Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 października 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Piotr Prusinowski (spr.)

Sędziowie: SA Bohdan Bieniek

SA Dorota Elżbieta Zarzecka

Protokolant: Magda Małgorzata Gołaszewska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 27 października 2015 r. w B.

sprawy z odwołania K. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o wysokość świadczenia

na skutek apelacji wnioskodawcy K. K.

od wyroku Sądu Okręgowego w Suwałkach III Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 29 grudnia 2014 r. sygn. akt III U 510/14

uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu w Suwałkach do ponownego rozpoznania pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt III AUa 391/15

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. decyzją z dnia 14.07.2014r. odmówił K. K. przyznania emerytury zgodnie z art. 55 ustawy z dnia 17.12.1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2013r., poz. 1440 ze zm.).

Zakład odmówił K. K. prawa do emerytury obliczonej zgodnie z art. 55 ustawy emerytalnej, ponieważ od dnia 01.03.2009r. ma przyznaną emeryturę zgodnie z art. 29 w/w ustawy, a następnie od 1.03.2014r. ma przeliczoną emeryturę zgodnie z art. 27 wskazanej ustawy, w związku z czym wniosek o przyznanie emerytury według zreformowanych zasad nie jest pierwszym po dniu 31.12.2008r. wnioskiem o emeryturę.

W odwołaniu od tej decyzji K. K. zarzucił jej naruszenie art. 55 ustawy z dnia 17.12.1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych poprzez błędną wykładnię tego przepisu polegającą na uznaniu, że składany w trybie tego przepisu wniosek musi być pierwszym wnioskiem o przyznanie emerytury. W związku z tym wniósł o zmianę zaskarżonej decyzji poprzez uwzględnienie wniosku z 26.06.2014r. o wyliczenie emerytury na podstawie art. 26 w związku z art. 55 ustawy. Uważał przy tym, że wniosku z dnia 26.06.2014r. nie można uznać, że został złożony po raz pierwszy po dniu 31.12.2008r. Ma bowiem przyznaną emeryturę od dnia 1.03.2009r. na podstawie art. 29 ustawy emerytalnej, a od 1.03.2014r. tylko przeliczoną zgodnie z art. 27 ustawy emerytalnej. Powołał się na pogląd Sądu Najwyższego wyrażony uchwałą z dnia 4.07.2013r. II UZP 4/13, zgodnie z którym ubezpieczony urodzony przed dniem 31.12.1948r., który po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego kontynuował ubezpieczenie i wystąpił o emeryturę po dniu 31.12.2008r., ma prawo do jej wyliczenia na podstawie art. 26 w związku a art. 55 ustawy z dnia 17.12.1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, niezależnie od tego czy wcześniej złożył wniosek o emeryturę w niższym wieku emerytalnym lub o emeryturę wcześniejszą.

W odpowiedzi na odwołanie Zakład Ubezpieczeń Społecznych wniósł o jego oddalenie uzasadniając jak w zaskarżonej decyzji i przytaczając treść art. 27 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Sąd Okręgowy w Suwałkach wyrokiem z dnia 29 grudnia 2014 r. oddalił odwołanie. Sąd ten stwierdził, że nie można obliczyć emerytury odwołującego się na podstawie art. 55 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, ponieważ wnioskodawca nie ma ustalonego kapitału początkowego. W jego przypadku można to uczynić wyłącznie na wniosek. Zgodnie bowiem z treścią art. 116 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS postępowanie w sprawach świadczeń wszczyna się na podstawie wniosku zainteresowanego, chyba że ustawa stanowi inaczej. Według art. 173 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS z urzędu kapitał początkowy ustala się jedynie dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31.12.1948r., a odwołujący się jest urodzony (...) Zatem zanim odwołujący się nie wystąpił z wnioskiem o ustalenie kapitału początkowego i nie uzyskał w tym względzie prawomocnej decyzji nie można mu obliczyć emerytury na podstawie art. 55 powołanej ustawy. Taki wniosek o obliczenie kapitału początkowego odwołujący się złożył dopiero na rozprawie w dniu 29.12.2014r.

