Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 września 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 22 września 2015r. w Katowicach

sprawy z odwołania A. F. (A. F. )

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z.

o ustalenie odpowiedzialności spadkobiercy za składki

na skutek apelacji ubezpieczonej A. F.

od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gliwicach

z dnia 21 maja 2013r. sygn. akt VIII U 290/13

1.  zmienia zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję organu rentowego częściowo w ten sposób, że ustala, iż A. F. jako spadkobierca nie odpowiada za zobowiązania spadkodawcy J. F. zmarłego (...). z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenie społeczne za okres od listopada 1998r. do grudnia 1998r., na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych za okres od stycznia 1999r. do października 2000r., na ubezpieczenie zdrowotne za okres od stycznia 1999 r. do października 2000r., na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za okres od stycznia 1999 r. do października 2000r.,

2.  oddala apelację w pozostałej części.

/-/SSA Lena Jachimowska /-/SSA Ewelina Kocurek-Grabowska /-/SSA Gabriela Pietrzyk-Cyrbus

Sędzia Przewodniczący Sędzia

Sygn. akt III AUa 2392/13

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 11 grudnia 2012r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych
Oddział w Z., powołując się na art. 100 § 1 i 2 oraz art. 97 § 1 ustawy z dnia
29 sierpnia 1997r. Ordynacja podatkowa, w związku z art. 31 i 32 ustawy z dnia
13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych, stwierdził odpowiedzialność spadkobiercy A. F. za zaległości zmarłego płatnika J. F., z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne, FUS, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, za okresy wskazane w zaskarżonej decyzji od listopada 1998r.
do grudnia 2000r.

W uzasadnieniu decyzji organ rentowy wskazał, że zmarły J. F. prowadził działalność gospodarczą i nie opłacił z tego tytułu obowiązkowych składek
na ubezpieczenia społeczne, zdrowotne, Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za okresy od listopada 1998r. do grudnia 2000r. ZUS podał, że na podstawie wskazanych przepisów A. F., która nabyła w całości spadek po zmarłym mężu, odpowiada za długi spadkowe całym swoim majątkiem.

W odwołaniu od powyższej decyzji A. F. domagała się jej zmiany, powołując się na zarzut przedawnienia zobowiązań składkowych jej męża.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy podtrzymał swoje stanowisko zawarte w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.

Wyrokiem z dnia 21 maja 2013r Sąd Okręgowy oddalił odwołanie
i zasądził od ubezpieczonej na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych kwotę 2.400,00 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

J. F. prowadził działalność gospodarczą, a wobec faktu nieopłacania składek na ubezpieczenie społeczne, organ rentowy prowadził postępowanie egzekucyjne.

W dniu (...) J. F. zmarł. Poświadczeniem dziedziczenia
z dnia 29 grudnia 2009r., Rep. A Nr (...), sporządzonym w Kancelarii Notarialnej w G., spadek po zmarłym w dniu (...) J. F. nabyła z mocy ustawy w całości jego żona A. F..

W dniu 11 grudnia 2012r. ZUS Oddział w Z. wydał zaskarżoną decyzję, stwierdzającą odpowiedzialność A. F. za zaległości zmarłego płatnika z tytułu nieopłaconych składek w następujących kwotach wraz z odsetkami od dnia wymagalności do dnia otwarcia spadku:

1.  na ubezpieczania społeczne za okresy od listopada 1998r. do grudnia 1998r.
w łącznej wysokości 7.670,10 zł,

2.  na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych za okresy od stycznia 1999r. do grudnia 2000r. w łącznej kwocie 73.945,77 zł,

3.  na ubezpieczenie zdrowotne za okresy od stycznia 1999r. do grudnia 2000r.
w łącznej kwocie 12.564,80 zł,

4.  na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych
za okresy od stycznia 1999r. do grudnia 2000r. w łącznej kwocie 5.100,86 zł.

Odwołująca nie złożyła oświadczenia o odrzuceniu spadku.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał, że odwołanie ubezpieczonej nie zasługuje na uwzględnienie.

Na wstępie Sąd stwierdził, że na mocy art. 31 i 32 ustawy z dnia
13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz. U. z 2009r.,
Nr 205, poz. 1585 ze zm.), do należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne, zdrowotne, Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, zastosowanie znajduje m.in. art. 98 § 1 i 2 pkt 1, 2, 5 i 7, art. 100 i art. 101
ustawy z dnia 29 sierpnia 1997r. - Ordynacja podatkowa (t.j. Dz. U. z 2005r., Nr 8, poz. 60 ze zm.).

Zgodnie z art. 98 § 1 Ordynacji podatkowej, do odpowiedzialności spadkobierców za zobowiązania podatkowe spadkodawcy stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego o przyjęciu i odrzuceniu spadku oraz o odpowiedzialności za długi spadkowe.

W myśl § 2, przepis § 1 stosuje się również do odpowiedzialności spadkobierców za:

1. zaległości podatkowe, w tym również za zaległości, o których mowa
w art. 52 § 1;

2. odsetki za zwłokę od zaległości podatkowych spadkodawcy;

3. pobrane, a niewpłacone podatki z tytułu sprawowanej przez spadkodawcę
funkcji płatnika lub inkasenta;

4. niezwrócone przez spadkodawcę zaliczki na naliczony podatek od towarów
i usług oraz ich oprocentowanie;

5. opłatę prolongacyjną;

6. koszty postępowania podatkowego;

7. koszty upomnienia i koszty postępowania egzekucyjnego prowadzonego wobec spadkodawcy, powstałe do dnia otwarcia spadku.

Po myśli art. 100 § 1 Ordynacji podatkowej, organy podatkowe, właściwe
ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy, orzekają w odrębnych decyzjach o zakresie odpowiedzialności poszczególnych spadkobierców lub określają wysokość nadpłaty albo zwrotu podatku.

Zgodnie z § 2, w decyzji organ podatkowy określa wysokość znanych w dniu otwarcia spadku zobowiązań spadkodawcy, o których mowa w art. 98 § 1 i 2,
z zastrzeżeniem § 2 a.

Wydając decyzję, organ podatkowy określa prawidłową wysokość zobowiązania podatkowego, wysokość poniesionej straty uprawniającej spadkobierców do skorzystania, zgodnie z przepisami prawa podatkowego, z ulg podatkowych, wysokość nadpłaty lub zwrotu podatku, jeżeli ich wysokość jest inna niż wykazana w deklaracji złożonej przez spadkodawcę albo spadkodawca deklaracji nie złożył ( § 2 a).

W § 3 określono termin płatności przez spadkobiercę zobowiązań, o których mowa w § 2, który wynosi 14 dni od dnia doręczenia decyzji.

Natomiast, zgodnie z art. 101 § 1 omawianej ustawy, odsetki za zwłokę
od zaległości podatkowych spadkodawcy oraz oprocentowanie niezwróconych zaliczek naliczonego podatku od towarów i usług naliczane są do dnia otwarcia spadku.

W przypadku niedotrzymania przez spadkobierców terminu określonego
w art. 100 § 3, odsetki za zwłokę oraz oprocentowanie, o których mowa w § 1 naliczane są nadal (§ 2).

