Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 listopada 2015 r.

Sąd Okręgowy w Toruniu - IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący SSO Danuta Jarosz-Czarcińska (spr.)

Sędziowie SSO Joanna Janiszewska-Ziołek

SSO Magdalena Chudziak

Protokolant st.sekr.sądowy Renata Zielińska

po rozpoznaniu w dniu 6 listopada 2015 r. w Toruniu

sprawy z powództwa K. G.

przeciwko (...) Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W.

o zapłatę

oraz z powództwa wzajemnego (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W.

przeciwko K. G.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanej - powódki wzajemnej (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W.

od wyroku Sądu Rejonowego w Toruniu - IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 28 lipca 2015 r. sygn. akt IV P 653/14

oddala apelację

/-/SSO Magdalena Chudziak /-/SSO Danuta Jarosz-Czarcińska (spr.) /-/SSO Joanna Janiszewska-Ziołek

Sygn. akt IV Pa 55/15

UZASADNIENIE

Sąd Rejonowy w Toruniu wyrokiem z dnia 28 lipca 2015 r. zasądził od pozwanej na rzecz powódki wynagrodzenie za miesiące kwiecień i maj z ustawowymi odsetkami od dat wymagalności do dnia zapłaty oraz kwotę 17.094,50 zł tytułem ekwiwalentu za urlop z ustawowymi odsetkami od 14 maja 2014 r. do dnia zapłaty; oddalił powództwo główne K. G. w pozostałej części; nakazał pobrać od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Toruniu kwotę 1.195 zł tytułem opłaty od pozwu głównego, od której zwolniona była powódka; nakazał pobrać od powódki z zasądzonego roszczenia na rzecz Skarbu Państwa Sądu Rejonowego w Toruniu kwotę 644 zł tytułem pozostałej części opłaty od pozwu głównego; zasądził od powódki na rzecz pozwanej kwotę 630 zł tytułem zwrotu kosztów procesu; oddalił powództwo wzajemne pozwanej; kosztami procesu powództwa wzajemnego obciążył powódkę wzajemną.

Sąd Rejonowy ustalił, że K. G. była pracownikiem pozwanej Spółki od 6 października 2009 roku, na stanowisku asystenta zarządu, początkowo na czas określony, a następnie na czas nieokreślony. Od 1 października 2013 roku została dyrektorem biura sprzedaży. Przez cały okres zatrudnienia powódka podlegała bezpośrednio prezesowi zarządu. Do jej codziennych obowiązków należało przyjmowanie i realizacja zamówień oraz prowadzenie rejestru zamówień, fakturowanie i wysyłka faktur, raportowanie do prezesa zarządu w zakresie sprzedaży, stanów magazynowych i stanów zamówień, zbieranie informacji o klientach, obsługa płatności poprzez rejestrowanie opłacenia faktur przez pozwaną i spływu należności na rzecz Spółki. Na bieżąco powódka miała obowiązek sprawdzania dokumentów zakupowych i sprzedażowych oraz sporządzania rozliczeń po zakończeniu kontraktów i przetargów. Jako dyrektor biura sprzedaży dodatkowo sprawowała bieżący nadzór nad pracą dyrektorów regionalnych i przedstawicieli handlowych.

Ponadto powódka faktycznie dokonywała wszystkich płatności na rzecz kontrahentów Spółki. Posiadała pełny dostęp do kont bankowych pozwanej.

Od 5 października 2011 roku do 6 marca 2014 roku powódka, dokonując przelewów na konta kontrahentów, przelewała część przeznaczonych na to środków na swoje konto bankowe, wpisując fikcyjne tytuły przelewów. Przywłaszczyła w ten sposób kwotę 78.403,77 złotych. Za okres od października 2011 roku do stycznia 2014 roku pozwana zapłaciła powódce tytułem wynagrodzenia za pracę łączną kwotę netto 65.167,45 złotych.

W dniu 4 kwietnia 2014 roku powódka wypowiedziała pozwanej umowę o pracę. W okresie wypowiedzenia w dniu 13 maja 2014 roku powódka rozwiązała umowę o pracę bez wypowiedzenia na podstawie art. 55 §1 ¹ k.p., wskazując, że przyczyną rozwiązania umowy są zaległości w wypłacie wynagrodzenia. Pozwana nie wypłaciła powódce wynagrodzenia za kwiecień 2014 roku w kwocie 4.698,64 złotych i wynagrodzenia za maj 2014 roku w kwocie 2.268,38 złotych. Po rozwiązaniu stosunku pracy pozwana naliczyła powódce ekwiwalent za urlop w kwocie 17.094,50 złotych oraz odszkodowanie z art. 55 §1 ¹ k.p. w kwocie 12.717,09 złotych. Należności te nie zostały powódce zapłacone.

Wyrokiem Sądu Rejonowego w Toruniu w sprawie VIII K 1186/14, powódka została prawomocnie skazana za przywłaszczenie kwoty 78.403,77 złotych na szkodę pozwanej w okresie od 5 października 2011 roku do 6 marca 2014 roku i zobowiązana do naprawienia szkody w jej pełnej wysokości.

Wyrokiem z dnia 9 marca 2015 roku w sprawie IV P 19/14 Sądu Okręgowego w Toruniu Sąd zasądził od powódki na rzecz pracodawcy skapitalizowane odsetki od przywłaszczonych kwot.

Okoliczności faktyczne ustalone przez Sąd były w zasadzie bezsporne, co wynikało z treści pism procesowych i wyjaśnień stron oraz z dołączonych do akt dokumentów, których prawdziwość nie była kwestionowana, a także treści wyroków i uzasadnień wydanych w sprawach Sądu Okręgowego w Toruniu IV P 19/14 oraz Sądu Rejonowego w Toruniu VIII K 1186/14 (którego ustaleniami Sąd był związany na podstawie art. 11 k.p.c.).