Mając więc to na względzie Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 ¹⁴§ 1 k.p.c. oddalił odwołanie, wniosek zaś złożony na rozprawie z dnia 29.12.2014r. o obliczenie kapitału początkowego na podstawie art. 477 ¹⁰ § 2 k.p.c. przekazał do rozpoznania Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w B..

Apelację złożył wnioskodawca

K. K. zaskarżył wyrok w całości zarzucając mu naruszenie art. 26 w związku z art. 55 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Domagał się zmiany zaskarżonego rozstrzygnięcia i zobowiązanie organu rentowego do obliczenia emerytury według zasad określonych w art. 26 ustawy emerytalnej i porównanie jej wysokości ze świadczeniem pobieranym. W uzasadnieniu środka odwoławczego wskazał, że na rozprawie w dniu 26 listopada 2014 r. nie składał o obliczenie kapitału początkowego. Skarżący wskazał, że w przeciwnym wypadku Sąd powinien zawiesić postepowanie do czasu obliczenia kapitału początkowego.

Sąd Apelacyjny zważył:

Środek odwoławczy jest uzasadniony.

Sąd pierwszej instancji przyjął błędne założenie, co doprowadziło do nierozpoznania istoty sporu. Przepis art. 55 ustawy emerytalnej zawiera normę szczególną względem art. 26 ust 1 w związku z art. 25 ust 1 i art. 173 ust 1 ustawy emerytalnej. Relacja ta polega na tym, że wprawdzie ustalenia wysokości emerytury według reguł „kapitałowych”, z uwzględnieniem zwaloryzowanego kapitału początkowego, dotyczy co do zasady ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., to jednak obliczenie świadczenia według tych zasad jest również możliwe, po spełnieniu dodatkowych warunków, względem osób urodzonych przed 1 stycznia 1949 r. Rozszerzenie to sprawia, że art. 173 ust 1 ustawy powinien być stosowany również w tym przypadku. Nie ma żadnych racji aby odstępować od ogólnej zasady, zgodnie z którą organ rentowy ustala i waloryzuje kapitał początkowych. Prawdą jest, że w przepisie wskazano, że automatyzm ten dotyczy jedynie ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r. Wypada jednak dostrzec, że żaden przepis dotyczący kapitału początkowego nie przewiduje jego obliczenia „na wniosek”. Zastrzeżenie temporalne z art. 173 ust 1 ustawy (odwołujące się do daty 31 grudnia 1948 r.) staje się zrozumiałe, jeśli weźmie się pod uwagę, że osobom urodzonym przed 1 stycznia 1949 r. nie przysługują emerytury „kapitałowe”. Zbędne jest zatem ustalanie dla nich kapitału. Sytuacja zmienia się, gdy ustawodawca przełamuje ten schemat i dopuszcza przeliczenie świadczenia według reguł z art. 26 ustawy względem osób urodzonych do dnia 31 grudnia 1948 r. (a taka sytuacja zachodzi po spełnieniu przesłanek z art. 55 ust 1 ustawy). Przepisy prawne należy interpretować biorąc pod uwagę ich miejsce w systematyce wewnętrznej aktu normatywnego. Posłużenie się argumentum a rubrica prowadzi do wniosku, że art. 55 ust 1 ustawy wymusza zmodyfikowanie art. 173 ust 1 ustawy emerytalnej co do strony podmiotowej. Skoro nie ma możliwości obliczenia emerytury według art. 55 ust 1 w związku z art. 26 ustawy, bez wcześniejszego ustalenia kapitału początkowego, to jasne jest, że z art. 173 ust 1 tej samej ustawy nie można wyprowadzać wniosku a contrario, zgodnie z którym dla ubezpieczonych urodzonych przed 1 stycznia 1949 r. kapitał początkowy ustalany jest na ich wniosek. Argument z przeciwieństwa dopuszczalny jest wyłącznie w przypadkach, w których regulacja ma charakter zamknięty i wyczerpujący. Zważywszy na dyspozycję art. 55 ust 1 ustawy nie można uznać, że właściwości tego rodzaju towarzyszą art. 173 ust 1 ustawy. Przeciwny tej konkluzji nie jest również art. 116 ust 1 ustawy emerytalnej. Sąd pierwszej instancji nie skupił uwagi na jego pierwszej części. Przepis ten stanowi, że postepowanie w sprawach o świadczenia wszczyna się na wniosek, chyba że ustawa stanowi inaczej. Rzecz w tym, że ustalenie wartości kapitału początkowego nie jest „sprawą o świadczenie”. Możliwe, że z tego względu ustawodawca w art. 173 ust 1 ustawy nie nawiązał do dychotomicznego podziału na działalnie organu rentowego „na wniosek” i „z urzędu”, a posłużył się zwrotem „ustala się kapitał początkowy”. Oznacza to, że w przypadku żądania opartego na art. 55 ust 1 ustawy również „ustala się” kapitał początkowy.