Odnosząc wskazane uregulowania prawne do stanu faktycznego rozpoznawanej sprawy, Sąd Okręgowy podniósł, że po zmarłym J. F. pozostał dług
w postaci nieuregulowanych składek na ubezpieczenie społeczne z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej. Nie jest kwestionowana także wysokość ustalonych przez ZUS zaległości.

Odnosząc się do zarzutu ubezpieczonej, iż organ rentowy, wydając zaskarżoną decyzję, nie uwzględnił normy art. 118 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997r. - Ordynacja podatkowa, który również znajduje zastosowanie na mocy art. 31 i 32 ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych, Sąd zauważył, że przepis art. 118 Ordynacji podatkowej ma zastosowanie wyłącznie do odpowiedzialności osób trzecich. Szczególna regulacja prawna dotycząca odpowiedzialności osób trzecich została przez ustawodawcę uregulowana w rozdziale 15 Ordynacji podatkowej.
Od odpowiedzialności osób trzecich należy jednak odróżnić odpowiedzialność spadkobierców, jako następców prawnych, z tytułu sukcesji generalnej powstałej
na mocy dziedziczenia z chwilą otwarcia spadku.

W przedmiotowej sprawie odpowiedzialność odwołującej wynika bezsprzecznie z tytułu powołania do spadku, a zatem jest odpowiedzialnością następcy prawnego.

Dalej Sąd zauważył, iż odpowiedzialność następców prawnych jest przez Ordynację podatkową uregulowana w sposób odrębny w rozdziale 14. Zgodnie
z art. 97 § 1 Ordynacji podatkowej, stosowanym do należności z tytułu składek, poprzez art. 31 ustawy o s.u.s. „Spadkobiercy podatnika, z zastrzeżeniem § 2, przejmują przewidziane w przepisach prawa podatkowego majątkowe prawa
i obowiązki spadkodawcy”. Zatem, odpowiedzialność spadkobiercy powstaje ex lege. Wobec powyższego, do zaległości A. F., jako spadkobiercy zmarłego J. F., nie ma zastosowania powołany przez nią przepis art. 118 Ordynacji podatkowej, bowiem przepis ten dotyczy wyłącznie odpowiedzialności osób trzecich, która ma charakter akcesoryjny wobec odpowiedzialności dłużnika.

W ocenie Sądu, zakres przedmiotowy odpowiedzialności ubezpieczonej, jako spadkobiercy, za zobowiązania składkowe po zmarłym J. F. jest określony przepisami art. 98 § 1 i 2 pkt 1, 2, 5, 7 Ordynacji podatkowej w związku z art. 31 i 32 ustawy o s.u.s. Z powołanych przepisów wynika, że spadkobierca odpowiada
za obciążające zmarłego na dzień otwarcia spadku zobowiązania z tytułu składek zabezpieczonych hipoteką, tj. należność główna i odsetki za zwłokę liczone do dnia otwarcia spadku, chyba, że wcześniej upłynął termin przedawnienia, wówczas odsetki za zwłokę liczone są do dnia przedawnienia, gdyż taki jest zakres stanu zobowiązań płatnika na dzień otwarcia spadku.

Przechodząc do zarzutu przedawnienia roszczeń, Sąd wskazał,
że odpowiedzialność spadkobiercy za zaległości płatnika z tytułu zaległych składek
nie jest odpowiedzialnością osoby trzeciej w rozumieniu przepisów ustawy Ordynacja podatkowa. Tym samym, przedawnienie należności obciążających spadkobierców następuje na zasadach ogólnych określonych dla płatników składek w art. 24 ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Art. 24 ust. 4 cytowanej ustawy
w obowiązującym obecnie brzmieniu przewiduje, że należności z tytułu składek ulegają przedawnieniu po upływie 5 lat, licząc od dnia, w którym stały się wymagalne z zastrzeżeniem ust. 5 i 6 powołanego przepisu. Z kolei, zgodnie z ust. 5 tego artykułu, nie ulegają przedawnieniu należności z tytułu składek zabezpieczone hipoteką
lub zastawem, jednakże po upływie terminu przedawnienia należności te mogą być egzekwowane tylko z przedmiotu hipoteki lub zastawu do wysokości zaległych składek i odsetek za zwłokę, liczonych do dnia przedawnienia.

Powyższe stanowisko potwierdza również Naczelny Sąd Administracyjny
w wyroku z dnia 17 marca 2010r. w sprawie II FSK 13/10, zgodnie z którym: „Wobec skutecznego zabezpieczenia przedmiotowego zobowiązania podatkowego hipoteką, zobowiązanie to z mocy art. 70 § 8 o.p. nie przedawniło się. Zatem wydając decyzję określającą wysokość zobowiązania podatkowego, zabezpieczoną uprzednio hipoteką, organ podatkowy nie naruszył art. 70 § 1 o.p. (por. wyroki WSA w Warszawie
z 14 stycznia 2008r., III SA/Wa 1520/07, Lex nr 352059 i w Gdańsku z 10 czerwca 2008r., ISA/Gd 213/08, niepubl.). Upływ terminu przedawnienia w omawianym przypadku rodzi tylko takie konsekwencje, że ogranicza możliwość prowadzenia egzekucji do przedmiotu hipoteki, gdyż w takim przypadku następuje przekształcenie odpowiedzialności osobistej dłużnika w odpowiedzialność rzeczową.”. Podobne stanowisko prezentowane jest w wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 17 grudnia 2010r. w sprawie II FSK 167/09.

Nadto Sąd zauważył, iż należności objęte zaskarżoną decyzją, obejmujące okres od listopada 1998r. do grudnia 2000r. są zabezpieczone hipoteką ustanowioną
na nieruchomości zapisanej w księdze wieczystej prowadzonej przez Sąd Rejonowy
w Gliwicach o nr GL1 (...), położonej w miejscowości Ż., gmina P., stanowiącą nieruchomość rolną o powierzchni 0,0639 ha, zatem nie uległy przedawnieniu.

Tym samym, w opinii Sądu Okręgowego, organ rentowy w niniejszej sprawie miał możliwość wydania decyzji w przedmiocie stwierdzenia zakresu odpowiedzialności za zobowiązania spadkodawcy z tytułu nieopłacenia należności składkowych i swoim działaniem nie naruszył przepisów prawa.

Tym samym, podniesiony przez odwołującą zarzut przedawnienia należności nie znajduje uzasadnienia w obowiązującym prawie.

Mając powyższe na względzie, Sąd uznał odwołanie za uzasadnione i na mocy art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. orzekł, jak w punkcie pierwszym sentencji i odwołanie oddalił.

Ustalając wysokość stawki należnej z tytułu kosztów zastępstwa procesowego, Sąd przyjął stawkę zgodnie z treścią § 6 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu, biorąc pod uwagę, iż wartość przedmiotu sporu, obejmująca należność główną, wskazana przez organ rentowy w treści zaskarżonej decyzji i niekwestionowana przez odwołującą, przekraczała kwotę 10.000,00 zł i nie przekraczała kwoty 50.000,00 zł. Przedmiotem odwołania były bowiem wyłącznie składki na ubezpieczenia społeczne
i ubezpieczenie zdrowotne oraz na FUS I FG i FGŚP.

W konsekwencji, na podstawie art. 98 k.p.c. w związku z § 6 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. z 2002r., Nr 163, poz. 1348
ze zm.), Sąd w punkcie drugim orzeczenia zasądził od odwołującej A. F.
na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. kwotę 2.400,00 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa adwokackiego.

