu, jeśli weźmie się pod uwagę treść protokołu z dnia 2 sierpnia 2013 r. sporządzonego na okoliczność ustalenia źródła dochodu i majątku z udziałem dłużnika (oskarżonego), który miał podczas tej czynności oświadczyć, że innego majątku – poza samochodami osobowymi marki R. (...) i F. – nie posiada. Wyniki tych czynności mogą bowiem okazać się przydatne w kontekście właściwego ustalenia ewentualnej formy stadialnej czynu zarzucanego oskarżonemu.

Już w aktualnym stanie sprawy zestawienie treści postanowienia Sądu Okręgowego w Rzeszowie z dnia 28 października 2013 r. sygn. akt I C 1525/13
w zakresie tyczącym się udzielenia zabezpieczenia powództwa z datą przyjęta w opisie czynu zarzucanego oskarżonemu (a następnie przypisanego zaskarżonym wyrokiem) za czas zakończenia czynności sprawczej oraz brzmieniem decyzji wójta Gminy R. z dnia 21 lipca 2014 r. dostarcza racjonalnych podstaw do poczynienia ustaleń faktycznych odnośnie do wysokości powstałej szkody, co zyskuje tę doniosłość, że wyklucza odwołanie się do formuły: „powodując szkodę nieustalonej wysokości”. Dla porządku zaznaczyć też trzeba, że prawidłowe pojmowanie ról procesowych winno skutkować korektą oznaczenia osoby (osób), której wyrządzona została szkoda majątkowa.

Końcowo, za pożądane uznać wypada skwitowanie, że wprawdzie otoczenie normatywne rzutujące na prawne wartościowanie zachowania oskarżonego nie zamyka się w granicach zarzuconego mu czynu, gdyż obejmuje równocześnie naruszenie obowiązku dłużnika, któremu powierzono dozór nad rzeczą pozostawioną we władaniu osoby, u której dokonano zajęcia (ze skutkami w sferze postępowania egzekucyjnego, aczkolwiek irrelewantne z punktu widzenia prawa karnego), a ponadto stanowi przejaw wypełnienia znamion występku z art. 305 § 1 kk określonego mianem zakłócenia przetargu publicznego (czego nie będzie można mu już przypisać z uwagi na zakaz reformationis in peius). Tym niemniej istotne znaczenie dla prawidłowego ukształtowania zakresu odpowiedzialności karnej oskarżonego zyskać może odmienny charakter działania podjętego w dniu 23 kwietnia 2014 r. od aktywności zrealizowanej w dniu 5 czerwca 2014 r., które to zachowania spięte zostały klamrą „z góry powziętego zamiaru” w rozumieniu art. 12 kk. Idzie bowiem o to, że w pierwszej dacie M. S. (1) wyjechał zajętym przez komornika samochodem osobowym – jak twierdził - do lekarza, po czym powrócił do miejsca zamieszkania, będącego równocześnie miejscem przechowywania tego składnika majątkowego, co niewątpliwie bardziej przystaje do normatywnego określenia „usuwa” użytego w treści art. 300 § 2 kpk. Jakościowo odmiennie oskarżony postąpił w drugim przypadku, kiedy to przed wyznaczoną licytacją wyjechał przedmiotowym pojazdem, który pozostawił w miejscu nieznanym dla innych osób zainteresowanych oraz organu egzekucyjnego, które dotychczas nie zostało ujawnione, a więc niewątpliwie składnik swego majątku „ukrył” w rozumieniu owego przepisu ustawy karnej. Problemem,
z którym może zmierzyć się sąd I instancji będzie zatem przesądzenie czy ewentualna modyfikacja opisu czynu przypisanego polegająca na przyjęciu dwóch różnych postaci przestępstwa wieloodmianowego nie sprzeniewierzy się zakazowi reformationis in peius (jako pojęcie równorzędne, a tym samym obojętne w aspekcie pogorszenia sytuacji procesowej oskarżonego), czy też korekta w omawianej kwestii będzie wykluczona wobec pozostawania w opozycji do wskazanej reguły gwarancyjnej. Wówczas musiałoby dojść do redukcji pierwszego w ujęciu chronologicznym zachowania, czego pochodną byłoby również odrzucenie koncepcji czynu ciągłego.

Wyrok Sądu Okręgowego znajduje oparcie w przepisach art. 436 kpk oraz art. 437 § 2 kpk w zw. z art. 438 pkt 2 kpk.

SSO Tomasz Wojciechowski SSO Dariusz Zrębiec SSO Bożena Przysada