Bezsporne były wszystkie okoliczności istotne dla rozstrzygnięcia sprawy, tj. wysokość wypłaconych i niewypłaconych wynagrodzeń powódki, wysokość ekwiwalentu za urlop i odszkodowania dochodzonego przez powódkę, fakt popełnienia przez nią przestępstwa na szkodę pozwanej i wysokość wyrządzonej w ten sposób szkody.

Strony nie kwestionowały wysokości wzajemnie dochodzonych kwot, podważały natomiast żądania strony przeciwnej co do zasady.

Z uwagi na zakres faktów bezspornych, nie istniała potrzeba prowadzenia postępowania dowodowego wykraczającego poza zgromadzoną dokumentację w odniesieniu zarówno do pozwu głównego, jak też do pozwu wzajemnego. Wobec tego Sąd oddalił wnioski dowodowe o dopuszczenie dowodu z zeznań świadków i stron.

Świadkowie i prezes zarządu pozwanej zostali powołani przez pozwaną częściowo na okoliczności bezsporne – popełnienia przestępstwa przez powódkę, wysokości szkody, złej sytuacji finansowej pozwanej Spółki, wezwania powódki przez pozwaną do zwrotu wypłaconych wynagrodzeń. Zgodnie z art. 229 k.p.c. fakty bezsporne nie wymagają dowodu, zatem wnioski dowodowe powołane na wymienione powyżej okoliczności podlegały oddaleniu.

W pozostałej części osoby te miały zeznać o braku skruchy powódki, jej nieszczerych zamiarach, właściwym zachowaniu się pracodawcy wobec powódki, przyczynach nie wykorzystania przez nią urlopu, czasie pracy powódki, związku między przywłaszczeniami a opóźnieniami w wypłacaniu wynagrodzeń przez pozwaną, zatrudnieniu powódki w spółce konkurencyjnej i brakach magazynowych. Na zasadzie art. 227 k.p.c. przedmiotem dowodu są fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie. Wymienione tu okoliczności nie miały istotnego znaczenia w sprawie, dlatego wnioski dowodowe pozwanej w tym zakresie również zostały oddalone.

Należy tu wskazać, że bez względu na to, czy powódka wyraziła, czy nie wyraziła skruchy i bez względu na ocenę wzajemnych relacji stron, fakt popełnienia przestępstwa i wynikająca z niego negatywna ocena postepowania powódki nie ulegają wątpliwości.

Przyczyny niewykorzystania urlopu przez pracownika nie mają znaczenia dla powstania prawa do ekwiwalentu za urlop, gdyż na pracodawcy spoczywa zarówno obowiązek udzielenia urlopu, jak też wypłacenia ekwiwalentu. Obowiązki te są obwarowane odpowiedzialności pracodawcy za wykroczenia przeciwko prawom pracownika (art. 282 §1 pkt 1 i 2 k.p.). Odpowiedzialność za niewykorzystanie urlopu nie może zostać przerzucona na pracownika.

Czas pracy powódki nie miał związku z przedmiotem niniejszej sprawy.

Bez związku ze sprawą pozostawała także kwestia działalności konkurencyjnej powódki po odejściu z pozwanej Spółki oraz podejrzenie jej o udział w zaginięciu wodomierzy w lutym 2014 roku – pozwana nie zmieniła treści powództwa wzajemnego i nie domagała się ani odszkodowania za działalność konkurencyjną, ani za szkodę powstałą na skutek braku wodomierzy. Oba te zarzuty miały na celu jedynie wzmocnienie argumentacji o nielojalnym zachowaniu się powódki wobec pracodawcy. Pozwana do zamknięcia rozprawy żądała w pozwie wzajemnym zwrotu wypłaconych powódce wynagrodzeń.

Powódka wnosiła o zasądzenie na jej rzecz wynagrodzeń, ekwiwalentu za urlop i odszkodowania z art. 55 §1 ¹ k.p w kwotach, których wysokość nie była sporna.

Przeciwko żądaniom pozwu głównego pozwana przedstawiła po pierwsze zarzut nieistnienia zobowiązania, oparty na założeniu, że fakt popełnienia przez powódkę po raz pierwszy przestępstwa na szkodę pozwanej zakończył stosunek pracy łączący strony. Zdaniem pozwanej od tego momentu (oznaczonego błędnie jako 25 października 2011 roku, zamiast 5 października 2011 roku, jak wskazano w wyroku skazującym), powódka nie była już pracownikiem pozwanej, zatem nie nabyła prawa do spornych należności.

Stanowisko pozwanej nie ma oparcia w prawie.

Zgodnie z przepisem art. 30 §1 k.p. umowa o pracę rozwiązuje się:

1) na mocy porozumienia stron;

2) przez oświadczenie jednej ze stron z zachowaniem okresu wypowiedzenia (rozwiązanie umowy o pracę za wypowiedzeniem);

3) przez oświadczenie jednej ze stron bez zachowania okresu wypowiedzenia (rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia);

4) z upływem czasu, na który była zawarta;

5) z dniem ukończenia pracy, dla której wykonania była zawarta.

Na mocy art. 63 ¹ §1 k.p. i art. 66 §1 k.p. umowa o pracę wygasa z chwilą śmierci pracownika oraz z upływem 3 miesięcy nieobecności pracownika w pracy z powodu tymczasowego aresztowania.

Prawo pracy nie przewiduje ustania stosunku pracy na skutek i z datą popełnienia przez niego przestępstwa na szkodę pracodawcy. Powódka była zatem pracownikiem pozwanej do dnia 13 maja 2014 roku, kiedy rozwiązała z pracodawcą umowę o pracę bez wypowiedzenia.

W odniesieniu do dochodzonych przez powódkę kwot wynagrodzeń, pozwana podniosła dodatkowo, iż zobowiązanie to nie istnieje, gdyż powódka, okradając Spółkę, nie świadczyła na jej rzecz pracy, a zatem nie nabyła prawa do wynagrodzenia. Stanowisko pozwanej w tym zakresie opierało się na treści przepisu art. 80 k.p., zgodnie z którym zasadą jest, że wynagrodzenie przysługuje pracownikowi za pracę wykonaną.