Orzekając o kosztach zastępstwa procesowego, Sąd miał na uwadze, że zgodnie z przepisem art. 20 k.p.c., do wartości przedmiotu sporu nie wlicza się odsetek
i kosztów żądanych obok roszczenia głównego. Z zaskarżonej decyzji wynika,
że wartość roszczenia głównego wynosi 33.819,53 zł, co uzasadnia obciążenia ubezpieczonej kwotą 2.400,00 zł.

Apelację od wyroku wniosła ubezpieczona, zarzucając:

- błąd w ustaleniach faktycznych przez przyjęcie, że wszystkie objęte zaskarżoną decyzją należności zostały zabezpieczone hipotecznie,

- naruszenie przepisów prawa materialnego w postaci art. 83 ust. 1 w zw.
z art. 24 ust. 4 ustawy z 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych przez przyjęcie, że objęte postanowieniem należności nie uległy przedawnieniu.

W oparciu o powyższe zarzuty, wniesiono o:

- zmianę zaskarżonego wyroku przez stwierdzenie, że zobowiązania wygasły
z uwagi na przedawnienie;

-

zasądzenie od organu rentowego na rzecz ubezpieczonego kosztów procesu
za obie instancje według norm przepisanych;

ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Gliwicach.

W uzasadnieniu podkreślono, że zaskarżona decyzja jest błędna, ponieważ przenosi na ubezpieczoną odpowiedzialność za należności przedawnione.

W księdze wieczystej, prowadzonej dla nieruchomości należącej niegdyś
do J. F. są wpisane następujące hipoteki na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z.

1.  wpis nr 9:

hipoteka przymusowa zwykła do kwoty 25.544,13 zł, zabezpieczająca niezapłacone, obowiązkowe składki na ubezpieczenie społeczne, odsetki
w wysokości, jak od zaległości podatkowych, liczone do dnia zapłaty;

2.  wpis nr 10:

hipoteka przymusowa zwykła do kwoty 6.208,37 zł, zabezpieczająca niezapłacone obowiązkowe składki na ubezpieczenie społeczne, ubezpieczenie zdrowotne oraz fundusz pracy i fundusz gwarantowanych świadczeń pracowniczych wraz z odsetkami;

3.  wpis nr 11:

hipoteka przymusowa zwykła do kwoty 3.882,59 zł, zabezpieczająca niezapłacone obowiązkowe składki na ubezpieczenie społeczne, ubezpieczenie zdrowotne oraz fundusz pracy i fundusz gwarantowanych świadczeń pracowniczych wraz z odsetkami;

4.  wpis nr 21:

hipoteka przymusowa kaucyjna do kwoty 6.997,09 zł, zabezpieczająca niezapłacone obowiązkowe składki na fundusz ubezpieczeń społecznych, ubezpieczenie zdrowotne oraz fundusz pracy i fundusz gwarantowanych świadczeń pracowniczych wraz z odsetkami.

Składki na ubezpieczenie społeczne w kwocie 2.378,10 zł są co do należności głównych i odsetek zabezpieczone hipotecznie, ponieważ znajdująca się pod wpisem nr 9 hipoteka przymusowa zwykła do kwoty 25.544,13 zł wystarczająco te składki zabezpiecza i to wraz z odsetkami.

Składki na ubezpieczenie zdrowotne w kwocie 4.557,80 zł oraz Fundusz
Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych w kwocie 1.735,86 zł (razem: 6.293,66 zł) również są co do należności głównych zabezpieczone hipotecznie, ponieważ znajdujące się pod wpisami nr 10 i 11 hipoteki przymusowe zwykłe do kwot odpowiednio 6.208,37 zł oraz 3.882,59 zł (razem: 10.090,96 zł) wystarczająco te składki zabezpiecza. Ale już roszczenie odsetkowe jest zabezpieczone wyłącznie do kwoty stanowiącej różnicę pomiędzy wartością hipotek przymusowych (10.090,96 zł), a sumą roszczeń głównych (6.208,37 zł), czyli odsetki są zabezpieczone hipotecznie jedynie do kwoty 3.797,30 zł. Pozostałe roszczenia
o odsetki od składek na ubezpieczenie zdrowotne oraz na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych musiały ulec przedawnieniu, ponieważ nie zostały zabezpieczone hipoteką, a co za tym idzie, nie mogły zostać przeniesione na spadkobierczynię.

Składki na fundusz ubezpieczeń społecznych zostały zabezpieczone jedynie hipoteką wpisaną pod wpisem nr 21, a więc wyłącznie do kwoty 6.997,09 zł. Tymczasem, sama należność główna składek na fundusz ubezpieczeń społecznych, objęta zaskarżoną decyzją, wynosi 25.142,77 zł. Do kwoty zabezpieczonej hipoteką wpisaną pod wpisem nr 21, a więc wyłącznie do kwoty 6.997,09 zł nie uległy
one przedawnieniu, ale w pozostałym zakresie musiały ulec przedawnieniu, ponieważ nie zostały zabezpieczone hipoteką, a co za tym idzie, nie mogły zostać przeniesione na spadkobierczynię.

Zdaniem apelującej, faktycznie mogły przejść na ubezpieczoną:

- składki na ubezpieczenia społeczne w kwocie głównej 2.378,10 zł i odsetki
od nich, ale jedynie do kwoty łącznej 25.544,13 zł (odsetki na dzień otwarcia spadku mieszczą się w tej kwocie),

- składki na ubezpieczenie zdrowotne w kwocie głównej 4.557,80 zł
oraz Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych
w kwocie głównej 1.735,86 zł (razem: 6.293,66 zł) również są co do należności głównych w całości ale odsetki od nich jedynie do łącznej kwoty 3.797,30 zł. Pozostałe roszczenia o odsetki od składek na ubezpieczenie zdrowotne
oraz na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych musiały ulec przedawnieniu, ponieważ nie zostały zabezpieczone hipoteką,
a co za tym idzie, nie mogły zostać przeniesione na spadkobierczynię,

- składki na fundusz ubezpieczeń społecznych wyłącznie w zakresie części należności głównej do kwoty 6.997,09 zł w pozostałym zakresie musiały
ulec przedawnieniu, ponieważ nie zostały zabezpieczone hipoteką, a co za tym idzie, nie mogły zostać przeniesione na spadkobierczynię.

Łącznie spośród należności głównych mogła przejść na ubezpieczoną kwota 15.649,45 zł (2.378,10 zł + 4.557,80 zł + 1.735,86 zł + 6.997,09 zł = 15.649,45 zł). Stanowi ona 46 % wartości przedmiotu sporu, nie ma więc podstaw do obciążania ubezpieczonej kosztami procesu.