Przedstawione rozumowanie jest prawidłowe również dlatego, że art. 55 w ust 1 ustawy przewidział dodatkowe zastrzeżenie. Przeliczenie emerytury na podstawie art. 26 ustawy następuje jeżeli będzie ona wyższa od obliczonej zgodnie z art. 53 ustawy. Oznacza to, że nie ma możliwości zastosowania konstrukcji określonej w tym przepisie, bez wcześniejszego obliczenia podstawy wymiaru świadczenia zgodnie z art. 25 ust 1 ustawy, czyli z uwzględnieniem kapitału początkowego. Skoro ubezpieczony złożył wniosek w trybie art. 55 ustawy, to jasne jest, że obejmuje on również żądanie wyliczenia przez organ rentowy kapitału początkowego. Nie chodzi bynajmniej o formalne wydanie decyzji w przedmiocie ustalenia wartości kapitału początkowego. Na potrzeby zastosowania art. 55 ustawy wystarczające jest symulacyjne obliczenie przez organ rentowy wysokości emerytury przysługującej na podstawie art. 26 ustawy, tak aby można było ją zestawić z wartością wynikająca z zastosowania art. 53 ust 1 ustawy. Umożliwia to Sądowi przy rozpoznawaniu odwołania od decyzji wydanej w trybie art. 55 ustawy dokonanie oceny ziszczenia się przesłanki określonej w zwrocie „jeżeli jest wyższa od obliczonej zgodnie z art. 53”. Nie ma racji Sąd pierwszej instancji, że kalkulacja ta powinna opierać się na wcześniejszym wydaniu przez organ rentowy decyzji w przedmiocie kapitału początkowego. Pomijając, że zapatrywanie to jest niepragmatyczne, to przede wszystkim pozostaje w konflikcie z art. 55 ustawy emerytalnej. Orzekanie na podstawie tego przepisu polega na przesądzeniu prawa do sposobu wyliczenia emerytury. Wyrok Sądu wyznacza dopuszczalności obliczenia emerytury według reguł określonych w art. 26. W rezultacie pozytywne dla ubezpieczonego rozstrzygniecie upoważnia organ rentowy do wydania decyzji wykonawczych (ustalającej wysokość kapitału początkowego i wysokość emerytury według reguły z art. 26 ustawy).

Sumą wskazanych racji jest wniosek, że Sąd pierwszej instancji wadliwie zastosował prawo materialne. Ostatecznie doprowadziło to do uchylenia się od rozpoznania przesłanek określonych w art. 55 ust 1 ustawy. Konkluzja ta jest równoznaczna z uznaniem, że nie doszło do rozpoznania istoty sprawy, którą było przesądzenie, czy żądanie obliczenia emerytury na podstawie art. 26 ustawy w przypadku wnioskodawcy odpowiada prawu.

Dlatego Sąd Apelacyjny zgodnie z art. 386 § 4 k.p.c. orzekł jak w sentencji.