Argumentacja pozwanej, która miała prowadzić do wniosku, że powódka w spornym okresie nie świadczyła pracy, nie była jednak prawidłowa. Pozwana wywodziła nieświadczenie pracy przez powódkę z samego faktu popełnienia przez nią przestępstwa. Wskazać jednak należy, że przestępstwo to nie byłoby możliwe, gdyby powódka nie wykonywała faktycznie swoich obowiązków w zakresie dokonywania płatności. Z ustaleń Sądu Rejonowego w sprawie VIII K 1186/14 wynika, że powódka dokonywała przelewów na własne konto bankowe jednocześnie z dokonywaniem przelewów dla kontrahentów Spółki. Dlatego proceder ten przez długi czas pozostawał niezauważony. Gdyby powódka w ogóle zaprzestała płatności należących do jej obowiązków, niezapłacone zobowiązania Spółki zostałyby natychmiast zgłoszone przez jej wierzycieli.

Ponadto, sama pozwana przyznała pośrednio w treści pism procesowych, że powódka wykonywała pracę. Z tego faktu pozwana wywodziła na przykład odpowiedzialność powódki za zaginięcie wodomierzy w lutym 2014 roku. Gdyby powódka nie wykonywała żadnych obowiązków związanych z obsługą klienta, zamówieniami, fakturowaniem, raportowaniem stanów magazynowych, pozwana nie miałaby racjonalnych podstaw do podejrzenia jej o przywłaszczenie wodomierzy. Także na rozprawie w dniu 28 lipca 2015 roku pełnomocnik pozwanej oświadczyła, że przez cały okres, kiedy powódka dopuszczała się przywłaszczenia na szkodę pozwanej, przychodziła do pracy i wydawało się, że wykonuje obowiązki.

Dodatkowo, mając na uwadze zasady doświadczenia życiowego i szeroki zakres obowiązków powódki (w tym m.in. obowiązek składania i wysyłania prezesowi zarządu codziennych raportów), nie jest możliwe, aby nieświadczenie przez powódkę pracy i ograniczanie się przez nią w godzinach pracy wyłącznie do robienia przelewów na własne konto bankowe uszło uwadze pracodawcy w okresie od października 2011 roku do maja 2014 roku.

Pozwana ani w odpowiedzi na pozew – pozwie wzajemnym, ani w kolejnych pismach procesowych, nie złożyła wniosków dowodowych, zmierzających do wykazania, że powódka nie świadczyła pracy na rzecz pozwanej od 25 października 2011 roku. Z uwagi na powołane wyżej okoliczności Sąd uznał, że oczywiste jest świadczenie przez powódkę pracy w spornym okresie, jednocześnie z dopuszczaniem się przez nią kolejnych aktów przywłaszczenia mienia pozwanej. Fakty, jakie mieli potwierdzić świadkowie i prezes zarządu pozwanej, składając zeznania w sprawie, nie mogły wpłynąć na ustalenia Sądu w tej części, ani na ich ocenę prawną.

Kolejnym, ostatnim argumentem pozwanej przeciwko roszczeniom zgłoszonym w pozwie głównym, była sprzeczność żądania z zasadami współżycia społecznego. Zgodnie z art. 8 k.p. nie można czynić ze swego prawa użytku, który byłby sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. Konstrukcja ta ma przeciwdziałać zastosowaniu prawa, które doprowadziłoby do skutków niemożliwych do zaakceptowania z uwagi na cel regulacji lub normy prawne.

Argumentacja pozwanej oparta o przepis art. 8 k.p. okazała się częściowo trafna.

Sąd Rejonowy uznał, że bez względu na moralną postawę pracownika, przysługuje mu wynagrodzenie za wykonaną pracę oraz prawo do ekwiwalentu za niewykorzystany urlop wypoczynkowy. Zarówno prawo pracownika do wynagrodzenia, jak też do wypoczynku, który powinien obejmować między innymi wykorzystanie przysługującego urlopu, jest gwarantowane ustawowo i podlega szczególnej ochronie (m.in. powoływany już art. 282 §1 pkt 1 i 2 k.p.). Jeżeli pracownik dopuścił się przestępstwa na szkodę pracodawcy, nie oznacza to, że jego roszczenie o zapłatę należności wynikających wprost ze stosunku pracy jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Pracodawcy w takim wypadku przysługują bowiem inne środki prawne, zmierzające do naprawienia szkody przez pracownika. Takie działania podjęła także pozwana, uzyskując orzeczenie Sądu karnego o zobowiązaniu powódki do naprawienia szkody oraz orzeczenie Sądu pracy, co do skapitalizowanych odsetek od kwoty szkody. Odmówienie powódce prawa do wynagrodzeń i ekwiwalentu za urlop stanowiłoby zatem dodatkową, niczym nie uzasadnioną korzyść dla pracodawcy, który ostatecznie wzbogaciłby się ponad kwotę wyrządzonej mu szkody. Nie można takiej sytuacji uznać za zgodną z zasadami współżycia społecznego.

W tych okolicznościach, na podstawie art. 80 k.p. i art. 171 §1 k.p. Sąd I instancji zasądził od pozwanej na rzecz powódki wynagrodzenie za kwiecień i maj 2014 roku oraz ekwiwalent za niewykorzystany urlop wypoczynkowy w bezspornych kwotach, wynikających z załączonej dokumentacji, orzekając o odsetkach od zasądzonego roszczenia zgodnie z art. 481 §1 i 2 k.c. w związku z art. 300 k.p.

Odmiennie na gruncie art. 8 k.p. Sąd Rejonowy ocenił żądanie o zapłatę odszkodowania z art. 55 §1 ¹ k.p.

Zgodnie z przepisem art. 55 §1 ¹ k.p. pracownik może rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia, gdy pracodawca dopuścił się ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków wobec pracownika; w takim przypadku pracownikowi przysługuje odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia, a jeżeli umowa o pracę została zawarta na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy - w wysokości wynagrodzenia za okres 2 tygodni. Oświadczenie pracownika o rozwiązaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia powinno nastąpić na piśmie, z podaniem przyczyny uzasadniającej rozwiązanie umowy jednakże brak wskazania przyczyny nie uniemożliwia pracownikowi udowodnienia jej innymi środkami dowodowymi.