Należy jednak wskazać, że wniosek o wpis hipoteki figurującej pod nr 21 wpłynął do Sądu Rejonowego w Gliwicach w dniu 17 sierpnia 2005r., co oznacza,
że przedawnieniu uległy roszczenia ZUS wymagalne dawniej, niż 5 lat przed jego wniesieniem, czyli dawniej niż 17 sierpnia 2000r. Tymczasem składki na fundusz ubezpieczeń społecznych objęte zaskarżoną decyzją dotyczą okresu od listopada
1998r. do grudnia 2000r., a więc w zakresie dotyczącym okresu od listopada 1998r.
do lipca 2000r., zdążyły ulec jednak przedawnieniu. Niezależnie od tego, egzekucje prowadzone przez komorników, urząd skarbowy i ZUS musiały doprowadzić
do częściowego przynajmniej pokrycia tych zal egłości

Zakład Ubezpieczeń Społecznych wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie
od odwołującej na rzecz organu rentowego zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja zasługuje na uwzględnienie odnośnie zobowiązań za nieuiszczone składki na ubezpieczania społeczne za okresy od listopada 1998r. do grudnia 1998r., na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych za okres od stycznia 1999r. do października 2000r., na ubezpieczenie zdrowotne za okres od stycznia 1999r. do października 2000r., na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych
za okres od stycznia 1999r. do października 2000r., a w pozostałej części podlega oddaleniu.

Sąd Apelacyjny, będąc również sądem merytorycznym, ma obowiązek ponownego rozpoznania sprawy objętej apelacją.

Rozpoznawanie apelacji sprowadza się bowiem do tego, że sąd drugiej instancji rozpatruje sprawę ponownie, czyli w sposób w zasadzie nieograniczony. Jeszcze raz bada sprawę rozstrzygniętą przez sąd pierwszej instancji. Ma zatem obowiązek ocenić ustalony stan faktyczny oraz prawidłowość zastosowania właściwych przepisów prawa materialnego (nawet, gdyby to nie było przedmiotem zarzutów apelacji). Tym samym, postępowanie apelacyjne - choć odwoławcze - ma charakter rozpoznawczy (merytoryczny), a z punktu widzenia metodologicznego, stanowi dalszy ciąg postępowania przeprowadzonego w pierwszej instancji. Skoro postępowanie apelacyjne polega na merytorycznym rozpoznaniu sprawy, to wydane orzeczenie musi opierać się na własnych ustaleniach faktycznych i prawnych sądu drugiej instancji
(art. 382 k.p.c.).

Przedmiotem niniejszego procesu pozostaje zakres odpowiedzialności ubezpieczonej T. F. za zobowiązania zmarłego męża J. F. z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne w kwocie 2.378,10 zł, Fundusz Ubezpieczeń Społecznych w kwocie 25.142,77 zł, ubezpieczenie zdrowotne w kwocie 4.557,80 zł oraz Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych w kwocie 1.735,86 zł (jeśli idzie o wysokość należności głównych) za okres od listopada 1998r. do grudnia 2000r., wobec Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

Najdalej idącym zarzutem apelacji podniesionym przez ubezpieczoną pozostaje zarzut przedawnienia zobowiązań.

Sąd Okręgowy, wskazując i cytując prawidłowe przepisy prawa, uznał,
że zobowiązania składkowe nie uległy przedawnieniu z uwagi na ich zabezpieczenie hipoteką wpisaną do księgi wieczystej nieruchomości, będącej niegdyś własnością J. F..

Odnosząc się do tego zarzutu, wypada zauważyć, że z analizy akt rentowych wynika, że wpisy hipotek przymusowych do księgi wieczystej nr KW (...) dokonywane były na podstawie następujących decyzji ZUS:

I z dnia 7 maja 2005r. (wpisana 18 października 2004r.), która dotyczyła zaległości z opłatą składek na:

a) ubezpieczenie społeczne własne w okresach od października 1995r. do września 1996r., luty 1997r., od maja 1997r. do grudnia 1997r., od marca 1998r.
do grudnia 1998r. w wysokości 7.133,37 zł plus odsetki,

b) ubezpieczenie społeczne pracowników w okresach od października 1995r.
do września 1996r., od maja 1997r. do stycznia 1998r., od marca 1998r.
do grudnia 1998r. w wysokości 18.722.283,00 zł plus odsetki,

c) FUS w okresach od stycznia 1999r. do lutego 2003r. w wysokości 35.393,73 zł plus odsetki,

d) ubezpieczenie zdrowotne w okresach od stycznia 1999r. do lutego 2003r.
w wysokości 6.808,27 zł plus odsetki,

e) FP, FGŚP w okresach od stycznia 1999r. do lutego 2003r. w wysokości 2.486,48 zł plus odsetki,

II z dnia 25 lutego 2004r. (wpisana 31 grudnia 2004r.), która dotyczyła zaległości składkowych na FUS, ubezpieczenie zdrowotne, FP i FGŚP w marcu 2003r.,

III z dnia 19 sierpnia 2004r. (wpisana 18 października 2004r.), która dotyczyła zaległości z opłatą składek na FUS, ubezpieczenie zdrowotne, FP, FGŚP
z okresu od stycznia 2004r. do czerwca 2004r.,

IV z dnia 25 maja 2005r. (wpisana 31 sierpnia 2005r.), która dotyczyła zaległości
z opłatą składek na FUS, ubezpieczenie zdrowotne, FP, FGŚP z okresu od lipca 2004r. do kwietnia 2005r.

Z powyższych wpisów w sposób przejrzysty wynika więc, że jedynie hipoteka przymusowa wpisana do księgi wieczystej na podstawie decyzji z 7 maja 2003r. może dotyczyć częściowo należności będących przedmiotem niniejszego procesu.

Przechodząc do szczegółowego analizowania zarzutu przedawnienia, zgodzić się należy z Sądem Okręgowym, iż kwestie przedawnienia należności składkowych reguluje art. 24 ust. 4 z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych - Dz.U.2015.121 t.j.

Zgodnie z art. 24 ust. 4 ustawy w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 stycznia 2012r. na mocy ustawy z dnia 16 września 2011r. o redukcji niektórych obowiązków obywateli i przedsiębiorców (Dz.U.2011.232.1378), należności z tytułu składek ulegają przedawnieniu po upływie 5 lat, licząc od dnia, w którym stały się wymagalne, z zastrzeżeniem ust. 5-6. Równocześnie, zgodnie z art. 27 ust. 1 i ust. 2 ustawy
o redukcji niektórych obowiązków obywateli i przedsiębiorców do przedawnienia należności z tytułu składek, których bieg rozpoczął się przed dniem 1 stycznia 2012r., stosuje się przepisy w brzmieniu nadanym w/w ustawą, z tym, że bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia 1 stycznia 2012r., chyba, że przedawnienie rozpoczęte przed dniem 1 stycznia 2012r. nastąpiłoby zgodnie z przepisami dotychczasowymi wcześniej, wówczas przedawnienie następuje z upływem tego wcześniejszego terminu. Inaczej mówiąc składki wymagalne przed 1 stycznia 2012r. ulegają przedawnieniu z dniem 1 stycznia 2017r., chyba, że zgodnie z przepisami obowiązującymi przed 1 stycznia 2012r. uległyby przedawnieniu wcześniej
na podstawie przepisów dotychczas obowiązujących. Przepisy te na mocy art. 32 ustawy systemowej stosuje się odpowiednio do składek na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, a na mocy art. 93 ust. 2 ustawy z dnia
27 sierpnia 2004r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych do składek na ubezpieczenie zdrowotne.