Przepis art. 52 § 2 stosuje się odpowiednio (§2), co oznacza, że rozwiązanie umowy w tym trybie nie może nastąpić po upływie miesiąca od powzięcia przez pracownika wiadomości o przyczynie rozwiązania umowy.

Dla skorzystania przez pracownika z możliwości przewidzianej w art. 55 §1 ¹ k.p. ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków przez pracodawcę nie musi stanowić wyłącznej przyczyny rozwiązania umowy. Na decyzji pracownika o odejściu w tym trybie może zaważyć wiele czynników, o ile jeden z nich wypełnia dyspozycję powołanego przepisu (por. wyrok SN z dnia 5 czerwca 2007 r., III PK 17/07, niepublikowany).

Z uwagi na to, że zgodnie z charakterem stosunku pracy ryzyko prowadzonej przez pracodawcę działalności obciąża pracodawcę, a nie pracownika, nie wypłacenie wynagrodzenia za pracę w ustalonym terminie stanowi wystarczającą przyczynę rozwiązania przez pracownika umowy o pracę bez wypowiedzenia w trybie art. 55 § 1 ¹ k.p. (tak wyrok Sądu Najwyższego z 5 lipca 2005 roku, sygn. akt I PK 276/04; Wokanda z 2006 roku, z. 2, poz. 23), choćby z przyczyn niezawinionych pracodawca nie uzyskał środków finansowych na wynagrodzenia (wyrok SN z dnia 4 kwietnia 2000 r., I PKN 516/99, OSNP 2001/16/516), a nawet pozostawał w upadłości (por. A. Tomanek, artykuł PiZS z 2006 roku, Nr 10, poz. 20). Dotyczy to także części wynagrodzenia (wyrok SN z dnia 8 sierpnia 2006 r., I PK 54/06, OSNP 2007/15-16/219).

Jedynie w szczególnych sytuacjach samo nie dokonanie wypłaty w terminie może nie zostać poczytane za uzasadnioną przesłankę rozwiązania przez pracownika umowy w trybie art. 55 §1 ¹ k.p. i domagania się z tego tytułu odszkodowania od pracodawcy. Dotyczy to w szczególności:

- opóźnienia, które wystąpiło sporadycznie (tak wyrok SN z dnia 5 czerwca 2007 r., III PK 17/07, niepublikowane),

- opóźnienia w zapłacie nieznacznej części wynagrodzenia (por. wyrok SN z dnia 5 czerwca 2007 r., III PK 17/07, niepublikowane) i K. Jaśkowski, E. Maniewska, Kodeks pracy. Komentarz. Ustawy towarzyszące z orzecznictwem. Europejskie prawo pracy z orzecznictwem, Tom I, LEX, 2007, wyd. VI)

- lub spornego składnika wynagrodzenia (por. R. Sadlik artykuł w PiZS z 2007 roku, Nr 8, poz. 24),

- albo sytuacji gdy z innych względów opóźnienie w zapłacie nie narusza lub bezpośrednio nie zagraża istotnym interesom pracownika (por. M. Piankowski, artykuł PiZS z 1996 roku, Nr 4, poz. 41; Ł. Pisarczyk, artykuł PiZS z 2002 roku, Nr 10, poz. 26).

Ustalenie, czy w konkretnej sprawie doszło do ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków wobec pracownika nie wymaga zatem oceny stopnia zawinienia pracodawcy, gdyż każde opóźnienie w wypłaceniu wynagrodzenia podlega takiej kwalifikacji, z wyłączeniem oczywiście sytuacji, kiedy pracodawca w ogóle nie ponosi odpowiedzialności za brak wypłaty, z uwagi na brak związku przyczynowego między opóźnieniem a jego działaniem, np. gdy pracodawca w terminie dokonuje zapłaty na błędnie wskazane przez pracownika konto bankowe.

Kwestia uzyskania przez pracownika prawa do odszkodowania z tytułu rozwiązania umowy w trybie art. 55 §1 ¹ k.p. powinna zatem opierać się na analizie wszystkich okoliczności towarzyszących opóźnieniu w zapłacie wynagrodzenia. Możliwe jest bowiem ustalenie, jak w wyliczonych powyżej sytuacjach, które stały się przedmiotem rozważań doktryny i orzecznictwa, iż mimo formalnego uprawnienia pracownika do żądania odszkodowania, tj. obiektywnego związku między działaniem lub zaniechaniem pracodawcy a brakiem terminowej wypłaty, rozwiązanie umowy w tym trybie może być uznane za nadużycie prawa, w myśl art. 8 k.p.

Przy badaniu sprawy pod kątem ewentualnego nadużycia prawa przez pracownika istotne jest ustalenie sytuacji finansowej każdej ze stron, tego, czy opóźnienie miało charakter wyjątkowy czy też powtarzający się, jaka była skala czasowa opóźnienia i kwota (procent wynagrodzenia), której ono dotyczy.

W świetle ustalonych okoliczności niniejszej sprawy należy stwierdzić, że żądanie odszkodowania z art. 55 §1 ¹ k.p. przez powódkę jest sprzeczne z przeznaczeniem tego prawa. Odszkodowanie to ma ryczałtowo pokrywać straty pracownika, wynikające z rezygnacji z pracy na skutek naruszenia obowiązków przez pracodawcę. Powódka, wykorzystując fakt opóźniania się pozwanej z wypłatami wynagrodzeń, aby skorzystać z dogodnego dla siebie trybu rozwiązania umowy o pracę, jednocześnie samowolnie wypłaciła sobie na konto bankowe łączną kwotę przewyższającą jej wynagrodzenie netto przysługujące w tym samym okresie. Realna szkoda wyrządzona pozwanej przez powódkę była zatem niewspółmiernie wysoka, w porównaniu z hipotetyczną szkodą jaką mogła ponieść powódka wyłącznie na skutek braku terminowości wypłat i rezygnacji z pracy. Porównanie łącznej wysokości przywłaszczonych przez powódkę kwot z wysokością przysługujących jej w tym okresie wynagrodzeń netto, prowadzi do wniosku, że co najmniej częściowo przestępcze działanie powódki było przyczyną braku środków na terminowe regulowanie należności przez pozwaną.

W tym stanie rzeczy Sąd I instancji uznał żądanie zasądzenia odszkodowania z art. 55 §1 ¹ k.p. za sprzeczne z przeznaczeniem tego prawa i z zasadami współżycia społecznego, oddalając powództwo w tej części na podstawie przepisu art. 8 k.p.

W pozwie wzajemnym pozwana – powódka wzajemna żądała zasądzenia od powódki – pozwanej wzajemnej zwrotu wynagrodzeń wypłaconych powódce od momentu dokonania przez nią pierwszego przywłaszczenia na szkodę pracodawcy. Argumentacja pozwu wzajemnego była tożsama z tą, która służyła uzasadnieniu wniosku o oddalenie powództwa o zapłatę roszczeń zgłoszonych w pozwie głównym. Pozwana powołała się więc na nieistnienie stosunku pracy i zaprzestanie świadczenia pracy przez powódkę – pozwaną wzajemną w spornym okresie, a w konsekwencji domagała się uznania wypłaconych powódce wynagrodzeń za świadczenie nienależne (art. 401 k.c. w zw. z art. 300 k.p.).

Wobec ustalenia przez Sąd, iż stosunek pracy między stronami trwał nadal w spornym okresie, a powódka faktycznie świadczyła pracę na rzecz pozwanej (co zostało już omówione przy okazji analizy zasadności żądań pozwu głównego), brak było podstaw prawnych i faktycznych dla przyjęcia, że wynagrodzenia wypłacone powódce były świadczeniem nienależnym.

Zgodnie z przepisem art. 401 §2 k.c. w zw. z art. 300 k.p. świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia. W niniejszej sprawie pracodawca był zobowiązany do zapłacenia wynagrodzenia powódce – pozwanej wzajemnej; podstawa świadczenia (w postaci stosunku pracy i wykonywania przez powódkę pracy) nie odpadła z chwilą popełnienia przez nią przestępstwa; cel świadczenia – odpłatne wykonywanie pracy przez powódkę, został osiągnięty; a czynność prawna – umowa o pracę stron, była ważna.

Tym samym powództwo wzajemne podlegało oddaleniu, jako niezasadne, na podstawie art. 410 k.c. w zw. z art. 300 k.p. a contrario.

Wskazać należy, że podstawą żądania zapłaty roszczenia dochodzonego w pozwie wzajemnym nie była szkoda wyrządzona działalnością konkurencyjną powódki – pozwanej wzajemnej, ani szkoda wynikająca z zaginięcia wodomierzy w lutym 2014 roku.

O kosztach procesu w zakresie pozwu głównego Sąd Rejonowy postanowił zgodnie z art. 100 k.p.c. Mając na względzie, że powódka przegrała proces w 35% swojego żądania, obciążył ją równowartością 35% kosztów zastępstwa procesowego pozwanej, ustalonego na podstawie §11 ust. 1 pkt 2 i §6 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.).

Na podstawie art. 13 oraz 113 ust. 1 i 2 ustawy z 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych Sąd nakazał pobrać od pozwanej 65% opłaty, od której zwolniona była powódka w chwili składania pozwu głównego, natomiast pozostałą część opłaty od pozwu głównego nakazał pobrać od powódki, jako przegrywającej w 35%, z zasądzonego na rzecz powódki roszczenia.

O kosztach procesu w zakresie pozwu wzajemnego Sąd I instancji postanowił zgodnie z art. 98 k.p.c., obciążając tymi kosztami stronę przegrywającą – powódkę wzajemną.

Apelację od powyższego wyroku wniosła pozwana – powódka wzajemna (...) Sp. z o.o. w W. zaskarżając orzeczenie w części, co do punktów I, II, IV, VII i VIII i zarzucając mu naruszenie przepisów :

- art. 8 k.p. poprzez brak uznania roszczeń powódki – pozwanej wzajemnej z tytułu wynagrodzenia za pracę za okres od kwietnia 2014 r. i maja 2014 r. oraz ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy za sprzeczne z przeznaczeniem tych praw i z zasadami współżycia społecznego;

- art. 217 § 3 k.p.c. poprzez jego zastosowanie i w konsekwencji oddalenie dowodów z przesłuchania świadków i pozwanej – powódki wzajemnej pomimo faktu, iż dowody te zostały powołane także m.in. na okoliczność wykazania braku świadczenia przez powódkę – pozwaną wzajemną pracy na rzecz pozwanej – powódki wzajemnej, wykorzystania przez powódkę – pozwaną wzajemną dostępu do rachunków bankowych spółki oraz zaufania kierownictwa spółki w okresie począwszy od dokonania pierwszego bezprawnego przelewu bankowego, a zatem okoliczności mających kluczowe znaczenie dla niniejszego postępowania;

- art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie zasady swobodnej oceny dowodów z dokumentów, z których Sąd błędnie wywiódł, iż powódka – pozwana wzajemna świadczyła pracę na rzecz pozwanej – powódki wzajemnej w okresie kiedy przywłaszczała kolejne kwoty pieniędzy i z tego tytułu należały się jej wypłacone przez pozwaną – powódkę wzajemną świadczenia ze stosunku pracy podczas gdy należności te były nienależne z racji braku świadczenia pracy i działania na szkodę pozwanej – powódki wzajemnej.

Mając na uwadze powyższe zarzuty apelująca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa głównego w części, w jakiej zostało zasądzone na rzecz powódki – pozwanej wzajemnej wynagrodzenie za pracę za miesiące kwiecień 2014 r. i maj 2014 r. oraz ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy, uwzględnienie powództwa wzajemnego w całości oraz obciążenie powódki – pozwanej wzajemnej kosztami procesu według norm przepisanych. Ewentualnie apelująca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania oraz analogicznego orzeczenia o kosztach procesu.