W odniesieniu do składek na ubezpieczenie społeczne za okres składkowy
od listopada 1998r. do grudnia 2000r. w dacie powstania zaległości obowiązywała ustawa z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych
w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 2002r. Zgodnie z art. 24 ust. 4 i 5 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w brzmieniu obowiązującym do dnia
31 grudnia 2002r., należności z tytułu składek ulegały przedawnieniu po upływie 5 lat, a w przypadku przerwania biegu przedawnienia na skutek:

- odroczenia terminu opłacenia należności z tytułu składek,

- rozłożenia spłaty tych należności na raty,

- każdej innej czynności zmierzającej do ściągnięcia tych należności, jeżeli
o czynności tej został zawiadomiony dłużnik, po upływie 10 lat, licząc od dnia, w którym stały się wymagalne.

Regulacja ta poprzez zapis art. 32 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych ma zastosowanie do składek na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za okres do listopada 2002r. (w tym przypadku okres składkowy
od listopada 1998r. do grudnia 2000r.)

Także w odniesieniu do składek na ubezpieczenie zdrowotne za okres składkowy od listopada 1998r. do grudnia 2000r. w dacie powstania zaległości z tytułu
składek na ubezpieczenie zdrowotne obowiązywała ustawa z dnia 6 lutego 1997r.
o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym. Art. 28 ust. 2 i ust. 3 powołanej ustawy przewidywał 5-letni okres przedawnienia, a w przypadkach, w których organ podjął czynności powodujące przerwanie biegu terminu przedawnienia, okres ten wydłużał się do 10 lat, licząc od daty wymagalności składki.

Z dniem 1 stycznia 2003r. doszło do zmiany zapisu art. 24 ust. 4 ustawy
o systemie ubezpieczeń społecznych, a z dniem 31 marca 2003r. do wejścia w życie ustawy z dnia 23 stycznia 2003r. o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia oraz z dniem 1 października 2004r. ustawy z dnia 27 sierpnia 2004r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, które to przepisy wprowadziły 10-letni okres przedawnienia składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne.

Zarówno w ustawie nowelizującej z dniem 1 marca 2003r. ustawę o systemie ubezpieczeń społecznych, jak i w ustawie o powszechnym ubezpieczeniu
w Narodowym Funduszu Zdrowia i w ustawie o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych nie zamieszczono odrębnych przepisów przejściowych, które regulowałyby kwestie, jakie przepisy należy stosować
na należności z tytułu składek na ubezpieczenie zdrowotne, powstałych przed wejściem wskazanych ustaw.

Zgodnie z poglądem przyjętym w judykaturze, 10-letni termin przedawnienia,
o którym mowa w art. 24 ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych
w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 stycznia 2003r. do 31 grudnia 2011r.,
art. 33 ust. 2 ustawy o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia i art. 93 ust. 2 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych
ze środków publicznych ma zastosowanie zarówno do należności powstałych
po wejściu w życie tych ustaw, jak i do należności powstałych przed tym dniem, jeśli nie uległy przedawnieniu przed tą datą.

Taki pogląd wyrażony został m.in. w dwóch uchwałach Sądu Najwyższego:
z dnia 2 lipca 2008r., sygn. akt II UZP 5/08 (Lex nr 396253) i z dnia 8 lipca 2008r., sygn. akt I UZP 4/08 (Lex nr 396249) oraz wyroku NSA z dnia 30 lipca 2009r.,
sygn. akt II GSK 1102/08 (Lex nr 552737). Do nieprzedawnionych do dnia 31 grudnia 2002r. należności stosuje się nie tylko nowy, wydłużony, termin przedawnienia,
ale również wszystkie nowe przepisy dotyczące okoliczności mających wpływ na bieg tego terminu, tj. jego przerwanie i zawieszenie, o ile wymienione w nowych przepisach podstawy przerwania lub zawieszenia biegu przedawnienia powstały po tej dacie.

Z powyższych wywodów wynika, że skoro do dnia 31 marca 2003r. nie mogły ulec 5-letniemu przedawnieniu objęte niniejszym sporem należności składkowe, albowiem dotyczyły okresu od listopada 1998r., to będzie miał do nich zastosowanie 10-letni okres przedawnienia.

W odpowiedzi na zarządzenie Sądu Apelacyjnego, organ rentowy przedstawił bieg 10-letniego przedawnienia należności składkowych obciążających J. F., począwszy od daty ich wymagalności z uwzględnieniem okresów zawieszenia przewidzianych ustawą.

Z przedstawionego pisma procesowego organu rentowego wynika, że składki za okres listopad - grudzień 1998r., objęte zaskarżoną decyzją z dnia 11 grudnia 2012r., gdyby nie były zabezpieczone wpisem do hipoteki, uległyby przedawnieniu:
z dniem 16 grudnia 2008r. - składka za listopad 1998r. oraz z dniem 16 stycznia 2009r. - składka za grudzień 1998r.

Natomiast dalsze należności, gdyby nie były zabezpieczone hipoteką przymusową kaucyjną, uległyby przedawnieniu w następującym okresie:

- 01/1999 - wymagalność 15.02.1999r. przedawnienie 16.02.2009r.
(FUS, FP i FGŚP), 16.02.2004r. (FUZ),

-

02/1999 - wymagalność 15.03.1999r. przedawnienie 16.03.2009r. (FUS, FP i FGŚP), 16.03.2004r. (FUZ),

-

03/1999 - wymagalność 15.04.1999r. przedawnienie 16.04.2009r. (FUS, FP i FGŚP), 16.02.2004r. (FUZ),

- 04/1999 - wymagalność 17.05.1999r. przedawnienie 18.05.2009r. (FUS, FP i FGŚP), 18.05.2004r. (FUZ),

- 05/1999 - wymagalność 15.06.1999r. przedawnienie 16.06.2009r. (FUS, FP, FGŚP i FUZ),

-

06/1999 - wymagalność 15.07.1999r. przedawnienie 16.07.2009r. (FUS, FP, FGŚP i FUZ),

- 07/1999 - wymagalność 16.07.1999r. przedawnienie 17.08.2009r. (FUS, FP, FGŚP i FUZ),

-

08/1999 - wymagalność 15.09.1999r. przedawnienie 16.09.2009r. (FUS, FP, FGŚP i FUZ),

-

09/1999 - wymagalność 15.10.1999r. przedawnienie 16.10.2009r. (FUS, FP, FGŚP i FUZ),

- 10/1999 - wymagalność 15.11.1999r. przedawnienie 16.11.2009r. (FUS, FP, FGŚP i FUZ),

- 11/1999 - wymagalność 15.12.1999r. przedawnienie 16.12.2009r. (FUS, FP, FGŚP i FUZ),

-

12/1999 - wymagalność 17.01.2000r. przedawnienie 18.01.2010r. (FUS, FP, FGŚP i FUZ),

-

01/2000 - wymagalność 15.02.2000r. przedawnienie 16.02.2010r. (FUS, FP, FGŚP i FUZ),

- 02/2000 - wymagalność 15.03.2000r. przedawnienie 16.03.2010r. (FUS, FP, FGŚP i FUZ),

- 03/2000 - wymagalność 17.04.2000r. przedawnienie 18.04.2010r. (FUS, FP, FGŚP i FUZ),

- 04/2000 - wymagalność 15.05.2000r. przedawnienie 16.05.2010r. (FUS, FP, FGŚP i FUZ),