Powódka – pozwana wzajemna K. G. nie ustsunkowała się do apelacji pozwanej – powódki wzajemnej.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje :

Apelacja nie była uzasadniona i jako taka nie zasługiwała na uwzględnienie.

Wbrew twierdzeniom apelującej Sąd Rejonowy w prawidłowy sposób ustalił stan faktyczny, jaki wystąpił w niniejszej sprawie, wyciągając z niego zasadne wnioski prawne. Postępowanie w przedmiotowej sprawie zostało przeprowadzone starannie, ocena materiału dowodowego dokonana przez Sąd I instancji jest dokładna, wnikliwa i w pełni pozwala na przyjęcie poczynionych na jej podstawie prawidłowych ustaleń faktycznych. Ponadto, Sąd Rejonowy nie dopuścił się uchybień natury procesowej, które by skutkowały nieważnością postępowania, a także nie popełnił żadnych naruszeń w zakresie zastosowania przepisów prawa materialnego szeroko i trafnie przeprowadzając rozważania w zakresie wszystkich poruszanych kwestii spornych, co skutkowało prawidłowym rozstrzygnięciem zarówno w zakresie powództwa głównego jak i powództwa wzajemnego. Zgłoszone na obu tych polach zarzuty apelującej nie zasługiwały na uwzględnienie.

Apelująca (pozwana – powódka wzajemna) sprzeciwiała się uznanym przez Sąd Rejonowy za należne roszczeniom powódki – pozwanej wzajemnej domagającej się zapłaty zaległego wynagrodzenia za pracę i ekwiwalentu za urlop (roszczenie odszkodowawcze oparte na art. 55 § 1 ¹ k.p. zostało oddalone i jest obecnie prawomocne), czemu przeciwstawiała żądanie ustalenia, iż strony w okresie od 25 października 2011 r. do 13 maja 2014 r. nie łączyła umowa o pracę oraz zwrotu wypłaconego w tym okresie wynagrodzenia za pracę, mające znaleźć uzasadnienie w fakcie, iż powódka – pozwana wzajemna w tym okresie dokonywała przywłaszczenia środków pieniężnych apelującej, a zatem nie świadczyła pracy.

Argumentacja ta została przez Sąd Rejonowy słusznie odrzucona. Sam fakt przywłaszczenia środków pieniężnych apelującej przez powódkę – pozwaną wzajemną pozostawał bezsporny, co wynikało z prawomocnego wyroku Sądu Rejonowego w Toruniu (VIII K 1186/14). Niemniej okoliczności jego popełnienia – podczas dokonywania płatności na rzecz kontrahentów Spółki oraz płatności wynagrodzeń –obejmowały jedynie jeden z licznie powierzonych powódce obowiązków, a tylko na tym etapie ich wykonywania doszło do popełnienia przestępstwa. W żaden sposób nie można przyjąć, iż powódka automatycznie zaprzestała wykonywania innych obowiązków zawodowych. Gdyby faktycznie tak było z pewnością zostałoby to dostrzeżone przez pracodawcę i doprowadziło do jej zwolnienia, co nie tylko nie miało miejsca, a w omawianym okresie powódka – pozwana wzajemna otrzymała awans na stanowisko dyrektora biura sprzedaży. Bezsprzeczne, przesądzone w postępowaniu karnym, popełnienie przestępstwa na rzecz pracodawcy nie wywołuje skutków na gruncie prawa pracy w postaci przyjęcia, iż od momentu popełnienia czynu zabronionego pracownik nie świadczy pracy w warunkach art. 22 § 1 k.p. Naruszając obowiązki pracownicze, nawet w postaci popełnienia przestępstwa na szkodę pracodawcy, pracownik nie traci automatycznie swojego statusu, a podlega z tego tytułu odpowiednim sankcjom, w tym na gruncie prawa pracy. Pracodawca jest mianowicie uprawniony do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika w oparciu o przepisy art. 52 § 1 k.p. oraz dochodzenia roszczeń odszkodowawczych. Bez złożenia oświadczenia o rozwiązaniu stosunku pracy trwa on natomiast w dalszym ciągu. Pozwana – powódka wzajemna takiego oświadczenia z datą obowiązującą od 25 października 2011 r. powódce – pozwanej wzajemnej nie złożyła. Brak jest podstaw prawnych i faktycznych do przyjęcia, iż od tej daty aż do faktycznego rozwiązania łączącego strony stosunku pracy z dniem 13 maja 2014 r. strony nie łączył stosunek pracy, a powódka – pozwana wzajemna nie wykonywała swoich obowiązków.

Prowadzenie postępowania dowodowego w tym kierunku (wykonywania pracy) nie miało w związku z powyższym uzasadnionych podstaw i jako takie słusznie zostało przez Sąd Rejonowy ograniczone. Zgłoszony na tym tle zarzut naruszenia art. 217 § 3 k.p.c. nie mógł zostać uznany za skuteczny. Okoliczność „wykorzystania przez powódkę – pozwaną wzajemną dostępu do rachunków bankowych spółki oraz zaufania kierownictwa spółki w okresie począwszy od dokonania pierwszego bezprawnego przelewu bankowego” była w niniejszej sprawie bezsporna jako wynikająca wprost z prawomocnego wyroku skazującego powódkę – pozwaną wzajemną za przywłaszczenie kwoty 78.403,77 zł na szkodę pozwanej – powódki wzajemnej. Z kolei próba „wykazania braku świadczenia przez powódkę – pozwaną wzajemną pracy na rzecz pozwanej – powódki wzajemnej” nie mogła zyskać skuteczności w świetle dotychczas zgromadzonego materiału dowodowego, w tym wykazującego postawę samej apelującej, zawierającej z powódką aneks do umowy o pracę z powierzeniem stanowiska Dyrektora Biura Sprzedaży od dnia 1 października 2013 r. i nowy zakres obowiązków (k. 14-15B akt osobowych), o czym była już mowa w powyższych rozważaniach. Apelująca okoliczności tej w żaden sposób nie podważyła, jak i nie odniosła się do dokumentów załączonych przez powódkę – pozwaną wzajemną do odpowiedzi na pozew wzajemny, a wykazujących chociażby sporządzone w toku zatrudnienia dokumenty zgodnie z powierzonym zakresem obowiązków (k. 413-431). W tej sytuacji próba postawienia Sądowi Rejonowemu zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. nie mogła uzyskać jakiejkolwiek skuteczności. Apelująca zarzucając Sądowi Rejonowemu, iż błędnie ocenił dokument przez nią wystawiony i nie podważony, a potwierdzający realizację stosunku pracy, sama popada w sprzeczność.

Za równie nieskuteczne należało uznać podejmowane przez pozwaną – powódkę wzajemną próby zwrócenia uwagi na dalsze, prawdopodobne nieprawidłowości, których miała dopuścić się powódka – pozwana wzajemna w postaci przywłaszczenia kolejnego mienia Spółki (wodomierzy) czy podjęcia zatrudnienia po ustaniu stosunku pracy w konkurencyjnej firmie i wykorzystywania informacji uzyskanych w toku zatrudnienia u pozwanej – powódki wzajemnej. Okoliczności te, nawet w przypadku ich wykazania, pozostają bądź nieadekwatne dla ustalenia świadczenia pracy (jako mające miejsce po ustaniu stosunku pracy) bądź – jak już również wyżej wskazano – nie przekreślają jej świadczenia (czyny zabronione).

Wskazać należy, iż rozgoryczenie pozwanej – powódki wzajemnej postawą długoletniego pracownika, który – jak wynika z analizy przebiegu zatrudnienia – cieszył się jej zaufaniem i był za to nagradzany w postaci przedłużenia stosunku pracy i awansu, a który ostatecznie okazał się zasługującym na wyłącznie negatywną ocenę, działającym konsekwentnie, przez kilka lat na szkodę pracodawcy, doprowadzając do powstania znacznych strat finansowych jest oczywiście uzasadnione. Niewłaściwą jest jednakże obrana w niniejszym postępowaniu droga „odzyskania” chociażby części przywłaszczonej kwoty poprzez zgłoszenia roszczenia o zwrot wynagrodzenia wypłaconego powódce – pozwanej wzajemnej w okresie kiedy dopuszczała się ona przestępstwa przywłaszczenia mienia na rzecz pracodawcy jako opartego na przyjęciu nie świadczenia pracy w tym okresie, co nie znajdowało oparcia faktycznego ani prawnego. Sąd Rejonowy w pełni prawidłowo ustalił, iż praca taka, do momentu rozwiązania stosunku pracy była przez powódkę – pozwaną wzajemną świadczona, a zatem była ona w pełni uprawniona do otrzymania wynagrodzenia z tego tytułu, w tym w zakresie żądanym w pozwie (pkt I wyroku). W sprawie bezspornym bowiem było, iż pozwana – powódka wzajemna wynagrodzenia za okres od kwietnia do 13 maja 2014 r. powódce – pozwanej wzajemnej nie wypłaciła, jak i nie zrealizowała zawartego w dniu 16 czerwca 2014 r. porozumienia. Tożsamo dotyczyło ekwiwalentu za niewykorzystany urlop wypoczynkowy (punkt II wyroku). Uwaga, iż powódka – pozwana wzajemna nie wykorzystywała urlopu żeby nie uwidoczniły się jej przestępcze działania jest w tym wypadku nieistotna. Co więcej, zarzut w tym zakresie należy postawić pracodawcy, którego obowiązkiem jest udzielanie urlopu wypoczynkowego w wymiarze i okresach ustawowo wskazanych (Dział VII. Rozdział I Kodeksu pracy). Dopuszczenie aby pracownik przez trzy lata (2011-2013) wykorzystał jedynie 5 dni z przysługujących mu 78 dni jest poważnym naruszeniem tego obowiązku (art. 282 § 1 pkt 2 k.p.), na co słusznie zwrócił już uwagę Sąd Rejonowy.

Z drugiej strony wyjaśnić należy, iż wbrew zapatrywaniom pozwanej – powódki wzajemnej, potrącenie przysługującej jej należności względem powódki – pozwanej wzajemnej z powyższych świadczeń nie jest dopuszczalne. Wskazać bowiem należy, iż kwestia potrącenia wierzytelności pracodawcy z wynagrodzenia za pracę jest uregulowana autonomicznie w art. 87 k.p. Potrącenie z art. 87 § 1 k.p. – jak wyjaśnia Sąd Najwyższy (uzasadnienie do wyroku z dnia 7 czerwca 2011 r., II PK 256/10; OSNP 2012/13-14/172) – może być dokonane tylko przy wypłacie wynagrodzenia i na ściśle określonych warunkach, a więc nie w dowolnym czasie i nie przez samo oświadczenie o potrąceniu. Potrącenie to polega na księgowym zarachowaniu części wynagrodzenia pracownika na zaspokojenie uprawnionej wierzytelności w określonej kolejności i proporcji. Potrącenie w tym rozumieniu stanowi prawne zwolnienie pracownika z innego długu (wierzytelności) i sprowadza się do wypłaty mniejszej kwoty wynagrodzenia. Oznacza to, że pracodawca może dokonać potrącenia części wynagrodzenia pracownika przy wypłacie wynagrodzenia, po uprzednim odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne i zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych. Pozwany pracodawca nie może potrącić swojej wierzytelności, potwierdzonej nawet tytułem wykonawczym, wynikającej z pobrania przez pracownika nienależnego wynagrodzenia. „W przepisie art. 87 § 1 pkt 1 i 2 k.p. mieszczą się wszystkie możliwe do "potrącenia" tytuły wykonawcze i brak jest podstaw do stwierdzenia, że pracodawca samodzielnie, czyli bez postępowania egzekucyjnego może prowadzić egzekucję (przez potrącenie) na podstawie art. 87 § 1 pkt 2 k.p. swojej wierzytelności z wynagrodzenia pracownika.” Powyższe ograniczenie dotyczy przy tym wyłącznie „wynagrodzenia za pracę”, nie zaś innych świadczeń otrzymywanych w ramach stosunku pracy, nie będących takim wynagrodzeniem w ujęciu ścisłym.