- 05/2000 - wymagalność 15.06.2000r. przedawnienie 16.06.2010r. (FUS, FP, FGŚP i FUZ),

- 06/2000 - wymagalność 17.07.2000r. przedawnienie 18.07.2010r. (FUS, FP, FGŚP i FUZ),

- 07/2000 - wymagalność 16.08.2000r. przedawnienie 17.08.2010r. (FUS, FP, FGŚP i FUZ),

- 08/2000 - wymagalność 15.09.2000r. przedawnienie 16.09.2010r. (FUS, FP, FGŚP i FUZ),

- 09/2000 - wymagalność 16.10.2000r. przedawnienie 17.10.2010r. (FUS, FP, FGŚP i FUZ),

- 10/2000 - wymagalność 16.11.2000r. przedawnienie 16.11.2010r. (FUS, FP, FGŚP i FUZ),

- 11/2000 - wymagalność 15.12.2000r. przedawnienie 16.12.2010r. (FUS, FP, FGŚP i FUZ),

- 12/2000 - wymagalność 10.01.2001r. przedawnienie 11.01.2011r. (FUS, FP, FGŚP i FUZ),

Ustalając przebieg przedawnienia należności składkowych, koniecznym jest uwzględnienie, iż w świetle art. 24 ust. 5 b ustawy systemowej, bieg terminu przedawnienia zostaje zawieszony od dnia podjęcia pierwszej czynności zmierzającej do wyegzekwowania należności z tytułu składek, o której dłużnik został zawiadomiony, do dnia zakończenia postępowania egzekucyjnego, a także ust. 6 tego artykułu, z mocy którego - bieg terminu przedawnienia, o którym mowa w ust. 4, ulega zawieszeniu od dnia śmierci spadkodawcy do dnia uprawomocnienia się postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku albo zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia, nie dłużej jednak, niż do dnia, w którym upłynęły 2 lata od śmierci spadkodawcy.

W niniejszej sprawie J. F. zmarł w dniu (...) i z tą chwilą bieg terminu przedawnienia uległ zawieszeniu, aż do chwili zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia, co nastąpiło 29 grudnia 2009r.

Powyższe, pierwsze ze zdarzeń - śmierć J. F., które spowodowało zawieszenie biegu przedawnienia skutkuje wydłużeniem okresu przedawnienia o czas trwania zawieszenia, tj. o 6 miesięcy i 5 dni.

Kolejnym zdarzeniem powodującym zawieszenie przedawnienia należności składkowych jest wszczęcie postępowania w kierunku wyegzekwowania składek przez organ rentowy, a które nastąpiło pismem z dnia 31 maja 2011r., doręczonym ubezpieczonej 10 czerwca 2011r.

Taka sekwencja czasowa skutkuje tym, że przedawnienie należności składkowych podlega wydłużeniu o powyższy okres zawieszenia, a to powoduje,
że nie uległy przedawnieniu składki na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, ubezpieczenie zdrowotne za miesiące listopad i grudzień 2000r., albowiem wskutek wszczęcia postępowania wyjaśniającego przez organ rentowy (pismo z 31 maja 2011r. doręczone ubezpieczonej 10 czerwca 2011r.) nastąpiło ich kolejne zawieszenie.

W tej sytuacji pozostaje do rozważenia kwestia ustanowienia hipoteki przymusowej uregulowana zapisem art. 24 ust. 5 ustawy systemowej, zgodnie
z którym - nie ulegają przedawnieniu należności z tytułu składek zabezpieczone hipoteką lub zastawem, a po upływie terminu przedawnienia, należności te mogą być egzekwowane tylko z przedmiotu hipoteki lub zastawu do wysokości zaległych składek i odsetek za zwłokę liczonych do dnia przedawnienia.

Z treści przepisu art. 24 ustawy systemowej wynika, że różnicuje
on instytucję przedawnienia zobowiązań składkowych, w zależności
od zabezpieczenia ich hipoteką ustanowioną na nieruchomości. Mianowicie,
w przypadku jej ustanowienia, należności składkowe nigdy nie ulegają przedawnieniu, w przeciwieństwie do pozostałych, które z upływem określonego czasu - obecnie
5-letniego, ulegną przedawnieniu. Takie uregulowanie w sposób nieuprawniony różnicuje sytuacje płatników i wobec tego wymaga szczegółowej wykładni.

Podkreślić przy tym należy, że sąd rozstrzygając konkretną sprawę, dokonuje wykładni przepisów prawa materialnego mających zastosowanie w sprawie,
a wykładnia ta powinna uwzględniać podstawowy akt prawny, jakim jest Konstytucja RP (tzw. wykładnia prokonstytucyjna). Celem zastosowania wykładni prokonstytucyjnej jest zapobieżenie sytuacji, w której doszłoby do zróżnicowania uprawnień lub obowiązków podmiotów znajdujących się w takiej samej sytuacji faktycznej. W takim wypadku, jak wskazał Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 18 grudnia 2013r., sygn. I FSK 36/13, należy poddać pod rozwagę to,
czy wystąpił problem tzw. oczywistej niekonstytucyjności.

W tym miejscu Sąd Apelacyjny wskazuje, że dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy, istotne znaczenie ma wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 8 października 2013r., sygn. akt SK 40/12, mocą którego Trybunał orzekł, że art. 70 § 6 Ordynacji podatkowej w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 1998r. do 31 grudnia 2002r., jest niezgodny z art. 64 ust. 2 Konstytucji RP.

Dla właściwego zrozumienia treści wyroku należy przytoczyć treść wskazanych w wyroku TK przepisów, tj. art. 70 § 6 Ordynacji podatkowej oraz art. 70 § 8 Ordynacji podatkowej, będącego odpowiednikiem obowiązującego do 31 grudnia 2002r. § 6 art. 70:

- art. 70 § 6 - nie ulegają przedawnieniu zobowiązania podatkowe zabezpieczone hipoteką, jednakże po upływie terminu przedawnienia, zaległość podatkowa może być egzekwowana tylko z przedmiotu hipoteki;

- art. 70 § 8 - nie ulegają przedawnieniu zobowiązania podatkowe zabezpieczone hipoteką lub zastawem skarbowym, jednakże po upływie terminu przedawnienia, zobowiązania te mogą być egzekwowane tylko z przedmiotu hipoteki lub zastawu.

Dla porównania należy również przytoczyć treść art. 24 ust. 5 ustawy systemowej:

- nie ulegają przedawnieniu należności z tytułu składek zabezpieczone hipoteką lub zastawem, jednakże po upływie terminu przedawnienia, należności te mogą być egzekwowane tylko z przedmiotu hipoteki lub zastawu do wysokości zaległych składek i odsetek za zwłokę, liczonych do dnia przedawnienia.

W tym miejscu należy zwrócić uwagę na tożsamość uregulowań zawartych
w ordynacji podatkowej, jak i w ustawie systemowej, dotyczących nie przedawniania zobowiązań podatkowych i należności składkowych w przypadku zabezpieczenia
ich hipoteką.

Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu wyroku zaakcentował, że skoro ustawodawca zdecydował się na wprowadzenie instytucji przedawnienia zobowiązań podatkowych (por. art. 70 o.p.), to przy określaniu zasad działania tej instytucji
(w szczególności tych o charakterze gwarancyjnym, takich jak długość terminu przedawnienia, zasady jego zawieszania, przerywania i wyłączania), powinien przestrzegać standardów konstytucyjnych (zwłaszcza, że Konstytucja zakłada powszechność i równość opodatkowania por. art. 84 Konstytucji).

Trybunał uznał, że w omawianym przypadku przysługujący ustawodawcy margines swobody ustalania rozwiązań z zakresu prawa daninowego został przekroczony (por. postanowienie o sygn. SK 23/06). Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, ustalone naruszenie zasady równości ochrony praw majątkowych podatników ma charakter kwalifikowany i niebudzący wątpliwości, co powoduje konieczność uznania niekonstytucyjności art. 70 § 6 ordynacji podatkowej w badanym brzmieniu (por. postanowienie o sygn. SK 23/06), pomimo, że brak przedawnienia zobowiązań podatkowych korzystnie przyczynia się do egzekwowania obowiązku płacenia podatków (por art. 84 Konstytucji).

Dalej Trybunał Konstytucyjny krytycznie odniósł się do dwóch aspektów poddanego kontroli art. 70 § 6 o.p. w badanym brzmieniu, a mianowicie tego,
że całkowicie wyłącza on przedawnienie niektórych rodzajów należności podatkowych (w badanym stanie prawnym: zabezpieczonych hipoteką przymusową
w czasie kontroli podatkowej), a równocześnie czyni to na podstawie nieuzasadnionego i arbitralnego kryterium (formy zabezpieczenia należności podatkowych). Podtrzymał pogląd, że ustawodawca dysponuje dużym marginesem swobody decyzyjnej określania zasad i terminów przedawnienia należności podatkowych. Zwrócił jednak uwagę, że granice dla działań prawodawczych wyznaczają zasady, wartości i normy konstytucyjne, które zabraniają tworzenia instytucji pozornych, niesprawiedliwych, nadmiernie ograniczających prawa podatnika oraz podważających jego zaufanie do państwa i stanowionego przez nie prawa. Zastrzegł przy tym wyraźnie, że warunków tych nie spełniałoby rozszerzenie zasad przewidzianych w zaskarżonym przepisie (a obecnie zawartych w art. 70 § 8 o.p.)
na wszystkie należności, które w toku kontroli podatkowej zostały zabezpieczone
w jakikolwiek sposób. Taka operacja nie doprowadziłaby bowiem do zrównania sytuacji wszystkich podatników (w dalszym ciągu przedawniałyby się zobowiązania podatkowe osób nieposiadających żadnego majątku), z których część
byłaby „dożywotnimi” dłużnikami państwa. Tego typu rozwiązania należy
w świetle dotychczasowego orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego ocenić jako niedopuszczalne.

Odpowiednikiem art. 70 § 6 jest obowiązujący od dnia 1 stycznia 2003r. art. 70 § 8 o.p., którego redakcja różni się od zakwestionowanego przez Trybunał art. 70
§ 6 o.p. zasadniczo tym, że zawarta w nim norma prawna została rozszerzona o zastaw skarbowy. W końcowej części uzasadnienia Trybunał wskazał, że chociaż przepis
art. 70 § 8 o.p. nie był formalnie przedmiotem orzekania (nie stanowił bowiem podstawy ostatecznego rozstrzygnięcia w sprawie poddanej osądowi Trybunału),
to w sposób oczywisty mają do niego odpowiednie zastosowanie te same zastrzeżenia konstytucyjne, które zostały podniesione w wyroku odnośnie do art. 70 § 6 o.p.
Nadto Trybunał Konstytucyjny dodał, że z punktu widzenia Konstytucji, podczas kontroli podatkowej nie jest dozwolone ani uzależnianie terminu przedawnienia zobowiązań podatkowych od tego, w jaki sposób zostały one zabezpieczone,
ani dopuszczenie do sytuacji, w której zobowiązania tak wyodrębnionej kategorii podatników nigdy się nie przedawniają. Uzasadnia to konieczność podjęcia przez ustawodawcę w ramach realizacji przywołanego wyroku Trybunału pilnych działań zmierzających do wyeliminowania z systemu prawnego art. 70 § 8 o.p., z przyczyn wskazanych wyżej.

Wracając na grunt niniejszej sprawy, w ocenie Sądu Apelacyjnego, wobec tożsamości treści uregulowań zawartych w przepisach art. 24 ust. 5 ustawy systemowej, jak i w przepisie art. 70 § 6 i później art. 70 § 8 Ordynacji podatkowej, zawarte w wyroku stanowisko Trybunału Konstytucyjnego winno zostać uwzględnione w niniejszej sprawie.

Zarówno bowiem art. 24 ust. 5 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych,
jak i powołane przepisy Ordynacji podatkowej, są zbieżne w zakresie problemów, które doprowadziły do stwierdzenia przez Trybunał niezgodności przepisu ustawy
ze standardami konstytucyjnymi, tj. całkowitego wyłączenia przedawnienia należności publicznoprawnej i równocześnie uczynienie tego na podstawie nieuzasadnionego
i arbitralnego kryterium (formy zabezpieczenia należności).

Sąd orzekający w niniejszej sprawie stwierdza konieczność przeprowadzenia prokonstytucyjnej wykładni omawianego przepisu.

Rozstrzygnięcia wymaga w tym zakresie przede wszystkim kwestia,
czy uzasadniona i możliwa jest odmowa zastosowania art. 24 ust. 5 ustawy systemowej, skoro nie był on formalnie poddany kontroli konstytucyjnej i nadal obowiązuje. Tym niemniej, sąd dokonujący wykładni obowiązujących przepisów prawa materialnego, winien uwzględniać przede wszystkim Konstytucję RP i dokonać wykładni prokonstytucyjnej w celu zapobieżenia sytuacji, w której doszłoby
do zróżnicowania uprawnień lub obowiązków podmiotów znajdujących się w takiej samej sytuacji faktycznej (zjawisko oczywistej niekonstytucyjności).

Zasadniczo sytuacja oczywistej niekonstytucyjności zachodzi wówczas,
gdy porównywane przepisy ustawy i Konstytucji dotyczą regulacji tej samej materii
i są ze sobą sprzeczne (zob. R. Hauser, J. Trzciński, Prawotwórcze znaczenie..., s. 32). Tego typu założenie występuje również w przypadku, gdy ustawodawca wprowadził regulację identyczną, jak norma objęta już wyrokiem Trybunału (zob. M. Wiącek, Pytanie prawne sądu do Trybunału Konstytucyjnego, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2011, s. 266-268).

W wyroku TK z dnia 22 maja 2007r., sygn. akt SK 36/06 (OTK ZU 50/6/A/2007) wskazano, że stwierdzenie przez Trybunał niekonstytucyjności określonej normy prawnej nie pozostaje bez znaczenia dla stosowania normy zamieszczonej w przepisie tożsamym. W takim przypadku dochodzi bowiem
do obalenia domniemania konstytucyjności przepisu, który nie podlegał rozpoznaniu przed Trybunałem.