W tym kontekście należy również ocenić roszczenia powódki – pozwanej wzajemnej z punktu widzenia art. 8 k.p. Przepis ten pozwala na modyfikację uprawnień stron stosunku pracy jeżeli w określonych okolicznościach skorzystanie z nich stanowi nadużycie prawa, tj. jest sprzeczne z jego społeczno-gospodarczym przeznaczeniem lub zasadami współżycia społecznego. Wyżej wskazana klauzula generalna umożliwia zatem uniknięcie sytuacji, w której stosowanie prawa doprowadziłoby do skutków niemożliwych do zaakceptowania z uwagi na cel regulacji lub normy moralne.

Postawa powódki – pozwanej wzajemnej, jak już wyższej wskazano, zasługuje na jednoznacznie negatywną ocenę, nie tylko z uwagi na samo dokonanie przestępstwa przywłaszczenia środków pieniężnych pracodawcy ale i dalsze okoliczności i postawę powódki – pozwanej wzajemnej na etapie zakończenia stosunku pracy i dalszym, w toku dotychczasowych i obecnym postępowaniu sądowym. Okoliczności te zostały przez apelującą słusznie wypunktowane, jak chociażby próba przerzucenia na pracodawcą części odpowiedzialności za zaistniałą sytuację wobec braku należytej kontroli jej pracy czy okazana przez powódkę – pozwaną wzajemną „dbałość o dobro pracodawcy” w ramach której podjęła decyzję o zakończeniu współpracy podyktowaną „chęcią zakończenia przez mnie dalszego działania na szkodę firmy”. Ocena tej postawy wykracza poza możliwą do wyrażania w ramach powagi sądu. Powyższe, jak słusznie ocenił Sąd Rejonowy, nie zwalnia jednakże pracodawcy od wypełnienia elementarnego obowiązku wypłaty wynagrodzenia za pracę, która została przez powódkę – pozwaną wzajemną faktycznie wykonana w ramach realizacji jej części zobowiązania wyznaczonego art. 22 § 1 k.p. Roszczenie o wynagrodzenie za wykonaną pracę nigdy nie może zostać uznane za sprzeczne z jego społeczno-gospodarczym przeznaczeniem czy zasadami współżycia społecznego. Za takowe należało uznać natomiast dalsze zgłoszone przez powódkę – pozwaną wzajemną roszczenia odszkodowawcze, w ramach których powódka – pozwana wzajemna chciała uzyskać dodatkową korzyść z wyprzedzającego rozwiązania stosunku pracy dla powyżej określonego „dobra pracodawcy”. Takie roszczenie stanowiło jaskrawy przejaw nadużycia prawa i zostało przez Sąd Rejonowy prawidłowo oddalone.

Należało wreszcie zwrócić uwagę, iż pozwana – powódka wzajemna, wbrew podnoszonej argumentacji, nie jest bezradna w konfrontacji z powódką – pozwaną wzajemną, a uznanie jej roszczeń (części) w niniejszym postepowaniu nie może być odczytywane jako zwiększenie jej szkody. Pozwana – powódka wzajemna dysponuje prawomocnymi orzeczeniami przyznającymi jej całości bezprawnie przywłaszczonych środków pieniężnych wraz z odsetkami, które może skutecznie egzekwować w postępowaniu egzekucyjnym, także w zakresie orzeczonym w ramach obowiązku naprawienia szkody (art. 46 k.k.). Wyrok, w którym orzeczono środek karny obowiązku naprawienia szkody, stanowi w tym zakresie tytuł egzekucyjny, który po nadaniu klauzuli wykonalności (art. 107 k.p.k.) podlega wykonaniu w drodze egzekucji. Zobowiązanie wynikające z omawianego środka karnego ex lege jest zobowiązaniem terminowym i - zgodnie z art. 9 § 2 oraz art. 196 § 1 KKW - skazany, będący zarazem dłużnikiem, powinien spełnić świadczenie z chwilą prawomocności wyroku, z powodu zaś jego niespełnienia popada w zwłokę od chwili wezwania do zapłaty na podstawie tytułu egzekucyjnego ( red. R. Stefański Kodeks karny. Komentarz. wyd. 12 /Legalis). Pozwana – powódka wzajemna ma zatem uprawnienia oraz odpowiednie narzędzia (możliwość złożenia wniosków o wszczęcie postepowania egzekucyjnego) do przywrócenia stanu posiadania naruszonego przestępczym zachowaniem powódki – pozwanej wzajemnie, mimo iż ta, co wpisuje się w całokształt jej postawy, uchyla się od dobrowolnego wywiązania się z tego obowiązku. Niezrozumiałą jest natomiast argumentacja odnosząca się do okoliczności wydania wyroku w postępowaniu karnym w oparciu o art. 387 k.p.k., na co pozwana – powódka wzajemna świadomie i dobrowolnie przystała, a co z drugiej strony całkowicie wykracza poza istotę niniejszego postępowania.

Reasumując, z uwagi na poczynione wyżej rozważania Sąd Okręgowy uznał wyrok Sądu I instancji za słuszny i zgodny ze stanem prawnym. Prawidłowo ustalony stan faktyczny i trafna ocena materiału dowodowego skutkowała właściwym zastosowaniem w sprawie przepisów prawa materialnego. Przeciwne zarzuty apelującej nie zasługiwały na uwzględnienie, skutkując oddaleniem apelacji. Orzeczono na podstawie art. 385 k.p.c.

/-/SSO Magdalena Chudziak /-/SSO Danuta Jarosz-Czarcińska (spr.) /-/SSO Joanna Janiszewska-Ziołek