Zauważyć przy tym należy, że wprawdzie Sąd związany jest na podstawie
art. 178 ust. 1 Konstytucji RP przepisami ustaw i Konstytucji i w razie wątpliwości
co do zgodności z Konstytucją przepisu ustawy, będącego podstawą rozstrzygnięcia sprawy, powinien skierować do Trybunału Konstytucyjnego pytanie prawne
(art. 193 Konstytucji RP); obowiązek ten jednak nie ma charakteru bezwzględnego.
O braku konieczności kierowania pytań do Trybunału Konstytucyjnego w sytuacji, gdy Trybunał wypowiedział się już w przedmiocie konstytucyjności normy prawnej, chociaż związany granicami pytania prawnego, odniósł się do mającej zastosowanie
w sprawie regulacji stanowiącej podstawę rozstrzygnięcia konkretnej sprawy, świadczą liczne wyroki sądów administracyjnych WSA: I SA/Wr 1827/13, I SA/Wr 801/13, I SA/Łd 1168/13, I SA/Łd 808/13. Akceptując to stanowisko, tutejszy Sąd stwierdza, że brak jest w niniejszej sprawie podstaw do formułowania kolejnego pytania w przedmiocie zgodności z Konstytucją przepisu art. 24 ust. 5 ustawy
o systemie ubezpieczeń społecznych, a Sąd powinien dokonać prokonstytucyjnej wykładni tego przepisu, zgodnie ze wskazaniami wynikającymi ze wspomnianego wyroku Trybunału Konstytucyjnego. Uprawnienie to Sąd wywodzi zarówno
z art. 8 Konstytucji, jak i z uchwały Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia
16 października 2006r. (sygn. akt I FPS 2/06), w której Naczelny Sąd Administracyjny wskazał, że oczywistość niezgodności powoływanego przepisu z Konstytucją
wraz z uprzednią wypowiedzią Trybunału Konstytucyjnego stanowią wystarczające przesłanki do odmowy przez Sąd zastosowania przepisów ustawy. W tak oczywistych sytuacjach trudno oczekiwać, by sądy uruchamiały procedurę pytań prawnych.
Takie działanie byłoby w tym przypadku nieracjonalne i naruszałoby prawo strony
do rozpoznania sprawy w rozsądnym terminie. Uzupełniająco podkreślić należy,
że orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą
i są ostateczne (art. 190 ust. 1 Konstytucji). Mają także charakter prawotwórczy,
co oznacza, że przepis, którego niezgodność z Konstytucją stwierdził Trybunał traci moc obowiązującą w zakresie stwierdzonej niezgodności (por. wyrok WSA w Opolu
z dnia 4 kwietnia 2014r., I SA/Op 566/13 i powołany tam: B. Banaszak - Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej Komentarz, Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa 2009,
s. 835-853).

Dokonując prokonstytucyjnej wykładni przepisu art. 24 ust. 5 ustawy systemowej, zauważyć należy, iż niewątpliwie różnicuje on sytuację płatników dotyczącą możliwości przedawnienia składek z uwagi na ustanowienie hipoteki jako zabezpieczenia zaległości składkowych. Z chwilą ustanowienia takiej hipoteki następuje wyłączenie możliwości przedawnienia zobowiązań składkowych,
a co oznacza, że będą one mogły być egzekwowane przez nieograniczony czas.
W opozycji do tego przepisu pozostaje uregulowanie zawarte w art. 24 ust. 4 ustawy
o systemie ubezpieczeń społecznych, przewidujące konkretny okres przedawnienia należności z tytułu składek - obecnie 5-letni.

Zróżnicowanie sytuacji płatników składek, co do możliwości przedawnienia płatności składek, zostało uwarunkowane istnieniem zabezpieczenia wierzytelności Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w postaci ustanowienia na nieruchomości hipoteki. W konsekwencji, płatnicy posiadający składniki majątkowe w formie nieruchomości, na których może być ustanowiona hipoteka, pozostają w znacznie gorszej sytuacji
w porównaniu z innymi płatnikami składek. Taka sytuacja narusza wprost
art. 84 Konstytucji przewidujący, że „każdy jest obowiązany do ponoszenia ciężarów
i świadczeń publicznych, w tym podatków, określonych w ustawie”, jak i art. 64
ust. 2 Konstytucji, zgodnie z którym „Własność, inne prawa majątkowe oraz prawo dziedziczenia podlegają równej dla wszystkich ochronie prawnej”.

Zasada równości wymaga przede wszystkim tego, aby w odniesieniu do takich samych zdarzeń składkowych stosować takie same następstwa składkowe. Zasada równości nie sprzeciwia się temu, aby to co jest w sensie składkowym niejednakowe, było oskładkowane stosownie do istniejących odmienności, a więc w sposób różny.
Z tym, że kryteria zróżnicowania płatników składek nie mogą być arbitralne. Swoją podstawę muszą wywodzić z konstytucyjnej zasady równości, która zakłada zakaz nieuzasadnionego różnicowania.

Nie można bowiem różnicować jednostki ze względu na kryteria, które powodują powstanie zamkniętych kategorii o zróżnicowanym statusie prawnym. Takie zróżnicowanie sytuacji płatników składek w zakresie przedawnienia zobowiązań składkowych niewątpliwie prowadzi do odmiennego pod względem czasowym poziomu ochrony własności i praw majątkowych, a co narusza art. 64 ust. 2 Konstytucji.

Podsumowując, wykładnia art. 24 ust. 5 ustawy systemowej, dokonywana przez pryzmat zawartych w wyroku Trybunału SK 40/12 zastrzeżeń konstytucyjnych, dotyczących wprawdzie bezpośrednio art. 70 § 6 o.p. w jego brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 2002r., ale mająca także zastosowanie z przyczyn wyżej opisanych do art. 24 ust. 5 ustawy systemowej, prowadzi do wniosku,
że art. 24 ust. 5 ustawy należy ocenić jako niezgodny z art. 64 ust. 2 Konstytucji RP,
a co skutkuje niemożnością jego zastosowania.

Zatem, ustanowienie hipoteki przymusowej na nieruchomości J. F.
nie wykluczyło przedawnienia zobowiązania zabezpieczonego hipoteką, co oznacza, że termin przedawnienia należności składkowych biegł na zasadach ogólnych.

Dodatkowo należy również zauważyć, że nie zasługiwał na uwzględnienie zarzut apelującej dotyczący wyegzekwowania składek w toku postępowania egzekucyjnego, nadzorowanego przez Sąd Rejonowy w Gliwicach (sygn. I Co 3163/03), jak i w toku postępowania egzekucyjnego prowadzonego przez Komornika Sądowego Rewiru IV przy Sądzie Rejonowym w Gliwicach (IV KM 568/07,
IV KM 78/06).

Jak bowiem wynika z uzyskanych informacji od organu rentowego - postępowania egzekucyjne dotyczyły należności składkowych za okres od sierpnia
do września 1996r. i od maja do grudnia 1997r.

Z tych też względów, nastąpiło przedawnienie należności składkowych za okres szczegółowo opisany w sentencji wyroku, co uzasadniało zmianę częściową wyroku, zgodnie z art. 386 § 1 k.p.c.

Natomiast zaległości składkowe za listopad i grudzień 2000r. nie uległy przedawnieniu i z tych przyczyn apelacja, jako bezzasadna, musiała zostać oddalona
z mocy art. 385 k.p.c.

/-/SSA Lena Jachimowska /-/SSA Ewelina Kocurek-Grabowska /-/SSA Gabriela Pietrzyk-Cyrbus

Sędzia Przewodniczący Sędzia

JR